Ο παιδοψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Καραγιάννης γράφει στο βιβλίο του, Ρωγμές και Αγγίγματα, για το εάν ταπείνωση είναι, να είσαι γκρίζος άνθρωπος. Ένα συγκλονιστικό κείμενο…
«Τι μπορεί να σημαίνει η ταπείνωση σ' έναν κόσμο που έχει αυτοπροσδιορισθεί ως κοινωνία της αγοράς; Σε μια κοινωνία που, έχοντας ως στόχο της το κέρδος πουλάει το κάθε τί; Η διαφήμιση και το marketing δεν αφορούν μόνο κάποια καταναλωτικά προϊόντα, αλλά και την πολιτική, τις τέχνες, τον αθλητισμό, ακόμη και την φιλανθρωπία. Πώς μπορεί κάποιος, σε έναν κόσμο που έχει αποθεώσει την προβολή και τις δημόσιες σχέσεις, να αναφέρεται στην ταπείνωση δίχως να είναι γραφικός; Πώς να προβληθεί η ταπεινότητα ως αξία, όταν ο όρος ταπεινός παραπέμπει σ' έναν κακομοίρη, καημένο, μίζερο και απομονωμένο άνθρωπο, που δεν έχει επιτύχει κάτι σημαντικό ή, αν καταφέρει κάτι, δεν θα το χαρεί, αφού αν το αναγνωρίσει ως σημαντικό, τότε θα έχει υπερηφανευθεί;
Είναι ταπεινός ο άνθρωπος που δεν έχει κοπιάσει επιμελημένα, ώστε να ολοκληρώσει ένα έργο; Είναι ταπεινός ο άνθρωπος που δεν έχει βιώσει έντονα ευχαριστιακά κάποιο τομέα της ζωής όπως εργασία, επιστήμη, τέχνες, σπορ, έρωτα, οικογένεια; Η αναγνώριση της προσπάθειας σημαίνει και το γκρέμισμα της πνευματικότητας;
Είναι ταπείνωση το να είσαι γκρίζος άνθρωπος, δίχως έντονους τόνους και λαχτάρες; Ένας άνθρωπος που δε λαχτάρησε ποτέ να ανεβεί ψηλές κορφές, να ερωτευθεί, να ζήσει έντονα;
Είναι ταπείνωση -αν θεωρείσαι επιφανής- το να καταδέχεσαι να συναναστρέφεσαι κάποιους λιγότερο σημαντικούς;
Είναι ταπείνωση το να μιλάς περιφρονητικά για τα όποια χαρίσματά σου ή τις όποιες ικανότητές σου και να εξαναγκάζεις με τον τρόπο αυτό τους άλλους γύρω σου να σου επαναλαμβάνουν ακατάπαυστα το πόσο αξίζεις;
Η ταπείνωση δεν απαιτεί προσπάθεια, καθώς αποτελεί τον καρπό της κατανόησης της ανθρώπινης ύπαρξης. Στο βαθμό που συνειδητοποιείται η μετοχή στην κοινή πανανθρώπινη μοίρα, η βεβαιότητα του θανάτου προσφέρεται ως μέτρο της ζωής. Όχι βέβαια ως παραίτηση από κάθε τι που μπορεί να ομορφαίνει και να χαριτώνει την ύπαρξη, αλλά ως μέτρο των ορίων της ύπαρξης.
Η συνειδητοποίηση ότι κανείς δεν έχει πετύχει κάτι εντελώς μόνος του, αλλά ότι αυτό είναι αποτέλεσμα ενεργειών πολλών ανθρώπων, δίνει το μέτρο της γελοιότητας εκείνων που θεωρούν τον εαυτό τους αυθύπαρκτο.
Πίσω από έναν επιστήμονα που έχει ανακαλύψει μια μοναδική, πρωτότυπη ανακάλυψη, έχει προϋπάρξει στο διάβα των αιώνων ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων που έχουν προσφέρει τις γνώσεις που του επέτρεψαν να στηριχθεί για να χτίσει και αυτός ένα ψηλότερο σκαλί.
Πίσω από τον αθλητή που πρωτεύει, υπάρχει μια οικογένεια που του έχει συμπαρασταθεί, ένας ή πολλοί προπονητές που τον έχουν καθοδηγήσει, ομάδα φυσιοθεραπευτών και αθλητιάτρων που τον έχουν φροντίσει, οικονομικοί χορηγοί. Υπάρχει και το ταλέντο που μπορεί να διαθέτει, αλλά για το οποίο δε συνέβαλε περισσότερο από ό,τι κάποιος που βρέθηκε εκ γενετής σε ένα αναπηρικό αμαξίδιο.
Η πραγματικότητα ότι κάποιος μπορεί να είναι πολύ πετυχημένος σ' έναν τομέα της ζωής δεν υποτιμά το γεγονός ότι σε άλλους τομείς της ζωής μπορεί να υποφέρει αισθητά και ότι αργά ή γρήγορα θα καταστραφεί ανεπανόρθωτα αν πιστεύει στην ψεύτικη παντοδυναμία του.
Ο εγωισμός είναι μια φυλακή της ανθρώπινης φύσης, καθώς η κοινωνία με τους άλλους ανθρώπους είναι ο μοναδικός τρόπος ουσιαστικής διαμόρφωσης του ανθρωπίνου προσώπου.
Αυτός που αδιαφορεί για τους άλλους ανθρώπους είναι τελικά ο χαμένος, γιατί δεν ολοκληρώνει την ύπαρξή του, αλλά αναπτύσσει επικίνδυνα μονομερώς κάποιες ιδιότητες ή δραστηριότητες του, π.χ. εμφάνιση ή οικονομική επιτυχία. Αυτή η επιτυχία του προσφέρει μια ψευδαίσθηση παντοδυναμίας, που προσωρινά του δίνει τη βεβαιότητα της πλήρους επιτυχίας και τη φαντασίωση ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι πλασμένοι μόνο για να τον υπηρετούν και για να τον υμνούν.
Αυτή η ψευδαίσθηση είναι μια αφόρητη απομόνωση. Ανεξάρτητα από τα πλήθη των ανθρώπων με τους οποίους επικοινωνεί, έχει απωλέσει τη δυνατότητα της ουσιαστικής επικοινωνίας. Σχετίζεται αγοραία με στόχο την επικράτηση. Σε κάποιους επιμέρους τομείς -πολιτική, αγορά του θεάματος- μπορεί να είναι επιτυχημένος και η εικόνα-είδωλο που έχει δημιουργήσει να πουλάει ισόβια, όπως το πορτραίτο του Dorian Gray, αλλά η ύπαρξή του να υποφέρει βασανιστικά από έλλειψη αυθεντικότητος.
Ο εγωισμός είναι μια πανικόβλητη στάση εμπρός στα άπειρα μεγέθη των δισεκατομμυρίων γαλαξιών, και τρισεκατομμυρίων αστέρων του αχανούς σύμπαντος και τα απειροστά μεγέθη των νανομέτρων του DNA.
O εγωισμός είναι η καταδίκη της ύπαρξης σε ισόβια δεσμά. Πρόκειται για μια επικίνδυνη θανατηφόρο νόσο της ανθρώπινης φύσης. Παράλληλα είναι από τις πλέον κακοποιημένες έννοιες, με αποτέλεσμα η αναφορά σ' αυτόν να γίνεται με τον πλέον διαστρεβλωτικό τρόπο. Εγωισμός δεν είναι η ανάδειξη των δυνατοτήτων του εαυτού, αλλά το κλείσιμο στα δεσμά του εαυτού.
Η περιφρονητική στάση απέναντι στους άλλους ανθρώπους δεν αναπαριστά μια έκφραση δύναμης και σιγουριάς, όπως πολλοί φαντάζονται, αλλά έκφραση μιας εσωτερικής αναπηρίας που έχει απωλέσει την δύναμη της τρυφερότητας. Μιας εσωτερικής ερημιάς όπου τίποτα νέο δεν συντελείται, αλλά όλα είναι αφόρητα επαναλαμβανόμενα. Μιας κατεστραμμένης ουσιαστικά ζωής, όπου ισχύει το διαστροφικό ''κάνε την καταστροφή της χαράς σου, χαρά της καταστροφής''.
Η κακομοιριά και η μιζέρια είναι μορφές εγωισμού που δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμες. Είναι το κλείσιμο στον μικρόκοσμο της αυτολύπησης, της παραίτησης, της αδικίας, της έλλειψης επιθυμιών, που δεν επιτρέπει το άνοιγμα στον άλλο άνθρωπο.
Κατ' αυτόν τον τρόπο ερμηνεύονται οι ενέργειες των άλλων μέσα από τον ατομικό μικρόκοσμο της απογοήτευσης. Αναζητώντας το άλλοθι για τα προβλήματά τους στις κακές συνθήκες, στο μοιραίο, δεν ελπίζουν και συνεπώς δεν αναζητούν λύσεις για τις οποίες θα πρέπει να κοπιάσουν. Κλεισμένοι στη δυστυχία τους, την αυτοκατασκευασμένη δυστυχία τους, ηδονικά αναμασούν τα αρνητικά γεγονότα που έχουν ζήσει. Δικτατορίσκοι στη μικρή επικράτειά τους, δεν επιτρέπουν σε κανένα να αμφισβητήσει την ερμηνεία που οι ίδιοι προσφέρουν για την κακοδαιμονία τους.
Ο ανταγωνιστικός τρόπος θέλει να αποδείξει την υπεροχή του απέναντι των άλλων. Οι άλλοι καταγράφονται ως αντίπαλοι που πρέπει να υπερκερασθούν. Η συνεργατική στάση της ταπείνωσης δεν αποτελεί προϊόν αδυναμίας αλλά συνειδητή επιλογή.
Η ταπείνωση αρνείται τις ανασφάλειες που κρύβονται στην επιβεβαίωση, η οποία προσπαθεί να αποδείξει την μοναδικότητά της στην ατομικότητα.
Η ταπείνωση, όταν γίνεται ως επιταγή, τότε χάνει την γνησιότητά της και καταντά μια γελοιογραφία.
Ένας ταπεινολογών ψευδοταπεινόφρων δεν θα υποψιαστεί πόσο μακριά βρίσκεται από την αρετή. Θεωρεί ότι η ταπεινοφροσύνη καθορίζεται από κανόνες έκφρασης και συμπεριφοράς. Γι' αυτό ασχολείται επιμελώς με επιφανειακά στοιχεία που αφορούν την εξωτερική αισθητική των σχέσεων. Το νόημα της ταπεινοφροσύνης, που αφορά την κατανόηση της λειτουργικής ύπαρξης του ανθρώπου, στα πλαίσια της κοινωνίας των προσώπων, εκφυλίζεται σε αναζήτηση εξεζητημένων συμπεριφορών που εμποδίζουν την αυθεντικότητα στις σχέσεις.
Ο Φαρισαίος όταν προσέρχεται στο ναό, δεν απευθύνεται σε κάποιους ανθρώπους με στόχο να υπερηφανευθεί. Η χρόνια ενασχόλησή του με την τήρηση των θρησκευτικών καθηκόντων του προσφέρει την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να αναφερθεί προς τον Θεό για τα σημαντικά έργα που έχει επιτελέσει. Έχοντας δηλαδή ασχοληθεί με τα επί μέρους, έχει κλειστεί στον μικρόκοσμό του και επομένως έχει χάσει το κριτήριο ακόμα και ως προς τον εαυτό του. Ο Φαρισαίος έχει ήδη τιμωρηθεί με το να είναι ικανοποιημένος από το πλαίσιο της αυτιστικής του μιζέριας.
Η ταπεινοφροσύνη παίρνει τη μορφή της ελπίδας, καθώς οδηγεί στην κατανόηση του μέτρου. Αναζητά τη σοφία όπου κι αν κρύβεται. Κατέχει το νόημα, καθώς χαίρεται την κάθε ομορφιά, δίχως να απαιτεί να την κατέχει. Γι' αυτό ο ταπεινός είναι ο πλούσιος που δεν κινδυνεύει από πτώχευση.
Η ταπείνωση αποτελεί ένα στοιχείο του ευχαριστιακού τρόπου βίωσης. Σημαίνει ότι μπορώ -συν Θεώ- να χαρώ, να γλεντήσω, να πανηγυρίσω το κάθε τι που μου έχει προσφερθεί από τον Θεό άμεσα ή έμμεσα, δίχως όμως να χάσω τη δυνατότητα να διακρίνω ότι αυτό αποτελεί τμήμα του όλου και ποτέ το όλον και το οριστικό. Μπορώ να χαίρομαι το κάθε υλικό ή πνευματικό γεγονός, αλλά μη χάνοντας τη σχέση μου με τους άλλους ανθρώπους.
Η όποια επιτυχία μου είναι μια δυνατότητα να σχετιστώ μαζί τους πιο γνήσια. (Εμείς, αδελφέ μου, δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε από τον κόσμο, τραγουδάμε για να συναντήσουμε τον κόσμο....) Διαφορετικά η επιτυχία θα αποτελεί μια τεράστια χαράδρα που θα με απομακρύνει, θα με αποξενώσει, θα με εγκλωβίσει και θα με τιμωρήσει.
Η ταπείνωση δεν απαιτεί μια ξεχωριστή προσπάθεια, αλλά αποτελεί συνέπεια της σοφίας. Ο σοφός άνθρωπος δεν μπορεί παρά να αισθάνεται ταπεινά, καθώς γνωρίζει ότι η αλήθεια δεν είναι ατομική κατάκτηση, αλλά παράγεται στη διαπροσωπική αλληλαντίδραση. Ο σοφός Σωκράτης καταλήγει στο ''εν οίδα, ότι ουδέν οίδα'', όχι ταπεινολογώντας, αλλά κατανοώντας μέσα από τη σοφία του το άπειρο πεδίο της γνώσης.
Ο γέροντας ασκητής λέει: ''είμαι ο χειρότερος των αμαρτωλών''. Αυτό δεν αποτελεί ταπεινολογία. Αποτελεί τη συνειδητοποίηση της προσωπικής αδυναμίας στη διάρκεια της ισόβιας άσκησής του. Είναι αυθεντικός, γιατί εκφράζει αυτό που αισθάνεται. Δεν αισθάνεται όμως κατάθλιψη σαν αποτυχημένος, αφού δεν βασίστηκε μόνο στις δικές του δυνάμεις. Έχει βιώσει την απίστευτη και ανείπωτη εμπειρία της συνάντησης με τη χάρη του Θεού και ο ουρανός του έχει φανερώσει την ομορφιά του, όπως ο έναστρος ουρανός φανερώνει το μεγαλείο του εκεί που δεν εμποδίζουν τα φώτα της πόλης.»
