Το φαινόμενο «τύφλωση αλλαγής» (change blindness) παρατηρήθηκε και αναφέρθηκε πρώτη φορά από τον γιατρό, φιλόσοφο και ψυχολόγο William James, το 1890, αλλά πλήρης μελέτη επί αυτού πραγματοποιήθηκε πρώτη φορά γύρω στο 1970.
Φανταστείτε ότι σας σταματά ένας περαστικός και σας ζητάει οδηγίες. Σίγουρα θα θυμόσαστε πολύ καλά τα χαρακτηριστικά του και θα το προσέχατε αν κατά τη διάρκεια της συνομιλίας σας, εμποδιζόταν η οπτική επαφή σας μαζί του και εκείνος αντικαθίστατο από κάποιον άλλο. Και όμως, σύμφωνα με ένα πείραμα των Simon & Levin, το 50% των συμμετεχόντων δεν παρατήρησε την αλλαγή!
Η «τύφλωση αλλαγής» μας έχει βοηθήσει στην κατανόηση της προσοχής, της οπτικής μνήμης και των εσωτερικών αναπαραστάσεων. Αρχικά, νομίζαμε πως δημιουργούμε ακριβείς εσωτερικές αναπαραστάσεις του κόσμου γύρω μας και πως κάθε στιγμή γίνεται «ανανέωση» αυτών των εικόνων με μεγάλη ακρίβεια. Απ’ ότι φαίνεται, όμως, αυτό δεν ισχύει, καθώς συγκρατούμε μόνο τις «κεντρικές» πληροφορίες μιας σκηνής.
Στο πείραμα στο οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή του θέματος, παρατηρήθηκε και κάτι ακόμα. Οι ερευνητές ήταν νέοι σε ηλικία, και από τους συμμετέχοντες, οι περισσότεροι που παρατήρησαν την αλλαγή ήταν επίσης νέοι, σε σχέση με τους μεγαλύτερους ηλικιακά, οι οποίοι είχαν μικρότερο ποσοστό εντοπισμού της αλλαγής.
Στην επανάληψη του πειράματος, οι ερευνητές παρίσταναν αυτή τη φορά εργάτες οικοδομής, οι οποίοι, πάλι, ζητούσαν κάποιες πληροφορίες. Με αυτή την τροποποίηση, ακόμη λιγότερα άτομα παρατήρησαν την αλλαγή. Η εξήγηση για αυτό, έρχεται από τον χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας και αναφέρεται στη δυναμική των κοινωνικών ομάδων, όπου άτομα μιας άλλης ομάδας, μας φαίνονται πιο ομοιογενή και «ίδια» σε σχέση με τη «δική μας» ομάδα, όπου μπορούμε πιο εύκολα να εντοπίσουμε διαφορές.
Σύμφωνα με έρευνα των Tseng et al, ο δεξιός οπίσθιος βρεγματικός φλοιός παίζει σημαντικό ρόλο στην «ανανέωση» των χωρικών και οπτικών αναπαραστάσεων, στην κατεύθυνση της δράσης, καθώς και στη συνειδητοποίηση αυτών που βλέπουμε, καθώς η ενεργοποίησή του σχετίζεται με το συνειδητό εντοπισμό κάποιας αλλαγής. Ακόμη, η παρεμβολή της λειτουργίας αυτού του μέρους του εγκεφάλου, οδηγεί σε αύξηση των περιπτώσεων της «τύφλωσης αλλαγής», το οποίο υπονοεί μια άμεση σχέση μεταξύ τους.
Επομένως, η «τύφλωση αλλαγής» είναι ένας περιορισμός των γνωστικών μας δυνατοτήτων, η οποία μας εμποδίζει από το να εντοπίσουμε αλλαγές στο περιβάλλον μας οι οποίες δεν είναι πάντοτε μικρές ή ασήμαντες και αυτό λαμβάνει χώρα, συνήθως, όταν υπάρξει κάποιου είδους παρεμβολή ή απόσπαση προσοχής.
Η αίσθηση ότι μπορούμε να εντοπίσουμε οποιαδήποτε αλλαγή στο περιβάλλον μας και άρα, η άγνοια περί του φαινομένου, ονομάζεται «τύφλωση της τύφλωσης αλλαγής» και μας κάνει ακόμα πιο επιρρεπείς στο φαινόμενο αυτό. Η δε ενημέρωση περί του φαινομένου, μπορεί να μας κάνει πιο προσεκτικούς και να μειώσει την εμφάνισή του.
Πώς, όμως, μας αφορά η «τύφλωση αλλαγής»; Είναι απλώς ένα ενδιαφέρον φαινόμενο το οποίο βρίσκει έδαφος μόνο στο εργαστήριο ή μπορεί να έχει επιπτώσεις και στην καθημερινή μας ζωή; Η απάντηση σε αυτό είναι ξεκάθαρη.
Πραγματικές συνθήκες όπου μπορεί να μην παρατηρήσουμε αλλαγές στο περιβάλλον μας και να έχουμε σοβαρές επιπτώσεις είναι η οδήγηση, όπου μια αλλαγή, όπως ένας πεζός ή ένα διερχόμενο αυτοκίνητο μπορεί να μη γίνουν άμεσα αντιληπτά με δραματικές επιπτώσεις.
Αυτό επαυξάνεται όταν είμαστε αφηρημένοι, κουρασμένοι ή ακόμα χειρότερα, μιλάμε στο κινητό μας, ακόμα και μέσω handsfree, καθώς σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, οι άνθρωποι δεν είναι καλοί στο να κάνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα.
Επιπλέον, συνδυάζοντας την «τύφλωση αλλαγής» με τη φαινομενική ομοιότητα ατόμων διαφορετικής κοινωνικής ομάδας από τη δική μας, μπορούμε να εντοπίσουμε επιπτώσεις στην αξιοπιστία των αυτόπτων μαρτύρων σε εγκλήματα, ακόμη και των ίδιων των αστυνομικών.
Στο παρακάτω βίντεο, γίνεται αναπαράσταση του πειράματος με τον περαστικό που ζητάει οδηγίες:
Και σε αυτό γίνεται επίδειξη του φαινομένου. Εσείς, πόσες αλλαγές εντοπίσατε;
Τα αποτελέσματα του παρακάτω πειράματος αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν ακόμη και τεράστιες αλλαγές που γίνονται στον περίγυρό τους όταν είναι επικεντρωμένοι σε ένα μόνο πράγμα…
