Όλοι έχουμε δικαίωμα στη διεκδίκηση της ευτυχίας. Ωστόσο, αναρωτιόμαστε συχνά, αν υπάρχει κάποιο «μυστικό της ευτυχίας». Πράγματι, οι ειδικοί υποστηρίζουν πως υπάρχει! Υποστηρίζουν πως όχι μόνον υπάρχει η «συνταγή της ευτυχίας», αλλά μπορούμε να την κοστολογήσουμε κι από πάνω! Κι αν το χρήμα δεν φέρνει πάντα την ευτυχία, οι «εξισώσεις» του Δρ Μπόζινταρ Μιλοσάβλιεβιτς μπορούν!
Δεν έχω λεφτά, εισοδήματα, ελπίδες. Είμαι ο ευτυχέστερος άνθρωπος!
Χένρι Μίλερ, Τροπικός του Καρκίνου
Γράφει ο Γιώργος Στάμκος* (stamkos@post.com)
Τελευταία έχω υποβάλει τον εαυτό μου σε μια «επικίνδυνη» διανοητική περιπέτεια: αναζητώ ευτυχισμένους ανθρώπους, και μάλιστα Έλληνες! Εννοώ πραγματικά και όχι δήθεν ευτυχισμένους. Όπου κι αν στρέψω το βλέμμα μου βλέπω –ή έτσι τουλάχιστον μου φαίνεται– δυστυχισμένες και θλιβερές υπάρξεις, ταλαίπωρα πλάσματα που ζουν ψεύτικες ζωές, δίχως νόημα, ανθρωπάκια κολλημένα στο τέλμα του μικρόκοσμού τους ή που γίνονται «κιμάς» στην «κρεατομηχανή» ενός απρόσωπου συστήματος που αποθεώνει το κέρδος. Όπου κι αν κατευθύνω τη σκέψη μου βλέπω θάνατο, εξαθλίωση, καταπίεση, εκμετάλλευση, μίσος, μοναξιά, κατάθλιψη, παράνοια, «δήθεν», κιτς και άφθονη ηλιθιότητα. Σχεδόν πουθενά ευτυχία, αρμονία, αγάπη, αλήθεια και ελευθερία…
Είμαι αυστηρός, το ξέρω, αλλά όμως, πρέπει να γνωρίζετε, πως δεν χαρίζομαι ούτε στον εαυτό μου. Δεν είμαι άλλωστε και ο καλύτερος φίλος του. Όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι είμαι κι εγώ ο χειρότερος εχθρός του εαυτού μου. Επειδή συμβαίνει μάλιστα να είμαι συγγραφέας, ζω σε μια συνεχή «κατάσταση πολέμου» με τον εαυτό μου. Ζώντας εδώ και χρόνια στην εμπόλεμη ζώνη του γραψίματος, έχω μάθει να βλέπω τα πράγματα σχετικά και να μην τους δίνω μεγαλύτερη σημασία απ’ όσο τους πρέπει. Αυτό τουλάχιστον με δίδαξε η εμπειρία ενός υπερτροφικού συγγραφικού «εγώ», που φυτρώνει σαν αγριόχορτο καθώς οι λέξεις «οργώνουν» τις λευκές σελίδες. Ενός «εγώ» που δεν είναι ο εαυτός μου, αλλά απλώς μια ματαιόδοξη έκφανσή του.
Έχω συνειδητοποιήσει λοιπόν πως η ζωή είναι μια αέναη εμπειρία απώλειας, αλλά και ένα ατέλειωτο κυνήγι της ευτυχίας. Είμαστε καταδικασμένοι να αναζητούμε διαρκώς οτιδήποτε μπορεί να μας προσφέρει κάποια αίσθηση «ευτυχίας» και προσκολλόμαστε σ’ αυτό σαν να είναι κάτι μόνιμο, λες και δεν πρόκειται ν’ αλλάξει ποτέ. Κι όμως! Δεν υπάρχει πιο σπάνιο, περιζήτητο, σχετικό και αφηρημένο αγαθό στην εποχή μας από την ευτυχία! Ακόμη και στους προκατασκευασμένους παραδείσους μας, ακόμη κι αν έχουμε κατορθώσει ν’ αναρριχηθούμε στο Έβερεστ της ευμάρειας ή αν σφαδάζουμε από ηδονή, δεν παύουμε στιγμή να αναρωτιόμαστε αν η «ευτυχία» μας είναι αληθινή ή αν πρόκειται απλώς για ψευδαίσθηση. Κι αυτή η αμφιβολία είναι αρκετή για να μην μας κάνει ευτυχισμένους…
Η ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ
Σε μια εποχή και σε μια κοινωνία, στην οποία οι περισσότεροι άνθρωποι εκπέμπουν μιζερόνια, «σωματίδια» μιζέριας, η πραγματική ευτυχία είναι αγαθό σε ανεπάρκεια. Έτσι, αν κάποιος σας έλεγε πως ανακάλυψε τη «συνταγή της ευτυχίας», δύσκολα θα τον πιστεύατε. Ωστόσο, στη μανία τους να συστηματοποιήσουν τα πάντα γύρω από τον άνθρωπο, οι σύγχρονες ανθρωπιστικές επιστήμες ισχυρίζονται πως ανακάλυψαν το «μυστικό της ευτυχίας», το οποίο μάλιστα και κοστολόγησαν!
Δεν ξέρω αν έχετε παρατηρήσει πως οι Βρετανοί έχουν τελευταία μια μανία με τις κοινωνιολογικές έρευνες. Ανά τακτά διαστήματα οι βρετανικές εφημερίδες δημοσιεύουν έρευνες ανεξάρτητων βρετανικών ινστιτούτων και επιστημονικών ομάδων, που αφορούν σύγχρονες ανθρώπινες συμπεριφορές και συνήθειες, κοινωνικές τάσεις και μόδες, ανθρώπινα προβλήματα και ιδιαιτερότητες, καθώς και νέες προσεγγίσεις στην μαζική ψυχολογία. Ένα από τα ζητήματα που απασχόλησε πρόσφατα τους Βρετανούς ερευνητές ήταν και το πρόβλημα της ευτυχίας.
Μια ομάδα ψυχολόγων της Βρετανικής Ένωσης Ψυχολόγων, αφού μελέτησε ένα δείγμα 1.000 εθελοντών, υποστηρίζει πως ανακάλυψε τη συνταγή της ευτυχίας! Η συνταγή της ευτυχίας είναι απλή και περιλαμβάνει, σύμφωνα με τους Βρετανούς επιστήμονες, πραγματική αγάπη, πολλά χρήματα και μια ενδιαφέρουσα επαγγελματική απασχόληση ή Ευτυχία = P+(5xE)+(3xH). Πιο αναλυτικά, όπου P νοούνται τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου π.χ. προσαρμοστικότητα και κοινωνικό προφίλ, όπου Ε νοούνται η ανθρώπινη υπόσταση και χαρακτηριστικά σχετικά με την υγεία, τη φιλία και όπου Η νοούνται οι εσωτερικές δυνατότητες, όπως η αυτοεκτίμηση, η φιλοδοξία, οι προσδοκίες και το χιούμορ. Ανάμεσα στις ερωτήσεις, στις οποίες κλήθηκαν οι εθελοντές να απαντήσουν, ήταν και κάποιες που αφορούσαν την ενεργητικότητα τους, το κατά πόσον ήταν ανοικτοί στις αλλαγές, αν ήταν αισιόδοξοι, αν ένιωθαν ικανοποιημένοι σε θέματα υγείας, ασφάλειας, επιλογών και κοινωνικότητας κι αν μπορούν να στηριχτούν σε φίλους όταν νιώθουν μόνοι. Η έρευνα αποκάλυψε πως οι περισσότερες γυναίκες συνδέουν την ευτυχία με την οικογένεια και την απώλεια βάρους, ενώ οι άνδρες με τον έρωτα και την αύξηση του μισθού τους…
ΠΟΣΟ ΚΟΣΤΙΖΕΙ Η ΕΥΤΥΧΙΑ;
Κάποιοι άλλοι Βρετανοί επιστήμονες, και συγκεκριμένα οι ακαδημαϊκοί Άντριου Όσβαλντ και Άντριου Kλαρκ, προχώρησαν ακόμη μακρύτερα υπολογίζοντας το πόσο κοστίζει η ευτυχία μέχρι του τελευταίου ευρώ! Καταρρίπτοντας το αξίωμα ότι «η ευτυχία δεν αγοράζεται», οι δύο Βρετανοί ειδικοί υποστηρίζουν πως ο καθένας μπορεί να αγοράσει ένα μερίδιο στην ευτυχία, αν βέβαια έχει αρκετά χρήματα για να το πληρώσει. Μελετώντας επί δέκα χρόνια ένα δείγμα 10.000 ατόμων οι δύο Βρετανοί επιστήμονες κατάφεραν να υπολογίσουν το κόστος της ευτυχίας και πιο συγκεκριμένα το κόστος της ικανοποίησης που προκλήθηκε από ευχάριστα γεγονότα-σταθμούς στη ζωή του ανθρώπου, όπως γάμος, γέννηση παιδιού κ.α., αλλά κι από τραγικά συμβάντα, όπως το διαζύγιο και ο θάνατος αγαπημένου προσώπου.
Οι δύο Βρετανοί ειδικοί δεν άργησαν να συμπεράνουν το προφανές: το πιο ακριβό πράγμα στον άνθρωπο είναι η υγεία του, εφόσον, όπως υπολόγισαν, η ανάκτηση της χαράς κατά τη διάρκεια μιας σοβαρής ασθένειας απαιτεί δαπάνη 833.000 ευρώ το χρόνο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους ο θάνατος του αγαπημένου συντρόφου προκαλεί δυστυχία και θλίψη, που όμως μπορεί να αποκατασταθεί εφόσον δαπανήσει ο χήρος ή η χήρα 283.000 ευρώ το χρόνο, ενώ η λύπη που προκαλεί το διαζύγιο κοστίζει λιγότερα, καθώς η ζωή μετά τον χωρισμό μπορεί να γίνει υποφερτή αν δαπανηθούν 220.000 ευρώ. Από την άλλη ένα ευχάριστο συμβάν, όπως ο γάμος, συμφέρει καθώς δημιουργεί στο ζευγάρι ευτυχία ίση με ετήσιο εισόδημα ύψους 117.000 ευρώ.
Αυτή η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό International Journal of Epidemiology, αναμένεται να συνδράμει στα αστικά δικαστήρια της γηραιάς Αλβιόνας ώστε να γίνεται πιο εύκολος ο προσδιορισμός του ποσού των αποζημιώσεων που θα επιδικάζονται στα θύματα εγκληματικών πράξεων για την ψυχική τους οδύνη. Μάλιστα οι δύο Βρετανοί ειδικοί κατασκεύασαν μια «κλίμακα ψυχικής υγείας» και αξιολόγησαν το πόσο ευτυχισμένοι ένιωθαν οι άνθρωποι, που συμμετείχαν στην έρευνα, σε συγκεκριμένες στιγμές της ζωής τους. Κατόπιν συνδύασαν τις μετρήσεις αυτές με τις διακυμάνσεις του εισοδήματος διαπιστώνοντας, χωρίς έκπληξη, πως «όσο πλουσιότεροι γίνονται οι άνθρωποι, τόσο πιο ευτυχισμένοι νιώθουν».
ΟΤΑΝ ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΦΕΡΝΕΙ ΔΥΣΤΥΧΙΑ
Στον αντίποδα των συμπερασμάτων των δύο Βρετανών ειδικών έρχεται μια έρευνα Αμερικανών ψυχολόγων από το Πανεπιστήμιο του Μισούρι, που δημοσιεύτηκε στην Journal of Personality and Social Psychology, για να επαληθεύσει το γνωστό απόφθεγμα πως «το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία». Η έρευνα αυτή καταδεικνύει ότι ο υπερβολικός πλούτος, ειδικά σε ανθρώπους που δεν έχουν εξοικειωθεί με το χρήμα π.χ. νικητές του λόττο, όχι μόνον δεν φέρνει ευτυχία αλλά αντίθετα μπορεί να φέρει δυστυχία. Εκείνο που φέρνει σίγουρη ευτυχία δεν είναι το χρήμα, συμπέραναν οι Αμερικανοί ψυχολόγοι, αλλά η ατομική ανεξαρτησία, ο αυτοσεβασμός και η αίσθηση ότι έχεις στο πλάι σου φίλους και ανθρώπους που σε αγαπούν.
Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξε και μια πρόσφατη έρευνα που έγινε στη Δανία από το Πανεπιστήμιο του Aarhous και στην οποία ανακοινώθηκε πως το ποσοστό αυτοκτονιών ανάμεσα στους ευκατάστατους Δανούς, που πάσχουν από κάποιο ψυχικό νόσημα, είναι μεγαλύτερο σε σχέση με το ποσοστό αυτοκτονιών των φτωχότερων συμπατριωτών τους που έχουν τα ίδια προβλήματα υγείας. Με άλλα λόγια οι πλούσιοι ψυχασθενείς αυτοκτονούν τρεις φορές πιο εύκολα από τους φτωχούς ψυχασθενείς. Σ’ αυτή την περίπτωση το χρήμα όχι μόνο δε σώζει, αλλά σε καθιστά ευάλωτο στην αυτοκτονία.
ΟΙ «ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ» ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ
Πριν από κάποια χρόνια και συγκεκριμένα τον Ιανουάριο του 1998, συνάντησα στο Βελιγράδι έναν πολύ ενδιαφέροντα τύπο, τον Σέρβο καθηγητή Δρ Μπόζινταρ Μιλοσάβλιεβιτς, ο οποίος με συμπάθησε και μου χάρισε τον ψυχοτρονικό «Σταυρό της Υπέρτατης Προστασίας» καθώς και ένα βιβλιαράκι του, όπου περιέγραφε την «εξίσωση της ευτυχίας». Για τον Δρ. Μιλοσάβλιεβιτς η έννοια της ευτυχίας στην ζωή των ανθρώπων δεν έχει να κάνει μόνον με εξωτερικούς, αντικειμενικούς, παράγοντες, αλλά και με εσωτερικούς ή υποκειμενικούς. Αν ξυπνήσω ένα πρωί και τα δω όλα μαύρα, αυτό συνήθως δεν οφείλεται σε κάποιο σοβαρό πρόβλημα, αλλά είναι περισσότερο ζήτημα διάθεσης ή επιλογής. Διαφορετικά κίνητρα κάνουν το κάθε άτομο ευτυχισμένο ή δυστυχισμένο. Αν όμως κοιτάξουμε τις αιτίες της ευτυχίας ή της δυστυχίας θα παρατηρήσουμε ότι δεν πρόκειται για εξωτερικούς λόγους που κάνουν τον κάθε άνθρωπο ευτυχισμένο ή δυστυχισμένο αλλά για εσωτερικούς. Πρόκειται για διαδικασίες μέσα στην ανθρώπινη συνείδηση που επηρεάζουν άμεσα την βιοενεργητική κατάσταση του ατόμου προκαλώντας ευχάριστες ή δυσάρεστες καταστάσεις του νου. Όλα αυτά όμως σχετίζονται με τις ανάγκες, τις επιθυμίες και τις δυνατότητες του κάθε ατόμου.
Οι βασικές ανάγκες του κάθε ατόμου είναι πάνω-κάτω οι ίδιες, οι επιθυμίες δημιουργούνται ως υποκειμενική προβολή της πραγματικότητας, ενώ οι δυνατότητες είναι περιορισμένες ανάλογα με τη ποσότητα της φυσικής και πνευματικής ενέργειας. Μέσα στο σύστημα αυτών των φαινομένων είναι πιθανές διάφορες παραλλαγές, αλλά όμως υπάρχουν, σύμφωνα με τον Δρ. Μιλοσάβλιεβιτς, έξι βασικές διαδικασίες που έχουν ως αποτέλεσμα κάποια συγκεκριμένη κατάσταση της συνείδησης και συμπεριφοράς.
1. Δυνατότητα μεγαλύτερη από την Ανάγκη και Ανάγκη μεγαλύτερη από την Επιθυμία (Δυνατότητα > Ανάγκη > Επιθυμία): Αυτή είναι η καλύτερη κατάσταση της συνείδησης στο συγκεκριμένο σύστημα. Πρόκειται για την κατάσταση στην οποία οι δυνατότητες είναι μεγαλύτερες από τις ανάγκες και οι ανάγκες μεγαλύτερες από τις επιθυμίες. Μια τέτοια κατάσταση του νου δίνει εικόνα ενός δυνατού, ικανοποιημένου και σεμνού ανθρώπου, που έχει ως αποτέλεσμα την προσωπική ευτυχία με προϋπόθεση βέβαια την ύπαρξη επίγνωσης.
2. Ανάγκη > Δυνατότητα > Επιθυμία: Σε μια λιγότερο ευνοϊκή κατάσταση της συνείδησης ως προς την ευτυχία είναι η κατάσταση στην οποία οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες από τις δυνατότητες και οι δυνατότητες μεγαλύτερες από τις επιθυμίες. Ως αποτέλεσμα έχουμε ένα αδύναμο, όμως ικανοποιημένο και σεμνό άνθρωπο, που έχει την προσωπική ευτυχία, με προϋπόθεση βέβαια την ύπαρξη αυτοελέγχου.
3. Δυνατότητα > Επιθυμία > Ανάγκη: Ακόμη λιγότερο ευνοϊκή κατάσταση στην συνείδηση θα προκληθεί από την περίπτωση όπου οι δυνατότητες είναι μεγαλύτερες από τις επιθυμίες, και οι επιθυμίες μεγαλύτερες από τις ανάγκες. Αυτή η κατάσταση μας δείχνει ένα ισχυρό, ικανοποιημένο και φιλόδοξο άτομο που έχει ως αποτέλεσμα την προσωπική ευτυχία, αλλά με την προϋπόθεση να έχει την εξουσία.
4. Επιθυμία > Δυνατότητα > Ανάγκη Ακόμη λιγότερο ικανοποιητική είναι η κατάσταση της συνείδησης, όπου οι επιθυμίες είναι μεγαλύτερες από τις δυνατότητες και οι δυνατότητες πιο μεγάλες από τις ανάγκες. Τέτοια κατάσταση δείχνει ένα δυνατό αλλά μονίμως ανικανοποίητο και φιλόδοξο άτομο που έχει ως αποτέλεσμα την προσωπική δυστυχία και μια τάση για συσσώρευση υλικών αγαθών.
5. Ανάγκη > Επιθυμία > Δυνατότητα: Ακόμη χειρότερη είναι η κατάσταση της συνείδησης, όπου οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες από τις επιθυμίες και οι επιθυμίες μεγαλύτερες από τις δυνατότητες. Αυτή η κατάσταση μας δείχνει ένα αδύναμο, ανικανοποίητο και ταπεινό άτομο που καταλήγει να ζει μέσα στην προσωπική δυστυχία και στην υλική μιζέρια.
6. Επιθυμία > Ανάγκη > Δυνατότητα: Τέλος η χειρότερη κατάσταση συμβαίνει σε μια συνείδηση όπου οι επιθυμίες είναι μεγαλύτερες από τις ανάγκες και οι ανάγκες μεγαλύτερες από τις δυνατότητες. Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε ένα άτομο αδύναμο, ανικανοποίητο και ταυτόχρονα φιλόδοξο, που καταλήγει να βιώνει μια προσωπικά δυστυχία και να βρίσκεται μονίμως μέσα σε ίντριγκες.
Η ανάλυση αυτών των καταστάσεων και η επίδραση τους πάνω στην συνείδηση ενός ατόμου και στην κοινωνική του συμπεριφορά, καταδεικνύει πως ένας άνθρωπος είναι τόσο ευτυχισμένος, όσο είναι σεμνός και ρεαλιστής και δεν έχει απραγματοποίητες επιθυμίες. Αυτή η κατάσταση ενισχύει στη συνέχεια τη θέληση του ατόμου, που είναι και η προϋπόθεση για τον αυτοέλεγχο των σκέψεων, λόγου και των πράξεων του. Αφού αποκτά αυτοέλεγχο, το άτομο γίνεται Άνθρωπος με πλήρη επίγνωση του Εαυτού του και των πράξεων του. Ένα τέτοιο ον, με πλήρη συνειδητότητα, μπορεί ελεύθερα και αυθόρμητα να αφεθεί στην αναζήτηση της αλήθειας, βρισκόμενο στο δρόμο προς την προσωπική ευτυχία, ελευθερία και τελειότητα. Κάνοντας αυτές τις σκέψεις αποφασίστε κι εσείς να διεκδικήσετε το δικαίωμα σας στην ευτυχία…
*Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Από το 1988 έχει συγγράψει περίπου 2.000 ειδικά άρθρα και αναλύσεις, 14 βιβλία, κυρίως έρευνες, σενάρια και κείμενα για ντοκιμαντέρ (Balkan Express), ενώ υπήρξε κατά διαστήματα και εκδότης ειδικών περιοδικών. Μόλις κυκλοφόρησε το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο Η ΣΚΙΑ ΤΩΝ ΒΟΓΟΜΙΛΩΝ: Γνωστικισμός, Μεσαιωνικές Αιρέσεις των Βαλκανίων, Καθαροί και η Επίδρασή τους στο Δυτικό Πολιτισμό.
