Κάθε συμπεριφορά εξυπηρετεί ένα σκοπό. Όλοι μας συμπεριφερόμαστε με έναν τρόπο γιατί θέλουμε να ικανοποιήσουμε ή να πετύχουμε κάτι. Άλλοτε μπορεί να θέλουμε να ικανοποιήσουμε μια ανάγκη ή μια επιθυμία και έτσι να συμπεριφερόμαστε ανάλογα, και άλλες φορές η συμπεριφορά μας μπορεί να κατευθύνεται από τους στόχους και τις φιλοδοξίες μας.
Καθώς ωριμάζουν τα παιδιά και αρχίζουν να γίνονται νεαροί έφηβοι, χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους για να πετύχουν τους επιθυμητούς τους στόχους. Η συμπεριφορά του παιδιού επηρεάζεται κυρίως από την οικογενειακή ατμόσφαιρα, τη θέση του στην οικογένεια (αν είναι το μικρότερο ή το μεγαλύτερο παιδί και ούτω καθεξής), τις μεθόδους διαπαιδαγώγησης που ακολουθούν οι γονείς και από τον τρόπο που αντιδράει το παιδί στις προκλήσεις της ζωής.
Καμιά φορά όμως, ο σκοπός της συμπεριφοράς μπορεί να είναι αρνητικός. Οι έφηβοι μέσα από την αρνητική συμπεριφορά θέλουν να πετύχουν ένα σκοπό. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η αρνητική συμπεριφορά δεν λειτουργεί βοηθητικά στην ανάπτυξη και εξέλιξη των παιδιών. Το αντίθετο μάλιστα, τα κρατάει στάσιμα μη επιτρέποντας να αποκτήσουν θετικούς στόχους και σωστό προσανατολισμό. Οι σκοποί την αρνητικής συμπεριφοράς μπορεί να είναι πολλοί και διαφορετικοί. Όλοι όμως έχουν ένα κοινό στοιχείο – μέσα από αυτούς οι έφηβοι αποκτούν την αίσθηση ότι ανήκουν (έστω και με αρνητικό τρόπο). Ακόμα και αν αυτή η αίσθηση βασίζεται σε λανθασμένη πεποίθηση, ο έφηβος θα εξακολουθήσει να χρησιμοποιεί αυτή τη μέθοδο μέχρι να αισθανθεί ότι μπορεί να ανήκει κάπου με θετικό τρόπο.
Ποιοι είναι όμως οι σκοποί αυτοί που θέλουν να πετύχουν οι έφηβοι με την αρνητική συμπεριφορά τους και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να κατευθύνουν τη συμπεριφορά σε θετική;
Σύμφωνα με τους Dinkmeyer και McKay οι κυριότεροι σκοποί της αρνητικής συμπεριφοράς είναι:
Προσοχή
Όπως οι περισσότεροι από μας, έτσι και οι έφηβοι θέλουν την προσοχή των άλλων. Αν δεν καταφέρουν όμως να πάρουν αυτήν την προσοχή με θετικό τρόπο, τότε θα προσπαθήσουν να την έχουν με ενοχλητικό και άσχημο τρόπο. Μπορεί να βάλουν πολύ δυνατά την τηλεόραση ή την μουσική ή να κάνουν φασαρία. Μπορεί επίσης να επιλέξουν την προκλητική εμφάνιση όπως περίεργα ρούχα και μαλλιά για να τραβήξουν την προσοχή.
Αν αυτό που σας βγάζει η συμπεριφορά του παιδιού είναι να νιώθετε ενόχληση, τότε το πιθανότερο είναι ότι ο σκοπός του παιδιού είναι η προσοχή. Σε αυτή την περίπτωση προσπαθήστε να αγνοήσετε την προκλητική συμπεριφορά ή εμφάνιση και στρέψτε αλλού την προσοχή σας όπως για παράδειγμα να ανοίξετε μια συζήτηση για άλλα πράγματα που ενδιαφέρουν το παιδί. Αν δείξετε ενόχληση, τότε το πιθανότερο είναι ότι ο έφηβος θα συνεχίσει την αρνητική συμπεριφορά γιατί βλέπει ότι έχει την προσοχή σας.
Γενικότερα προσπαθήστε να αγνοήσετε χωρίς να δώσετε καθόλου προσοχή στην αρνητική συμπεριφορά του παιδιού. Αντιδράστε δίνοντας του προσοχή σε μια στιγμή που δεν το περιμένει. Έτσι του δίνετε κίνητρο να προσπαθήσει να βρει εναλλακτικούς τρόπους για να έχει τη θετική προσοχή σας.
Ανικανότητα
Τα παιδιά που δείχνουν ανικανότητα είναι τα πιο αποθαρρυμένα παιδιά. Αυτό που θέλουν να πετύχουν είναι να μην έχουν οι άλλοι να περιμένουν τίποτα από αυτούς. Δείχνουν όχι μόνο στους γονείς τους, αλλά και στον εαυτό τους, ότι δεν μπορούν να κάνουν φίλους, να τα πάνε καλά στο σχολείο ή να κάνουν άλλα πράγματα σωστά. Ουσιαστικά αυτό που πιστεύουν είναι ότι δεν έχουν την ικανότητα και το σθένος να αποδώσουν σε κάτι ικανοποιητικά. Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και μπορεί να έχουν τη λανθασμένη πεποίθηση ότι οτιδήποτε λιγότερο από το τέλειο είναι τίποτα. Όταν πιστεύουν ότι δεν μπορούν να είναι οι καλύτεροι, τα παρατούν.
Οι γονείς αισθάνονται απελπισμένοι και νιώθουν και οι ίδιοι έτοιμοι να τα παρατήσουν. Στο τέλος δημιουργούν και οι ίδιοι την πεποίθηση ότι το παιδί δεν μπορεί να καταφέρει. Αν απελπιστείτε και τα παρατήσετε με τον έφηβο που δείχνει ανικανότητα, το μόνο που θα καταφέρετε είναι να τον αποθαρρύνετε ακόμα περισσότερο. Αν του δείξετε λύπηση ή περιφρόνηση, θα τον κάνετε να νιώσει ακόμα πιο απελπισμένος. Το κλειδί σε αυτή την περίπτωση είναι η ενθάρρυνση. Προσπαθήστε να σταματήσετε οποιαδήποτε κριτική και ενθαρρύνετε κάθε θετική προσπάθεια του παιδιού όσο μικρή και αν είναι. Το αποθαρρυμένα παιδιά έχουν έντονη την ανάγκη να γνωρίζουν πως μπορούν να πετύχουν και να ανήκουν χωρίς να είναι τέλεια.
Δύναμη
Τα παιδιά που αναζητούν τη δύναμη για να νιώσουν σημαντικά, αμφισβητούν τα πρόσωπα εξουσίας και θέλουν να έχουν τα ίδια τον έλεγχο της κάθε κατάστασης. Μερικοί έφηβοι προσπαθούν να γίνουν αφεντικά των γονιών τους και κάνουν μόνο, ό,τι έχουν αποφασίσει οι ίδιοι. Όταν οι γονείς προκαλούν τον έφηβο, μπορεί να κερδίζουν στα επιχειρήματα αλλά χάνουν στη σχέση και αυτό γιατί η συμπεριφορά του παιδιού που αναζητά τη δύναμη συνδέεται με την αρνητική αντίδραση προς τους γονείς. Αν έχετε ανακαλύψει ότι αυτός είναι ο σκοπός του παιδιού προσπαθήστε να αλλάξετε τη συμπεριφορά σας έτσι ώστε να μην ικανοποιείτε πλέον το σκοπό αυτό.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχουν συνήθως οι γονείς με τα παιδιά τους είναι το θέμα της εξουσίας. Όσο γλυκιά και αν είναι η εξουσία, αυτό που είναι σίγουρα αντιπαραγωγικό είναι η διαμάχη για το ποιος την έχει – το παιδί επαναστατεί ακόμα περισσότερο και οι γονείς νιώθουν περισσότερο θυμό.
Στην διαμάχη με τους γονείς το παιδί εύκολα μπορεί να αντεπιτεθεί ακόμα και με απάθεια και περιφρόνηση. Επομένως, το καλύτερο που έχουν να κάνουν οι γονείς είναι να παραιτηθούν από αυτή τη μάχη και από τη διεκδίκηση του θρόνου, και να προσπαθήσουν να κερδίσουν τη συνεργασία του παιδιού. Μπορούν να ζητήσουν τη βοήθειά, τη γνώμη και τις προτάσεις του παιδιού για την ομαλή συνεργασία τους και έτσι ο έφηβος θα σταματήσει να βλέπει τους γονείς σαν πρόσωπα εξουσίας που αξίζει να επαναστατήσει εναντίον τους.
Εκδίκηση
Οι έφηβοι που επιδιώκουν την εκδίκηση το κάνουν επειδή οι ίδιοι έχουν πληγωθεί. Πιστεύουν ότι ο τρόπος για να γιατρέψουν τις πληγές τους είναι να είναι σκληροί πληγώνοντας τους άλλους. Οι γονείς όταν έρχονται αντιμέτωποι με τέτοια συμπεριφορά νιώθουν βαθιά πληγωμένοι και καμιά φορά μπορεί να θέλουν να ανταποδώσουν. Η τιμωρία όμως μπορεί να γίνει μία ακόμα αιτία για να αναζητήσει το παιδί περαιτέρω εκδίκηση.
Οι γονείς πρέπει να θυμούνται ότι ο έφηβος που αναζητά εκδίκηση θέλει να ξέρει πως έχει πληγώσει τους γονείς του. Σε αυτή την περίπτωση οι γονείς πρέπει να αποφύγουν να δείξουν τα πληγωμένα συναισθήματά τους. Αντίθετα θα πρέπει να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν μια σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί. Η καλοσύνη, η αγάπη και η υπομονή πολύ σύντομα θα κάνουν τους εφήβους να μειώσουν την ανάγκη τους για εκδίκηση.
Πώς μπορούν οι γονείς να αναγνωρίσουν τους αρνητικούς σκοπούς της συμπεριφοράς του παιδιού; Ο καλύτερος τρόπος για να καταλάβουν οι γονείς τον σκοπό της αρνητικής συμπεριφοράς του παιδιού, είναι να παρατηρήσουν τα δικά τους συναισθήματα και την αντίδραση του παιδιού σε αυτά που κάνουν ή λένε οι γονείς. Όταν το παιδί συμπεριφέρεται άσχημα ας εξετάσουν οι γονείς πρώτα τα δικά τους συναισθήματα (νιώθετε ενοχλημένοι, θυμωμένοι, έτοιμοι να καταθέσετε τα όπλα;).
Στη συνέχεια εξετάστε τον τρόπο που αντιδράει το παιδί στις δικές σας διορθωτικές κινήσεις και θα καταλάβετε το σκοπό του. Όταν το πετύχετε αυτό, μπορείτε να χειριστείτε την αρνητική συμπεριφορά με πολύ πιο αποτελεσματικό τρόπο. Όπως όλοι μας, έτσι και οι έφηβοι, μπορεί να έχουν ένα συνδυασμό από αρνητικούς και θετικούς στόχους.
Οι έφηβοι που συμπεριφέρονται αρνητικά, φοβούνται να κάνουν κριτική στον εαυτό τους. Από την άλλη πλευρά οι έφηβοι που αισθάνονται μεγαλύτερη σιγουριά, είναι σε θέση να αξιολογήσουν τη συμπεριφορά τους και να την αλλάξουν όταν φαίνεται να είναι λανθασμένη. Όταν οι έφηβοι νιώσουν ότι μπορεί να ανήκουν με θετικό τρόπο μέσα από θετικές συμπεριφορές θα αποφύγουν την ανάρμοστη συμπεριφορά.
Είναι ευθύνη των γονιών να ενθαρρύνουν τη συμπεριφορά του εφήβου προς θετική κατεύθυνση καθώς και τη συνεργασία του παιδιού. Η ενθάρρυνση αυξάνει την αυτοπεποίθηση των παιδιών και το αίσθημα ότι αξίζουν. Καθώς αυξάνουν αυτά τα συναισθήματα οι έφηβοι αρχίζουν και συνεργάζονται με τους γονείς και με άλλα πρόσωπα και τότε γίνονται πιο υπεύθυνοι για τη συμπεριφορά τους, τις αποφάσεις τους και δέχονται τις συνέπειες που μπορεί να έχουν αυτές.
Όταν τα παιδιά αρχίζουν και νιώθουν καλά με τον εαυτό τους, τείνουν να σέβονται περισσότερο τους άλλους και τους γονείς τους!
Βιβλιογραφία Ντινκμέγιερ, Ντ. & Μακ-Κέι, Γκ. (2010). Γονείς & Έφηβοι – Από τις Συγκρούσεις στη Συνεργασία. Εκδόσεις: Θυμάρι.
