Φίλος, φιλία∙ από το φιλώ που θα πει ‘αγαπώ’.
Όμως, οι φιλίες δεν είναι όλες ίδιες, δηλαδή η ποιότητα και το βάθος της σχέσης ποικίλλει σημαντικά σε κάθε περίπτωση. Παρ’ όλα αυτά, συχνά θεωρούμε ότι έχουμε πολλούς, και μάλιστα καλούς φίλους. Αλλά η ποιότητα και το βάθος μιας σχέσης δοκιμάζεται στις δυσκολίες, όπως «ο καλός ο καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται», γιατί στη μπουνάτσα κι ένα παιδί μπορεί να κρατήσει το πηδάλιο ίσια.
Στις χαρές, τις γιορτές και τα γλέντια μπορούμε να περνάμε καλά με πάρα πολλούς. Στις λύπες και τα ζόρια όμως, λίγοι θα αντέξουν να είναι μαζί μας∙ να είναι πραγματικά μαζί μας, με την ψυχή τους. Ή ακόμη και σε πιο προσωπικές εκ βαθέων εξομολογήσεις, δεν ανταποκρίνονται όλοι οι «φίλοι» το ίδιο.
Οι φίλοι - Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης
Κάνουμε φίλους στα παιδικά και εφηβικά μας χρόνια, και μάλιστα συχνά καλούς και διαχρονικούς. Άλλοτε πάλι, συνδεόμαστε με κάποιους ανθρώπους λόγω κάποιας πρόσκαιρης αλλά έντονης κοινής εμπειρίας, μιας συγκυρίας δηλαδή. Αλλά είναι και περιπτώσεις, που απλώς «κολλάμε» με κάποιους ανθρώπους όχι τόσο λόγω των εξωτερικών συνθηκών, αλλά κυρίως λόγω ενός βαθύτερου συνδέσμου που μας ενώνει, ένα είδος πνευματικού συντονισμού.
Συνάντηση Φίλων - Max Ernst - 1922
Έτσι, μια σχέση που ξεκινά σε μικρή ηλικία έχει αρκετές πιθανότητες να ‘δέσει’. Μπορεί όμως να διατηρώ επαφή με έναν φίλο από τα μικράτα μου, συχνά όχι τόσο επειδή μπορώ να μοιράζομαι τα εσώψυχά μου, τις ιδέες και αντιλήψεις μου σε παρόντα χρόνο, αλλά επειδή έχω ήδη μοιραστεί τα παλιά και κοινά μας βιώματα σε παρελθόντα χρόνο, σε μια ηλικία τρυφερή και καθοριστική στο ‘χτίσιμο’ της προσωπικότητάς μου. Αυτό το στοιχείο μπορεί να μας δένει μέχρι και σήμερα, και παρότι ίσως αντιλαμβάνομαι ότι η σχέση δεν έχει ιδιαίτερο βάθος και πλάτος, ο δεσμός κρατιέται χάρη στο συνήθως έντονο συναισθηματικό στοιχείο της μικρής ηλικίας. Μια τέτοια σχέση θα μπορούσε κανείς να την χαρακτηρίσει ιστορική φιλία.
Άλλοτε πάλι, μέσα από κάποια κοινή εμπειρία, συγκυρία, κ.τ.λ., μπορεί να γνωρίσω έναν άνθρωπο με τον οποίο αναπτύσσω ιδιαίτερη επαφή κάποια συγκεκριμένη περίοδο, π.χ. στο στρατό, στη δουλειά, σε μια ομάδα/παρέα/σύλλογο/κόμμα/δραστηριότητα, κ.τ.λ. Αναλόγως τις συνθήκες, μπορεί με κάποιον να δεθώ όσο κρατάει αυτή η κοινή και πρόσκαιρη εμπειρία, και μάλιστα να δεθώ ουσιαστικά στο κοινό κομμάτι που μοιραζόμαστε στην ίδια συγκυρία, αλλά μόλις οι συνθήκες αλλάξουν, ή η συγκυρία εκλείψει, σταδιακά ατονεί ή και παύει απότομα η επαφή μας∙ «Χαθήκαμε. Τί να κάνει αυτή η ψυχή!» Αυτή την περίπτωση θα την έλεγα συγκυριακή φιλία.
Hanna Pauli - Φίλοι - (1900-1907)
Μια άλλλη ξεχωριστή περίπτωση, ανεξαρτήτως συγκυριών, συνθηκών, κοινών βιωμάτων, κ.τ.λ. είναι να νιώσω εξαρχής ότι με κάποιον άνθρωπο κάτι βαθύτερο και πιο στέρεο με δένει μαζί του. Είναι ένα αίσθημα που έχεις, σπάνια βέβαια, σαν να τον ήξερες χρόνια. Μια τέτοια σχέση μπορεί να χαρακτηριστεί καρδιακή φιλία, με την έννοια ότι δεν στηρίχθηκε αποκλειστικά σε συναισθηματικούς (ή και συγκινησιακούς) δεσμούς -ιστορική φιλία-, ούτε σε κάποια κοινή και προσωρινή εμπειρία/συγκυρία, αλλά σε απευθείας σχέση προσώπων ανεξαρτήτως εξωτερικών παραγόντων. Για παράδειγμα, ένας γείτονας, ένας φίλος φίλου, κ.τ.λ., μπορεί να καταλήξει να γίνει απ’ τους καλύτερούς μου καρδιακούς φίλους, ανάμεσα σε τόσους και τόσους γείτονες και φίλους φίλων με τους οποίους έχουν διασταυρωθεί κατά καιρούς οι δρόμοι μας.
Εννοείται ότι μια ιστορική ή μια συγκυριακή σχέση μπορούν να εξελιχθούν σε καρδιακή, αλλά αυτό μάλλον σπανίζει.
2 φίλες - Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας 1959
Πρακτικά, κάθε σχέση οφείλεται σε κάποιες εξωτερικές συνθήκες, αλλά η καρδιακή σχέση πάει παραπέρα, ενώ μια ιστορική ή συγκυριακή σχέση συνήθως είναι περιορισμένες στις εξωτερικές συνθήκες που τις γέννησαν, και το παραπέρα συχνά εξαντλείται σε πρακτικά καθημερινά ζητήματα χωρίς εσώτερο βάθος και προσωπικό στίγμα. Εννοείται βέβαια ότι, δεν αναζητούν όλοι οι άνθρωποι τα ίδια πράγματα από τους φίλους τους, ούτε ορίζουν τη φιλία με τον ίδιο τρόπο και τα ίδια κριτήρια. Άλλοι ικανοποιούνται με λιγότερα, άλλοι θέλουν περισσότερα∙ κάποιοι αρκούνται στην καθημερινή παρέα κάποιων φίλων, κάποιοι άλλοι ξεχωρίζουν επιλεκτικά τα άτομα με τα οποία επιδιώκουν να βρίσκονται συχνότερα. Είναι νομίζω πάντως καλό, να γνωρίζουμε την ποιότητα και τον βαθμό σχέσης που μπορούμε να αναπτύξουμε με τους ανθρώπους, γιατί έτσι προστατευόμαστε από πιθανές απογοητεύσεις, για τις οποίες μπορεί να μην φταίει ο «φίλος», αλλά εμείς που περιμέναμε παραπάνω «επιδόσεις» από αυτόν, γεγονός που ενδέχεται να μας οδηγήσει στην πικρία και το αίσθημα «προδοσίας», ενώ στην ουσία μάλλον έχουμε φανεί άδικοι απέναντι στους άλλους. Δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι τα ίδια, ούτε μπορεί ο καθένας να μοιραστεί τα πάντα με τον καθένα.
Τέλος, ένα 4ο είδος «φιλίας» θα μπορούσε να είναι η εικονική φιλία που τελευταίως αρχίζει να εδραιώνεται με τα (αντι)κοινωνικά δίκτυα, όπου φίλος = φάτσα (face+book) και όχι φίλος = αγαπητός. Δεν είναι βέβαια το ίδιο το κοινωνικό δίκτυο που φταίει ως μέσο, αλλά η ελαφρότητα των χρηστών στην εφαρμογή του, που δεν συνειδητοποιούν ότι κάνοντας «συλλογή φίλων», βάζουν το λιθαράκι τους για την αργή αλλά σταθερή μετάλλαξη και διαστρέβλωση του όρουφίλος στην πραγματική ζωή. Δεν είμαι σίγουρος ότι σε 20 χρόνια από σήμερα ο όρος φίλος θα έχει την ίδια έννοια. Ήδη από την αρχαιότητα έχει αλλάξει πολύ. Οι αλλαγές είναι αναπόφευκτες και φυσικές. Οι διαστρεβλώσεις όμως είναι άλλο πράγμα. Και αν διαστρεβλώνονται οι έννοιες, επηρεάζεται προοδευτικά η σκέψη και η αντίληψη, άρα και η επικοινωνία μεταξύ μας. Πάντως, δεν είναι απίθανο κιόλας να προκύψει και μια καρδιακή σχέση μέσα από τέτοια δίκτυα, αλλά ως εξαίρεση μάλλον παρά ως κανόνας, όπως οι μεγαλύτεροι θα θυμούνται την εποχή χωρίς ίντερνετ, το θεσμό του Pen Pal, όπου αλληλογραφούσες με πολλούς αλλά με ελάχιστους είχες κάτι βαθύτερο και πιο προσωπικό να πεις πέρα από τα καθημερινά, λίγο πολύ κοινά σε όλους.
