Σε τι χρειάζονται τα προσωπικά όρια και πως καταλαβαίνουμε αν είναι υγιή;
Τι είναι τα προσωπικά όρια;
Τα προσωπικά μας όρια είναι αυτά που καθορίζουν τον προσωπικό μας χώρο, σωματικά, συναισθηματικά, διανοητικά, σεξουαλικά, πνευματικά. Τα όρια μας επιτρέπουν να διαχωρίζουμε τον εαυτό μας από τους άλλους, τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, από τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων.
Μας βοηθούν να διαφυλάξουμε την ακεραιότητά μας, να παίρνουμε την ευθύνη του εαυτού μας και να έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας. Μας προστατεύουν από την χειραγώγηση, την εκμετάλλευση και την παραβίαση των άλλων.
Γιατί χρειαζόμαστε τα προσωπικά όρια;
Το να θέτουμε όρια είναι ουσιαστικής σημασίας για τη σωματική και συναισθηματική μας υγεία. Έχοντας υγιή όρια, ενδυναμώνουμε τον εαυτό μας, προστατεύουμε την αυτοεκτίμησή μας, διατηρούμε τον αυτοσεβασμό μας και απολαμβάνουμε υγιείς σχέσεις. Τα μη υγιή όρια επιφέρουν συναισθηματικό πόνο που μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, εξάρτηση, κατάθλιψη ή ψυχοσωματική ασθένεια.
Η έλλειψη ορίων είναι σα να αφήνεις ανοιχτή την πόρτα του σπιτιού σου ξεκλείδωτη, οπότε μπορεί να μπει μέσα όποιος θέλει, ακόμη και ανεπιθύμητοι επισκέπτες. Από την άλλη, το να έχεις πολύ αυστηρά όρια μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση, σα να ζεις σ’ ένα φρούριο όπου κανένας δεν μπορεί να μπει μέσα αλλά ούτε εσύ μπορείς να βγεις έξω.
Το όριο είναι όπως μια γραμμή ιδιοκτησίας. Όταν δεις μια πινακίδα που λέει «Απαγορεύεται η καταπάτηση», είναι ξεκάθαρο ότι αν παραβιάσεις το όριο, θα υπάρξουν συνέπειες. Αυτό το είδος ορίου είναι εύκολο να το φανταστείς και να το κατανοήσεις γιατί βλέπεις την πινακίδα και το σύνορο που προστατεύει. Τα προσωπικά όρια είναι πιο δύσκολο να οριστούν γιατί οι γραμμές είναι αόρατες, μπορούν να αλλάξουν και είναι διαφορετικές για κάθε άτομο. Όπως ακριβώς η πινακίδα «Απαγορεύεται η καταπάτηση», τα προσωπικά όρια καθορίζουν που τελειώνεις εσύ και που αρχίζουν οι άλλοι και προσδιορίζονται από την έκταση σωματικού και συναισθηματικού χώρου που επιτρέπεις μεταξύ του εαυτού σου και των άλλων. Τα προσωπικά όρια σε βοηθούν να αποφασίσεις ποια είδη επικοινωνίας, συμπεριφοράς και συνδιαλλαγής είναι αποδεκτά για σένα.
Είδη προσωπικών ορίων
1. Σωματικά όρια
Τα σωματικά όρια παρέχουν ένα φράγμα μεταξύ του εαυτού σου και μιας απρόσκλητης εισβολής, όπως ένας επίδεσμος προστατεύει μια πληγή από τα βακτήρια. Τα σωματικά όρια αφορούν το σώμα, την αίσθηση του προσωπικού ζωτικού χώρου, την σεξουαλική προτίμηση και την ιδιωτικότητα. Αυτά τα όρια εκφράζονται μέσω των ρούχων, του καταφυγίου, της ανοχής στο θόρυβο, των λεκτικών οδηγιών και της γλώσσας του σώματος.
Ένας απλός τρόπος για να προσδιορίσουμε τα όριά μας σε σωματικό επίπεδο, είναι να ανοίξουμε τα χέρια μας σε έκταση. Ο κυκλικός χώρος που δημιουργείται γύρω από τον εαυτό μας, με διάμετρο την έκταση των χεριών μας, είναι ένας ασφαλής προσδιορισμός του προσωπικού μας χώρου.
Βέβαια τα όρια ποικίλουν από άτομο σε άτομο γιατί, η προσωπικότητα του καθενός, η ιστορία του, το σύστημα αξιών του και πολλά άλλα στοιχεία που ίσως δεν συνειδητοποιεί, παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πόσο προσωπικό χώρο χρειάζεται για να νιώθει άνετα.
 |
Παράδειγμα μια παραβίασης σωματικού ορίου είναι όταν κάποιος έρχεται πολύ κοντά σου για να σου μιλήσει. Η άμεση αντίδρασή σου είναι να κάνεις πίσω, προκειμένου να επαναφέρεις τον προσωπικό σου χώρο. Κάνοντας αυτό, στέλνεις ένα μη-λεκτικό μήνυμα πως όταν αυτό το άτομο στέκεται τόσο κοντά σου, νιώθεις μια εισβολή στον προσωπικό σου χώρο. Αν το άτομο συνεχίσει να έρχεται κοντά, μπορείς να προστατέψεις το όριό σου λεκτικά, λέγοντάς του να σταματήσει να σε στριμώχνει.
Άλλα παραδείγματα παραβίασης σωματικών ορίων είναι:
● Να σε αγγίζουν χωρίς τη θέλησή σου ή με μη αποδεκτό τρόπο.
● Να ψάχνεις τα προσωπικά πράγματα του άλλου.
● Να μην επιτρέπεις στους άλλους τον προσωπικό τους χώρο π.χ. να μπαίνεις στο γραφείο ενός συναδέλφου χωρίς να χτυπήσεις την πόρτα.
2. Συναισθηματικά και διανοητικά όρια
Τα συναισθηματικά και διανοητικά όρια προστατεύουν την αίσθηση της αυτοεκτίμησης και την ικανότητα να διαχωρίζεις τα συναισθήματά σου από τα συναισθήματα των άλλων. Όταν έχεις αδύναμα συναισθηματικά όρια, είναι σα να βρίσκεσαι στο κέντρο ενός τυφώνα χωρίς προστασία. Εκθέτεις τον εαυτό σου στην επιρροή των άλλων (στα λόγια, στις σκέψεις και στις πράξεις των άλλων) και καταλήγεις να νιώθεις πληγωμένος και κακοποιημένος.
Τα συναισθηματικά και διανοητικά όρια περιλαμβάνουν τις πεποιθήσεις, τις επιλογές, την αίσθηση υπευθυνότητας και την ικανότητά σου να έχεις οικειότητα με τους άλλους.
Παραδείγματα συναισθηματικών και διανοητικών παραβιάσεων:
· Να μην ξέρεις πώς να διαχωρίσεις τα συναισθήματά σου απ’ αυτά του συντρόφου σου και να επιτρέπεις στην διάθεσή του να υπαγορεύει τη χαρά σου ή τη λύπη σου (βλ. συνεξάρτηση).
· Να θυσιάζεις τα σχέδια, τα όνειρα και τους στόχους σου, προκειμένου να ευχαριστήσεις τους άλλους.
· Να μην παίρνεις την ευθύνη του εαυτού σου και να κατηγορείς τους άλλους για τα προβλήματά σου.
Προφανώς κανείς δεν θα ‘θελε να παραβιαστούν τα όριά του. Οπότε γιατί το επιτρέπουμε; Γιατί δεν επιβάλλουμε ή δεν υπερασπιζόμαστε τα όριά μας;
Ας δούμε μερικούς λόγους:
1. Φοβόμαστε την απόρριψη και τελικά την εγκατάλειψη.
2. Φοβόμαστε την αντιπαράθεση.
3. Από ενοχή.
4. Δεν έχουμε μάθει να έχουμε υγιή όρια.
Υγιή και μη υγιή όρια
Τα υγιή όρια είναι δυνατά αλλά και εύκαμπτα, ενθαρρύνοντας θετικές επιλογές. Τα μη υγιή όρια, είτε είναι πολύ άκαμπτα ή πολύ χαλαρά ή ανύπαρκτα και αυτό οφείλεται σε βλάβη που έχουν υποστεί από προηγούμενες εμπειρίες. Ένας λόγος για τον οποίο κάποιοι άνθρωποι μπαίνουν συνεχώς σε κακές ή κακοποιητικές σχέσεις είναι ότι τα όρια τους έχουν υποστεί βλάβη και χρειάζονται αποκατάσταση.
Ενδείξεις υγιών ορίων:
● Έχεις υψηλή αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό.
● Μοιράζεσαι σταδιακά τις προσωπικές πληροφορίες σε μια αμοιβαία σχέση μοιράσματος και εμπιστοσύνης.
● Προστατεύεις το ζωτικό σου χώρο (σωματικό και συναισθηματικό) από παραβιάσεις.
● Έχεις ισότιμες συνεργασίες όπου η ευθύνη και η ισχύς είναι μοιρασμένες.
● Είσαι αποφασιστικός. Λες ΝΑΙ ή ΟΧΙ με σιγουριά και ειλικρίνεια και είσαι εντάξει όταν οι άλλοι σου λένε ΟΧΙ. Μπορείς άνετα να λες ΟΧΙ όταν κάτι δεν σου ταιριάζει
● Διαχωρίζεις τις ανάγκες, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες σου απ’ αυτές των άλλων. Αναγνωρίζεις ότι τα όριά σου και οι ανάγκες σου είναι διαφορετικές από των άλλων.
● Ενθαρρύνεις τον εαυτό σου να κάνει υγιείς επιλογές και αναλαμβάνεις την ευθύνη για τον εαυτό σου και για όλα όσα σε αφορούν.
● Τιμάς τις προσωπικές σου αξίες και πεποιθήσεις, ακόμη κι αν αυτό δεν αρέσει στους άλλους.
● Σέβεσαι τον προσωπικό χώρο των άλλων και τα προσωπικά τους αντικείμενα και τους μιλάς με σεβασμό.
● Περιμένεις να αποκτήσεις οικειότητα με έναν άνθρωπο πριν τον πλησιάσεις σωματικά και αγγίζεις σεξουαλικά κάποιον μόνο με τη συγκατάθεσή του.
● Ενημερώνεις τους άλλους όταν έχουν παραβιάσει το όριό σου.
Ενδείξεις μη υγιών ορίων:
● Μοιράζεσαι πολλά προσωπικά σου στοιχεία πολύ γρήγορα ή κλείνεις τον εαυτό σου και δεν εκφράζεις τις ανάγκες και τα θέλω σου.
● Νιώθεις υπεύθυνος για την ευτυχία των άλλων.
● Δεν μπορείς να πεις ΟΧΙ, γιατί φοβάσαι την απόρριψη ή την εγκατάλειψη.
● Έχεις αδύναμη αίσθηση της δικής σου ταυτότητας. Το πώς νιώθεις για τον εαυτό εξαρτάται από το πως σε αντιμετωπίζουν οι άλλοι.
● Αποδυναμώνεσαι. Επιτρέπεις στους άλλους να παίρνουν αποφάσεις για σένα, οπότε νιώθεις αδύναμος και δεν παίρνεις την ευθύνη της ζωής σου.
● Πας ενάντια στις προσωπικές σου αξίες ή πεποιθήσεις για να ευχαριστήσεις κάποιον άλλο.
● Παίρνεις ευθύνη για πράγματα που δεν σε αφορούν.
● Ψάχνεις τα προσωπικά αντικείμενα των άλλων ή παραβιάζεις τον προσωπικό ζωτικό τους χώρο.
● Λειτουργείς πολύ παρορμητικά με τους άλλους (φιλικά ή σεξουαλικά) χωρίς να έχεις πρώτα αποκτήσει οικειότητα μαζί τους.
● Στέκεσαι πολύ κοντά στους άλλους ή τους αγγίζεις χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
● Βρίζεις, χλευάζεις ή εξευτελίζεις τους άλλους ή επιτρέπεις στους άλλους να κάνουν αυτά σε σένα.
● Δεν μπορείς να προστατέψεις τον ζωτικό σου χώρο.
Τα προσωπικά μας όρια που πρέπει να βάζουμε στους άλλους συνηθίζονται πολλές φορές να κατηγοριοποιούνται σε 7 κατηγορίες.
Αυτές τις κατηγορίες θα σας παρουσιάσω σήμερα, προσθέτοντας και τις δικές μου παρατηρήσεις.
Φυσικά όρια
Αναφέρονται στο σεβασμό που πρέπει να δείχνουν οι άλλοι για τον δικό σου προσωπικό χώρο. Παραβιάζονται όταν κάποιος μπαίνει στο δωμάτιό σου χωρίς να σου ζητήσει την άδεια, χρησιμοποιεί τα πράγματά σου χωρίς να σε ρωτήσει ή διαβάζει προσωπικές σου σημειώσεις όπως το ημερολόγιό σου, ακόμα και τα μηνύματα στο κινητό σου στα κρυφά. Στα φυσικά όρια συμπεριλαμβάνονται φυσικά και τα σωματικά, όταν κάποιος σε αγγίξει ή σε πειράξει σωματικά χωρίς να το θέλεις.
Διανοητικά όρια
Αναφέρονται στο σεβασμό για τις ιδέες και τις σκέψεις σου. Παραβιάζονται όταν κάποιος προσπαθεί να υποτιμήσει την αντίληψή σου λέγοντας πράγματα όπως «αυτό είναι μονάχα στη φαντασία σου» ή «αυτό δεν μπορεί να το πιστεύεις πραγματικά» κτλ.
Συναισθηματικά όρια
Συνεχίζονται με το σεβασμό για τα αισθήματά σου. Παραβιάζονται όταν κάποιος προσπαθεί να τα ακυρώσει ή τα αγνοεί. Επίσης όταν σε θεωρεί δεδομένο ή σου επιτίθεται μειώνοντάς σε ή ντροπιάζοντάς σε.
Κοινωνικά όρια
Αφορούν το σεβασμό για τις επιλογές των κοινωνικών σου επαφών. Παραβιάζονται όταν κάποιος σου κάνει κριτική γι αυτές τις επιλογές. Μα τι στο καλό θες μαζί της! Γιατί θες να πας να δεις την ταινία; Και όλα τα παρόμοια…
Σεξουαλικά όρια
Ορίζουν τον δικό σου ιδιωτικό χώρο : Ποιον θα αγγίξεις και ποιος θέλεις να σε αγγίξει. Έτσι, κανείς δεν μπορεί να σε αγγίξει σωματικά. Ορισμένες από τις παραβιάσεις αυτών των ορίων είναι προφανείς όπως ο βιασμός από έναν άγνωστο ή γνωστό. Άλλες όμως όπως το πονηρό βλέμμα το γδύσιμο με τα μάτια και το δήθεν αθώο πείραγμα είναι λιγότερο προφανείς γι αυτό και προκαλούν σύγχυση.
Οικονομικά όρια
Αναφέρονται στον δικό σου τρόπο να κερδίζεις να ξοδεύεις και να αποταμιεύεις τα χρήματά σου καθώς και στο ελάχιστο που χρειάζεσαι για να νιώσεις ασφάλεια. Οι διαφορετικές στάσεις απέναντι στο χρήμα μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα στις σχέσεις ιδιαίτερα αν δεν υπάρχει σεβασμός για τον τρόπο ζωής του άλλου ανθρώπου.
Χρονικά όρια
Αφορούν το σεβασμό για τους τρόπους διεκπεραίωσης των πραγμάτων τους δικούς μας και των άλλων. Μερικοί είναι ακριβείς και τακτοποιούν τις υποθέσεις τους έγκαιρα. Άλλοι πάλι είναι της τελευταίας στιγμής και προτιμούν να ζουν με την ένταση που φέρνει η εκπνοή μιας προθεσμίας.
Δυστυχώς αυτό που δεν είναι παρά ασαφή προσωπικά όρια συχνά παρερμηνεύεται. Εκλαμβάνεται ως προσβολή. Εγώ λόγου χάρη δεν είχα καλή σχέση με την ώρα. Πήγαινα πάντα καθυστερημένη. Αυτό προσέβαλλε τους ανθρώπους που με περίμεναν. Φαινόταν σαν να μην μπορούσα να σχεδιάσω τον χρόνο μου. Προγραμμάτιζα να κάνω πολλά πράγματα πριν συναντήσω κάποιον και έτσι δεν προλάβαινα να είμαι στην ώρα μου. Αυτός όμως ήταν ο προφανής λόγος. Στην πραγματικότητα χωρίς να το συνειδητοποιώ επέλεγα να πάω στο ραντεβού αργότερα από τον άλλο. Ήταν γιατί η αναμονή μου προξενούσε μεγάλο άγχος. Σκεφτόμουν ότι με ξέχασαν ότι με έστησαν ανησυχούσα για την απόρριψη. Καλύτερα λοιπόν να με περιμένουν παρά να τους περιμένω εγώ.
Η σύγχυση των ορίων
Τα όρια είναι ένας φράχτης γύρω από το σπίτι σου. Αυτοί οι συμβολικοί φραγμοί έχουν τρεις στόχους.
-Να κρατήσουν μακριά τους άλλους από τον δικό μας χώρο.
-Να μας κρατήσουν μακριά από τον χώρο των άλλων.
-Να μας δώσουν μια αίσθηση ολότητας.
Ένας χαμηλός φράχτης επιτρέπει την επικοινωνία μεταξύ των γειτόνων. Δεν εμποδίζει την ροή της ενέργειας (από και προς). Παρόλα αυτά ξέρουμε που τελειώνει ο ένας και που αρχίζει ο άλλος. Όμως όταν κάποιος φτιάξει έναν πολύ υψηλό τοίχο η επικοινωνία σταματά. Οι άνθρωποι που αντί να θέτουν όρια χτίζουν τείχη το κάνουν γιατί χρειάζονται επιπλέον προστασία και ασφάλεια. Αν όμως ήξεραν να χαράξουν σαφή όρια, ίσως δεν θα ήταν αναγκαίο να κλειστούν μέσα σε τείχη.
