Ο όρος “αγνωστικισμός” ακούστηκε για πρώτη φορά από τον Χάξλεϊ στο δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα.Ήθελε με τον όρο αυτό να αναφερθεί στους σκεπτικιστές περί θρησκευτικών θεμάτων.
Ο αγνωστικιστής σου λέει πως δεν είναι δυνατόν να γνωρίζω την απάντηση σε ένα ερώτημα όπως το μεταφυσικό και αν όντως υπάρχει θεϊκή οντότητα που μας δημιούργησε με ένα ευφυές σχέδιο, οπότε δεν μπορώ να θεωρήσω τον εαυτό μου ούτε πιστό, αλλά ούτε και αθεϊστή, μιας και ο αθεϊσμός δίνει απάντηση, άρα είναι επίσης δογματικός όπως κι ο πιστός.
Δεν μου άρεσε ποτέ ο όρος μιας και τον θεωρώ απλώς μια διπλωματική υπεκφυγή. Ναι, σίγουρα δεν μπορούμε να ξέρουμε ποτέ τίποτε με απόλυτη σιγουριά. Όμως είμαστε σκεπτόμενοι άνθρωποι και με βάση τη λογική και τα στοιχεία μπορούμε να παίρνουμε θέσεις με διαφορετικά επίπεδα σιγουριάς. Δεν μπορώ να είμαι απολύτως σίγουρος ότι ο Πολικός Αστέρας υπάρχει, αλλά με βάση τις φασματογραφικές και τηλεσκοπικές καταγραφές είμαστε πάρα πολύ σίγουροι για την ύπαρξή του και συμφωνούμε όλοι σε αυτό.
Δεν μπορώ να είμαι απολύτως σίγουρος ότι υπάρχει σκοτεινή ύλη αλλά με βάση τις βαρυτικές επιδράσεις που παρατηρούμε είμαστε αρκετά σίγουροι ότι υπάρχει. Δεν είμαστε απολύτως σίγουροι ότι έξυπνη ζωή στην Αφροδίτη δεν υπάρχει αλλά με βάση όσα έχουμε δει ως τώρα και την έλλειψη στοιχείων υπέρ του αντίθετου είμαστε πάλι αρκετά σίγουροι ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Κανείς δεν θα πει ότι είναι αγνωστικιστής στο θέμα της ύπαρξης έξυπνων Αφροδιτιανών και κανείς δεν θα σε αποκαλέσει δογματικό αν πεις ότι πιστεύεις στην ύπαρξη της σκοτεινής ύλης.
Αλλά ας το δούμε και με ένα ακόμη τρόπο. Δεν μπορώ να είμαι απολύτως σίγουρος ότι κάθε φορά που φεύγω από το σπίτι μου δεν εμφανίζεται από το πουθενά ένας κόκκινος ελέφαντας στην κουζίνα μου, αλλά είμαι [σχεδόν] αρκετά σίγουρος ότι δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Αν με ρωτήσεις δεν θα σου πω ότι είμαι αγνωστικιστής στο θέμα του κόκκινου ελέφαντα, θα σου πω “όχι”, αφήνοντας μια πάρα πολύ μικρή πιθανότητα να κάνω λάθος.
Είναι ο αγνωστικισμός αυτό το μικρό παράθυρο λάθους;
Αν είναι έτσι τότε πρέπει να λέμε ότι είμαστε αγνωστικιστές για τα πάντα. Αλλά αν ο αγνωστικισμός είναι “δεν μπορώ να ξέρω με σιγουριά ποτέ” οπότε δίνω και στις δύο πιθανές απαντήσεις ίδια αξία και βαρύτητα, τότε θεωρώ ότι απλά αποφεύγουμε να πάρουμε θέση για το θέμα.
Άραγε, όλοι όσοι δηλώνουν αγνωστικιστές στο μεταφυσικό και θεϊκό νομίζουν ότι τα στοιχεία και οι ενδείξεις είναι μοιρασμένες; Αν κάποιος βλέπει τουλάχιστον στις μισές περιπτώσεις στοιχεία που γι’ αυτόν συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης θεού τότε γιατί δεν δηλώνει πιστός; Εμένα θα μου αρκούσε αυτή η κατάσταση. Αν πάλι δεν βλέπει σχεδόν κανένα στοιχείο υπέρ της ύπαρξης θεού γιατί δεν δηλώνει αθεϊστής αφήνοντας ένα μικρό παράθυρο λάθους (στο στοίχημα του Πασκάλ αναφέρομαι εδώ)
Μόνο οι πιστοί υποστηρίζουν το θεϊκό και χωρίς να θεωρούν τα στοιχεία απαραίτητα. Δεν χρειάζεται να είσαι ούτε δογματικός ούτε φανατικός, απλά να πεις ότι χωρίς να είσαι απολύτως σίγουρος, νομίζεις με βάση όσα ξέρεις και βλέπεις αυτό ή το άλλο.
Γι’ αυτό πιστεύω ότι ο όρος αγνωστικισμός είναι περιττός και εξυπηρετεί μόνο όσους δεν θέλουν για διάφορους λόγους να εκδηλώσουν τη θέση τους. Το ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε με απόλυτη σιγουριά κάτι δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να πάρουμε θέση με διαφορετικούς βαθμούς αμφιβολίας.
Δηλώνω αθεϊστής και τη σιγουριά μου για την ύπαρξη του Πολικού Αστέρα και εξωγήινων μέσα στο σύμπαν αφήνοντας ένα μικρό παράθυρο να κάνω λάθος σε όλα.
Μόνο για τον κόκκινο ελέφαντα είμαι απολύτως σίγουρος ότι δεν έχει εμφανιστεί – εκτός κι αν καθαρίζει μετά.
@Σπύρος Κιτσινέλης
