Ακολουθεί κρυμμένο κείμενο: Διαβάζεται μόνο με επισκίαση
Read Me: On/Off
Περπατώ στο δρόμο, κοιτώ γύρω μου και δεν καταλαβαίνω πως βρεθήκαμε όλοι μας σε αυτήν την κατάντια, όταν το ανθρώπινο πνεύμα είναι τόσο υπέροχο και θεϊκό και έχει καταφέρει τόσους πολλούς πνευματικούς θριάμβους. Πώς την πατήσαμε έτσι, χωρίς να το καταλάβουμε; Πώς βρεθήκαμε αδιαμαρτύρητα σε αυτήν την καθημερινή μιζέρια, σε αυτήν την απογοητευτική και αποθαρρυντική και απαράδεκτη καθημερινή πραγματικότητα;
Πώς, αντί να υλοποιηθούν τα ευγενή όνειρα και οράματα της ανθρωπότητας, και να ζούμε μέσα σε αυτό που τώρα ονομάζουμε Ουτοπία (ο ου-τόπος, ο μη-τόπος, ο τόπος που δεν υπάρχει), βρεθήκαμε φυλακισμένοι στη Μαύρη Σιδερένια Φυλακή (όπως γνωστικά αποκαλεί τον κόσμο ο Philip K. Dick), σε αυτήν την ασχήμια, στο καθημερινό αδιέξοδο, στην ομηρία, στην υλοποιημένη και παγιωμένη προσβολή εναντίον του ανθρώπινου πνεύματος, αποκαρδιωμένοι και αυτοματικοί, παραδομένοι και απελπισμένοι;
Γιατί δεν κάνουμε μια γενναία προσωπική επανάσταση ενάντια σε αυτό το σιχαμένο πράγμα που έχει κατασκευαστεί τεχνητά γύρω μας και μέσα μας, και που μας δεσμεύει με τόσο άπειρους τρόπους στις μεγαλύτερες ανοησίες και βιασμούς της ψυχής μας;
Γιατί δεν αποζητούμε με όλους τους τρόπους την ελευθερία μας, την αληθινή προσωπική και ατομική ελευθερία μας, τη δικαίωση των ονείρων μας, την υλοποίηση των βαθύτερων και ανομολόγητων αγνών επιθυμιών μας, τα δημιουργικά οράματά μας, τη δικαίωση του έρωτά μας για την αληθινή ζωή μαζί με αληθινούς ανθρώπους και όχι με ανθρωπάρια που σέρνονται ετοιμοθάνατα από ‘δω κι από ‘κει νομίζοντας ό,τι ζουν;
Γιατί δεν δραπετεύουμε άμεσα από αυτή τη συνωμοσία, στην οποία δεν συμμετείχαμε ποτέ, που μας οδήγησε με συνοπτικές διαδικασίες σε μια φυλακή του πνεύματος και του σώματος και των δυνατοτήτων και πιθανοτήτων, που μας κλείδωσε στην κατάσταση του να μη ξέρουμε τι μας γίνεται, του να αγωνιζόμαστε για σαχλαμάρες που θα αντικαταστήσουν την αίσθησή μας για τη ζωή;
Που μας οδήγησε καταναγκαστικά σε ανύπαρκτες και αφύσικες υποχρεώσεις, σε άχρηστα ή ευνόητα δικαιώματα, σε τεχνητές ευθύνες, σε απαράδεκτα περιβάλλοντα, σε αναγκαστικό συγχρωτισμό με τους χειρότερους ανθρώπους, σε καταρράκωση του ανθρώπινου νου, σε ευνουχισμό και στείρωση των μοναδικών ιδιαίτερων ανθρώπινων δυνατοτήτων: της φαντασίας, της έμπνευσης, της ελπίδας, της διανόησης, της δημιουργίας, του έρωτα, του πόθου, της περιπέτειας, της εξερεύνησης, της κατανόησης, της υπέρβασης. Γιατί δεν επαναστατούμε άμεσα με όλες μας τις δυνάμεις, φανερά ή κρυφά, ενάντια στην προσωπική φυλακή μας;
Αλλιώς, γιατί να ζούμε; Απλά για να επιβιώσουμε; Τι να επιβιώσει; Το σιχαμένο πράγμα στο οποίο έχουμε μεταμορφωθεί που είναι για λύπηση; Ποιοι είμαστε στ’ αλήθεια; Τι έχουμε να πούμε; Τι έχουμε να κάνουμε στ’ αλήθεια; Που θα μας βγάλουν όλα αυτά; Ποια κληρονομιά θα αφήσουμε για το μέλλον; Τι θα απαντήσουμε στα παιδιά μας όταν θα μας ρωτήσουν; Τι θα σκεφτόμαστε στο νεκροκρέβατό μας όταν θα έχουν τελειώσει τα ψέματα; Τι κάναμε στη ζωή μας;
Γιατί ζήσαμε; Γιατί τελικά δεν κάναμε αυτά που ονειρευόμασταν; Τι φοβόμασταν; Τι σημαντικό κάναμε; Τι θα απαντήσουμε στον Δημιουργό μας; Τι θα πούμε στις επόμενες γενιές; Θα τους αφήσουμε τη δειλία μας, τους τρόμους μας, τα λάθη μας και την ανοησία μας, την άγνοιά μας, την απελπισία μας και το αδιέξοδό μας;
Ή μήπως θα τους πούμε να είναι ευχαριστημένοι που τους αφήνουμε την αλαζονεία μας, την τεχνολογία μας, τα λεφτά μας, τα ήθη και τους νόμους και το κύρος και το Κατεστημένο μας;
Γιατί δεν γινόμαστε καλύτεροι; Γιατί δεν επαναστατήσαμε; Γιατί δεν πολεμήσαμε; Γιατί δεν αναρωτηθήκαμε; Γιατί, όταν εμείς το καταλάβαμε, όσοι το καταλάβαμε, δεν ενημερώσαμε και τους άλλους ανθρώπους για το τι συμβαίνει;
Γιατί δεν κάναμε άμεσα και δυναμικά κάτι για τον εαυτό μας; Γιατί φοβηθήκαμε;
Τι φοβηθήκαμε;
Τι χειρότερο θα μπορούσε να μας συμβεί πέρα από αυτήν την κόλαση στην οποία ζούμε;
Θα μου πείτε, τουλάχιστον ζούμε. Κουτσά-στραβά, επιβιώνουμε. Θα μπορούσαμε να είμαστε πεθαμένοι ή άρρωστοι, θα μου πείτε. Μα, είμαστε! Ζούμε τη ζωή του πλήθους, δεμένοι χειροπόδαρα, σαν νεκροί ή σαν άρρωστοι, αποδεχόμενοι αυτήν την εχθρική πραγματικότητα, και έχουμε περιορίσει τον αληθινό μας εαυτό στις φαντασιώσεις. Κι έπειτα δεν μπορούμε ούτε κι αυτές να τις φαντασιωθούμε γιατί ούτε κι αυτό επιτρέπεται, και ούτε να μιλήσουμε γι’ αυτές μπορούμε. Και πρόκειται να πεθάνουμε. Η ζωή περνάει και φεύγει και δεν γυρίζει πίσω. Το ρολόι μετράει τα λεπτά αμείλικτα, το κάνει κι όταν εσύ δεν προσέχεις τι κάνει. Χάνουμε πολύτιμο χρόνο. Θα πεθάνουμε, αργά ή γρήγορα.
Θα μας θυμάται κανείς; Θα έχει καμιά σημασία το ότι υπήρξαμε κάποτε κι εμείς εδώ; Θα έχει άραγε σημασία πώς νιώθαμε, γιατί δεν κάναμε όσα δεν κάναμε, ποιος είχε δίκιο και ποιος είχε άδικο, ποιες ήταν οι αδυναμίες μας και οι δικαιολογίες μας; Μήπως δεν θα είμαστε παρά αμελητέα συμβάντα, μέχρι και για τον ίδιο μας τον εαυτό; Μήπως δεν θα είμαστε σκουπίδια που κάποιος θα παραπετάξει μέσα σε μια τρύπα; Μήπως δεν θα θαφτούμε έτσι κι αλλιώς για πάντα;
Μήπως είμαστε από τώρα ξεγραμμένοι και θαμμένοι; Είμαστε στ’ αλήθεια; Όσο έχουμε χρόνο ακόμη για να αντιδράσουμε, δεν είμαστε στ’ αλήθεια ξεγραμμένοι. Αλλά ο χρόνος δεν θα μας περιμένει. Και μετά θα είμαστε στ’ αλήθεια πεθαμένοι. Πεταμένοι και θαμμένοι και αληθινά ανήμποροι.
Οι καταπιεσμένοι κρυφοί μικροί εαυτοί σας που ποτέ δεν εκδηλώθηκαν και δεν υπήρξαν ποτέ στ’ αλήθεια; Ή μήπως εσείς οι σοφοί που παρ’ όλα αυτά ελπίζετε σε μια «άλλη ζωή», υπονοώντας ότι κάποιος θα σας λυπηθεί και θα σας τη δώσει, παραδεχόμενοι ότι είστε απλώς για λύπηση; Κύριε Ελέησον, Κύριε Ελέησον, και όλα καλά –θα γίνουν όλα στην άλλη ζωή.
Ποιος είναι ο Κύριος σας; Ο εδώ ή ο «εκεί»; Και γιατί να σας ελεήσει; Η «άλλη ζωή» δεν είναι παρά αυτή που βαθιά θέλετε –και πρέπει– να ζήσετε αλλά δεν τη ζείτε. Δεν κάνετε τίποτε για να τη ζήσετε. Την έχετε ξεχάσει κιόλας… Και γι’ αυτό δεν σας αξίζει μια «άλλη ζωή». Καλά λένε οι άθεοι υλιστές ότι είναι εξουσιαστική επινόηση. Τουλάχιστον, ακόμη και αν κάνουν λάθος, λένε κάτι τολμηρό ενάντια στην εξουσία του κόσμου.
Ποιος πρόδωσε όλα τα ευγενή πρότυπα του Ανθρώπου και μας δέσμευσε σε αυτήν την κατάντια; Ποιος είναι; Εσύ! Εσύ που διαβάζεις αυτές τις γραμμές. Εγώ που τις γράφω. Είμαστε –ως τώρα– προδότες του ανθρώπινου πνεύματος, προδότες των αληθινών ανθρώπων, προδότες των θεών, προδότες της φύσης και του σύμπαντος, προδότες των άστρων, προδότες των ελπίδων και των ονείρων, προδότες των ευγενών πνευματικών πατέρων και μητέρων μας, προδότες της αληθινής ζωής.
Αν δεν αποφασίσουμε να ζήσουμε στ’ αλήθεια και να υπερβούμε τον μικρό δειλό εαυτό μας, αν δεν πολεμήσουμε τον κόσμο και την κατάντια μας και τους δεσμοφύλακές μας, αν δεν αναζητήσουμε το Θαυμαστό, την Ουτοπία, αν δεν εκφράσουμε και δεν υλοποιήσουμε το Όνειρο.
Αυτή τη στιγμή, τώρα, όσο έχουμε καιρό ακόμη, πρέπει να επαναστατήσουμε προσωπικά, να αποτινάξουμε τον ζυγό από μέσα μας, να φωτιστούμε στο σκοτάδι μας, να ζήσουμε στ’ αλήθεια, όπως ζουν οι άνθρωποι πλέον μόνο στα μυθιστορήματα, πρέπει να επιλέξουμε να ζούμε μαζί με τους αληθινούς ομοίους μας, να συνωμοτήσουμε μεταξύ μας αν χρειαστεί ενάντια στη δεδομένη πραγματικότητα για να το καταφέρουμε.
Να πολεμήσουμε ακόμη και κρυφά κι αντιστασιακά, να κάνουμε όλα όσα ονειρευόμαστε, τώρα, να τα υλοποιήσουμε κι έτσι να δώσουμε χώρο στον νου να ονειρευτεί περισσότερα, και να τα υλοποιήσουμε κι εκείνα, να προχωρήσουμε δυναμικά και συνειδητά επιτέλους στη μεγάλη περιπέτεια της ζωής, τη μεγάλη περιπέτεια του Ανθρώπου, που δεν βρέθηκε εδώ στον κόσμο από σύμπτωση όπως λένε κάποιοι, χωρίς να ξέρουν ότι αυτό που λένε σημαίνει ότι η σύμπτωση κατανοεί τη σύμπτωση κι άρα είναι μια σύμπτωση με νόημα και άρα δεν είναι σύμπτωση.
Ίσως δεν θα υπάρξει άλλη ευκαιρία, η ευκαιρία είναι τώρα! Τη χρονιά που θα αφυπνίσουμε τον αληθινό εαυτό μας και θα τον αποκαλύψουμε και θα τον αφήσουμε επιτέλους να ζήσει, τη χρονιά που θα αρχίσει να αλλάζει ο κόσμος μας, μέσα από εμάς.
Τόλμησέ το!
Τώρα!
Ξύπνα!
Αναγεννήσου!
Κάνε το όνειρο αληθινό!
Ποτέ δεν είναι αργά.
Διαπροσωπικὲς σχέσεις
Κοντά στον γέροντα Πορφύριο
Μὲ ἔθελγε αὐτὴ ἡ ζωή, ὅπως τὴν δίδασκε καὶ τὴν βίωνε ὁ Γέροντας, καὶ προσπαθοῦσα νὰ τὴν πλησιάσω.
Μετὰ ἀπὸ κάθε ἀποκάλυψή του, ὅμως, διαπίστωνα πόσο μακριά της βρισκόμουν.
Ἀπωθημένες τραυματικὲς ἐμπειρίες μου, ἐξ αἰτίας ἀδικιῶν ποὺ εἶχα, κατὰ καιρούς, ὑποστεῖ, μὲ ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ καὶ ἤμουν ἀνυποψίαστος γι᾿ αὐτό.
Νόμιζα, ὅτι τὶς εἶχα ξεπεράσει, ἀλλὰ ἔμενε μιὰ κρυφὴ μνησικακία, ἐντελῶς ἀθέατη ἐξωτερικὰ καὶ γι᾿ αὐτὸ ἐπικίνδυνη.
Ἔμοιαζε μὲ δικαιολογημένο παράπονο, πικρία, δυσαρέσκεια, ποὺ, γιὰ λόγους ἀξιοπρεπείας, ἔμενε στὴ σιωπή.
Τὸ πατερικὸ «ἀγάπησον τὸν ἁμαρτωλόν, μίσησον δὲ τὴν ἁμαρτίαν αὐτοῦ» διαστρεβλωνόταν μέσα μου, ἀνεπίγνωστα, καὶ ἡ ἀποστροφή μου γιὰ τὴν ἁμαρτία τοῦ ἄλλου ἀπειλοῦσε νὰ ἐπεκταθεῖ καὶ στὸν ἁμαρτωλό.
Ὁ Γέροντας ἐπεσήμανε τὸν κίνδυνο καὶ μοῦ ἔδωσε τὸ σχετικὸ φάρμακο, μὲ μιὰ ἁπλὴ ἱστορία, ὅπως συνήθιζε, ἀλλὰ παραβολικὴ καὶ βαθυστόχαστη:
Μετὰ ἀπὸ κάθε ἀποκάλυψή του, ὅμως, διαπίστωνα πόσο μακριά της βρισκόμουν.
Ἀπωθημένες τραυματικὲς ἐμπειρίες μου, ἐξ αἰτίας ἀδικιῶν ποὺ εἶχα, κατὰ καιρούς, ὑποστεῖ, μὲ ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ καὶ ἤμουν ἀνυποψίαστος γι᾿ αὐτό.
Νόμιζα, ὅτι τὶς εἶχα ξεπεράσει, ἀλλὰ ἔμενε μιὰ κρυφὴ μνησικακία, ἐντελῶς ἀθέατη ἐξωτερικὰ καὶ γι᾿ αὐτὸ ἐπικίνδυνη.
Ἔμοιαζε μὲ δικαιολογημένο παράπονο, πικρία, δυσαρέσκεια, ποὺ, γιὰ λόγους ἀξιοπρεπείας, ἔμενε στὴ σιωπή.
Τὸ πατερικὸ «ἀγάπησον τὸν ἁμαρτωλόν, μίσησον δὲ τὴν ἁμαρτίαν αὐτοῦ» διαστρεβλωνόταν μέσα μου, ἀνεπίγνωστα, καὶ ἡ ἀποστροφή μου γιὰ τὴν ἁμαρτία τοῦ ἄλλου ἀπειλοῦσε νὰ ἐπεκταθεῖ καὶ στὸν ἁμαρτωλό.
Ὁ Γέροντας ἐπεσήμανε τὸν κίνδυνο καὶ μοῦ ἔδωσε τὸ σχετικὸ φάρμακο, μὲ μιὰ ἁπλὴ ἱστορία, ὅπως συνήθιζε, ἀλλὰ παραβολικὴ καὶ βαθυστόχαστη:
Νὰ συμπαθεῖς τὸν ἄνθρωπο, τὸν πληγωμένο ἀπὸ
τὸν κακοποιό.
τὸν κακοποιό.
«Ἂν κάποια μέρα», ἄρχισε νὰ μοῦ λέει, «περπατᾶς ἥσυχος στὸ δρόμο σου καὶ ἰδεῖς τὸν ἀδελφό σου νὰ προπορεύεται κι᾿ αὐτὸς ἥσυχα, ἀλλὰ σὲ μιὰ στιγμὴ ἀντικρύσεις ἕναν κακὸ ἄνθρωπο, νὰ πετάγεται ξαφνικὰ ἀπὸ μιὰ πάροδο καὶ μὲ ἕνα μαχαίρι νὰ ὁρμᾶ κατεπάνω στὸν ἀδελφό σου, νὰ τὸν κτυπᾶ, νὰ τοῦ τραβᾶ τὰ μαλλιά, νὰ τὸν πληγώνει καὶ νὰ τὸν ρίχνει κάτω ματωμένο, ἐσύ, μπροστὰ σ᾿ αὐτὸ τὸ θέαμα, θὰ ὀργισθεῖς ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ σου ἢ θὰ τὸν λυπηθεῖς;»
Παραξενεύθηκα μὲ τὴν ἐρώτηση τοῦ Γέροντα καὶ τὸν ρώτησα κι᾿ ἐγὼ μὲ τὴ σειρά μου:
«Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ ὀργισθῶ ἐναντίον τοῦ πληγωμένου ἀδελφοῦ μου, ποὺ ἔπεσε θύμα τοῦ κακοποιοῦ;
Οὔτε κὰν πέρασε ἀπὸ τὸ νοῦ μου τέτοια σκέψη.
Ἀσφαλῶς καὶ θὰ λυπηθῶ καὶ θὰ προσπαθήσω νὰ τὸν βοηθήσω ὅσο μπορῶ».
«Ἔ, λοιπὸν» συνέχισε ὁ Γέροντας, «κάθε ἄνθρωπος, ποὺ σὲ προσβάλλει, ποὺ σὲ βλάπτει, ποὺ σὲ συκοφαντεῖ, ποὺ σὲ ἀδικεῖ μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο, εἶναι ἕνας ἀδελφός σου, ποὺ ἔπεσε στὰ χέρια τὸν κακοποιοῦ διαβόλου.
Ἐσύ, ὅταν ἀντικρύσεις τὸν ἀδελφό σου νὰ σὲ ἀδικεῖ, τί πρέπει νὰ κάνεις;
Πρέπει νὰ τὸν λυπηθεῖς πολύ, νὰ τὸν συμπονέσεις καὶ νὰ παρακαλέσεις θερμὰ καὶ σιωπηλὰ τὸν Θεό, νὰ στηρίξει ἐσένα, στὴν δύσκολη αὐτὴ ὥρα τῆς δοκιμασίας σου καὶ νὰ ἐλεήσει καὶ τὸν ἀδελφό σου, ποὺ ἔπεσε θύμα τοῦ ληστοῦ διαβόλου κι᾿ ὁ Θεὸς θὰ βοηθήσει κι᾿ ἐσένα καὶ τὸν ἀδελφό σου.
Διότι, ἂν δὲν τὸ κάνεις αὐτό, ἄν, ἀντιθέτως, ὀργισθεῖς ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ σου, ἀντιτάσσοντας στὴν ἐπίθεσή του ἀντεπίθεσή σου, τότε ὁ διάβολος, ποὺ βρίσκεται στὸ σβέρκο τοῦ ἀδελφοῦ σου, πηδάει καὶ στὸ δικό σου σβέρκο καὶ σᾶς χορεύει καὶ τοὺς δύο».
Ἔμεινα ἔκπληκτος ἀπὸ τὴν παραστατικότητα καὶ ἀμεσότητα τοῦ παραδείγματος.
Γιὰ μιὰ ἀκόμη φορά, ὁ Γέροντας μὲ ἔπιανε στὴν πράξη «ἀδιάβαστο», ἐνῶ ἄλλοι μὲ θεωροῦσαν διαβασμένο σὲ θρησκευτικὰ θέματα…
Ὁ συμβολισμὸς ἦταν ὁλοφάνερος: Οἱ ἄνθρωποι ποὺ μὲ ἀδίκησαν εἶχαν πέσει θύματα τοῦ κακοποιοῦ διαβόλου, ἀλλὰ ἐγὼ ἔβλεπα τὴ φυσικὴ καὶ ὄχι τὴν πνευματικὴ εἰκόνα, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀγανακτῶ ἐναντίον τους καὶ ὁ διάβολος ποὺ βρισκόταν στὸ σβέρκο τους νὰ πηδήσει καὶ στὸ δικό μου σβέρκο κι᾿ ἔτσι ὅλοι, θύμα καὶ νομιζόμενοι θύτες, νὰ σέρνουμε τὸ δαιμονικὸ χορό, ὁμαδικῶς καὶ ἀνεπιγνώστως.
Ἀλλὰ τὸ παράδειγμα τοῦ Γέροντα εἶχε ἐφαρμογὴ γιὰ ὅλες τὶς διαπροσωπικές μου σχέσεις.
Μποροῦσε νὰ λειτουργεῖ σὰν γενικὸς πνευματικὸς κανόνας.
Δὲν ὑπῆρξε ἡμέρα, ποὺ νὰ μὴ τὸ θυμηθῶ, καθὼς ὁ δαιμονικὸς αὐτὸς χορός, σὰν ἀπειλὴ ἢ σὰν πραγματικότητα, πρόβαλλε κάθε τόσο μπροστά μου.
Ζωντας σὲ μιὰ ἐποχὴ ἐντάσεως καὶ ἐπεκτάσεως τῆς ἐπιθετικότητος κάθε μορφῆς, ἀπὸ τῆς πιὸ ἐκλεπτυσμένης μέχρι τῆς πιὸ βάναυσης, αἰσθανόμουν ὅτι τὸ μήνυμα τοῦ Γέροντα ἀποκτοῦσε ἄμεση καὶ ἀφυπνιστικὴ ἐπικαιρότητα.
Γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ κακοῦ χρειαζόταν διάκριση καὶ συναγερμὸς προσευχῆς.
Παραξενεύθηκα μὲ τὴν ἐρώτηση τοῦ Γέροντα καὶ τὸν ρώτησα κι᾿ ἐγὼ μὲ τὴ σειρά μου:
«Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ ὀργισθῶ ἐναντίον τοῦ πληγωμένου ἀδελφοῦ μου, ποὺ ἔπεσε θύμα τοῦ κακοποιοῦ;
Οὔτε κὰν πέρασε ἀπὸ τὸ νοῦ μου τέτοια σκέψη.
Ἀσφαλῶς καὶ θὰ λυπηθῶ καὶ θὰ προσπαθήσω νὰ τὸν βοηθήσω ὅσο μπορῶ».
«Ἔ, λοιπὸν» συνέχισε ὁ Γέροντας, «κάθε ἄνθρωπος, ποὺ σὲ προσβάλλει, ποὺ σὲ βλάπτει, ποὺ σὲ συκοφαντεῖ, ποὺ σὲ ἀδικεῖ μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο, εἶναι ἕνας ἀδελφός σου, ποὺ ἔπεσε στὰ χέρια τὸν κακοποιοῦ διαβόλου.
Ἐσύ, ὅταν ἀντικρύσεις τὸν ἀδελφό σου νὰ σὲ ἀδικεῖ, τί πρέπει νὰ κάνεις;
Πρέπει νὰ τὸν λυπηθεῖς πολύ, νὰ τὸν συμπονέσεις καὶ νὰ παρακαλέσεις θερμὰ καὶ σιωπηλὰ τὸν Θεό, νὰ στηρίξει ἐσένα, στὴν δύσκολη αὐτὴ ὥρα τῆς δοκιμασίας σου καὶ νὰ ἐλεήσει καὶ τὸν ἀδελφό σου, ποὺ ἔπεσε θύμα τοῦ ληστοῦ διαβόλου κι᾿ ὁ Θεὸς θὰ βοηθήσει κι᾿ ἐσένα καὶ τὸν ἀδελφό σου.
Διότι, ἂν δὲν τὸ κάνεις αὐτό, ἄν, ἀντιθέτως, ὀργισθεῖς ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ σου, ἀντιτάσσοντας στὴν ἐπίθεσή του ἀντεπίθεσή σου, τότε ὁ διάβολος, ποὺ βρίσκεται στὸ σβέρκο τοῦ ἀδελφοῦ σου, πηδάει καὶ στὸ δικό σου σβέρκο καὶ σᾶς χορεύει καὶ τοὺς δύο».
Ἔμεινα ἔκπληκτος ἀπὸ τὴν παραστατικότητα καὶ ἀμεσότητα τοῦ παραδείγματος.
Γιὰ μιὰ ἀκόμη φορά, ὁ Γέροντας μὲ ἔπιανε στὴν πράξη «ἀδιάβαστο», ἐνῶ ἄλλοι μὲ θεωροῦσαν διαβασμένο σὲ θρησκευτικὰ θέματα…
Ὁ συμβολισμὸς ἦταν ὁλοφάνερος: Οἱ ἄνθρωποι ποὺ μὲ ἀδίκησαν εἶχαν πέσει θύματα τοῦ κακοποιοῦ διαβόλου, ἀλλὰ ἐγὼ ἔβλεπα τὴ φυσικὴ καὶ ὄχι τὴν πνευματικὴ εἰκόνα, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀγανακτῶ ἐναντίον τους καὶ ὁ διάβολος ποὺ βρισκόταν στὸ σβέρκο τους νὰ πηδήσει καὶ στὸ δικό μου σβέρκο κι᾿ ἔτσι ὅλοι, θύμα καὶ νομιζόμενοι θύτες, νὰ σέρνουμε τὸ δαιμονικὸ χορό, ὁμαδικῶς καὶ ἀνεπιγνώστως.
Ἀλλὰ τὸ παράδειγμα τοῦ Γέροντα εἶχε ἐφαρμογὴ γιὰ ὅλες τὶς διαπροσωπικές μου σχέσεις.
Μποροῦσε νὰ λειτουργεῖ σὰν γενικὸς πνευματικὸς κανόνας.
Δὲν ὑπῆρξε ἡμέρα, ποὺ νὰ μὴ τὸ θυμηθῶ, καθὼς ὁ δαιμονικὸς αὐτὸς χορός, σὰν ἀπειλὴ ἢ σὰν πραγματικότητα, πρόβαλλε κάθε τόσο μπροστά μου.
Ζωντας σὲ μιὰ ἐποχὴ ἐντάσεως καὶ ἐπεκτάσεως τῆς ἐπιθετικότητος κάθε μορφῆς, ἀπὸ τῆς πιὸ ἐκλεπτυσμένης μέχρι τῆς πιὸ βάναυσης, αἰσθανόμουν ὅτι τὸ μήνυμα τοῦ Γέροντα ἀποκτοῦσε ἄμεση καὶ ἀφυπνιστικὴ ἐπικαιρότητα.
Γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ κακοῦ χρειαζόταν διάκριση καὶ συναγερμὸς προσευχῆς.
Διόρθωση και όχι καταδίκη του κακού
«Να μην καταδικάζουμε το κακό, αλλά να το διορθώνουμε»
Ο Γέροντας αποδεικνυόταν ανατόμος και θεραπευτής τόσο της
ανθρώπινης ψυχής, όσο και των ανθρωπίνων ψυχικών σχέσεων.
Μου έλεγε σχετικά:
«Ο σκοπός μας δεν είναι να καταδικάζουμε το κακό, αλλά να το διορθώνουμε. Με την καταδίκη ο άνθρωπος μπορεί να χαθεί, με την κατανόηση και τη βοήθεια θα σωθεί.
Τον αμαρτωλό πρέπει να τον αντικρίζουμε με αγάπη και με σεβασμό στην ελευθερία του.
Όταν ένα οικογενειακό μας πρόσωπο ρίχνει ένα βάζο από το τραπέζι και το σπάει, συνήθως οργιζόμαστε.
Αν εκείνη τη στιγμή, την κρίσιμη, με μια κίνηση ψυχικής ανύψωσής μας, δείξουμε κατανόηση και δικαιολογήσουμε τη ζημία, κερδίσαμε και την ψυχή μας και την ψυχή του αδελφού μας. Κι αυτή είναι όλη η πνευματική ζωή μας:
Μια κίνηση ανύψωσής μας, μέσα στις δοκιμασίες των θλίψεων, από την αγανάκτηση του εγωισμού στην κατανόηση της αγάπης». [Γ 37π.]
«Ο σκοπός μας δεν είναι να καταδικάζουμε το κακό, αλλά να το διορθώνουμε. Με την καταδίκη ο άνθρωπος μπορεί να χαθεί, με την κατανόηση και τη βοήθεια θα σωθεί.
Τον αμαρτωλό πρέπει να τον αντικρίζουμε με αγάπη και με σεβασμό στην ελευθερία του.
Όταν ένα οικογενειακό μας πρόσωπο ρίχνει ένα βάζο από το τραπέζι και το σπάει, συνήθως οργιζόμαστε.
Αν εκείνη τη στιγμή, την κρίσιμη, με μια κίνηση ψυχικής ανύψωσής μας, δείξουμε κατανόηση και δικαιολογήσουμε τη ζημία, κερδίσαμε και την ψυχή μας και την ψυχή του αδελφού μας. Κι αυτή είναι όλη η πνευματική ζωή μας:
Μια κίνηση ανύψωσής μας, μέσα στις δοκιμασίες των θλίψεων, από την αγανάκτηση του εγωισμού στην κατανόηση της αγάπης». [Γ 37π.]
«Επικίνδυνες οι κακές σκέψεις»
Η ανύψωση αυτή ξεκινούσε, κατά τον Γέροντα, από εργασία βάθους.
Μια μέρα, που σκέψεις πικρίας με κατέκλυζαν για κάποιους ανθρώπους, μου με κατέκριναν αδίκως, ο Γέροντας έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την επιθετική μου, όπως είπε, στάση.
Μια μέρα, που σκέψεις πικρίας με κατέκλυζαν για κάποιους ανθρώπους, μου με κατέκριναν αδίκως, ο Γέροντας έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την επιθετική μου, όπως είπε, στάση.
Του αντέτεινα, ότι ούτε είπα, ούτε έκανα οτιδήποτε εναντίον των επικριτών μου, αλλά μόνο σκεπτόμουν αρνητικά, χωρίς να εξωτερικεύομαι και γι’ αυτό χωρίς να θίγω κανέναν.
Τότε ο Γέροντας μου φανέρωσε ακόμη ένα μυστικό του πνευματικού αγώνος, λέγοντάς μου:
«Για οποιαδήποτε άδικη κατηγορία εις βάρος σου να μην αγανακτείς, ούτε από μέσα σου.
Είναι κακό.
Το κακό αρχίζει από τις κακές σκέψεις.
Όταν πικραίνεσαι και αγανακτείς, έστω μόνο με τη σκέψη, χαλάς την πνευματική ατμόσφαιρα.
Εμποδίζεις το Άγιο Πνεύμα να ενεργήσει και επιτρέπεις στο διάβολο να μεγαλώσει το κακό.
Εσύ πάντοτε να προσεύχεσαι, να αγαπάς και να συγχωρείς, διώχνοντας από μέσα σου κάθε κακό λογισμό».
Είναι κακό.
Το κακό αρχίζει από τις κακές σκέψεις.
Όταν πικραίνεσαι και αγανακτείς, έστω μόνο με τη σκέψη, χαλάς την πνευματική ατμόσφαιρα.
Εμποδίζεις το Άγιο Πνεύμα να ενεργήσει και επιτρέπεις στο διάβολο να μεγαλώσει το κακό.
Εσύ πάντοτε να προσεύχεσαι, να αγαπάς και να συγχωρείς, διώχνοντας από μέσα σου κάθε κακό λογισμό».
Δίδασκε δηλαδή ο Γέροντας Πορφύριος ότι η κακή σκέψη μας για κάποιο συνάνθρωπό μας από τη μια μεριά μολύνει την ψυχή μας ως αμαρτία, από την άλλη μεριά κάνει ή μπορεί να κάνει κακό σ’ αυτόν.
Η κακή σκέψη εκπέμπει μια κακή δύναμη, που επηρεάζει τον άλλον, όπως η προσευχή τον βοηθά.
Βέβαια όλα αυτά πρέπει να κατανοηθούν σωστά μέσα στη διδασκαλία της εκκλησίας για την ύπαρξη πονηρών και αγαθών πνευμάτων και το έργο τους, που είναι για τα πονηρά μέν η διαβολή, το ψεύδος, η ταραχή, η διχόνοια κ.λ.π., για τα αγαθά δε η διακονία εκείνων που μέλλουν να κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού.
Η κακή σκέψη δεν κρύβεται. Επηρεάζει δυσμενώς για μας εκείνον για τον οποίο
Η κακή σκέψη εκπέμπει μια κακή δύναμη, που επηρεάζει τον άλλον, όπως η προσευχή τον βοηθά.
Βέβαια όλα αυτά πρέπει να κατανοηθούν σωστά μέσα στη διδασκαλία της εκκλησίας για την ύπαρξη πονηρών και αγαθών πνευμάτων και το έργο τους, που είναι για τα πονηρά μέν η διαβολή, το ψεύδος, η ταραχή, η διχόνοια κ.λ.π., για τα αγαθά δε η διακονία εκείνων που μέλλουν να κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού.
Η κακή σκέψη δεν κρύβεται. Επηρεάζει δυσμενώς για μας εκείνον για τον οποίο
σκεπτόμεθα άσχημα, ακόμη και από μακρυά, ακόμη και όταν δεν συνειδητοποιεί αυτός τον λόγο για τον οποίο έρχεται σε αντίθεση μαζί μας.
Οφείλουμε, λοιπόν, να είμεθα «καθαροί τη καρδία», καθαροί όχι μόνο από κακά έργα, αλλά και από κακές σκέψεις, ιδιαίτερα δε από την μνησικακία και την πίκρα.
Οφείλουμε, λοιπόν, να είμεθα «καθαροί τη καρδία», καθαροί όχι μόνο από κακά έργα, αλλά και από κακές σκέψεις, ιδιαίτερα δε από την μνησικακία και την πίκρα.
«Πρώτον καταλλάγηθι τοις σε λυπούσιν»
Συγχωρήτε τους ανθρώπους
Tο να συγχωρούμε όσους μας έβλαψαν, το θεωρούσε ο Γέροντας πολύ βασικό. Πολύ συχνά επαναλάμβανε το στίχο της ευχής: «Πρώτον καταλλάγηθι τοις σε λυπούσιν».
Καί στην εξομολόγηση έδινε ιδιαίτερη σημασία σ᾿ αυτή την πνευματική αμαρτία, να θυμόμαστε το κακό που μας έκανε κάποιος και να του κρατάμε κακία η πικρία η έχθρα. Ήθελε τις ψυχές μας ανεξίκακες, γεμάτες συγχωρητικότητα και καλοσύνη.
«Η κακή σκέψη δεν κρύβεται.Επηρεάζει δυσμενώς για μας εκείνον για τον οποίον σκεπτόμεθα άσχημα, ακόμη και από μακριά, ακόμη και όταν δεν συνειδητοποιεί αυτός τον λόγο για τον οποίον έρχεται σε αντίθεση μαζί μας.
Οφείλουμε, λοιπόν, να είμεθα «καθαροί τη καρδία», καθαροί όχι μόνο από κακά έργα, αλλά και από κακές σκέψεις, ιδιαίτερα δε από την μνησικακία και την πίκρα.
Πολλοί λένε ότι η χριστιανική ζωή είναι δυσάρεστη και δύσκολη, εγώ λέω ότι είναι ευχάριστη και εύκολη, αλλά απαιτεί δύο προϋποθέσεις: Ταπείνωση και αγάπη».
Μη ζητάς να ΄σ' αγαπούν
Το σωστό είναι να μην ενδιαφέρεσαι αν σε αγαπούν, αλλά αν εσύ αγαπάς τον Χριστό και τους ανθρώπους.
Μόνο έτσι γεμίζει η ψυχή».
Αγάπα όλους
Ἡ ἀγάπη τοῦ Γέροντα δὲν εἶχε σύνορα, ἦταν ἀπεριόριστη. Ἐπεκτεινόταν σ’ ὅλα τὰ παιδιὰ τοῦ Θεοῦ, σ’ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, φίλους καὶ ἐχθρούς.
Μοῦ ἔλεγε:
“Τὸ στεφάνι τῆς ἀγάπης μας στοὺς φίλους μας ἔχει ξένα σώματα (ὑπολογισμό, ἀνταπόδοση, ματαιοδοξία, συναισθηματικὴ ἀδυναμία, ἐμπαθὴ συμπάθεια), ἐνῶ τὸ στεφάνι τῆς ἀγάπης μας στοὺς ἐχθροὺς εἶναι καθαρό”.
Μοῦ ἔλεγε ἀκόμη:
“Ἡ ἐν Χριστῷ ἀγάπη μας πρέπει νὰ φθάνει παντοῦ, ἀκόμη καὶ στοὺς χίπηδες στὰ Μάταλα. Ἤθελα πολὺ νὰ πάω ἐκεῖ, ὄχι γιὰ νὰ τοὺς κάνω κήρυγμα ἢ νὰ τοὺς κατηγορήσω, ἀλλὰ γιὰ νὰ ζήσω μαζί τους “χωρὶς ἁμαρτίες” καὶ ν’ ἀφήσω νὰ μιλήσει μόνη της ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, ποὺ μεταμορφώνει.
Εἶδα τοὺς χίπηδες καὶ τοὺς λυπήθηκα. Ἦσαν σὰν “πρόβατα μὴ ἔχοντα ποιμένα”.
Στὸ θέμα τῶν κοινωνικῶν σχέσεων, μὲ συμβούλευε:
“Δὲν πρέπει νὰ κάνεις τὸν χριστιανικό σου ἀγώνα μὲ κηρύγματα καὶ ἀντιδικίες, ἀλλὰ μὲ πραγματικὴ ἀγάπη. Ὅταν ἀντιδικοῦμε, οἱ ἄλλοι ἀντιδροῦν. Ὅταν τοὺς ἀγαπᾶμε, συγκινοῦνται καὶ τοὺς κερδίζουμε.
Ὅταν ἀγαπᾶμε, νομίζουμε ὅτι προσφέρουμε στοὺς ἄλλους, ἐνῶ στὴν πραγματικότητα προσφέρουμε πρῶτα στὸν ἑαυτό μας.
Ἡ ἀγάπη χρειάζεται θυσίες.
Νὰ θυσιάζουμε ταπεινὰ κάτι δικό μας, ποὺ στὴν πραγματικότητα εἶναι τοῦ Θεοῦ”.
Μοῦ ἔλεγε:
“Τὸ στεφάνι τῆς ἀγάπης μας στοὺς φίλους μας ἔχει ξένα σώματα (ὑπολογισμό, ἀνταπόδοση, ματαιοδοξία, συναισθηματικὴ ἀδυναμία, ἐμπαθὴ συμπάθεια), ἐνῶ τὸ στεφάνι τῆς ἀγάπης μας στοὺς ἐχθροὺς εἶναι καθαρό”.
Μοῦ ἔλεγε ἀκόμη:
“Ἡ ἐν Χριστῷ ἀγάπη μας πρέπει νὰ φθάνει παντοῦ, ἀκόμη καὶ στοὺς χίπηδες στὰ Μάταλα. Ἤθελα πολὺ νὰ πάω ἐκεῖ, ὄχι γιὰ νὰ τοὺς κάνω κήρυγμα ἢ νὰ τοὺς κατηγορήσω, ἀλλὰ γιὰ νὰ ζήσω μαζί τους “χωρὶς ἁμαρτίες” καὶ ν’ ἀφήσω νὰ μιλήσει μόνη της ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, ποὺ μεταμορφώνει.
Εἶδα τοὺς χίπηδες καὶ τοὺς λυπήθηκα. Ἦσαν σὰν “πρόβατα μὴ ἔχοντα ποιμένα”.
Στὸ θέμα τῶν κοινωνικῶν σχέσεων, μὲ συμβούλευε:
“Δὲν πρέπει νὰ κάνεις τὸν χριστιανικό σου ἀγώνα μὲ κηρύγματα καὶ ἀντιδικίες, ἀλλὰ μὲ πραγματικὴ ἀγάπη. Ὅταν ἀντιδικοῦμε, οἱ ἄλλοι ἀντιδροῦν. Ὅταν τοὺς ἀγαπᾶμε, συγκινοῦνται καὶ τοὺς κερδίζουμε.
Ὅταν ἀγαπᾶμε, νομίζουμε ὅτι προσφέρουμε στοὺς ἄλλους, ἐνῶ στὴν πραγματικότητα προσφέρουμε πρῶτα στὸν ἑαυτό μας.
Ἡ ἀγάπη χρειάζεται θυσίες.
Νὰ θυσιάζουμε ταπεινὰ κάτι δικό μας, ποὺ στὴν πραγματικότητα εἶναι τοῦ Θεοῦ”.
Απ' τον αγρό του γέροντος Πορφύριου
 |
« " Όταν η ψυχή είναι ταραγμένη, θολωνει το λογικό και δε βλέπει καθαρά.
Μόνο, όταν η ψυχή είναι ήρεμη, φωτίζει το λογικό, για να βλέπει καθαρά την αιτία κάθε πράγματος.
" Η ψυχή είναι πολύ βαθιά και μόνο ο Θεός τη γνωρίζει.
" Γιατί να κυνηγάμε τα σκοτάδια; Να, θα ανάψουμε το φως και τα σκοτάδια θα φύγουν μόνα τους. Θα αφήσουμε να κατοικήσει σ' όλη την ψυχή μας ο Χριστός και τα δαιμόνια θα φύγουν μόνα τους.
" Όταν έρθει μέσα μας ο Χριστός, τότε ζούμε μόνο το καλό, την αγάπη για όλο τον κόσμο. Το κακό, η αμαρτία, το μίσος εξαφανίζονται μόνα τους, δεν μπορούν, δεν έχουν θέση, να μείνουν.
" Να μην ενδιαφέρεσαι αν σε αγαπούν, αλλά αν εσύ αγαπάς το Χριστό και τους ανθρώπους. Μόνο έτσι γεμίζει η ψυχή.
" Στην ψυχή, που όλος ο χώρος της είναι κατειλημμένος από το Χριστό, δεν μπορεί να μπει και να κατοικήσει ο διάβολος, όσο κι αν προσπαθήσει, διότι δεν χωράει, δεν υπάρχει κενή θέση γι' αυτόν.
" Ο σκοπός μας δεν είναι να καταδικάζουμε το κακό, αλλά να το διορθώνουμε. Με την καταδίκη ο άνθρωπος μπορεί να χαθεί, με την κατανόηση και βοήθεια θα σωθεί.
" Το κακό αρχίζει από τις κακές σκέψεις. Όταν πικραίνεσαι και αγανακτείς, έστω μόνο με τη σκέψη, χαλάς την πνευματική ατμόσφαιρα. Εμποδίζεις το Άγιο Πνεύμα να ενεργήσει και επιτρέπεις στο διάβολο να μεγαλώσει το κακό. Εσύ πάντοτε να προσεύχεσαι, να αγαπάς και να συγχωρείς, διώχνοντας από μέσα σου κάθε κακό λογισμό.
" Ο άνθρωπος του Χριστού πρέπει ν' αγαπήσει το Χριστό, κι όταν αγαπήσει το Χριστό, απαλλάσσεται απ' τό διάβολο, από την κόλαση και από το θάνατο.
" Να προσεύχεσαι χωρίς αγωνία, ήρεμα, με εμπιστοσύνη στην αγάπη και την πρόνοια του Θεού.
" Δεν πρέπει να πολεμάτε τα παιδιά σας, αλλά τον σατανά που πολεμά τα παιδιά σας.
Να τους λέτε λίγα λόγια και να κάνετε πολλή
προσευχή.
" Η προσευχή κάνει θαύματα. Δεν πρέπει η μητέρα να αρκείται στο αισθητό χάδι στο παιδί της, αλλά να ασκείται στο πνευματικό χάδι της προσευχής.
" Η σωτηρία του παιδιού σας περνάει μέσα από τον εξαγιασμό το δικό σας.
" Ο αγιασμός δεν είναι ακατόρθωτο πράγμα, είναι μάλιστα εύκολος, φθάνει εσείς να αποκτήσετε ταπείνωση και αγάπη.
" Αν θέλεις μπορείς να αγιάσεις και μέσα στην Ομόνοια.
" Να παρακαλάς το Θεό να συγχωρήσει τις αμαρτίες σου. Κι ο Θεός, επειδή θα τον παρακαλάς πονεμένος και ταπεινωμένος, θα σου συγχωρήσει τις αμαρτίες σου και θα σε κάνει καλά και στο σώμα.
" Όταν προσεύχεσαι, να ξεχνάς την σωματική σου αρρώστια, να την αποδέχεσαι σαν κανόνα, σαν επιτίμιο, για την άφεση των αμαρτιών σου. Για τα παραπέρα μην ανησυχείς, άφησέ τα στο Θεό κι ο Θεός ξέρει τη δουλειά Του.
" Οι ασθένειες μας βγάζουν σε καλό, όταν τις υπομένουμε αγόγγυστα, παρακαλώντας το Θεό να μας συγχωρήσει τις αμαρτίες και δοξάζοντας το όνομά Του.
" Η μεγάλη λύπη και η στενοχώρια δεν είναι από το Θεό, είναι παγίδα του διαβόλου.
" Να γεμίσεις την ψυχή σου με Χριστό, με θείο έρωτα, με χαρά. Η χαρά του Χριστού θα σε γιατρέψει.
" Ο Θεός φροντίζει ακόμη και για τις πιο μικρές λεπτομέρειες της ζωής μας. Δεν αδιαφορεί για μας, δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο.
" Ο Θεός μας αγαπάει πολύ, μας έχει στο νου Του κάθε στιγμή και μας προστατεύει. Πρέπει να το καταλάβουμε αυτό και να μή φοβούμαστε τίποτε.
" Μόνο η χάρη του Θεού, μόνο η αληθινή αγάπη μας, που θυσιάζεται μυστικά για τους άλλους, μπορεί να σώσει και τους άλλους και μας.
" Η αγάπη χρειάζεται θυσίες. Να θυσιάζουμε ταπεινά κάτι δικό μας, που στην πραγματικότητα είναι του Θεού.
" Ευτυχία μέσα στο γάμο υπάρχει, αλλά απαιτεί μια προϋπόθεση: να έχουν αποκτήσει οι σύζυγοι πνευματική περιουσία, αγαπώντας το Χριστό και τηρώντας τις εντολές Του. Έτσι θα φτάσουν να αγαπιούνται αληθινά μεταξύ τους και να είναι ευτυχισμένοι.
" Είναι προτιμότερο να αποτύχεις σαν λαϊκός, παρά σαν μοναχός.
" Ο ορθόδοξος ασκητισμός δεν είναι μόνο για τα μοναστήρια, αλλά και για τον κόσμο.
" Πολλοί λένε ότι η χριστιανική ζωή είναι δυσάρεστη και δύσκολη, εγώ λέω ότι είναι ευχάριστη και εύκολη, αλλά απαιτεί δυο προϋποθέσεις: ταπείνωση και αγάπη.
" Αν έρθει η χάρη του Θεού, όλοι και όλα αλλάζουν, έλα όμως που για να έρθει, χρειάζεται πρώτα να ταπεινωθούμε!
" Μπορεί κάποιος να μιλάει για τις αμαρτίες του και να είναι υπερήφανος κι άλλος να μιλάει για τις αρετές του και να είναι ταπεινός.
" Να είμαστε ταπεινοί, αλλά να μην ταπεινολογούμε. Η ταπεινολογία είναι παγίδα του διαβόλου, πού φέρνει την απελπισία και την αδράνεια, ενώ η αληθινή ταπείνωση φέρνει την ελπίδα και την εργασία των εντολών του Χριστού.
" Δε γίνεται κανείς χριστιανός με την τεμπελιά, χρειάζεται δουλειά, πολλή δουλειά.
" Το παν είναι να αγαπήσει ο άνθρωπος το Χριστό και όλα τα προβλήματα τακτοποιούνται.
" Και τώρα το Άγιο Πνεύμα θέλει να μπει στις ψυχές μας, όπως και τότε, αλλά σέβεται την ελευθερία μας, δε θέλει να την παραβιάσει. Περιμένει να του ανοίξουμε μόνοι μας την πόρτα και τότε θα μπει στην ψυχή μας και θα την μεταμορφώσει. Όταν έρθει και κατοικήσει σ' όλο το χώρο της ψυχής μας ο Χριστός, τότε φεύγουν όλα τα προβλήματα, όλες οι πλάνες, όλες οι στενοχώριες. Τότε φεύγει και η αμαρτία !»
