Η γνώση μπορεί να είναι δύναμη, αλλά όταν πρόκειται για την γνώση σχετικά με τον εαυτό μας, η άγνοια μπορεί να είναι και ευτυχία.
Οι κωμικές σειρές για να μας κάνουν να γελάμε αξιοποιούν μια πολύ απλή παράμετρο της ανθρώπινης ψυχολογίας . Το σκηνικό που διαμορφώνουν είναι κάπως έτσι: Ο πρωταγωνιστής λέει : "Ποτέ δεν θα έθετα σε αμφιβολία τις ηθικές αρχές μου προκειμένου να κερδίσω χρήματα". Στη συνέχεια, του δίνεται η δυνατότητα να καταπατήσει τις ηθικές αρχές του για τα χρήματα ... και δίχως δεύτερη σκέψη το κάνει.
Το αστείο δεν προκύπτει μόνο από την υποκρισία αλλά επιπλέον και από την άγνοια του πρωταγωνιστή ότι υποκρίνεται .
Παρακολουθώντας την παραπάνω σκηνή πιστεύουμε ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα της ανθρώπινης ψυχολογίας, και θεωρούμε ότι πρόκειται απλώς για ένα αστείο. Όμως, πρόκειται για ένα απολύτως ρεαλιστικό παράδειγμα για το πώς οι άνθρωποι αποφεύγουν την αλήθεια για τον εαυτό τους.
Πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό 'Review of General Psychology, Sweeny et al. (2010) 'αναφέρει τους τρεις κύριους λόγους που οι άνθρωποι επιλέγουν την άγνοια για πολλά θέματα:
- Μπορεί να προκύψει αλλαγή στα πιστεύω (τις πεποιθήσεις). Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι άνθρωποι τείνουν να αναζητούν πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις τους, και όχι αυτές που τους διαψεύδουν.
- Μπορεί ν' απαιτηθεί να προβούμε σε ανεπιθύμητες ενέργειες. Για παράδειγμα, αναφέροντας στο γιατρό για περίεργα συμπτώματα που έχουμε, μπορεί να πει ότι πρέπει να υποβληθούμε σε επώδυνες εξετασεις. Οπότε, μερικές φορές θεωρούμε ότι είναι καλύτερα να μην γνωρίζουμε.
- Μπορεί να μας προκαλέσει δυσάρεστα συναισθήματα.
Απέναντι σε αυτά τα αντικίνητρα , υπάρχουν θετικά κίνητρα όπως η περιέργεια και η ελπίδα για καλές ειδήσεις. Αν θα θελήσουμε να μάθουμε την αλήθεια ή να αποφύγουμε την πληροφόρηση, θα εξαρτηθεί από τις εξής παραμέτρους:
- Προσδοκία. Το πιο προφανές και ίσως το πιο ισχυρό. Όσο περισσότερο ανησυχούμε ότι θα ακούσουμε άσχημα νέα, τόσο πιο μεγάλη προσπάθεια θα κάνουμε για να τα αποφύγουμε.
- Έλλειψη ελέγχου. Όταν αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε τον έλεγχο των συνεπειών, τότε δημιουργείται πιο ισχυρό κίνητρο για να αποφύγουμε την πληροφόρηση. Για παράδειγμα, όταν αυτό που θα μάθουμε μπορεί να αφορά μια πολύ άσχημη ασθένεια. Επειδή δεν υπάρχουν πολλά που μπορούμε να κάνουμε για να την αντιμετωπίσουμε, πιστεύουμε πως είναι καλύτερα να μην γνωρίζουμε την ύπαρξη της.
- Έλλειψη πόρων. Όταν αισθανόμαστε ότι τη δεδομένη στιγμή (είτε λόγω έλλεψης χρόνου, είτε λόγω έλλειψης χρημάτων, είτε λόγω άλλων λόγων) δεν μπορούμε να χειριστούμε επιτυχώς οδυνηρές πληροφορίες τότε είναι πιο πιθανό να τις αποφύγουμε.
- Όταν η πληροφορία είναι δυσκολονόητη. Όοσ πιο δύσκολο είναι να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε κάποια πληροφορία, τόσο λιγότερο θέλουμε να μάθουμε.
Οπότε συχνά οι άνθρωποι κάνουν ότι μπορούν για να αποφύγουν να μάθουν πράγματα για τον εαυτό τους, και μερικές φορές αυτό έχει λογική εξήγηση. Για παράδειγμα, γενετικές εξετάσεις μπορεί να σας δείξουν ότι έχετε αυξημένο κίνδυνο σοβαρής ασθένειας όταν φτάσετε στην ηλικία των 70. Είναι αυτό μια χρήσιμη πληροφορία ή απλώς είναι κάτι που προσθέτει μία επιπλέον ανησυχία ; Εφόσον δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα γι 'αυτό, τότε πιθανώς είναι απλά μια πληροφορία που επιδεινώνει την ποιότητα της ζωής σας.
Άλλες φορές κάνουμε κακό στον εαυτό μας, αποφεύγοντας την πληροφόρηση. Όπως όταν αποφεύγουμε τις ιατρικές εξετάσεις για να μην μάθουμε κάτι δυσάρεστο.
Το μυστικό είναι να γνωρίζουμε ποιες πληροφορίες να αποφεύγουμε και ποιες να αναζητούμε. Δεν μπορούμε όμως να το γνωρίζουμε αυτό, αν δεν ενημερωθούμε για την πληροφορία. Από την άλλη, αν μάθουμε την πληροφορία μετά δεν γίνεται να την ξεχάσουμε. Φαύλος κύκλος δηλαδή.
Εύκολη απάντηση στο πρόβλημα δεν υπάρχει. Απλώς να επισημανθεί ότι πολλές φορές η αποφυγή της γνώσης και της πληροφορίας είναι πολύ πιο ορθολογική στρατηγική, από ότι τουλάχιστον μπορεί να φαίνεται στην αρχή, για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας του κόσμου και της ζωής. Ισχύει δηλαδή το απλοϊκό: 'όσα λιγότερα ξέρεις, τόσο λιγότερα έχεις για να ανησυχείς'.
Οπότε όταν γελάμε με τον υποκριτικό χαρακτήρα ενός πρωταγωνιστή μιας κωμικής σειράς, έμμεσα αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας. Όσο και αν δεν θέλουμε να μας το πουν και να το γνωρίζουμε, στο βάθος της καρδιάς μας όλοι γνωρίζουμε ότι είμαστε υποκριτές !
