Ο Ευθύφρων είναι άλλο ένα έργο του Πλάτωνα που εντάσσεται στην τετραλογία (Ευθύφρων, Κρίτων, Απολογία, Φαίδων) των διαλόγων που αναφέρονται στη δίκη και εκτέλεση του Σωκράτη. Τα πρόσωπα του διαλόγου είναι δύο, Ο Σωκράτης και ο Ευθύφρων που ισχυρίζονταν πως μπορούσε να προλέγει τα μέλλοντα, χάρη ενός μαντικού δαιμονίου. Η δράση του διαλόγου τοποθετείται πριν τη δίκη του Σωκράτη 399 π.Χ.. Μερικοί θεωρούν το διάλογο προσπάθεια υπεράσπισης του Σωκράτη εναντίον της κατηγορίας για ασέβεια. Για πρώτη φορά στον διάλογο Ευθύφρονα, ο Πλάτων χρησιμοποιεί τους όρους ιδέα, είδος και ουσία.
Το «δίλημμα του Ευθύφρονα» πήρε το όνομα του από έναν από τους ανακριτές του Σωκράτη που βρίσκεται στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα. Το πρόβλημα το οποίο χρησιμοποιεί ο Σωκράτης προκειμένου να αντιμετωπίσει τον Ευθύφρονα είναι το εξής:
οι θεοί αγαπούν το όσιο επειδή είναι όσιο (περίπτωση α) ή μήπως το γεγονός ότι το αγαπάνε κάνει κάτι όσιο (περίπτωση β);
Στον διάλογο αυτό ο Πλάτωνας μέσω του χαρακτήρα Σωκράτη μας προσκαλεί σε ένα ακόμα ταξίδι δημιουργικής απορίας και αμφισβήτησης των ηθικών μας πεποιθήσεων.
Πιο συγκεκριμένα, επιτίθεται σε όσους πιστεύουν με βεβαιότητα ότι γνωρίζουν τι είναι το ευσεβές, το δίκαιο -ειδικά σε περιπτώσεις περίπλοκων ηθικών ζητημάτων. Ακόμα, οΣωκράτης με την διατύπωση αυτού του ιδιοφυούς διλήμματος προσπαθεί να αποδομήσει την ύπαρξη μιας θεϊκής δύναμης που μπορεί να υφίσταται ταυτόχρονα ως παντοδύναμη και πανάγαθη. Αν υπάρχει θεός δεν είναι δυνατόν να είναι ταυτόχρονα παντοδύναμος και πανάγαθος.
Αυτό είναι ένα έμμεσο πόρισμα της Πλατωνικής θέσης στον Ευθύφρονα, το οποίο δεν βασίζεται σε εμπειρικά δεδομένα. Αντιθέτως επιχειρείται a priori, χωρίς να χρειάζεται δηλαδή η παρατήρηση του κόσμου.
Η σκέψη του Πλάτωνα είναι τόσο δυνατή φιλοσοφικά ώστε ακόμα και σήμερα να ασχολούνται με το δίλημμα του Ευθύφρονα οι πιο σημαντικοί φιλόσοφοι της θρησκείας.
Οι αρχικοί υπαινιγμοί του διλήμματος είναι αρκετά προφανείς.
Εάν ισχύει το (α) οι θεοί αγαπούν ό,τι είναι καλό επειδή είναι καλό, τότε οτιδήποτε είναι καλό είναι καλό ανεξάρτητα από το τι νιώθουν οι θεοί για αυτό. Και τότε οι θεοί δεν παίζουν απολύτως κανένα ρόλο στο να θέσουν τα θεμέλια των ηθικών αξιών. Επίσης, τότε η ηθική είναι ανεξάρτητη από τη θρησκεία.
Εάν, από την άλλη μεριά, ισχύει το (β) κάτι είναι καλό επειδή το αγαπούν οι θεοί, τότε θα μπορούσαν πολύ απλά να αγαπήσουν κάτι άλλο εξίσου, που δεν θα ήταν καλό. Και αν ισχύει, τότε οι θεοί παίζουν κάποιο ρόλο, αλλά το τι είναι καλό καταλήγει να μην είναι τίποτα παραπάνω από αυτό που τυγχάνει να αγαπούν οι θεοί. Επίσης, τότε η ηθική είναι κάτι το απολύτως μεταβλητό (οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων ήταν διαβόητοι για την επιπολαιότητά τους!).
Τα διλήμματα αποτελούν πρόβλημα μόνο στην περίπτωση που και τα δύο πιθανά αποτελέσματα είναι εξίσου δυσάρεστα. Οι άθεοι δεν θα αντιμετώπιζαν κάποιο πρόβλημα με το συγκεκριμένο δίλημμα, καθώς θα δέχονταν με ευχαρίστηση τους υπαινιγμούς της περίπτωσης (α) και δεν θα τους απασχολούσαν καθόλου αυτοί της υπόθεσης (β).
Ωστόσο, το δίλημμα αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για αυτούς που θέλουν να βασίσουν τις ηθικές αξίες στη θρησκεία, καθώς καμία από τις δύο πιθανές περιπτώσεις που εξετάσαμε παραπάνω δεν είναι αρκετά βολική.
Στο τέλος του διαλόγου του Πλάτωνα, ο Ευθύφρων απλώς ζητά άδεια να αποχωρήσει.Έχει πάρει μεγάλη δόση από την υπό εξέταση ζωή για μία μέρα. Παρ’ όλα αυτά, το «δίλημμα του Ευθύφρονα» είναι ουσιώδες ακόμα και σήμερα, και σχετικό με την καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα, πολλοί λένε πως η ηθική βρίσκεται σε παρακμή επειδή η θρησκεία βρίσκεται σε παρακμή, και πως η αναβίωση της μιας θα οδηγούσε στην αναβίωση της
Το «δίλημμα του Ευθύφρονα» αποτελεί μια σοβαρή πρόκληση της παραπάνω άποψης. Είναι κάτι ηθικά καλό επειδή το εγκρίνει μια συγκεκριμένη θρησκεία ή η συγκεκριμένη θρησκεία το εγκρίνει επειδή είναι ηθικό; Το δίλημμα έχει, ακόμα, και μια ευρύτερη εφαρμογή. Για παράδειγμα, είναι ένα έργο τέχνης καλό, επειδή αρέσει στον κόσμο ή τους αρέσει επειδή είναι καλό; Είναι ένα στιλ ντυσίματος μοντέρνο επειδή φοριέται από πολλούς ή το φοράνε πολλοί επειδή είναι στη μόδα;
Σκέψου αν μπορείς να βρεις άλλα παραδείγματα του «διλήμματος του Ευθύφρονα». Υπάρχουν πράγματα τα οποία εγκρίνεις επειδή τα εγκρίνουν οι άλλοι;
Η φιλοσοφία, αν δεν μπορεί να απαντήσει σε όσες ερωτήσεις θα θέλαμε, τουλάχιστον έχει τη δύναμη να θέτει ερωτήσεις που αυξάνουν το ενδιαφέρον του κόσμου και αποκαλύπτουν την αλλοκοτιά και το θαύμα που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια ακόμα και του πιο κοινού πράγματος στη ζωή.
|
Πηγές: wikipedia, Φιλοσοφία για την καθημερινή ζωή (Trevor Curnow) εκδ. Μεταίχμιο
