Ο ανθρώπινος νους είναι ένα αριστούργημα με τεράστιες δυνατότητες. Ωστόσο, οι περισσότερες από αυτές τις δυνατότητες παραμένουν αχρησιμοποίητες στους πιο πολλούς ανθρώπους δεδομένου ότι δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι για τα πράγματα, αλλά ο νους μας έχει τον έλεγχο.
Ορμά κυριολεκτικά μέσα στη ζωή μας μοιάζοντας με ένα αυτοκίνητο που τρέχει χωρίς οδηγό προκαλώντας μας διαρκή πόνο και θλίψη. Αν όμως ήμασταν σε θέση να ελέγξουμε τον νου μας, η ζωή μας θα άλλαζε εντελώς. Αυτή η ιλιγγιώδης ταχύτητα θα μετατρεπόταν σε έναν όμορφο, δημιουργικό χορό δίνοντάς μας ευτυχία αντί για πόνο. Το ερώτημα είναι λοιπόν κατά πόσο είμαστε σε θέση να αναλάβουμε τον έλεγχο του νου μας.
Η φύση του νου
Προκειμένου να ελέγξουμε κάτι, πρέπει πρώτα να ξέρουμε περί τίνος πρόκειται, γι’ αυτό πρέπει να γνωρίσουμε τον νου μας. Το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να ξέρουμε είναι ότι δεν πρόκειται για κάτι που υπάρχει ξεχωριστά και μεμονωμένα σαν κάποιο άψυχο αντικείμενο. Ο νους δεν είναι αντικείμενο, είναι διαδικασία και συγκεκριμένα η διαδικασία μιας συνεχούς ροής σκέψεων.
Η ροή των σκέψεων είναι αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως νου. Όταν αυτές οι σκέψεις εξαφανίζονται, ο νους εξαφανίζεται μαζί τους, αφού αυτά τα δύο μπορούν μόνο να συνυπάρχουν. Ένα πολύ βασικό γνώρισμα των σκέψεων είναι ότι βρίσκονται σε διαρκή ροή και αυτή η ροή σχεδόν αυτομάτως δημιουργεί τον νου.
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του νου μας είναι η διαρκής περιπλάνηση, δηλαδή λειτουργεί με αυτόματο τρόπο. Οι σκέψεις έρχονται και φεύγουν συνεχώς. Αν επιχειρήσουμε να τις καταστείλουμε, θα το καταφέρουμε μετά από πολλές προσπάθειες και ακόμη και τότε μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου που είμαστε ξύπνιοι, ο νους μας περιπλανιέται είτε στο παρελθόν είτε στο μέλλον, στις σκέψεις που μας απασχόλησαν στο παρελθόν, στα προβλήματα του παρελθόντος ή στα μελλοντικά μας σχέδια, στους στόχους και στους φόβους μας.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του νου είναι ότι αξιολογεί συνεχώς τα πράγματα. Αυτό σημαίνει ότι δεν βιώνουμε απλώς τις εμπειρίες μας, αλλά τις κατηγοριοποιούμε ως καλές ή κακές. Κρίνουμε όλα όσα μας συμβαίνουν και όλους όσους συναντάμε στη ζωή μας. Αυτή η μόνιμη κατηγοριοποίηση μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε μια διαστρεβλωμένη αντίληψη του κόσμου, αφού εντάσσουμε τις καινούριες μας εμπειρίες σε αυτές τις κατηγορίες.
Αν μια εμπειρία είναι αρνητική, συνήθως διατηρούμε και ενισχύουμε αυτή την κατηγορία για παρόμοιες εμπειρίες στο μέλλον. Έτσι λοιπόν, η αντίληψή μας γίνεται επιλεκτική και δεχόμαστε μόνο τα ερεθίσματα που ενισχύουν την κατηγοριοποίησή μας και έχουμε την τάση να αγνοούμε όσα δεν εμπίπτουν στις συνήθεις κατηγορίες μας.
Το τρίτο σημαντικό χαρακτηριστικό του νου είναι ότι δημιουργεί διαρκώς ιστορίες, οι οποίες συχνά έχουν καταστροφικό τέλος. Για παράδειγμα, προσπαθώ ξαφνικά να θυμηθώ αν έχω κλειδώσει την πόρτα του σπιτιού μου. Το μυαλό μου κατασκευάζει αμέσως μια ολόκληρη ιστορία γύρω από το περιστατικό: άφησα την πόρτα ανοιχτή, μπήκε στο σπίτι διαρρήκτης, το λήστεψε και η αστυνομία αντί να κυνηγήσει τον κλέφτη μου έκανε συνεχώς ερωτήσεις. Συχνά βιώνουμε τις ακραίες και τις συναισθηματικές συνέπειες τέτοιου είδους ιστοριών. Άλλου είδους ιστορίες αφορούν το ποιοί είμαστε, τι θέλουμε, τι πρέπει να κάνουμε ή τι θα έπρεπε να είχε γίνει. Το σύνολο αυτών των ιστοριών περιλαμβάνει τις προσωπικές μας ιστορίες.
Ένα ανώφελο παιχνίδι
Οι περισσότεροι άνθρωποι συνήθως ταυτίζονται με τις σκέψεις τους και τις προσωπικές ιστορίες τους, δηλαδή με τον νου τους. Πολλοί από εμάς δεν νιώθουμε ικανοποιημένοι με αυτό που είμαστε και θα θέλαμε να έχουμε μια καλύτερη και πιο όμορφη προσωπική ιστορία. Γι’ αυτό δημιουργούμε μια νοητική εικόνα της προσωπικής εξέλιξης που θα επιθυμούσαμε να έχουμε καθώς και έναν τρόπο για να κάνουμε το συγκεκριμένο έργο του νου μας πιο αποτελεσματικό.
Προκειμένου να επιτευχθεί η νοητική εικόνα που εμείς οι ίδιοι δημιουργήσαμε, ξεκινάμε να παίζουμε ένα ανώφελο παιχνίδι καθώς προσπαθούμε να ελέγξουμε τον νου μας αλλά και τη δική μας εξέλιξη. Επειδή όμως δεν γνωρίζουμε τη φύση του νου, το εγχείρημα αυτό είναι καταδικασμένο από την αρχή να αποτύχει.
Αυτό το παιχνίδι είναι ανώφελο, διότι στην πραγματικότητα το ένα μισό του νου προσπαθεί να ελέγξει το άλλο μισό. Ο ίδιος ο νους μας θεωρεί τη δική μας νοητική εικόνα της προσωπικής μας εξέλιξης καλή. Ταυτοχρόνως, αυτό το μισό του νου θεωρεί το άλλο μισό, εκείνο δηλαδή που θέλουμε να αλλάξουμε, κακό.
Οι νοητικές εικόνες μάχονται η μία την άλλη προσπαθώντας να αποκτήσουν τον έλεγχο χρησιμοποιώντας τα όπλα της επιλεκτικής αντίληψης και της κατασκευασμένης ιστορίας. Ο αγώνας συνεχίζεται με συνεχείς αλλαγές σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Έρχονται φορές που πιστεύουμε ότι κάνουμε κάποια πρόοδο κι ότι βελτιωνόμαστε αλλά μερικές εβδομάδες, μήνες ή χρόνια αργότερα πέφτουμε στην άβυσσο της απελπισίας.
Πολλοί από εμάς παίζουμε αυτό το ανώφελο παιχνίδι σε όλη μας τη ζωή επειδή δεν είμαστε σε θέση να συνειδητοποιήσουμε το απλό γεγονός ότι ο νους είναι αδύνατον να ξεπεράσει τον εαυτό του. Αν προσπαθήσουμε όσο περισσότερο μπορούμε, ίσως καταφέρουμε να καταστείλουμε οτιδήποτε πιστεύουμε ότι είναι κακό μέσα μας. Ωστόσο, πρόκειται για μια εικονική νίκη η οποία μας οδηγεί σε μια εικονική ηρεμία και προσωπική εξέλιξη, διότι όταν λιγοστεύουν ο αντοχές μας, οι καταπιεσμένες δυνάμεις βγαίνουν ξανά στην επιφάνεια καταστρέφοντας όλα τα προσωρινά αποτελέσματα που πετύχαμε στερώντας μας έτσι την προσωπική εξέλιξη.
Η ελευθερία της ανεκτικότητας
Έτσι, συνειδητοποιούμε ότι ο τρόπος που οδηγεί στον έλεγχο του νου δεν προέρχεται από τον περιορισμό του. Δεν είναι δυνατό να ελέγξουμε τον νου με τη συνηθισμένη έννοια του όρου. Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή ο νους υπάρχει μόνο μέσω της λειτουργίας του και εν μέρει επειδή δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να τον ελέγξει. Το ένα μισό του νου, όπως είδαμε, δεν ελέγχει αλλά απλώς προσπαθεί να περιορίσει το άλλο μισό.
Για να καταφέρουμε να ελέγξουμε τον νου μας, πρέπει να βγούμε έξω από αυτόν. Ο συγκεκριμένος τρόπος μπορεί να φαίνεται περίεργος σε πολλούς δεδομένου ότι έχουμε την τάση να προσδιορίζουμε απόλυτα τον νου μας και τις δραστηριότητές του. Όσο αυτή η ταύτιση είναι ισχυρή, δεν θα είμαστε σε θέση να βγούμε έξω από τον τρελό χορό του νου μας και θα πρέπει να υποστούμε τις συνέπειες.
Ωστόσο, όλο και περισσότεροι αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε και να βιώνουμε ότι είμαστε κάτι περισσότερο από τον νου, τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας καθώς και την προσωπική ιστορία που αυτές οι σκέψεις και τα συναισθήματα δημιουργούν. Η προσοχή μας πλέον δεν απορροφάται εντελώς από την αφήγηση της προσωπικής μας ιστορίας και την ταύτιση με αυτή, ενώ γινόμαστε όλο και πιο συνειδητοποιημένοι όσον αφορά τις βαθύτερες διαστάσεις της ζωής μας. Επίσης, έχουμε αρχίσει να παρατηρούμε τα διαλείμματα ανάμεσα στις σκέψεις και να στρεφόμαστε προς αυτές τις πύλες που οδηγούν πέρα από τον νου.
Στα διαλείμματα που μεσολαβούν ανάμεσα στις σκέψεις, ο νους δεν λειτουργεί, δεν υπάρχει, απλώς εξαφανίζεται. Αυτό που απομένει είναι η άγρυπνη συνειδητότητα. Αν καταφέρουμε να ελέγξουμε αυτή την άγρυπνη συνειδητότητα, αναγνωρίζουμε ότι είναι ανεκτική απέναντι στον νου και τις λειτουργίες του. Θα δούμε ότι δεν υπάρχει τίποτα λάθος με τις σκέψεις και τίποτα κακό με τις παρεμβάσεις του νου. Δεν είναι απαραίτητο να πολεμάμε εναντίον του, δεν είναι εχθρός αλλά μόνο ένα μέσον που, χωρίς έλεγχο, τείνει να λειτουργεί με τρόπο χαοτικό.
Έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε την πραγματική φύση των σκέψεων και των λειτουργιών του νου αν εμείς οι ίδιοι αποστασιοποιηθούμε από αυτές, κρατήσουμε απόσταση και δεν τις θεωρήσουμε εχθρούς. Τότε θα αποκαλυφθούν τα μυστικά τους στην άγρυπνη συνειδητότητα, θα τα παρατηρήσουμε με θετική διάθεση και θα αντιληφθούμε τις λεπτές αποχρώσεις του νου, τα παιχνίδια που παίζει και τα όνειρα που προκαλεί.
Ο έλεγχος του νου
Αυτή η ανεκτική, άγρυπνη στάση απέναντι στις λειτουργίες του νου θα μας δώσει τη δυνατότητα να σταματήσουμε τις σκέψεις μας αβίαστα. Μόλις συμβεί αυτό, η συνεχής ροή τους σταματά, ο νους εξαφανίζεται και παύει να λειτουργεί.
Δεν θα αναζητήσουμε τη δική μας ταυτότητα λοιπόν στην ταύτιση με τον νου, δεδομένου ότι έχουμε βρει την αληθινή μας ύπαρξη, τον πραγματικό μας εαυτό, την άγρυπνη συνειδητότητά μας. Θα συνειδητοποιήσουμε ότι οι σκέψεις και ο νους δεν έχουν πραγματικά εξαφανιστεί, είναι ακόμα εκεί αλλά σε λανθάνουσα κατάσταση. Τότε, η στάση μας απέναντι στις σκέψεις και τον νου θα αλλάξει εντελώς. Θα σκεφτόμαστε όταν είναι απαραίτητο και όταν δεν θα χρειαζόμαστε τον νου, δεν θα τον χρησιμοποιούμε.
Ο νους δεν θα κυριαρχεί πλέον στη ζωή μας και δεν θα αποτελεί κάτι παραπάνω από ένα υπάκουο εργαλείο που θα χρησιμοποιούμε ή όχι αναλόγως με τη βούλησή μας. Είναι η στιγμή που θα συνειδητοποιήσουμε πόσο υπέροχο εργαλείο είναι ο νους και θα είμαστε σε θέση να το χρησιμοποιήσουμε με βάση τον αρχικό σκοπό του. Και ο σκοπός του νου είναι να χρησιμεύσει ως μέσο σύνδεσης, να μας συνδέσει με τον κόσμο. Μέσα από τον νου και σε συνδυασμό με την άγρυπνη συνειδητότητα, η δημιουργική ενέργεια μεταφέρεται στον κόσμο και δημιουργεί μια υπέροχη αρμονία.
Frank M. Wanderer (καθηγητής ψυχολογίας )
