Της Mary Midgley* / The Guardian
Η επιστήμη ελάχιστα ασχολείται με το κομμάτι του ανθρώπινου βίου που δεν άπτεται κάποιου εκ των κλάδων της. Για παράδειγμα, ο Ισαάκ Νεύτων είχε δηλώσει μετά χαράς ότι η θεωρία της βαρύτητας αποτελεί επιστημονική απόδειξη της ύπαρξης Θεού. Από την άλλη πλευρά, οι σύγχρονοι πολέμιοι της θρησκείας υποστηρίζουν ότι η θεωρία του Δαρβίνου περί της εξέλιξης των ειδών αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει Θεός. Το λένε, μάλιστα, αυτό με την ίδια θέρμη που ο Νεύτων έλεγε το ακριβώς αντίθετο για τη βαρύτητα.
Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, το μεγάλο κύρος που έχει η επιστήμη χρησιμοποιείται για να ενισχυθεί μία προϋπάρχουσα κοσμοθεωρία που καμία σχέση δεν έχει με αυτήν. Επίσης, σε αμφότερες τις περιπτώσεις, οι υποστηρικτές των απόψεων που προαναφέρθηκαν καταφεύγουν στην επιστήμη επειδή η κοσμοθεωρία τους, καίτοι δημοφιλής και σεβαστή, δέχεται επιθέσεις και αμφισβητήσεις. Τέλος, και στις δύο περιπτώσεις, η επίκληση της επιστήμης είναι άστοχη και δεν πείθει κανένα, πλην ίσως εκείνων που ήδη αποδέχονται την υπό αμφισβήτηση κοσμοθεωρία.
Οπως γίνεται αντιληπτό, δεν χρειάζεται να μπει κανείς στον κόπο για να αποδείξει σήμερα ότι η θεωρία του Νεύτωνος περί της σχέσης μεταξύ βαρύτητας και Θεού δεν ισχύει. Μολονότι δεν ήταν Χριστιανός, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η βαρύτητα δεν μπορεί να οφείλεται σε φυσικά αίτια διότι πίστευε ότι οι αλληλεπιδράσεις της ύλης μπορεί να γίνουν μόνο διά της επαφής. Ετσι, η μόνη πιθανή εξήγηση μπορεί να είναι η ύπαρξη Θεού. Φυσικά, σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Μήπως, όμως, είναι εξίσου άσχετη με την ύπαρξη του Θεού και η Θεωρία της Εξέλιξης – η οποία θεωρείται από κάποιους μαχαιριά στην καρδιά του χριστιανισμού και της θρησκείας γενικότερα;
Δεν υποστηρίζω, βέβαια, ότι δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε με κανένα τρόπο την ύπαρξη Θεού (οι βουδιστές, για παράδειγμα, έχουν πολλά επιχειρήματα για το θέμα). Αυτό που λέω είναι ότι η θεωρία της εξέλιξης δεν πλήττει καθ’ οιονδήποτε τρόπο τη θρησκευτική πίστη, παρά μόνον την πίστη εκείνων που ερμηνεύουν κυριολεκτικά τα κείμενα των Γραφών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσα γράφει το πρώτο Βιβλίο της Γενέσεως δεν είναι συμβατά με τα ευρήματα της επιστήμης (πολύ πριν από τον Δαρβίνο) ως προς το θέμα της ηλικίας της Γης. Οσοι το επισημαίνουν, όμως, απλώς κομίζουν γλαύκα εις Αθήνας. Οι πρώτοι Πατέρες της Εκκλησίας δίδασκαν ότι η ιστορία της Γενέσεως δεν πρέπει να ερμηνεύεται κυριολεκτικά, αλλά μεταφορικά και συμβολικά. Το μήνυμα της Βίβλου δεν βρίσκεται στα γεγονότα, αλλά στη συμβολική αναπαράσταση της ενότητας της πλάσης, που περιγράφεται μέσω αυτών. Πρόκειται για μία αλήθεια γνωστή στην Πατερική παράδοση, πολύ πριν αμφισβητήσει τα γεγονότα η επιστήμη.
Αντιθέτως, το κίνημα της κυριολεκτικής προσέγγισης στη Βίβλο είναι αρκετά πρόσφατο. Γεννήθηκε σε κύκλους ακραίων προτεσταντών μετά την Μεταρρύθμιση και κυρίως τον προηγούμενο αιώνα στις ΗΠΑ. Σκοπός του ήταν να αμφισβητήσει την επιστήμη, με μεθόδους και επιχειρήματα εξίσου αδιάσειστα με τα επιστημονικά. Εχουμε, επομένως, να κάνουμε με ένα πολιτικό κίνημα το οποίο σε πολλές εκφάνσεις του μοιάζει με πολιτισμική σέκτα, αφού επέτρεψε σε φτωχούς και αδύναμους ανθρώπους να χρησιμοποιήσουν τις Βίβλους τους (που οι προτεσταντικές εκκλησίες μοίραζαν δωρεάν), ώστε να κατασκευάσουν ένα –ανταγωνιστικό της επιστήμης– αφήγημα για τη ζωή τους. Οι ακραίοι προτεστάντες πίστευαν ότι αυτή ήταν η εναλλακτική λύση στην υλιστική εξύμνηση της επιστήμης και της τεχνολογίας τις οποίες έβλεπαν –και με το δίκιο τους εν μέρει– ως εργαλεία στα χέρια των ισχυρών.
Παράλληλα, η λατρεία της Βίβλου είναι ένα πνευματικό φαινόμενο που μιλάει στις καρδιές των ανθρώπων. Παρά τις αντιφάσεις της, οι πιστοί βρίσκουν στις σελίδες της λόγια πραγματικής σοφίας, τα οποία πραγματικά πιστεύουν. Οσοι λοιπόν επιθυμούν να προσεγγίσουν τα επιχειρήματα της Βίβλου θα πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουν τη σοφία που περιέχει. Να συνδυάσουν τις επιταγές της με τη σύγχρονη σκέψη.
Εν ολίγοις, η πίστη στον Θεό δεν αποτελεί μία απομονωμένη γνώμη σχετικά με την αλήθεια ή όχι μιας ύπαρξης, όπως, για παράδειγμα, η πίστη στην ύπαρξη του τέρατος του Λοχ Nες. Δεν είναι «μία ακόμη επιστημονική υπόθεση», όπως φαίνεται να υποστηρίζει ο Ρίτσαρντ Ντόκινς. Η θρησκευτική πίστη είναι μία καθολική θεώρηση του κόσμου στον οποίο ζούμε. Τέτοιες θεωρήσεις έχουμε όλοι. Μολονότι συνοδεύονται πάντοτε από συναισθηματική φόρτιση και ενίοτε είναι επικίνδυνες, τις χρειαζόμαστε. Oταν λοιπόν προσπαθούμε να βρούμε σημεία επαφής μεταξύ τους, θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε κάθε μία από αυτές ως όλον. Και τέλος, θα κάνουμε τόσο μεγάλο λάθος όσο ο Νεύτων, αν εκλάβουμε τις δικές μας απόψεις ως απολύτως αληθείς.
Ιnfo
– Richard Dawkins, Η Περί Θεού Αυταπάτη, εκδ. Κάτοπτρο.
– Slavoj Zizek, Η Μαριονέτα και ο Νάνος – Ο Διαστροφικός Πυρήνας του Χριστιανισμού, εκδ. Scripta.
– Peter Berger κ. ά., The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics, εκδ. Wm. B. Eerdmans Publishing Company.
* Η Mary Midgley είναι πρώην καθηγήτρια Hθικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ και συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του βιβλίου «Beast and Man – The Origins of Human Nature».
