Μεταξύ 1960 και 1970, ο John Bowlby, Άγγλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, ανέπτυξε τη Θεωρία της Προσκόλλησης ή Δεσμού (Attachment theory) η οποία εξηγεί τη δυναμική των ανθρώπινων σχέσεων καθώς και τις όποιες ανασφάλειες μπορεί να υπάρχουν σε αυτές.
Με απλά λόγια, η θεωρία αυτή πρεσβεύει ότι η σχέση που είχαμε ως βρέφη με τους γονείς μας ή με τους ανθρώπους που μας φρόντιζαν, παίζει καθοριστικό ρόλο στο πώς θα σχετιζόμαστε σε όλες τις σχέσεις μας στο μέλλον και κατά συνέπεια τι βαθμό οικειότητας θα θέλουμε να καλλιεργήσουμε μέσα σε αυτές.
Μάλιστα, προς το τέλος της δεκαετίας του 80, η θεωρία της προσκόλλησης, επεκτάθηκε και στις ενήλικες σχέσεις, διατυπώνοντας ότι υπάρχουν τέσσερις βασικοί τύποι προσκόλλησης, τέσσερις δηλαδή βασικοί τρόποι με τους οποίους σχετιζόμαστε με τους άλλους ως ενήλικες.
Αναλυτικότερα, οι τέσσερις παρακάτω τύποι προσκόλλησης/δεσμού:
1ος τύπος: Αγχώδης / Εμμονικός Tύπος
«Θέλω να έχω απόλυτη συναισθηματική οικειότητα με τους άλλους αλλά συχνά βρίσκω ότι οι άλλοι είναι απρόθυμοι να έρθουν όσο κοντά όσο θα ήθελα. Δεν νιώθω άνετα όταν δεν έχω στενές σχέσεις αλλά μερικές φορές ανησυχώ ότι οι άλλοι δε με εκτιμούν τόσο όσο τους εκτιμώ εγώ».
2ος τύπος : Απορριπτικός- αποφευκτικός δεσμός:
«Νιώθω άνετα χωρίς στενές συναισθηματικές σχέσεις. Είναι πολύ σημαντικό για μένα να αισθάνομαι ανεξάρτητος και αυτάρκης και προτιμώ να μη βασίζομαι στους άλλους ή να αφήνω τους άλλους να βασίζονται σε μένα».
3ος τύπος : Φοβικός-αποφευκτικός δεσμός:
«Νιώθω άβολα να έχω στενές σχέσεις με άλλους. Θέλω συναισθηματικά στενές σχέσεις αλλά το βρίσκω δύσκολο να εμπιστεύομαι ή να βασίζομαι πάνω τους. Κάποιες φορές ανησυχώ ότι θα πληγωθώ εάν αφήσω τον εαυτό μου να έρθει πολύ κοντά με κάποιον».
4ος τύπος: Ασφαλής δεσμός:
«Είναι σχετικά εύκολο για μένα να έχω στενές συναισθηματικές σχέσεις . Νιώθω άνετα να βασίζομαι στους άλλους και να βασίζονται σε μένα. Δεν ανησυχώ ότι θα μείνω μόνος/η ή ότι οι άλλοι δε με αποδέχονται».
Εάν διαλέξατε τον τέταρτο τύπο, τότε ανήκετε στο 50% των ενηλίκων που νιώθουν τη σιγουριά ότι μπορούν να αγαπηθούν και αισθάνονται άνεση με τις στενές συναισθηματικές σχέσεις χωρίς να αποφεύγουν την οικειότητα ή να την αναζητούν σε υπερβολικό βαθμό. Υπολογίζεται ότι το υπόλοιπο 50%, ανήκει σε έναν από τους υπόλοιπους τρείς ανασφαλείς τύπους προσκόλλησης, είτε δηλαδή αποφεύγουν την οικειότητα, είτε γίνονται εξαρτητικοί και φοβικοί όταν η σχέση είναι στενή είτε δεν εμπιστεύονται ποτέ απόλυτα τους συντρόφους τους.
Ο αγχώδης/τύπος εμμονής είναι και ο πιο εξαρτητικός της παρέας. Υπολογίζεται ότι το ένα δέκατο των ανθρώπων διαμορφώνουν αυτό τον τύπο προσκόλλησης. Επιθυμία τους είναι να έχουν πολύ στενές σχέσεις αλλά αισθάνονται ότι κανείς δεν είναι ποτέ τόσο κοντά τους όσο θα ήθελαν να είναι. Χωρίς οικείες σχέσεις, αισθάνονται μοναξιά και δυσφορία.
Αναζητούν την απόλυτη δέσμευση και συνεχή στοργή. Συχνά τείνουν να εξιδανικεύουν τους συντρόφους , να έχουν έντονο φόβο εγκατάλειψης κι όταν τελειώνει μια σχέση, βρίσκουν εξαιρετικά δύσκολο να αποδεχτούν το γεγονός. Όσον αφορά τη σεξουαλική ζωή αρέσκονται στην ανοιχτή έκφραση στοργής, τις αγκαλιές και τα χάδια σε αντίθεση με τον Αποφευκτικό τύπο που προτιμά λιγότερες συναισθηματικές εκδηλώσεις όπως θα δούμε παρακάτω.
Περίπου το ένα πέμπτο των ανθρώπων σχετίζονται με τους άλλους αποφευκτικά/ απορριπτικά. Οι άνθρωποι αυτοί τείνουν να χρειάζονται να είναι αυτάρκεις και αποφεύγουν να βασίζονται σε άλλους ή να αφήνουν να βασίζονται πάνω τους.
Πολλές φορές υποθέτουν ότι οι άλλοι θα είναι εχθρικοί ή απορριπτικοί και επειδή ακριβώς περιμένουν αυτή την αντιμετώπιση, ανταποδίδουν προκαταβολικά επιδεικνύοντας αποστασιοποίηση ή καυστικότητα και ισχυρογνωμοσύνη. Όσον αφορά τη σεξουαλική ζωή, η αποφευκτική γυναίκα τείνει να μην έχει πολλούς συντρόφους ενώ ο άνδρας είναι πιο ενεργός. Πάντως και τα δύο φύλα τείνουν να μην ευνοούν τη ρομαντική πλευρά του σεξ προτιμώντας πρακτικές που περιλαμβάνουν λιγότερη συναισθηματική επαφή.
Ο Φοβικός-Αποφευκτικός τύπος παρατηρείται στο ένα πέμπτο των ανθρώπων. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν ανάμεικτα συναισθήματα για τις κοντινές σχέσεις. Από τη μία θέλουν συναισθηματικά στενές σχέσεις, από την άλλη, δεν μπορούν να εμπιστευτούν εύκολα ή να βασιστούν στους άλλους. Ο τρόπος συσχετισμού με τους άλλους είναι κάπως απρόβλεπτος και συχνά έχουν αρνητικές εντυπώσεις όχι μόνο για τους εαυτούς τους αλλά και για τους συντρόφους τους.
Ο Ασφαλής τύπος προσκόλλησης συναντάται στο 50% των ανθρώπων. Τα άτομα με ασφαλή τύπο, μπορούν εύκολα να πλησιάσουν τους άλλους σε μια σχέση και να χαρούν την οικειότητα. Δεν έχουν δυσκολία στο να βασίζονται στους άλλους και επιτρέπουν να βασίζονται πάνω τους.
Ταυτόχρονα, δεν ανησυχούν για το αν θα γίνουν αποδεκτοί ή για το αν θα μείνουν μόνοι. Τα ζευγάρια στα οποία και οι δύο σύντροφοι έχουν ασφαλή τύπο προσκόλλησης, έχουν και τις λιγότερο αρνητικές σχέσεις-λιγότερη κριτική, λιγότερες διαμάχες και περισσότερη αποδοχή, κατανόηση και φιλικότητα.
Με βάση τη θεωρία της προσκόλλησης, παρατηρούμε ότι αυτό που κοινά ονομάζουμε «φόβος της οικειότητας» προέρχεται ουσιαστικά από δύο άλλους φόβους οι οποίοι ίσως έχουν δημιουργηθεί από τις πρώτες κιόλας σχέσεις με τους γονείς μας και πιθανώς ενισχυθεί από μετέπειτα εμπειρίες: τον φόβο της απόρριψης / εγκατάλειψης και τον φόβο ότι θα γίνουμε αντικείμενο ελέγχου και εισβολής από τον άλλο με αποτέλεσμα να χάσουμε τον εαυτό μας. Όταν οι φόβοι αυτοί ενισχυθούν, μπορεί να αποκτήσουν τεράστιες διαστάσεις , με αποτέλεσμα το άτομο, να αποφεύγει τη σύναψη στενών σχέσεων.
Για να αντιμετωπίσετε τον φόβο της οικειότητας
Α) Αναγνωρίστε ποιοί παράγοντες σας αποτρέπουν από τα να αισθάνεστε άνετα με την οικειότητα και επίσης καθορίστε τι είναι αυτό που πραγματικά θέλετε από μια σχέση.
Β) Κατανοήστε ότι αυτό που συντηρεί τους φόβους σας είναι ότι πιθανώς δεν ξέρετε πώς να τους χειριστείτε .Για παράδειγμα, όσον αφορά το φόβο της εγκατάλειψης/απόρριψης ,θυμηθείτε ότι όσο ζητάτε την επιβεβαίωση των άλλων για να καθορίσετε τη δική σας αξία, τόσο περισσότερο θα αισθάνεστε «χαμηλή αυτοεκτίμηση» όταν η επιβεβαίωση δε σας προσφέρεται. Αντίθετα, όταν η αυτοεκτίμηση πηγάζει από μέσα σας, δεν θα παίρνετε την απόρριψη τόσο προσωπικά ούτε θα χρειάζεστε τους άλλους για να νιώσετε ότι αξίζετε.
Γ) Εάν συχνά φοβάστε ότι οι άλλοι θα σας ελέγξουν, ή θα σας «πνίξουν», με αποτέλεσμα να χάσετε τον εαυτό σας, καταλήγοντας να κρατάτε απόσταση στις σχέσεις σας, μιλήστε στον/στην σύντροφό σας για τα θέλω σας και θέστε τα όρια σας ξεκάθαρα. Είναι στο χέρι σας να μην επιτρέψετε να γίνει αυτό που φοβάστε και ταυτόχρονα να έχετε υγιείς, ισορροπημένες σχέσεις.
Έτσι, εάν πάντα πιάνετε τον εαυτό σας να αναρωτιέται εάν ο/η σύζυγός σας σας αγαπά, αν ρωτάτε επανειλημμένα αν σας σκέφτεται και έχετε την τάση να είστε ανήσυχος/η μέσα στις σχέσεις, τότε πιθανότατα αυτό να σας απασχολεί όλη την ώρα. Σαν παιδί, πιθανότατα μάθατε ότι ο γονέας δεν ήταν αξιόπιστος και αν σας αγαπούσε, δεν είχε μυηθεί στις συναισθηματικές ανάγκες σας. (Πιθανότατα και εκείνος που σας μεγάλωσε, να μεγάλωσε με τον ίδιο τρόπο από τους δικούς του γονείς.)
Εάν ο σύντροφός σας παραπονιέται ότι είστε αποστασιοποιημένος/η, και απαθής, υπερήφανος για τον εαυτό σας που δεν χρειάζεστε κανέναν, είναι πιθανό να είστε αποφευκτικός/ή. Πιθανότατα έχετε μάθει από τον πρωταρχικό φροντιστή, αν και σας αγαπούσε, κυρίως ήθελε να είστε αυτόνομοι, να κάνετε το δικό σας μόνοι σας και δεν ήταν τόσο συναισθηματικά ανοιχτός. (Και πάλι, το πιο πιθανό έτσι έμαθε και ο ίδιος από τους δικούς του γονείς.)
Εάν γνωρίζετε ότι ο/η σύζυγός σας, σας αγαπά και νιώθετε άνετα και εύκολα να εκφράζετε την αγάπη σας αντίστοιχα και σε εκείνον/η, είστε ασφαλής. Ο άνθρωπος που σας μεγάλωσε ήταν ανοιχτός, στοργικός, υποστηρικτικός και αξιόπιστος ότι θα είναι εκεί για σας.
Αν την ώρα που διαβάζετε ακριβώς αυτό το τελευταίο και διστάσατε καθώς σκεφτόσασταν ότι, με τον κατάλληλο σύντροφο θα ενεργήσετε πιθανώς διαφορετικά, δηλαδή με ασφάλεια όπως «Ο Ασφαλής τύπος προσκόλλησης», μάλλον θα πρέπει να επιλέξετε μία από τις άλλες κατηγορίες.
Η προσκόλληση πανικού
Έτσι, τώρα έρχεται η ιδέα της προσκόλλησης πανικού. Σύμφωνα με το βιβλίο "Hold Me Tight" της Dr. Sue Johnson, ο τύπος αυτός βρίσκεται στο επίκεντρο όλων των συγκρούσεων μεταξύ των συντρόφων. Τι σημαίνει αυτό; Στο παράδειγμα του διαλόγου, το ζεύγος μάλωνε μεν για το δείπνο, όμως κάτω από την επιφάνεια, όπως θα μπορούσε να μαντέψει κανείς, αγωνίζονται για να ακουστούν από το σύντροφό τους και να νιώσουν ότι η σχέση είναι ισχυρή και ασφαλής. Οι σύντροφοι των οποίων επανειλημμένα απασχολούν τις σκέψεις τους με αυτό, είναι πιθανότερο να χρειάζονται αυτή τη διαβεβαίωση και τείνουν συνέχεια να αναρωτιούνται σχετικά με το αν ο σύντροφός τους αγαπά. Εξίσου το ίδιο τείνουν να χρειάζονται διαβεβαίωση εκείνοι των οποίων οι σύντροφοι είναι αποφευκτικοί και ως εκ τούτου, θεωρούν ότι είναι δύσκολο να εκφραστούν συναισθηματικά.
Η προσκόλληση πανικού είναι το ίδιο πράγμα με αυτό που συμβαίνει όταν ένα μωρό αισθάνεται ότι η μητέρα του το κοιτάζει ανέκφραστη, γνωστό και ως ακινησία προσώπου. Όταν το μωρό δεν παίρνει καμία συναισθηματική και οπτική ανάδραση από τη μητέρα του ότι το αγαπά και είναι εναρμονισμένο με αυτό, θεωρεί ότι η σχέση δεν είναι ασφαλής και αυτό του προκαλεί πανικό. Γιατί; Επειδή αυτό είναι ένα θηλαστικό και τα θηλαστικά χρειάζονται σχέσεις για να επιβιώσουν. Για παράδειγμα, ένα μωρό ενός έτους δεν θα πάει πολύ μακριά χωρίς την μητέρα του, αυτός είναι ο λόγος που έχει εξελικτικά κίνητρα για να είναι στοργικός.
Οι ρομαντικές σχέσεις, σε ένα βαθύ επίπεδο, έχει συναισθηματικούς παραλληλισμούς με τις σχέσεις γονέα-παιδιού. Αυτό που χρειαζόμαστε από τον σύντροφό μας, ως εκ τούτου, είναι να αισθανόμαστε ότι μας αγαπούν, ότι μας εκτιμούν, και ότι είμαστε σημαντικοί γι αυτούς. Θέλουμε να νιώθουμε ότι μας «βλέπουν» και ότι η σχέση μας είναι ασφαλής και αξιόπιστη.
Και τώρα που γνωρίζετε τον όρο «πανικό προσκόλλησης» εάν για παράδειγμα το παιδί του φίλου σας ενεργεί αντιδραστικά και θυμωμένα απέναντί τους, μπορείτε να τονίσετε στους ανυποψίαστους γονείς το εξής: «Νομίζω ότι ενεργεί έτσι γιατί αισθάνεται πανικό, οπότε μάλλον θα πρέπει να κλείσετε το τηλέφωνό σας και να αλληλεπιδράσετε μαζί του».
————————————–
