Η επιτυχία στη ζωή δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα των τεχνικών δεξιοτήτων και γνώσεων στον επιστημονικό ή επιχειρηματικό τομέα. Εξαρτάται στον ίδιο βαθμό και από το δίκτυο διαπροσωπικών σχέσεων που έχει ο κάθε άνθρωπος. Το δίκτυο των διαπροσωπικών σχέσεων παίζει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων μας στην επαγγελματική αλλά και στην προσωπική μας ζωή. Το δίκτυο αυτό βασίζεται σε αλληλεπιδράσεις και σχέσεις που στόχο έχουν την αλληλοβοήθεια και την αμοιβαία παροχή υποστήριξης σε πολλούς τομείς των δραστηριοτήτων μας. Η ανάπτυξη και διατήρηση των σχέσεων μας με τους άλλους είναι ένας πολύ ευαίσθητος τομέας, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και δεξιότητες και δεν πρέπει να αφήνεται στην τύχη. Θα θίξουμε λοιπόν ορισμένες θεματικές ενότητες που αφορούν τις πιο σημαντικές πτυχές στη δημιουργία, στην ποιότητα και στην καλή ή κακή εξέλιξη μίας σχέσης.
- Ο εαυτός μας στη σχέση.
Η αυτοεκτίμηση ως καθοριστικός παράγοντας δημιουργίας και εξέλιξης μίας σχέσης.
Τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση δημιουργούν συνήθως σχέσεις με συντρόφους που τείνουν να διαιωνίζουν τη χαμηλή τους αυτοεκτίμηση. Αυτό συμβαίνει γιατί η ανάγκη για θετική επανατροφοδότηση έρχεται δεύτερη σε σχέση με την ανάγκη μιας σταθερής ταυτότητας. Προτιμούν ανθρώπους που τους αξιολογούν αρνητικά έτσι ώστε να μη χαθεί αυτή η ομοιόσταση στην εικόνα που έχουν δημιουργήσει για τον εαυτό τους. Οι αρνητικές εκτιμήσεις των άλλων δυναμώνουν τα πιστεύω τους και τους φέρνουν σε επαφή με την πραγματικότητα τους. Όσο και σκληρή να είναι για αυτούς η πραγματικότητα τους νιώθουν ότι τους επιτρέπει να προβλέπουν και έτσι να ελέγχουν τις αντιδράσεις των άλλων. Συνεπώς εάν γνωρίσουν έναν άνθρωπο που θα τους εκτιμήσει πολύ τείνουν να αποσύρονται από τη σχέση γιατί έτσι χάνουν την προβλεψιμότητα της σχέσης και έτσι και τον έλεγχο αντίδρασης και συμπεριφοράς του συντρόφου. Αυτό τους προκαλεί μεγάλη ανασφάλεια και έτσι προσπαθούν να βρουν τρόπους να απαξιώσουν τον εαυτό τους στα μάτια του συντρόφου και να αυτοεπιβεβαιωθούν. (αυτοεκπληρούμενη προφητεία). Η έλλειψη λοιπόν μιας καλής αυτοεικόνας και η αυτουποτίμηση δημιουργεί μία συμπεριφορά μαθημένης αδυναμίας απέναντι στο σύντροφο μας όπου πάντοτε καταδικάζουμε τον εαυτό μας ως αποτυχημένο και ανίκανο να διατηρήσει μία σχέση με αποτέλεσμα να προκαθορίζουμε την εξέλιξη της σχέσης ως αρνητική. Συνεπώς η αποδοχή του εαυτού μας, η ενδυνάμωση και προώθηση των θετικών μας σημείων και η καλλιέργεια της εσωτερικής μας ζωής είναι απαραίτητη για την αποδοχή μας και από τους άλλους και για τη δημιουργία ενός θετικού κλίματος μέσα στη συντροφική μας σχέση.
Στο άλλο άκρο της αυτουποτίμησης βρίσκεται η υπερβολική προβολή του εαυτού μας και ο ναρκισσισμός όπου η επιλογή του συντρόφου γίνεται μόνο με στόχο τη συνεχή επιβεβαίωση και το θαυμασμό του είναι μας. Ο σύντροφος μας είναι ένα αντικείμενο, ένα εργαλείο που το χρησιμοποιούμε για να εξυψώνουμε συνέχεια το εγώ μας που είναι το κέντρο του κόσμου. Ο σύντροφος γίνεται η ναρκισσιστική προέκταση του εαυτού μας , ένας καθρέφτης που αν δεν επιβεβαιώνει την τέλεια και αψεγάδιαστη εικόνα μας , απορρίπτεται. Οι ναρκισσιστές δεν μπορούν να αγαπήσουν τον ουσιαστικά και έχουν την τάση να εξιδανικεύουν αλλά και να υποτιμούν αμέσως το σύντροφο τους με την παραμικρή ατέλεια. Βιώνουν συνεχώς την ματαίωση των προσδοκιών τους και το ανικανοποίητο καθώς εσωτερικά είναι κενοί και χρειάζονται συνεχώς γέμισμα από τους άλλους που ποτέ ωστόσο δεν είναι αρκετό. Ο εγωκεντρισμός λοιπόν και η εγωπάθεια είναι από τα μεγαλύτερα εμπόδια στη δημιουργία μίας σχέσης καθώς το να είμαι με τον άλλον προϋποθέτει το ειλικρινές μοίρασμα , την αλληλεπίδραση, την προσφορά, το δούναι και λαβείν και την ουσιαστική αποδοχή του άλλου.
2. Η επικοινωνία μας με τους άλλους
Οι σύγχρονες σχέσεις λόγω των έντονων ρυθμών ζωής και της έλλειψης προσωπικού χρόνου πλήττονται από το φαινόμενο της έλλειψης επικοινωνίας. Μία από τις μεγαλύτερες πηγές άγχους και ανασφάλειας είναι η αδυναμία μας να εκφράσουμε ξεκάθαρα τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας στο σύντροφό μας. Συνήθως περιμένουμε από τον άλλον να μαντέψει τις σκέψεις μας , να διαβάσει το μυαλό μας και να συμπεριφερθεί με τον τρόπο που προσδοκούμε. Όμως τις περισσότερες φορές αυτό δεν επιτυγχάνεται με αποτέλεσμα να νιώθουμε ότι κανείς δεν μας καταλαβαίνει και να αισθανόμαστε θυμό , απογοήτευση και απελπισία μέσα στη σχέση μας. Οι μεγαλύτερες κρίσεις και συγκρούσεις στις σχέσεις δημιουργούνται από την έλλειψη διαλόγου και την ανεπάρκεια κατανόησης του άλλου λόγω λανθασμένης μετάδοσης των προσωπικών μας μηνυμάτων. Δεν είναι λίγες οι φορές που μία σχέση φτάνει σε ένα αδιέξοδο και το συναίσθημα μπλοκάρεται όταν οι δύο σύντροφοι αδυνατούν να έρθουν κοντά και να μιλήσουν ανοιχτά για αυτά που τους απασχολούν.
Με το να εκφραζόμαστε με υπονοούμενα και να περιμένουμε από το σύντροφο μας να μας καταλάβει δυστυχώς δεν καταφέρνουμε τίποτα το θετικό και δημιουργούμε ένα κλίμα απόστασης και διακεκομμένης επικοινωνίας με τους σημαντικούς ανθρώπους για εμάς. Το να καταπιέζουμε επίσης κάτι που μας απασχολεί και να το κρύβουμε από το σύντροφο μας για να μην τον φορτώσουμε ψυχολογικά ή συναισθηματικά συνήθως δημιουργεί περαιτέρω προβλήματα στη σχέση, καθώς καλλιεργεί την έλλειψη εμπιστοσύνης και πολύ συχνά αναπαράγει ή πολλαπλασιάζει τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα.
Είναι σημαντικό λοιπόν να μην θεωρούμε κάποια πράγματα αυτονόητα στη σχέση μας και να επιδιώκουμε να βρίσκουμε χρόνο για έναν ουσιαστικό διάλογο με το σύντροφό μας. Δεν αρκεί μόνο να αισθάνομαι ή να σκέφτομαι κάποια πράγματα. Είναι απαραίτητο να τα εκφράζω και λεκτικά δίνοντας παράλληλα και στον σύντροφό μου την ευκαιρία να τοποθετηθεί και να εκφραστεί πάνω σε αυτά. Η επικοινωνία και ο διάλογος μας επιτρέπει να οργανωνόμαστε, να παίρνουμε αποφάσεις από κοινού , να στηρίζουμε ο ένας τον άλλον , να συμμεριζόμαστε τις χαρές, τις λύπες και τις ανησυχίες μας. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να χτίσουμε μία γερή και υγιή σχέση με τον σύντροφο μας , μία σχέση που θα στηρίζεται στην ειλικρίνεια, στην εμπιστοσύνη και στην αρμονική συναισθηματική αλληλεπίδραση.
Ποια όμως είναι τα μυστικά της σωστής επικοινωνίας και του εποικοδομητικού διαλόγου; Το πρώτο σημείο το οποίο είναι σημαντικό είναι η μετάδοση ξεκάθαρων και κατανοητών μηνυμάτων στον άλλον. Θα πρέπει να σιγουρευτούμε ότι ήμασταν σαφείς και κατανοητοί στον σύντροφό μας και να του δείξουμε ότι τον σεβόμαστε και του δίνουμε το χώρο και το χρόνο να εκφραστεί και να πει ελεύθερα τη γνώμη του. Ο διάλογος δεν είναι ένας αγώνας για το ποιος θα μιλήσει πρώτος ή περισσότερο από τον άλλον αλλά μία ισότιμη αλληλεπίδραση μεταξύ δύο ανθρώπων . Γι’αυτό είναι πολύ βασικό να μάθουμε να είμαστε και καλοί ακροατές πέρα από τοκαλοί ομιλητές. Το ν’ ακούμε προσεκτικά και με ενδιαφέρον είναι το κλειδί για μια δημιουργική κι αποτελεσματική συζήτηση.
Όπως ξέρουμε, η ανθρώπινη επικοινωνία δεν αποτελείται μόνο από τον προφορικό λόγο. Ένα πολύ μεγάλο μέρος της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων γίνεται δια μέσου της γλώσσας του σώματος προφορικά μηνύματα που μας στέλλουν οι άλλοι. Σίγουρα αυτός είναι πολύ λίγος χρόνος για να δημιουργήσουμε μια καλή πρώτη εντύπωση που έχει τόση καθοριστική σημασία στην εξέλιξη μιας σχέσης. Και πρόκειται μάλιστα για τη μοναδική ευκαιρία για να δημιουργήσουμε μια καλή πρώτη εντύπωση. Επιπρόσθετα επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι όταν επικοινωνούμε με τους άλλους το μεγαλύτερο μέρος αυτών που θέλουμε να μεταφέρουμε, μεταδίδεται από μη προφορικά μηνύματα και από την έκφραση του προσώπου. Μόνο γύρω στο 7% του μηνύματος μεταδίδεται προφορικά με λέξεις. Το 37% της πρώτης εντύπωσης που σχηματίζουμε για κάποιον εξαρτάται από τον τόνο της φωνής του. Στο τηλέφωνο, η πρώτη εντύπωση που δημιουργούμε για κάποιον που έχουμε μαζί του επαφή για πρώτη φορά, εξαρτάται κατά τουλάχιστο 80% από τον τόνο της φωνής του. Βλέπουμε λοιπόν ότι η συνολική εικόνα που παρουσιάζουμε εμείς οι ίδιοι προς τους άλλους είναι το κλειδί για τη δημιουργία και ανάπτυξη πολύτιμων ευεργετικών διαχρονικών σχέσεων. Ο τρόπος που παρουσιαζόμαστε, το ντύσιμο, το τι λεμε και το τι δεν λέμε αλλά μεταδίδουμε δια μέσου της γλώσσας του σώματος, γίνονται αισθητά από τους άλλους οι οποίοι πολύ γρήγορα δημιουργούν εντυπώσεις για μας. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί για την εικόνα που μεταδίδει προς τους άλλους το σώμα μας και οι κινήσεις μας. Οι άλλοι μας παρατηρούν και η συνολική μας εικόνα τους δίνει πληροφορίες για το πως εμείς αισθανόμαστε, για το τι νιώθουμε για τον εαυτό μας και για τον υπόλοιπο κόσμο. Από το ντύσιμο μας μέχρι τον τρόπο που περπατούμε, κινούμαστε ή καθόμαστε ή μιλούμε, προσφέρουμε συνεχώς μια τρισδιάστατη εικόνα προς τους άλλους οι οποίοι ενσυνείδητα διαβάζουν τη γλώσσα του σώματος.
Το πως νιώθουμε εμείς μπορεί να αντικατοπτρίζεται και να επηρεάζει και τους άλλους που βρίσκονται απέναντι μας. Αυτό με τη σειρά του είναι δυνατόν να επηρεάζει τη δική τους συμπεριφορά προς εμάς. Εάν εμείς φαινόμαστε νευρικοί και υπό ένταση, μπορεί αφού ενσυνείδητα οι άλλοι διαβάσουν τα προφορικά και μη προφορικά μηνύματα που στέλλουμε, να αντιδράσουν με τον ίδιο τρόπο, γεγονός που πιθανόν να είναι αρνητικό για αυτό που επιδιώκουμε. Η ποιότητα της εικόνας που εκπέμπουμε, είναι συνιστώσα των πιο πάνω παραγόντων και έχει καθοριστική σημασία τόσο για τη σύναψη καλών σχέσεων αρχικά αλλά και για τη διατήρηση μακροχρόνιων δικτύων διαπροσωπικών επαφών που μπορούν να προσφέρουν σε όλα τα μέρη πολύ ευεργετικές και πολύτιμες υπηρεσίες.
Ας μην βιαστούμε, λοιπόν, ν’ ασκήσουμε κριτική στον άλλον για τις απόψεις του αλλά πρώτα να είμαστε δεκτικοί και διαλλακτικοί σ’ό,τι πρόκειται ν’ακούσουμε. Μόνο με την ουσιαστική επικοινωνία θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις πραγματικές ανάγκες του συντρόφου μας, να απαλείψουμε τυχόν αρνητικά σημεία στη σχέση μας. Επιπλέον ο ουσιαστικός διάλογος με τους σημαντικούς, για εμάς, άλλους θα μας φέρει σ’ επαφή με τον εσωτερικό μας εαυτό ενώ σε συνδυασμό με την απαραίτητη αυτοκριτική θα μπορέσουμε να επιτύχουμε την προσωπική μας βελτίωση και ανάπτυξη.
Καλό είναι, επίσης, να μη βιαζόμαστε να βγάλουμε συμπεράσματα και να αποφεύγουμε, παράλληλα, πιθανές σοφιστείες ή προκαταλήψεις που μπορούν να επηρεάσουν τη ροή του διαλόγου αλλά και την όλη συμπεριφορά μας. Να μην υποτιμάμε τη νοημοσύνη του συζητητή μας αλλά να του δίνουμε την ευκαιρία για ανάλυση των σκέψεων του. Ένας ποιοτικός διάλογος χαρακτηρίζεται από υπομονή κι αμοιβαιότητα στις όποιες ανάγκες του άλλου. Το να γνωρίζει κάποιος να συνδιαλέγεται όμορφα δεν δείχνει μόνο το μορφωτικό του επίπεδο, όπως πολλοί άνθρωποι νομίζουν. Δείχνει την ευρύτερη παιδεία κι αγωγή του, την εσωτερική του καλλιέργεια, τα ψυχικά του χαρίσματα. Τέλος, ας θυμόμαστε πάντα ότι η καλλιέργεια του όμορφου διαλόγου και μιας επικοινωνίας εποικοδομητικής είναι πράγματι αρετή.
3. Χαρακτηριστικά που προάγουν και στηρίζουν μία σχέση
Στην προσπάθεια μας να αναζητήσουμε τα χαρακτηριστικά που βοηθούν και προάγουν μια σχέση, διαπιστώνουμε ότι είναι πολύ δύσκολο να βρούμε μερικά που να τυγχάνουν πρωταρχικής σημασίας και καθολικής αναγνώρισης. Ωστόσο, χωρίς να επικαλούμαστε καμία καθολικότητα, μπορούμε να καταλήξουμε σε μερικά ευρείας αποδοχής χαρακτηριστικά:Ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά που βοηθούν άμεσα την σχέση, είναι η κατανόηση (τόσο του εαυτού όσο και του άλλου).
Τι εννοούμε με τον όρο»κατανόηση»; Δεν εννοούμε υποχρεωτικά κάποιο είδος αναλυτικής σκέψης αλλά την ικανότητα και την θέληση να εκτιμήσουμε εκείνες τις ανάγκες, επιθυμίες, προτιμήσεις, σκέψεις, αξίες, κίνητρα και συναισθήματα που αφορούν την σχέση. Με άλλα λόγια, το άτομο προσπαθεί να αναγνωρίσει αυτά που αισθάνεται ένα άλλο άτομο, προσπαθεί να μπει στην θέση του και να δει τον κόσμο με τα δικά του μάτια. Σε κάποιο εργαστήριο, η οδηγία που δίνουν στα άτομα που προσπαθούν να αποκτήσουν αυτήν την δεξιότητα, είναι «προσπάθησε να φανταστείς πως αισθάνεται το άτομο σε αυτήν την κατάσταση και πως επηρεάστηκε η ζωή του».
Η απόκτηση της ικανότητας για κατανόηση, μας οδηγεί στο δεύτερο χαρακτηριστικό που προάγει μια σχέση:«στην άνευ όρων αποδοχή του άλλου». Αποδοχή, σημαίνει απεριόριστη δεκτικότητα και ευνοϊκή προδιάθεση προς τον άλλον. Παραμερίζουμε τις προσωπικές μας εκτιμήσεις και απόψεις, σεβόμενοι την διαφορετικότητα του άλλου. Ακόμη και όταν δεν συμφωνούμε, ακόμη και όταν θεωρούμε πως κάτι είναι λάθος, δεν ασκούμε κριτική και δεν αποδοκιμάζουμε. Δίνουμε στον άλλον την ελευθερία της ύπαρξης του χωρίς να αισθανόμαστε ότι πρέπει να ακολουθήσει πάση θυσία τις συμβουλές μας ή να παραμείνει εξαρτημένος από μας ή να μας μοιάσει. Όταν λοιπόν, δεχόμαστε κάποιον όπως είναι και όχι υπό όρους και όταν καταφέρνουμε να επικοινωνήσουμε αυτήν την στάση μας, τότε αυτός γίνεται πιο ανοικτός, δείχνει εμπιστοσύνη και δεν αισθάνεται να απειλείται από μια εξωτερική αξιολόγηση.
Φυσικά, υπάρχουν πολλές θεωρητικές μελέτες που αποδεικνύουν τα παραπάνω. Ενδεικτικά αναφέρω τον Baldwin στο Felt institute ο οποίος κατέληξε ότι σε μια σχέση, οι συμπεριφορές που μοιάζουν δημοκρατικές και με αποδοχή, αποπνέουν μια ζεστασιά και ενισχύουν, την αυθεντικότητα, την συναισθηματική ασφάλεια και τον αυτοέλεγχο. Στον αντίποδα, σχέσεις απορριπτικές αποδείχθηκε ότι οδηγούν σε έλλειψη αυθεντικότητας και επιθετικές συμπεριφορές. Σύμφωνα με την έρευνα του Heine, χαρακτηριστικά που βοηθούν μια σχέση, είναι οι συμπεριφορές που επιτρέπουν την ανεξαρτησία, που δείχνουν μια προσπάθεια κατανόησης του συναισθήματος του άλλου και που εγκαθιστούν ένα κλίμα εμπιστοσύνης.
Φυσικά, υπάρχουν πολλές θεωρητικές μελέτες που αποδεικνύουν τα παραπάνω. Ενδεικτικά αναφέρω τον Baldwin στο Felt institute ο οποίος κατέληξε ότι σε μια σχέση, οι συμπεριφορές που μοιάζουν δημοκρατικές και με αποδοχή, αποπνέουν μια ζεστασιά και ενισχύουν, την αυθεντικότητα, την συναισθηματική ασφάλεια και τον αυτοέλεγχο. Στον αντίποδα, σχέσεις απορριπτικές αποδείχθηκε ότι οδηγούν σε έλλειψη αυθεντικότητας και επιθετικές συμπεριφορές. Σύμφωνα με την έρευνα του Heine, χαρακτηριστικά που βοηθούν μια σχέση, είναι οι συμπεριφορές που επιτρέπουν την ανεξαρτησία, που δείχνουν μια προσπάθεια κατανόησης του συναισθήματος του άλλου και που εγκαθιστούν ένα κλίμα εμπιστοσύνης.
Τρίτο χαρακτηριστικό που βοηθά μια σχέση, είναι η αυθεντικότητα. Στην αρχή, μιλήσαμε για κατανόηση του άλλου. Εδώ, μιλάμε κυρίως για κατανόηση του ίδιου μας του εαυτού. Η αυθεντικότητα έχει δύο στάσεις που την οριοθετούν. Η πρώτη αφορά την συμπεριφορά μας προς τον άλλον και συγκεκριμένα την ειλικρίνεια, την αλήθεια και την γνησιότητα που επικοινωνούμε, τόσο λεκτικά όσο και μη λεκτικά. Η δεύτερη στάση, αφορά τον ίδιο μας τον εαυτό, αφορά την αυτοαντίληψη μας, αφορά την ικανότητα μας να ακούμε τις ανάγκες μας και είτε να τις παραμερίζουμε είτε να τις «φροντίζουμε», ανάλογα με την περίσταση. Έχουμε επίγνωση του συναισθήματος που μας γεννάται από μια κατάσταση? Εκφραζόμαστε με έναν τρόπο τέτοιο, ώστε στο μέτρο του δυνατού να μην παρερμηνεύεται ο λόγος μας από τους άλλους? Σεβόμαστε τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας καθώς και τα συναισθήματα και τις ανάγκες του άλλου?
Άλλα σημαντικά στοιχεία για τη διατήρηση μιας σχέσης είναι η συνεχής φροντίδα του εαυτού μας και του συντρόφου μας, η επιβεβαίωση του άλλου , ο ενθουσιασμός , η φαντασία, το παιχνίδι μέσα στη σχέση, η πρόσκληση στο καινούργιο , ο πειραματισμός, η αλλαγή της καθημερινότητας μας, το στοιχείο του απρόβλεπτου και η επαναπλαισίωση της σχέσης μας ανά τακτά χρονικά διαστήματα ανάλογα με τις νέες συνθήκες της κοινής συντροφικής μας ζωής. Όλα τα παραπάνω συνιστούν στη συνεχή εξέλιξη και ανανέωση της σχέσης μας έτσι ώστε να διατηρούμε το συναίσθημα ζωντανό και να μην χάνουμε το ενδιαφέρον μας για το σύντροφό μας. Είναι όμως απαραίτητο αυτές οι προσπάθειες να γίνονται και από τις δύο πλευρές και να μην περιμένουμε συνέχεια από τον άλλον να μας εκπλήξει και να κρατήσει αμείωτο τον ενθουσιασμό μας. Όταν εμείς κλειστούμε στον εαυτό μας και απομακρυνθούμε από το σύντροφο μας γιατί νιώθουμε ότι δεν συμβαίνει τίποτα καινούργιο και έχουμε βαρεθεί τότε και ο σύντροφος μας θα εισπράξει το μήνυμα ότι δεν αξίζει να προσπαθήσω για τη σχέση αφού και ο σύντροφος μου είναι αδιάφορος γι’ αυτή.
4.Χαρακτηριστικά που εμποδίζουν την εξέλιξη και επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα μίας σχέσης.
Προβολή. Κάποιες φορές τείνουμε μέσα στη σχέση προκειμένου να ξεφορτωθούμε κάποια δυσάρεστα συναισθήματα μας απέναντι στο σύντροφο , όπως επιθετικότητα, ζήλια, ανασφάλεια, καχυποψία, έλλειψη πάθους κλπ, να τα προβάλλουμε στο σύντροφό μας και να δημιουργούμε συγκρούσεις και άσχημο κλίμα. Εγωκεντρισμός, φόβος οικειότητας-δέσμευσης, καχυποψία, επιφύλαξη, οριακές συμπεριφορές, παλινδρόμηση, ανασφάλεια, υπερβολή στο συναίσθημα, ζήλια, ανταγωνιστική συμπεριφορά, υπερπροστασία, υπερευαισθησία, βραδύτητα των σχέσεων, βία, θυματοποίηση, σύγκριση με προηγούμενες σχέσεις, εμμονές, το δεδομένο, οι κακές εμπειρίες ζωής, άμυνες, γνωστικές παγίδες, στερεότυπα και προκαταλήψεις, οι παρεμβάσεις τρίτων (οι δικοί μας άνθρωποι).
5. Άλλοι σημαντικοί παράγοντες που καθορίζουν μία σχέση.
Ο χωρο-χρόνος
Η πρώτη εντύπωση.
Οι προσδοκίες. Το ψάξιμο για το ιδανικό , το τέλειο.
Τζαβέλα Ελευθερία – ψυχολόγος ψυχοθεραπεύτρια
