Μου είπανε πως την είδες σκεπτικιστής τώρα τελευταία! Ξέρεις, δεν μασάς πλέον από «αστικούς μύθους«, έχεις επιχειρήματα εναντίον των ζωδίων και της αστρολογίας, κοιτάς τα chemtrails και τις διαδηλώσεις εναντίων τους με μισό μάτι – ε, και μέσα σε όλο το πακέτο αμφισβητείς την «πατρώα θρησκεία σου«. Κάποιος μου είπε επίσης πως θα κάνεις σαματά, λέει, για να μην βαφτιστεί ο μούλος σου. Τα λέμε στη βάφτιση. Μη μου αγχώνεσαι, θα “ρθω για να σου πω μπράβο προσωπικά.
Μιας που βρεθήκαμε και τα ψιλοψιθυρίζουμε μεταξύ μας, ο σκεπτικισμός έχει τα ατού του: σκέφτεσαι, ο εγκέφαλός σου δεν καίει τζάμπα γλυκόζη και ίσως -λέμε ίσως- βγαίνεις ελαφρώς έξω από το comfort zone σου όπου κατά την γνωστή ρήση «βρίσκονται όλα τα ενδιαφέροντα πράγματα«.
Για σήμερα το μενού σερβίρει ως ορεκτικό, πρώτο πιάτο και επιδόρπιο ένα κλασικό κομμάτι τού σκεπτικιστικού μενού, την όλη απομυθοποίηση «μαντεψιών» απ” όπου και αν προέρχονται: πώς, μα πώς μπορούν και «μαντεύουν» τα μέντιουμ αυτά που μαντεύουν; Γιατί σου ταιριάζει το ωροσκόπιό σου; Πώς ο κάθε γέροντας και ο κάθε μουστάρδαμος γνωρίζει τι θα γίνει αργότερα;
Σου έχω ευχάριστα νέα: όλα αυτά αποτελούν μια όμορφη παράγραφο στο κεφάλαιο της «κοινωνικής μηχανικής«, είναι τρικ που ακούσια ή εκούσια μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει και να φανεί από «σωστός» έως «προφήτης» ή πολύ απλά… να εκμαιεύσει τις πληροφορίες που θέλει. Δες την φάση σαν χακερόνι: το σύστημα που προσπαθείς να «σπάσεις» είναι ο άνθρωπος ή πιο συγκεκριμένα «το μυαλό του«, και για να αποκτήσεις πρόσβαση σε τούτο και σε ό,τι περιέχει θα χρησιμοποιήσεις τις αρχαιότερες τεχνικές στο βιβλίο: η αντίληψή μας βρίθει από λάθη που μπορείς να εκμεταλλευθείς – for them it’s a bug, for you it’s a feature. Στρώσε κόκκινο χαλί να παρελάσουν γνωσιακά σφάλματα και η υπέρτατη συνειδητοποίηση πως οι άνθρωποι γύρω σου -συμπεριλαμβανομένου και του κέντρου του κόσμου, του εαυτού σου- δεν είναι τόσο έξυπνοι όσο νομίζουν.
Πάμε να τσιμπήσεις λίγο από τον μεζέ μπας και εμπνευστείς και αρχίσεις τα «άλλα κόλπα«!
Cold Reading
Ψυχρό διάβασμα – δεν θέλει προετοιμασία, ορμάς στην ψύχρα. Εδώ «ψαρεύεις» το οποιοδήποτε θυματάκι να σου δώσει από μόνο του παραπάνω στοιχεία, θεωρώντας πως έχεις πέσει μέσα διάνα στην «αρχική πρόβλεψή» σου. Και γιατί έπεσες μέσα ή σχετικά κοντά; Διότι αυτό που δήλωσες μπορεί να είναι πολύ κοινότυπο ή αρκετά πιθανό δεδομένου όσων βλέπεις και ακούς – ένα πράμα σαν να σταματήσεις τυχαία έναν άνθρωπο στο νοσοκομείο και δηλώσεις με σιγουριά «νιώθω πως είσαι άρρωστος ή έχεις δικό σου άνθρωπο άρρωστο«.
Μετά απ” αυτό θέλει λίγη φαντασία και μαστοριά και κάνεις το δικό σου παιχνίδι αφού με απλές «διαπιστώσεις» τις οποίες σερβίρεις ως «κάτι παραπάνω» μόλις έχεις αρχίσει να κερδίζεις την πίστη ή τον θαυμασμό του ατόμου. Το άτομο θα σου παρέχει μόνο του περισσότερα στοιχεία όσον αφορά τον ίδιο και την κατάστασή του διότι «βρήκε άνθρωπο να τον ακούσει» στην απλούστερη περίπτωση ή «βρήκε άτομο με χάρισμα» – δύο διαπιστώσεις τις οποίες επανατροφοδοτείς πίσω στις «μαντεψιές» σου.
Το υπέροχο εδώ είναι πως το θύμα σου είναι ο καλύτερος συνεργός σου, κάνει τη μισή δουλειά μόνο του για εσένα. Πολλές φορές δεν χρειάζεται καν να κάνεις «τη δουλειά» σου άψογα, το θύμα σου είναι αυτό που θα σε διορθώσει: θα αγνοήσει επιλεκτικά τις αποτυχίες στις μαντεψιές σου και θα σταθεί στις επιτυχίες σου (θα θεωρούσες το 2 στα 10 επιτυχία; Ναι, υπό ορισμένες συνθήκες αν αγνοήσεις τις 8 αποτυχίες!), θα ακούσει αυτό που θέλει να ακούσει, και θα βρει τρόπο να ταιριάξει αυτό που του είπες -ασχέτως πόσο άσχετο ήταν- με τρόπο που να αναφέρεται σε αυτόν, σε μια προσωπική κατάσταση ή στη ζωή του.
Όσον αφορά αυτό το τελευταίο, αν θεωρήσεις πως μεγάλο μέρος της φαινομενολογίας παθολογικών ψυχικών καταστάσεων («λέγε με τζατζελεμένο στο κεφάλι«) είναι νορμάλ μηχανισμοί/συμπεριφορές που το κουμπάκι τής έντασής τους έχει γυρίσει ως το 11, τότε θα μπορούσαμε να συσχετίσουμε τον φυσιολογικό μηχανισμό με το παθολογικό «delusions of reference» (αυταπάτες αναφοράς): να, τσέκαρε εκείνες τις φορές που ο δημιουργός μιας ταινίας, ενός βιβλίου ή ενός τραγουδιού μιλάει για εσένα χωρίς να σε γνωρίζει. Στην περίπτωση που το «θύμα» σου ήρθε σ” εσένα ως γκουρού ή μέντιουμ για συμβουλές, έχεις καλύτερο προβάδισμα από ό,τι αν το έπαιζες mentalist σε σόου, διότι για αρχή έχεις δυο πολύ χρήσιμες πληροφορίες στα χέρια σου: α) πιστεύει στις ιδιότητες των μέντιουμ και κατά συνέπεια στις δικές σου β) για να έρχεται κάτι θέλει, κάτι παίζει, ίσως κάποιο πρόβλημα;
Το ψυχρό διάβασμα είναι επίσης ένας πολύ πολύ ωραίος τρόπος για να χτίσεις μια «προφητεία«: ναι, μπορείς να μου γίνεις και εσύ προφήτουλας, άπαξ και δουλεύει και για τα γεγονότα της ιστορίας. Εδώ κράτα τις οποιεσδήποτε μαντεψιές σου και αναφορές σε μελλοντικά συμβάντα αόριστες και γενικές. Ο θυματούλης σου θα τις ερμηνεύσει καταλλήλως, αν βγαίνουν ως έχει θα τις πάρει at face value που λεν τα αμερικανάκια, αν δεν πολυβγαίνουν θα τις πάρει αλληγορικά, και θα αγνοήσει όλα εκείνα στα οποία αστόχησες οικτρά.
Υπάρχει φυσικά και η μέθοδος της «καραμπίνας«: ρίχνεις μια «μπαλωθιά» και όλο και κάποια από τα σκάγια θα χτυπήσουν κέντρο: κοινώς, πες πολλές παπαριές και όλο κάπου θα πέσεις μέσα καθαρά από τύχη. Βοηθάει πολύ εδώ ο θυματούλης να είναι της ίδιας σχολής/σκέψης με εσένα και να φέρει τις ίδιες απόψεις, έτσι ώστε να βάλει το χέρι του και το «σφάλμα επιβεβαίωσης» και να σε κάνει θεούλη στα μάτια του. Όμορφο σχετικό-άσχετο παράδειγμα που ο εγκέφαλός σου σε προδίδει και λόγω επιλεκτικής ερμηνείας των δεδομένων «βγαίνεις προφήτης» αυτοπαραμυθιάζοντας τον εαυτό σου, είναι «τέχνες» όπως η αριθμολογία (numerology), καφεμαντίες με την παρειδωλία τους ή η ερμηνεία οιωνών: αν μέσα σε πράξεις κατά το δοκούν «αριθμητικών τιμών λέξεων» και πατημασιές κότας μπορείς να βρεις απαντήσεις για εσένα, την ιστορία και το μέλλον τότε μπορείς να δεις κυριολεκτικά οτιδήποτε μέσα οποιοδήποτε ερέθισμα.
Hot Reading
Καυτό διάβασμα – αν διαβάζεις με τη σούφρα σου, τότε προϋποθέτει πως το προηγούμενο βράδυ γευμάτισες «extra hot» στο Ινδονησιακό εστιατόριο. Εδώ έχουμε το «τζάμπα μάγκας» -κατά αυτή την πρακτική, την πληροφορία που έλαβες και χρησιμοποιείς προς εντυπωσιασμό του αρνιού σου, την έλαβες με οποιοδήποτε άλλο «αθέμιτο» τρόπο πέραν της επικοινωνίας με το υπερπέραν. Μπορείς να κρυφακούσεις συζητήσεις, να βάλεις άλλο άτομο να αποσπάσει πληροφορίες ή πολύ απλά σε one on one καταστάσεις να του κλείσεις ραντεβού με το όνομά του και να ρίξεις μια ματιά online να δεις τι ψάρια θα πιάσεις (κοινωνικά δίκτυα; ναι, πιθανότατα). Κάνε το homework σου όπως θα έκανε ένας serial killer με αρκετά στοχευμένο θυματολόγιο και θα έχεις προβάδισμα όταν πλησιάσεις το θύμα σου. Αρκετοί «τηλευαγγελιστές» στο Αμέρικα με «μαντικές ικανότητες» βρέθηκαν απλά να έχουν ένα ακουστικό στο αυτί τους και έναν πολύ καλό πληροφοριοδότη στην άλλη άκρη της γραμμής – μπορεί να ήταν η θεία Ευτέρπη, σίγουρα όμως όχι η Θεία Χάρη.
Αν και το «καυτό διάβασμα» θεωρείται αρκετά «ποταπό«, είναι τρομερά αποτελεσματικό και αξίζει την προετοιμασία που χρειάζεται: μπορεί να πείσει και τον πιο δύσπιστο, διότι όσο μαγκάκι και να μου είσαι όσον αφορά τις «ψυχρές» τεχνικές, κάποια πράγματα απλά «δεν γίνεται» να γνωρίζει ο μαχλέμπουρας που προσπαθεί να «διαβάσει το μυαλό σου«. Πολύ συγκεκριμένα πράγματα όπως οποιαδήποτε αλληλουχία αριθμών που «μόνο εσύ γνωρίζεις» (από τραπεζικό λογαριασμό έως σημαντικές ημερομηνίες), μάρκες προϊόντων που κατέχεις, σημαντικά γεγονότα στη ζωή σου ή ακόμα και ονόματα – το να πέσω μέσα στο ότι την πρώην σου την λέγαν Αναΐς που βγαίνει από το Παναής, είναι πιο εντυπωσιακό από το να αναφέρω πως «υπάρχει ένα πρόσωπο στη ζωή σου«, δεν νομίζεις;
Warm Reading
Θερμό διάβασμα: δεν τσουρουφλάει, μπορείς να βάλεις άνετα τα ποδαράκια σου μέσα σε μια γούρνα με τούτο και να απολαύσεις ένα εξαίσιο ποδόλουτρο. Τούτο είναι μεταξύ του «καυτού διαβάσματος» («έχω insiders information με μια μικρή προετοιμασία«) και «ψυχρού διαβάσματος» (ρίχνω άδεια για να τραβήξω γεμάτα) – αν και πιθανότατα κατατάσσεται καλύτερα ως υποενότητα του ψυχρού διαβάσματος.
Το θερμό διάβασμα συνδυάζει έντεχνα το πλεονέκτημα του καυτού διαβάσματος, συγκεκριμένα το «σιγουράκι» της πληροφορίας, με το πλεονέκτημα του ψυχρού διαβάσματος, συγκεκριμένα εδώ το «να μην είναι απαραίτητη κάποια έξτρα πληροφορία«, της μπλόφας με όμορφα και κατανοητά λογάκια.
Πώς, μα την Έριδα, καταφέρνει κάτι τέτοιο; Σε αυτό το σημείο ας ανοίξουμε την ντουλάπα να βγούν οι κύριοι Phineas Taylor Barnum και Bertram Forer όπως τους γέννησε η μανούλα τους και να μας εξηγήσουν πως κάποιος πετυχαίνει τέτοια μαγικά. Ο πρώτος είναι σόουμαν, επιχειρηματίας, debunker μύθων και σκαμαρτόνι (σκέψου λίγο The Amazing Randi) και o δεύτερος ψυχολογάκος. Ο δεύτερος εμπνεύστηκε από το ρητό του πρώτου που έλεγε «έχουμε κατιτίς για τον καθένα«, και είπε να δοκιμάσει ένα πείραμα: ανακοίνωσε στους φοιτητές του πως θα παραδώσει στον καθένα μια προσωπική ψυχολογική ανάλυση και πως θέλει να βαθμολογήσουν το πόσο μέσα πέφτει στην κρίση του γι” αυτούς, με βαθμολογία από το 0 έως το 5. Πόσο μέσα έπεφτε ο Forer; 4.26 στα 5 του έλεγε ο μέσος όρος των βαθμολογιών που έλαβε — τι κρίμα που η «προσωπική αξιολόγηση» του κάθε φοιτητή ήταν σκόρπιες αράδες από ωροσκόπια και… ήταν ακριβώς η ίδια για όλους τους φοιτητές! Παρόμοια αποτελέσματα έδειξε ένα πείραμα που τέσταραν με το MMPI τεστ προσωπικότητας φοιτητούδια και τους παρέδωσαν δυο σετ αποτελεσμάτων, ένα ψευδές και το αληθινό αποτέλεσμα του τεστ. 59% των φοιτητών θεώρησαν πως τα ψεύτικα αποτελέσματα ήταν τα αληθινά αποτελέσματα του τεστ.
Τι το ιδιαίτερο είχαν αυτά τα αποτελέσματα και έκαναν τόση θραύση, δείχνοντας ουσιαστικά πως οι άνθρωποι γνωρίζουν τον ίδιο τους τον εαυτό τους πολύ λιγότερο απ” όσο νομίζουν; Περιείχαν γενικές φράσεις που περιγράφουν οποιονδήποτε άνθρωπο ή αυτοαναιρούμενες φράσεις που δεν μπορούν να κάνουν λάθος διότι καλύπτουν όλες τις περιπτώσεις. Π.χ., «Είσαι υπομονετικός άνθρωπος αλλά ορισμένες φορές χάνεις την υπομονή σου» ή «Σου αρέσει οι άλλοι να αξιολογούν θετικά το έργο σου» ή «Η προσωπικότητά σου περιέχει κοινωνικά αλλά και μοναχικά στοιχεία – απολαμβάνεις την παρέα των άλλων αλλά θέλεις και τον δικό σου χώρο«.
Η παραπάνω σάλτσα όμως για να δέσει καλά, πρέπει να έχει κάποια χαρακτηριστικά που μας λένε πολλά για την ανθρώπινη φύση: πρέπει να είναι επί το πλείστον θετική προς αυτόν που απευθύνεται, κερδίζει έξτρα πόντους αν προέρχεται από άτομο το οποίο ο «εξεταζόμενος/θυματούλης» θεωρεί «ειδικό» ή εμπιστεύεται και βοηθάει πολύ να νομίζει αυτός που την λαμβάνει πως «απευθύνεται προσωπικά σε αυτόν«. Για να δοκιμάσω το ταλέντο μου λίγο, και να γράψω κάτι συγκεκριμένα για εσένα αναγνώστη, ναι, ναι – μόνο για εσένα που με διαβάζεις αυτή την στιγμή:
«Γουστάρεις οι αξιολογήσεις που λαμβάνεις από τρίτους να είναι παιάνες γραμμένοι για το μεγαλείο σου. Τις περισσότερες φορές ακούς τυφλά τις αυθεντίες ιδίως όταν η άποψή τους συμφωνεί με τη δικιά σου, ενώ αγνοείς επιδεικτικά ότι δεν συμφωνεί, ανεξαρτήτως από πού προέρχεται. Με λίγα λόγια, συνήθως τα γυρνάς όπως θέλεις. Είσαι ο εξυπνότερός μου αναγνώστης, ο ομορφότερος, ο πιο γαμάτος και αν και αγαπάς την καθαριότητα ορισμένες φορές είσαι λίγο βρωμιαρούλης, ιδίως όταν σκύβεις στην χέστρα να τσιμπήσεις μεζέ από την μπουρέκα που μόλις άφησες. Πολύ σημαντικό για εσένα είναι επίσης η αναπνοή, η πόση νερού και η θρέψη μέσω κατανάλωσης φαγητού. Συνηθίζεις να νομίζεις πως διαβάζεις με τα μάτια ενώ επί καθημερινής βάσης διαβάζεις με τον κώλο, με έντονες εξάρσεις αυτού του φαινομένου όταν διαφωνείς με ό,τι διαβάζεις«.
Πώς τα πήγα; Τα πήγα καλά; Όχι; Μα γιατί;
Σημείωσε επίσης το φαινόμενο «shut eye«, αν θες να δεις πόσα bugs έχει η ανθρώπινη αντίληψη: πώς θα σου φαινόταν να την πατούσε με τα παραπάνω και να ψάρωνε κανονικά κάποιος connoiseur του είδους, όπως π.χ. ένας mentalist ή ένας «μάγος» που ξέρει τέτοια κόλπα φαρσί; Ω ναι, συμβαίνει, και δεν είναι «ήττα» (ή αν προτιμάς στο lingo σου, «fail«), είναι διπλή ήττα διότι δεν είναι ακριβώς όπως το περιμένεις… Δεν πέφτει θύμα κάποιου άλλου μάγου ή μέντιουμ με πιο γαμάτη αξιοποίηση αυτών των τρικ, ακόμα χειρότερα μπορεί να πέσει θύμα του ίδιου του του εαυτού και σιγά σιγά με τον καιρό να πιστέψει πως όντως διαθέτει «υπερφυσικές δυνάμεις» — άσχετα που γνωρίζει καλά τον μηχανισμό με τον οποίο δουλεύουν τα υπέροχά του κόλπα.
Τα παραπάνω για να δουλέψουν όμορφα, είτε προφητούλης την δεις είτε μέντιουμ είτε γκουρού, συνήθως συμφέρει να συνδυαστούν για να αποδώσουν τα μέγιστα. Μη φοβάσαι αν κάποιος δεν «μασήσει» ή αν έχεις αρκετά ψαράκια που δεν «τσιμπάνε» το δόλωμα που ρίχνεις — πάρε παράδειγμα από κόμματα, θρησκείες, διαφημιστικές καμπάνιες και πάσης φύσεως μαμουνιές: δεν υπάρχει ουδεμία έκφανση αυτών που να αρέσει αδιαμφισβήτητα σε όλους και να αφήνει ικανοποιημένους τους πάντες. Για να «κερδίσουν» όμως δεν τους χρειάζονται «όλοι» , απλά μια δυνατή «πλειοψηφία» ικανή να τα συντηρήσει — στην περίπτωσή σου αρκεί απλά να έχεις και μια «ικανή» μερίδα υποστηρικτών στον κύκλο σου.
Αν εδώ βιαστείς να επικροτήσεις (είπαμε πως άκουσα ότι λανσάρεσαι ως σκεπτικιστής τώρα τελευταία), προτού πας παρακάτω, σιγουρέψου πως δεν είσαι επιλεκτικά σκεπτικιστής απέναντι στις ιδέες που δεν σου αρέσουν ή που «δεν πιστεύεις«: σκεπτικιστές με αυτό τον τρόπο είναι και οι απανταχού πιστοί, με μόνη διαφορά να σας ξεχωρίζει το ότι αυτοί είναι σκεπτικιστές απέναντι στις δικές σου ιδέες. Τσέκαρες τα στοιχεία που σε οδηγούν στις απόψεις που φέρεις, τώρα τελευταία; Να κάτι που διαχωρίζει τον πιστό από τον σκεπτικιστή.
Ως την επόμενη φορά, παίξε άφοβα με τους γύρω σου αλλά και με τον εαυτό σου.
