Αγρίππας (1ος-2ος αιώνας μ.Χ.). Εκπρόσωπος του όψιμου σκεπτικισμού στη Ρώμη. Το μόνο που ξέρουμε γι’ αυτόν είναι οι πέντε τρόποι, μορφές επιχειρημάτων, με τα οποία αμφισβητούσε τη γνώση του κόσμου..
Αινησίδημος (1ος αιώνας μ.Χ.). Έλληνας φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Κνωσό και δίδαξε στην Αλεξάνδρεια. Ηγέτης της «νέας σκεπτικής αγωγής», που επιδιώκει τη συστηματική ανασκευή του δογματισμού. Έργο του είναι οι Πυρρώνειοι λόγοι.
Ακινάτης, Θωμάς (1225-1274). Ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους και θεολόγους του Μεσαίωνα, άγιος της Καθολικής Εκκλησίας. Ολοκλήρωσε το έργο του Summa Theologiaeμεταξύ 1266 και 1273. Ο θωμισμός, όπως ονομάστηκε η φιλοσοφία του, διδάσκεται ακόμη και σήμερα, 700 χρόνια μετά τον θάνατό του, στις θεολογικές σχολές. Η πρωτοτυπία της θεωρίας του Θωμά του Ακινάτη έγκειται στην εξαιρετική αρμονία μεταξύ της πίστης και του ορθού λόγου, της αποκάλυψης και των μυστικών της χριστιανικής θρησκείας, από τη μία πλευρά, και του αυστηρού λογικού συμπέρασματος του φιλοσοφικού στοχασμού, από την άλλη. Ύστερα από απόφαση του πάπα Λέοντος ΙΓ΄ (1879) ο θωμισμός έγινε επίσημη φιλοσοφική θεωρία της Καθολικής Εκκλησίας.
Άλλεν, Γούντυ (Αllen, Woody, γενν. το 1935). Σύγχρονος Αμερικανός σκηνοθέτης και ηθοποιός, του οποίου τα έργα συνδυάζουν με δημιουργικό τρόπο το κωμικό στοιχείο με την κοινωνική κριτική και τις υπαρξιακές ανησυχίες. Ανάμεσα στα έργα του που παρουσιάζουν φιλοσοφικό ενδιαφέρον μπορούν να αναφερθούν: Το πορφυρό ρόδο του Καΐρου (1985), Απιστίες και αμαρτίες (1989) και Matchpoint (2005).
Αλτουσέρ, Λουί (Althusser, Luis, 1918-1990). Σύγχρονος Γάλλος φιλόσοφος, ένας από τους πρωταγωνιστές του στρουκτουραλιστικού κινήματος, μαζί με τον Κλοντ Λεβί-Στρος, τον Μισέλ Φουκό και τον Ζαν Λακάν. Ο Αλτουσέρ έδωσε νέο προσανατολισμό στην ανάγνωση του Μαρξ. Βασικά έργα του: Διαβάζοντας το Κεφάλαιο (1968), Για τον Μαρξ (1969).
Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος (500-428 π.Χ.). Θρεμμένος μέσα στο κλίμα της ιωνικής σκέψης, πήγε στην Αθήνα, όπου έζησε και δίδαξε περίπου τριάντα χρόνια. Ο Ευριπίδης επηρεάστηκε από τις ιδέες του και λένε πως ο Περικλής παρακολούθησε μαθήματά του και έγινε φίλος του. Και ο Αρχέλαος, που η παράδοση παρουσιάζει ως δάσκαλο του Σωκράτη, ήταν μαθητής του Αναξαγόρα.
Άνσελμος (1033/4-1109). Φιλόσοφος και θεολόγος του Μεσαίωνα, γεννημένος στην Ιταλία, έγινε αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρυ και ανακηρύχτηκε άγιος από την Καθολική Εκκλησία. Ο Άγιος Άνσελμος έγινε γνωστός από το οντολογικό επιχείρημα για την ύπαρξη του Θεού, που ανέπτυξε στο έργο του Προσλόγιον και το οποίο χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες παραλλαγές και από νεότερους φιλοσόφους όπως ο Ντεκάρτ. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, από μόνη της η ιδέα του τελειότερου δυνατού Όντος αποδεικνύει την ύπαρξή του, γιατί η ανυπαρξία αποτελεί ατέλεια.
Αντισθένης ο Κυνικός (445-356 π. Χ.). Έλληνας φιλόσοφος, μαθητής του Σωκράτη και αντίπαλος του Πλάτωνα. Έδωσε στη σωκρατική διδασκαλία κατεύθυνση σοφιστική. Κυριότερα έργα του: Ηρακλής, Πολιτικός, Αρχέλαος, Σάθων.
Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.). Έλληνας φιλόσοφος, μαθητής του Πλάτωνα. Το πολυμερέστερο και συστηματικότερο πνεύμα της αρχαιότητας. Υπήρξε μεταφυσικός, φυσιοδίφης, θεωρητικός της τέχνης, θεμελιωτής της λογικής, καθώς και ηθικός και πολιτικός στοχαστής. Η Ποιητική του Αριστοτέλη βρίσκεται ακόμη και σήμερα στο κέντρο των θεωρητικών αντιπαραθέσεων σχετικά με το δράμα. Η επίδραση του Αριστοτέλη μειώθηκε σιγά σιγά και χάθηκε για ορισμένους αιώνες. Το έργο του ανακαλύφθηκε ξανά τον Μεσαίωνα μέσω των αραβικών μεταφράσεων. Ο Θωμάς Ακινάτης έγινε διάσημος, επειδή πέτυχε τη σύνδεση της χριστιανικής σκέψης με την αριστοτελική. Κυριότερα έργα του: Αναλυτικά πρότερα, Αναλυτικά ύστερα, Περί ερμηνείας, Κατηγορίαι, Μετά τα Φυσικά, Φυσικά, Περί ουρανού, Περί ψυχής, Ρητορική, Ποιητική, Ηθικά Νικομάχεια, Πολιτικά, Αθηναίων Πολιτεία.
Αρκεσίλαος (316-242 π. Χ.). Σκεπτικιστής φιλόσοφος, ιδρυτής της Μέσης Ακαδημίας. Στην εποχή του η Ακαδημία υιοθέτησε τη σκεπτικιστική στάση στη φιλοσοφία, που τη χαρακτήριζε και για τους δύο επόμενους αιώνες. Ο Αρκεσίλαος ήταν δεινός στη διαλεκτική. Θα μπορούσε να θεωρηθεί οπαδός της σωκρατικής μεθόδου, της οποίας ο φιλοσοφικός ρόλος ήταν μάλλον να αναιρεί την πλάνη παρά να μεταδίδει γνώση. Κύριοι «δογματικοί» του αντίπαλοι ήταν οι Στωικοί και κυρίως η θεωρία τους για την «καταληπτική φαντασία» ως κριτήριο αλήθειας. Ο Αρκεσίλαος δεν άφησε γραπτό έργο.
Αυγουστίνος (354-430). Θεολόγος και φιλόσοφος. Συνέδεσε την πλούσια σε αλλαγές πνευματική εξέλιξή του -υπήρξε οπαδός του μανιχαϊσμού, του σκεπτικισμού και του νεοπλατωνισμού- με τον χριστιανισμό και έγινε το 395 επίσκοπος της Ιππώνος (Βόρεια Αφρική). Από φιλοσοφική άποψη, ξεκίνησε από την αυτοβεβαιότητα του ατόμου, αλλά δέχτηκε ως απαρχή των ανθρώπινων ιδεών και ως θεμέλιο κάθε γνώσης τον Θεό. Έργα του: Κατά των ακαδημαϊκών, Για την ευτυχισμένη ζωή, Για την τάξη, Μονόλογοι, Για την ελεύθερη βούληση, Για την πολιτεία του Θεού, Για την Αγία Τριάδα, Εξομολογήσεις,.
Βάκων (Bacon, Francis, 1561-1626). Άγγλος φυσικός φιλόσοφος και πολιτικός. Η υπέρμετρη φιλοδοξία του του επιφύλαξε πολυτάραχο δημόσιο βίο. Κυριότερα έργα του: De Dignitate et augmentis scientiarum (Για το κύρος και την ανάπτυξη των επιστημών, 1623) και το Novum Organum (Νέο όργανο, 1620), το οποίο είναι το βασικό έργο του και περιέχει σημαντικές μεθοδολογικές αρχές της σύγχρονης επιστήμης. Άλλα έργα του: Δοκίμια (1597 και 1625).
Bίτγκενσταϊν, Λούντβιχ (Wittgenstein, Ludwig, 1889-1951). Αυστριακός φιλόσοφος, που θεωρείται ένας από τους βασικότερους εμπνευστές του φιλοσοφικού ρεύματος της αναλυτικής φιλοσοφίας, μαζί με τον Φρέγκε, τον Ράσελ και τον Μουρ. Πέρα από την αποφασιστική συμβολή του στη γενικότερη εξέλιξη της σύγχρονης φιλοσοφίας, πρότεινε μια ιδιαίτερη, θεραπευτική αντίληψη της γλωσσανάλυσης, που σκοπό έχει να μας απαλλάξει από τις γλωσσικές και νοητικές συχγύσεις στις οποίες μας οδηγούν οι μεταφυσικές μας ανησυχίες. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Από τα σημαντικότερα έργα του που έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά είναι τοTractatus Logico-Philosophicus (1921) (μτφρ. Θ.Κιτσόπουλος, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1971), καθώς και κείμενα γραμμένα συνήθως με τη μορφή αποσπασματικών παρατηρήσεων, που εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του: Φιλοσοφικές έρευνες (1953) , Το μπλε και το καφέ βιβλίο(1978) κ.ά.
Βοήθιος (480-525). Ρωμαίος πατρίκιος, που έφτασε ως το αξίωμα του ύπατου. Πέθανε στη φυλακή κατηγορούμενος για συνωμοσία. Βασικό έργο του: Παραμυθία της φιλοσοφίας .
Βολταίρος (Voltaire, 1694-1778). Φιλόσοφος του Διαφωτισμού, που βοήθησε να περάσουν στο ευρύ κοινό οι ιδέες του Νεύτωνα, του αγγλικού εμπειρισμού, της φυσικής φιλοσοφίας και του ντεϊσμού. Έργα του: Δοκίμιο πάνω στα ήθη και στο πνεύμα των εθνών (1756), Καντίντ (1759) .
Γαλιλαίος (Galileο Galilei, 1564-1642). Ιταλός μαθηματικός, φυσικός και αστρονόμος. Κυριότερο έργα του: Διάλογος για τα δύο κυριότερα συστήματα του κόσμου, το πτολεμαϊκό και το κοπερνίκειο (1632), Διάλογοι για τις δύο νέες επιστήμες (1638).
Γιάσπερς, Καρλ (Jaspers, Karl, 1883-1974). Διάσημος φιλόσοφος, ο οποίος, αφού δούλεψε στην αρχή ως ψυχολόγος (Γενική ψυχοπαθολογία), έγινε γνωστός στη συνέχεια ως ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς υπαρξιστές της εποχής του. Έργα του: Φιλοσοφία (1932),
Φιλοσοφία της ύπαρξης (1938), Εισαγωγή στη φιλοσοφία (1950) (μτφρ. Χ. Μαλεβίτση, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννενα 1970). Οι μεγάλοι φιλόσοφοι (1957). Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου εξορίστηκε στη Σουηδία. Εκεί έγραψε κείμενα που καταδικάζουν τον εθνικοσοσιαλισμό (Η γερμανική ενοχή, 1946). Άσκησε επίδραση στους χριστιανούς μαρξιστες, ιδίως στον Γκαμπριέλ Μαρσέλ.
Γκέντελ, Κουρτ (Gφdel Kurt, 1906-1978). Γερμανός μαθηματικός, ερευνητής της λογικής στο Ιnstitute for Advanced Studies του Πρίνστον. Τα περίφημα θεωρήματα μη πληρότητας του Γκέντελ άσκησαν μεγάλη επίδραση στην εξέλιξη της μαθηματικής λογικής, ενώ η γενικότερη σημασία τους αποτελεί μέχρι σήμερα αντικείμενο φιλοσοφικών συζητήσεων.
Δημόκριτος (470/463/460-390/370 π.Χ.). Έλληνας φιλόσοφος, από τα Άβδηρα της Θράκης. Υπήρξε δημιουργός της ατομικής θεωρίας, σύμφωνα με την οποία ουσία των όντων είναι τα άτομα, ενώ οι ποιότητες, η γένεση και η φθορά προέρχονται από τον συνδυασμό των ατόμων. Ο σημαντικότερος παράγοντας γνώσης είναι, κατά τον Δημόκριτο, η νόηση, αλλά η αίσθηση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεσή της. Ο μεγαλύτερος υλιστής φιλόσοφος της αρχαιότητας είχε μαθητή τον Επίκουρο και τον Λουκρήτιο. Από τα πολυάριθμα έργα του σώζονται μόνο αποσπάσματα.
Διογένης Λαέρτιος (γεννήθηκε στο δεύτερο μισό του 3ου μ. Χ. αιώνα). Συγγραφέας του δημοφιλούς βιβλίου Φιλοσόφων βίος και δογμάτων συναγωγή, που στάθηκε πολύτιμη πηγή πληροφοριών για αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους.
Έκο, Ουμπέρτο (Eco, Uberto, γενν. το 1932). Ιταλός φιλόσοφος και συγγραφέας, τακτικός καθηγητής της Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια από το 1975 και πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο από το 1988. Εκτός από τα μυθιστορήματα Το Όνομα του Ρόδου (1980) και Το εκκρεμές του Φουκό (1988), που τον έκαναν διάσημο, και τις διάφορες συλλογές δοκιμίων και άρθρων, ανάμεσα στα θεωρητικά έργα του μπορούν να αναφερθούν τα: Σημειωτική και Φιλοσοφία της γλώσσας (1984), Τα όρια της ερμηνείας (1990) .
Επίκουρος (341-270 π.Χ.). Έλληνας φιλόσοφος, που πρέσβευε την επιστροφή στην απλή ζωή, συνέχισε με ορισμένες παραλλαγές την ατομική θεωρία του Δημόκριτου και δεχόταν ως πηγή της γνώσης τις αισθήσεις, χωρίς να αποκλείει και τη συμβολή της νόησης. Την παρουσίαση του συστήματός του τη χρωστάμε στο έργο του Ρωμαίου ποιητή Λουκρήτιου De Rerum Natura. Ο Επίκουρος έκανε διάκριση μεταξύ φυσικών και απαραίτητων ηδονών (φαγητό, ποτό, ύπνος), φυσικών αλλά όχι απαραίτητων ηδονών (όπως ο έρωτας) και μη φυσικών ούτε απαραίτητων τέρψεων (πολυτέλεια, προσπάθεια απόκτησης ανώφελων πραγμάτων). Οι οπαδοί του Επίκουρου υποστηρίζουν πως με την πρακτική εφαρμογή της θεωρίας του φτάνει κανείς στην αταραξία, που σχετίζεται με την ιδεώδη ευτυχία των στωικών. Σώζονται αποσπάσματα από το έργο του Περί φύσεως και τρεις επιστολές του.
Επίκτητος (50-130). Στωικός φιλόσοφος της τρίτης «γενιάς» (Νεότερη Στοά). Έγραψε το γνωστό Εγχειρίδιον και τις Διατριβές, στις οποίες διακρίνει ό,τι εξαρτάται από μας (τις αποφάσεις μας, τα αισθήματά μας, τις κρίσεις μας) από ό,τι δεν εξαρτάται από μας (υγεία, πλούτος, κοινωνική σειρά, ευτυχία – όλα τα πράγματα που είναι αδιάφορα στον σοφό).
Ηράκλειτος (540-480 π.Χ.). Στοχαστής της αρχαιότητας, αντίπαλος του Παρμενίδη και του Ζήνωνα, για τους οποίους το Είναι μένει αμετάβλητο. Αντίθετα, ο Ηράκλειτος υποστηρίζει πως καθετί βρίσκεται σε κίνηση, αλλάζει· τίποτα δεν επανακάμπτει στον ίδιο ρου.
Ιππίας ο Ηλείος (δεύτερο μισό του 5ου π.Χ.). Σοφιστής γνωστός για την ευρυμάθεια, τη ρητορική δεινότητα και τις μαθηματικές του ικανότητες.
Καντ, Ιμάνουελ, (Kant, Immanuel, 1724-1804). Γερμανός φιλόσοφος. Σπούδασε και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Κένιξμπεργκ, στην πρωτεύουσα της Ανατολικής Πρωσίας. Σπούδασε θεολογία και ύστερα φυσική και φιλοσοφία. Αφιέρωσε τη ζωή του αποκλειστικά στη μελέτη, τη διδασκαλία, τον στοχασμό και τη συγγραφή και συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη όλων των τομέων της φιλοσοφικής σκέψης. Η επίδρασή του στη σύγχρονη φιλοσοφία υπήρξε τεράστια. Κυριότερα έργα του: Κριτική του καθαρού λόγου (1781, 1787), Προλεγόμενα σε κάθε μελλοντική μεταφυσική (1783), Τα θεμέλια της μεταφυσικής των ηθών (1785) (μτφρ. Γ. Τζαβάρα, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννινα 1984), Κριτική του πρακτικού λόγου (1788) , Κριτική της κριτικής δύναμης (1790) , Για την αιώνια ειρήνη (1795).
Κάρναπ, Ρούντολφ, (Carnap, Rudolf, 1891-1970). Γερμανός φιλόσοφος, ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του λογικού θετικισμού. Εγκατέλειψε τη Βιένη μετά την επικράτηση των ναζί και δίδαξε για πολλά χρόνια στις Η.Π.Α. Πίστευε πως η πρόοδος της φιλοσοφίας απαιτεί επιστημονική ανάλυση των εννοιών που μεταχειρίζεται, και η διαμόρφωση μιας τυπικής γλώσσας θα ήταν το πρώτο βήμα αυτής της ανάλυσης. Βασικότερο έργο του είναι Η λογική δομή/κατασκευή του κόσμου (1928). Άλλα έργα του: Φιλοσοφία και λογική σύνταξη (1935),Εισαγωγή στη σημασιολογία (1942).
Καρνεάδης (γύρω στα 214-129 π.Χ.) Σκεπτικιστής φιλόσοφος, ηγέτης της «Νέας Ακαδημίας». Έξοχος διαλεκτικός, χρωστούσε πολλά στον στωικό Χρύσιππο, αν και κύριο αντικείμενο της πολεμικής του ήταν οι στωικοί δογματικοί. Το 155 π.Χ. πήγε στη Ρώμη, όπου προκάλεσε μεγάλη αίσθηση η επιχειρηματολογία του υπέρ και κατά της έννοιας της δικαιοσύνης. Ήταν ικανός να επιχειρηματολογεί υπέρ οποιασδήποτε θέσης, χωρίς όμως να δεσμεύεται με τη θέση αυτή ο ίδιος. Ο Καρνεάδης ήταν επίσης γνωστός για τη συστηματική ταξινόμηση όλων των δυνατών στόχων της ανθρώπινης δράσης, καθώς και για μια θεωρία σχετική με τις εντυπώσεις των αισθήσεων, που είναι «πειστικές» και πιστευτές, πιθανές, αλλά όχι αναμφισβήτητα βέβαιες.
Καστοριάδης, Κορνήλιος (1922-1977). Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε νομικά, οικονομία και φιλοσοφία στην Αθήνα, προτού εγκατασταθεί στο Παρίσι αμέσως μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Τον Ιούνιο 1968 δημοσίευσε μαζί με τον Εντγκάρ Μορέν και τον Κλοντ Λεφόρ το βιβλίο Μάης 1968-Το Ρήγμα, το 1978 Τα σταυροδρόμια του λαβύρινθου, το 1980 μαζί με τον Ντ. Κον Μπέντιτ το βιβλίο Από την οικολογία στην αυτονομία, το οποίο μεταφράστηκε στα Ελληνικά, όπως και το βιβλίο Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας.
Κικέρων, Μάρκους Τούλιους (Cicero, Marcus Tulius, 106-43 π.Χ.). Εκλεκτικός φιλόσοφος της ρωμαϊκής εποχής, εκλαϊκευτής της στωικής ηθικής. Συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία της φιλοσοφικής ορολογίας για τους Ρωμαίους και τους Δυτικούς. Έργα του: Περί πολιτείας, Για τα όρια των καλών και των κακών, Περί καθηκόντων.
Κίρκεγκορ, Σέρεν (Κierkaegaard, Soeren, 1813-1855). Δανός στοχαστής, γνωστός ως πατέρας του υπαρξισμού. Στα κείμενά του επιτίθεται στις ολιστικές και ορθολογιστικές θεωρήσεις του Χέγκελ και του Σέλινγκ και ασκεί έντονη κριτική στην καθιερωμένη αντίληψη του χριστιανισμού στη χώρα του, προβάλλοντας την αντίθεση της γνήσιας θρησκευτικής πίστης στον ορθό λόγο. Έργα του: Είτε-είτε (1843), Το ημερολόγιο ενός διαφθορέα (1843) , Φόβος και τρόμος(1843) (μτφρ. Α. Σολωμού, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1980), Η έννοια της αγωνίας (1844) , H επανάληψη (μτφρ. Σ. Σκοπετέα, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1977), Φιλοσοφικά ψιχία (1844),Ασθένεια προς θάνατο (Η έννοια της απελπισίας) (1849) .
Κονδύλης, Παναγιώτης (1943-1998). Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και φιλοσοφία, νεότερη ιστορία, πολιτικές επιστήμες στα Πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης και της Χαϊδελβέργης. Στη Χαϊδελβέργη αναγορεύτηκε διδάκτορας φιλοσοφίας. Έργα του: Η κριτική της μεταφυσικής στη νεότερη σκέψη (1983), Η ηδονή, η ισχύς και η ουτοπία (1992), Θεωρία του πολέμου (1997). Διηύθυνε τη «Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη» των εκδόσεων Γνώση. Ιστορικός των ιδεών, φιλόσοφος-παρατηρητής των βαθύτερων ανθρώπινων πραγμάτων, στοχαστής με μεγάλη ευρύτητα και οξύνοια πνεύματος, επεξεργάστηκε μια μηδενιστική τοποθέτηση απέναντι στις αξίες και τις κανονιστικές αρχές .
Κοντιγιάκ, Ετιέν Μπονό ντε (Condillac, Etienne Bonnot de, 1715-1780). Γάλλος φιλόσοφος του Διαφωτισμού, από τους βασικούς μελετητές και ερμηνευτές της εμπειριστικής φιλοσοφίας του Λοκ και των επιστημονικών ιδεών του Νεύτωνα. Βασικό έργο του: Δοκίμιο περί της καταγωγής των ανθρώπινων γνώσεων (Όπου όλα τα σχετικά με την ανθρώπινη νόηση ανάγονται σε μια αρχή) (1746).
Kοντ, Ογκύστ (Comte, Auguste, 1798-1857). Γάλλος κοινωνιολόγος και φιλόσοφος. Κυριότερα έργα του: Μαθήματα θετικής φιλοσοφίας και Σύστημα θετικής πολιτικής ή Πραγματεία κοινωνιολογίας που καθιδρύει τη θρησκεία της ανθρωπότητας.
Kουν, Τόμας Σάμιουελ (Kuhn, Thomas Samuel, 1922-1996). Αμερικανός φιλόσοφος και ιστορικός της επιστήμης, που έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις ασυνέχειες και τις επιστημονικές επαναστάσεις. Βασικό έργο του: Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων (2η έκδ., 1970) (μτφρ. Γ. Γεωργακόπουλος, Β. Κάλφας, εκδ. Σύγχρονα Θέματα, Θεσσαλονίκη 1981).
Λάιμπνιτς, Γκόντφριντ Βίλχελμ (Leibniz, Gottfried Wilhelm, 1646-1716). Γερμανός ορθολογιστής φιλόσοφος και μαθηματικός, μαθητής του Καρτέσιου και πρόδρομος του Καντ, είναι ένας από τους μεγαλύτερους Γερμανούς στοχαστές. Ανακάλυψε, παράλληλα με τον Νεύτωνα, τον απειροστικό λογισμό. Για να στηρίξει βασικές θέσεις της μεταφυσικής θεωρίας του, εισάγει την έννοια της προκαθορισμένης αρμονίας που έχει εγκαθιδρύσει ο Θεός και διέπει την πραγματικότητα, η οποία αποτελείται σε τελική ανάλυση από ατομικές, πνευματικές οντότητες, τις μονάδες. Κυριότερα έργα του: Μεταφυσική Πραγματεία (1685) (μτφρ. Π. Καϊμάκη, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992), Δοκίμια θεοδικίας (1710), Μοναδολογία (1714),, Νέα δοκίμια για την ανθρώπινη νόηση (1765).
Λάκατος, Ίμρε (Lakatos, Imre, 1922-1974). Ούγγρος φιλόσοφος της επιστήμης και των μαθηματικών. Σπούδασε στο Λονδίνο και επηρεάστηκε πολύ από τους δασκάλους του Πόλυα (George Polya), σε σχέση με τις ευρετικές διαδικασίες στα μαθηματικά, και Πόπερ (Karl Popper), σε σχέση με τη φιλοσοφία της επιστήμης. Στο βιβλίο του Proofs and Refutationsπροσπαθεί να τροποποιήσει και να βελτιώσει τη θεωρία του Πόπερ για την ανάπυξη της επιστήμης.
Λα Μετρί Ζυλιέν (La Mettrie, Julien, 1709-1751). Γάλλος υλιστής φιλόσοφος, από τους γνωστότερους εκπροσώπους του γαλλικού διαφωτισμού. Η φιλοσοφία του είχε ως αφετηρία τη φυσική του Ντεκάρτ και τον εμπειρισμό του Λοκ. Δε δεχόταν την καθολικότητα της νόησης, αλλά τη θεωρούσε ως σύγκριση και συνδυασμό των παραστάσεων που πηγάζουν από τα αισθήματα και τη μνήμη. Ήταν οπαδός της φωτισμένης δεσποτείας και υπέρ της διατήρησης της θρησκείας στις λαϊκές μάζες. Κύρια έργα του: Ο άνθρωπος- μηχανή (1748), Το σύστημα του Επίκουρου(1750).
Λεβί-Στρος, Κλοντ, (Levi-Strauss, Claude, γενν. το 1908). Γάλλος ανθρωπολόγος, εκπρόσωπος της δομοκρατικής ανθρωπολογίας, την οποία εισήγαγε στην εθνολογία. Βασικά έργα του: Οι στοιχειώδεις δομές της συγγένειας, Θλιμμένοι τροπικοί, Δομική ανθρωπολογία και Η άγρια σκέψη (μτφρ. Α. Κυριακίδου-Νέστορος, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1977). Ανακάλυψε – αναλύοντας, για παράδειγμα, τις μαγειρικές συνήθειες πρωτόγονων λαών (Το ωμό και το ψημένο), το τεράστιο σημασιολογικό πεδίο που προσφέρουν στον εθνολόγο οι διαφορές, οι αντιθέσεις και τα κοινά στοιχεία στα μέσα διατροφής. Για τον Λεβί- Στρος το ανθρώπινο πνεύμα παραμένει παντού και πάντα το ίδιο: δεν υπάρχει «πρωτόγονη νοοτροπία» από την οποία μπορεί να διακριθεί η νοοτροπία του «πολιτισμένου» ανθρώπου.
Λέσινγκ, Γκότχολντ Εφραίμ (Lessing, Gothold Efraim, 1729-1781). Γερμανός αισθητικός φιλόσοφος, ιστορικός και θεολόγος. Το πιο γνωστό αισθητικό του έργο είναι ο Λαοκόων (1766). Οι θεολογικές του μελέτες επηρέασαν τον Κίρκεγκορ.
Λοκ, Τζον (Locke, John, 1632-1704). Άγγλος εμπειριστής φιλόσοφος, ο κύριος εισηγητής του νεότερου εμπειρισμού. Αναμείχθηκε στην πολιτική ζωή της πατρίδας του και συνέβαλε με τα βιβλία του στην ανάπτυξη της φιλελεύθερης πολιτικής θεωρίας. Κυριότερο έργο του, σταθμός στην ιστορία της γνωσιολογίας είναι το Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση (1680-1690). Στο βιβλίο αυτό προσπαθεί να αποδείξει ότι δεν έχουμε έμφυτες ιδέες και ότι όλες οι γνώσεις μας στηρίζονται στην εμπειρία. Άλλα έργα του: Δεύτερη πραγματεία περί κυβερνήσεως (1689),Επιστολή για την ανεξιθρησκία (1689).
Μαρκούζε, Χέρμπερτ (Marcuse, Herbert, 1898-1979). Γερμανός φιλόσοφος, που συνεργάστηκε με τους στοχαστές της Σχολής της Φραγκφούρτης (Μαξ Χορκχάιμερ, Τέοντορ Αντόρνο, Γιούργκεν Χάμπερμας) και εμφανίστηκε στο προσκήνιο της επικαιρότητας με τα γεγονότα του Μάη του 1968. Ο συγγραφέας των έργων Μονοδιάστατος άνθρωπος και Έρως και πολιτισμός ονειρεύεται έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να ικανοποιούν όλες τις κλίσεις τους. Η άποψή του είναι ότι η καταναλωτική κοινωνία αποξενώνει τους ανθρώπους, τους καταπιέζει, αποκρύβοντας τη συνεχή κατάπνιξη των επιθυμιών τους. Η διαφήμιση, η προπαγάνδα, η τυποποίηση διαμορφώνουν τον τρόπο ζωής ενός «μονοδιάστατου ανθρώπου», που είναι ανίκανος να υιοθετήσει κριτική στάση. Ο Μαρκούζε επαγγέλλεται την εξέγερση για την ανατροπή αυτής της κατάστασης. Ένα από τα έργα του, που έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά είναι το Λόγος και επανάσταση. Ο Χέγκελ και η γένεση της κοινωνικής θεωρίας .
Mαρξ, Καρλ (Marx, Karl, 1818-1883). Γερμανός φιλόσοφος, κοινωνιολόγος και οικονομολόγος. Επεξεργάστηκε μια μοναδική φιλοσοφική σύνθεση που στηρίχτηκε στη σοσιαλιστική πολιτική ιδεολογία που είχαν αναπτύξει Γάλλοι στοχαστές, στην αγγλική οικονομική θεωρία και στην εγελιανή διαλεκτική φιλοσοφία της ιστορίας. Πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες και στο Λονδίνο. Ενδιαφέρθηκε ζωηρά για την πολιτική ζωή της εποχής του και, μαζί με τον Φρίντριχ Ένγκελς, έθεσε τα θεμέλια για τη διαμόρφωση του κομμουνιστικού κινήματος, που τον επόμενο αιώνα θα έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο στις ιστορικές εξελίξεις. Βασικά έργα του, των οποίων υπάρχουν πολλές ελληνικές μεταφράσεις και εκδόσεις είναι: Χειρόγραφα του 1844, Η αγία οικογένεια, Μανιφέστο του κομμουνιστικό κόμματος (1848), Γερμανική ιδεολογία, Το κεφάλαιο (σε συνεργασία με τον Ένγκελς, 1864-1876).
Μιλ, Τζον Στιούαρτ (Μill, John Stuart, 1806-1873). Άγγλος εμπειριστής φιλόσοφος, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ωφελιμισμού και του φιλελευθερισμού. Έργα του: Σύστημα λογικής (2 τόμοι, 1843), Περί ελευθερίας (1859) Ωφελιμισμός (1863).
Μουρ, Τζορτζ Έντουαρντ (Moore, George Edward, 1873-1958). Βρετανός φιλόσοφος, καθηγητής της Φιλοσοφίας του Νου και της Λογικής στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, εκδότης του περιοδικού Mind από το 1921 ως το 1947. Στον χώρο της ηθικής ο Μουρ υποστήριζε ότι τοαγαθό είναι βασική ηθική έννοια, που δεν μπορεί να οριστεί ή να αναλυθεί με απλούστερους όρους. Οι άλλες ηθικές έννοιες, όπως δίκαιο, καθήκον κτλ., μπορούν να οριστούν με βάση τη σχέση τους με την ιδιότητα του αγαθού, η οποία κατ’ εξοχήν πραγματώνεται στις εμπειρίες της φιλίας και της αισθητικής απόλαυσης. Στη γνωσιολογία ο Μουρ απορρίπτει τον σκεπτικισμό σχετικά με τη βεβαιότητα της γνώσης του εξωτερικού κόσμου και παίρνει θέση «υπέρ του κοινού νου», ο οποίος εμπιστεύεται σε μεγάλο βαθμό τη γνώση που του παρέχει η απλή, καθημερινή εμπειρία. Κύρια έργα του: Αρχές ηθικής (1903), Ηθική (1912), Φιλοσοφικές μελέτες (1922),Μερικά βασικά προβλήματα της φιλοσοφίας (1953).
Μοντεσκιέ, Σαρλ-Λουί (Montesquier, Charles-Louis, 1689-1755). Σημαντικός Γάλλος διανοητής και πολιτικός στοχαστής, ηγετική φυσιογνωμία του γαλλικού Διαφωτισμού. Στο σημαντικότερο έργο του, Περί του πνεύματος των νόμων, εκθέτει τις ιδέες του για θεσμούς που διαφυλάσσουν την ατομική ελευθερία και τον σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Μπένγιαμιν, Βάλτερ (Benjamin, Walter, 1892-1940). Γερμανοεβραίος στοχαστής, η σκέψη του οποίου επέδρασε στη μεταγενέστερη διαμόρφωση της κριτικής θεωρίας της Σχολής της Φραγκφούρτης (Μαξ Χορκχάιμερ, Τέοντορ Αντόρνο, Γιούργκεν Χάμπερμας). Ο Μπένγιαμιν, αναζητώντας μέσα από ετερόκλιτα πολιτισμικά θραύσματα την ενότητα και το νόημα του κόσμου, προσέκρουε συνεχώς στις συρρικνώσεις του πολιτισμού που γέννησε ο καπιταλισμός, ο οποίος, σύμφωνα με τη θεώρησή του, επιδεινώνεται καταστροφικά με την πρόοδο της τεχνολογίας και το προβάδισμα του εμπορεύματος έναντι του ανθρώπου. Ιδιαίτερα σημαντικό για τη φιλοσοφία της τέχνης είναι το δοκίμιό του «Το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητάς του» (στη συλλογή κειμένων του, Δοκίμια για την τέχνη, .
Μπένθαμ, Τζέρεμυ (Bentham, Jeremy, 1748-1832). Άγγλος φιλόσοφος, ιδρυτής του ωφελιμισμού. Υποστηρίζει την άποψη πως ο ορθός «υπολογισμός των ηδονών» πρέπει να διέπει την ανθρώπινη ηθική και μπορεί να φέρει τη μεγαλύτερη ευτυχία για τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων. Κύριο έργο του είναι η Εισαγωγή στις αρχές της ηθικής και της νομοθεσίας (1789).
Mπέρκλεϋ, Τζορτζ, (Berkeley, George, 1685-1753). Ιρλανδός φιλόσοφος και επίσκοπος, δίδαξε στη Θεολογική Σχολή του Δουβλίνου. Εισηγήθηκε τη θεωρία του ιματεριαλισμού (αϋλοκρατία), σύμφωνα με την οποία η υφή του εξωτερικού κόσμου είναι πνευματική. Κυριότερα έργα του:Δοκίμιο για μια νέα θεωρία της όρασης (1709) , Πραγματεία πάνω στις αρχές της ανθρώπινης γνώσης (1710), Τρεις διάλογοι μεταξύ Ύλα και Φιλόνου (1713) .
Μπολτζάνο, Μπέρναρντ (Bolzano, Bernard, 1781-1848). Μαθηματικός και φιλόσοφος που γεννήθηκε στην Πράγα. Ακολούθησε μια μάλλον αντικαντιανή κατεύθυνση στη φιλοσοφία. Θεωρείται πρόδρομος της σύγχρονης συμβολικής λογικής.
Μπρούνο, Τζορντάνο (Bruno, Giordano, 1548-1600). Ιταλός φυσικός φιλόσοφος, που υποστήριξε τον πανθεϊσμό ήδη πριν από τον Σπινόζα. Για το έργο του Περί του απείρου του σύμπαντος και του κόσμου (1584) καταδικάστηκε από την Καθολική Εκκλησία σε θάνατο στην πυρά. Άλλο έργο του: Για τη μονάδα, τον αριθμό και τη μορφή.
Νάες, Άρνε (Naess, Arne, γενν. το 1912). Νορβηγός φιλόσοφος και εξαίρετος ορειβάτης. Νεαρός υπήρξε μέλος του Κύκλου της Βιένης και κατόπιν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Όσλο. Κατ’ αρχάς ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία της γλώσσας, αλλά επεκτάθηκε στους περισσότερους κλάδους της φιλοσοφίας. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 στρέφεται συστηματικά στη φιλοσοφία του περιβάλλοντος. Κάνει πρώτος τη διάκριση ανάμεσα στη «βαθιά» και τη «ρηχή» οικολογία και γίνεται ο ιδρυτής του ρεύματος της «βαθιάς» οικολογίας.
Νεύτων, Ισαάκ (Newton, Isaac, 1642-1727). Άγγλος μαθηματικός, φυσικός, αστρονόμος και φιλόσοφος. Η θεωρία του για την παγκόσμια έλξη, με την οποία ενοποιείται η ουράνια με την επίγεια φυσική, εκτίθεται στο έργο του Μαθηματικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας.
Νίτσε, Φρειδερίκος (Νietzsche, Friedrich, 1844-1900). Γερμανός φιλόσοφος με μεγάλη επίδραση στη σκέψη του 20ού αιώνα. Καινοτόμος και ανατρεπτικός στοχαστής, άσκησε καταλυτική κριτική σε όλη την παράδοση της μεταφυσικής και ηθικής φιλοσοφίας, τονίζοντας τον προοπτικό χαρακτήρα της γνώσης και προτείνοντας ένα νέο αισθητικό ιδεώδες. Έργα του, των οποίων υπάρχουν πολλές μεταφράσεις και εκδόσεις στα Ελληνικά είναι: Η γέννηση της τραγωδίας (1872), Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα (1883-1884), Πέρα από το καλό και το κακό(1886), Η γενεαλογία της ηθικής (1887), Το λυκόφως των ειδώλων (1888), Ίδε ο άνθρωπος!(1888).
Ντιούι, Τζον (Dewey, John, 1859-1952). Αμερικανός παιδαγωγός και φιλόσοφος, από τους βασικούς εκπροσώπους του ρεύματος του πραγματισμού. Κυριότερα έργα του: Δοκίμιοπειραματικής λογικής, Σχολείο και κοινωνία, Δοκίμια για την αγωγή.
Ντοστογιέφσκι, Φιοντόρ (Dostoyevski, Fyodor, 1821-1881). Ρώσος πεζογράφος και στοχαστής. Όπως και ο συμπατριώτης του Λέων Τολστόι, είναι αντιπροσωπευτική προσωπικότητα της εξαιρετικής περιόδου που υπήρξε για τη Ρωσία το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, μιας περιόδου κατά την οποία η κίνηση των ιδεών, η ανάπτυξη μιας κοινωνικής συνείδησης ευαίσθητης στις εξελίξεις, η αναζήτηση της αλήθειας και της ομορφιάς, όλα καθρεφτίζονται σε μια λογοτεχνία εξαιρετικά προβληματισμένη και πλούσια σε ανθρωπιά. ΣτοΈγκλημα και τιμωρία (1866), που πολλοί θεωρούν αριστούργημά του ο Ντοστογιέφσκι καταπιάστηκε με ύψιστα ηθικά διλήμματα και τα ανέλυσε σε μεγάλο βάθος.
Όκαμ, Γουίλιαμ (Occkam, William of, 1300 περίπου-1349). Θεμελιωτής του μεσαιωνικού νομιναλισμού, με σημαντική συμβολή στη λογική και τη γνωσιοθεωρία. Έργα του: Άπαντα Λογικής.
Όστιν Τζον (Austin, John, 1911-1960). Σημαντικός φιλόσοφος της γλώσσας, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Πίστευε πως οι έννοιες μπορούν να αποσαφηνιστούν μόνο όταν προσέχουμε σχολαστικά τη χρήση των λέξεων με τις οποίες τις εκφράζουμε και πως η γλώσσα δε χρησιμεύει μόνο για την περιγραφή γεγονότων, αλλά και για την επιτέλεση ποικίλων πρακτικών ενεργημάτων. Κύρια έργα του: Αίσθηση και αισθητά (1960), Πώς να κάνουμε πράγματα με τις λέξεις (1962), βασισμένο σε σημειώσεις για μια σειρά διαλέξεων, που εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του (μτφρ. Α. Μπίστης, εκδ. της Εστίας, Αθήνα 2003).
Παρμενίδης ο Ελεάτης (539-480 π.Χ.). Κεντρική μορφή του προσωκρατικού φιλοσοφικού στοχασμού, ο οποίος προέβαλε μια μονιστική και στατική σύλληψη του Είναι στο έργο του Περί φύσεως (σώζονται 160 στίχοι).
Πασκάλ, Μπλεζ, (Pascal, Blaise, 1623-1662). Γάλλος μαθηματικός και στοχαστής. Εκτός από τη σημαντική συμβολή του στα μαθηματικά και τη φυσική επιστήμη, είναι γνωστός κυρίως για την υπεράσπιση της θρησκευτικής πίστης, η οποία κατ’ αυτόν δεν μπορεί να βασίζεται σε θεωρητικά επιχειρήματα, αλλά στη «λογική της καρδιάς». Κύρια έργα του: Επαρχιακές επιστολές (1657), Σκέψεις (1669) .
Πλάτων (427-347 π.Χ.). Έλληνας φιλόσοφος, μαθητής του Σωκράτη. Ίδρυσε στην Αθήνα φιλοσοφική σχολή, την Ακαδημία, το 387 π.Χ. Είναι ο μόνος συγγραφέας της αρχαιότητας του οποίου σώζονται όλα τα έργα, τριάντα διάλογοι στους οποίους «πρωταγωνιστεί» ο Σωκράτης. Ο αντικειμενικός ιδεαλισμός του είναι δυναμική και πρωτότυπη σύνθεση των προγενέστερων διδασκαλιών και των κυρίαρχων τάσεων του ελληνικού πνεύματος. Στο έργο του συνυπάρχουν ο ορθολογισμός, ο μυστικισμός, η θεωρία της επιστήμης, η ηθική αναζήτηση και ο πολιτικός στοχασμός. Νεανικά έργα του: Ίων, Λάχις, Λύσις, Πολιτεία Ι, Ευθύφρων, Απολογία, Κρίτων. Έργα της ώριμης ηλικίας: Ιππίας ελάσσων, Πρωταγόρας, Ιππίας μείζων, Μένων, Γοργίας, Μενέξενος, Ευθύδημος, Κρατύλος, Φαίδρος, Φαίδων, Συμπόσιον, Πολιτεία ΙΙ-Χ -7η επιστολή.Έργα των γηρατειών: Θεαίτητος, Παρμενίδης, Σοφιστής, Πολιτικός, Φίληβος, Τίμαιος, Κριτίας, Νόμοι.
Πλωτίνος (205-270). Θεμελιωτής του νεοπλατωνισμού. Το 244 ιδρύει μια φιλοσοφική σχολή στη Ρώμη που θα αποκτήσει μεγάλη φήμη. Έργο του είναι οι Εννεάδες (γράφτηκαν στη Ρώμη και εκδόθηκαν από τον Πορφύριο).
Πόπερ, Καρλ (Popper, Karl, 1902-1997). Αυστριακός φιλόσοφος της επιστήμης και πολιτικός φιλόσοφος, θεμελιωτής του κριτικού ορθολογισμού. Μετά την επικράτηση του ναζισμού έζησε και δίδαξε στην Αγγλία. Κυριότερα έργα του: Λογική της επιστημονικής έρευνας, Η ένδεια του ιστορικισμού και Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της .
Πρωταγόρας (485-415 π.Χ.). Ηγετική μορφή της αρχαίας σοφιστικής κίνησης. Κατηγορήθηκε για ασέβεια και αναγκάστηκε να ξενιτευτεί. Πέθανε πιθανώς στη θάλασσα από ναυάγιο, καθώς ταξίδευε για τη Σικελία.
Πυθαγόρας ο Σάμιος (582-497 π.Χ.). Ιδρυτής του πυθαγορικού συλλόγου, μαθηματικός και μυστικιστής (θεωρία της μετεμψύχωσης).
Πύρρων ο Ηλείος (365/360-275/270 π.X). Έλληνας φιλόσοφος, δημιουργός της σκεπτικής σχολής, ο πιο ρηξικέλευθος σκεπτικιστής. Ο Πύρρων δεν πίστευε σε τίποτα και αμφισβητούσε τα πάντα. Ενέπνευσε τον Μονταίνι και επηρέασε βαθιά τον Πασκάλ. Ο Ντεκάρτ χρησιμοποίησε ένα από τα ισχυρότερα επιχειρήματά του: «Πρέπει να αμφιβάλλω για όλα, ακόμη και για την αμφιβολία μου».Ράυλ, Γκίλμπερτ (Ryle, Gilbert, 1900-1976). Βρετανός φιλόσοφος, που έζησε και εργάστηκε στην Οξφόρδη, καθηγητής της μεταφυσικής. Το πρώτο του έργο, Η έννοια του νου(1949), ήταν ένα «σφυροκόπημα» της καρτεσιανής αντίληψης για τον άνθρωπο, την οποία ο Ράυλ χαρακτηριστικά αποκαλούσε «θεωρία του φαντάσματος μέσα στη μηχανή». Με το επόμενο έργο του, Διλήμματα (1953), επιχειρούσε να λύσει κάποιους «κόμπους» που δημιουργούνται όταν «οι θεωρίες ή γενικότερα οι γραμμές σκέψης φτάνουν σε φαινομενικά ασυμβίβαστες διασταυρώσεις μεταξύ τους». Η προσφορά του Ράυλ υπήρξε μεγάλη στην ανάπτυξη της λεγόμενης φιλοσοφίας της κοινής γλώσσας της Σχολής της Οξφόρδης, αν και πολλοί επισήμαναν περιοριστικές μπιχεβιοριστικές τάσεις στη σκέψη του.
Ράσελ, Μπέρτραντ (Russell, Bertrand, 1872-1970). Βρετανός μαθηματικός, θεωρητικός της Λογικής και φιλόσοφος, ένας από τους θεμελιωτές της αναλυτικής φιλοσοφίας, μαζί με τους Φρέγκε, Μουρ και Βίτγκενσταϊν. Κυριότερα έργα του: Principia Mathematica (Μαθηματικές αρχές – σε συνεργασία με τον A. Whitehead, 3 τόμοι, 1910-1913), Προβλήματα φιλοσοφίας(1911) (μτφρ. Γ. Δυριώτη, εκδ. Αρσενίδης, Αθήνα 1963), Η γνώση μας για τον εξωτερικό κόσμο και Εισαγωγή στη φιλοσοφία των μαθηματικών (1919), Η ανάλυση της ύλης (1927). Το 1950 πήρε το βραβείο Νόμπελ της λογοτεχνίας. Ενδιαφέρθηκε για όλα τα είδη της ανθρώπινης γνώσης και ανέπτυξε πολιτική δράση στο πλαίσιο του διεθνούς ειρηνιστικού κινήματος.
Ρουσό, Ζαν Ζακ (Rousseau, Jean-Jacques, 1712-1778). Κοινωνικός φιλόσοφος και παιδαγωγός, ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του γαλλικού Διαφωτισμού. Έργα του: Λόγος για τη γέννηση και τα θεμέλια της ανισότητας ανάμεσα στους ανθρώπους (1754), Κοινωνικό Συμβόλαιο(1762), Αιμίλιος ή περί αγωγής, 1762 .
Σαρτρ Ζαν-Πολ (Sartre, Jean-Paul, 1905-1980). Γάλλος φιλόσοφος και λογοτέχνης. Ο Σαρτρ προσπάθησε στα μυθιστορήματά του Ναυτία (1937/8) και Οι δρόμοι της ελευθερίας (1945), στο διήγημά του Ο τοίχος (1939) και στα θεατρικά του Οι μύγες (1942) και Κεκλεισμένων των θυρών (1944) να παρουσιάσει τα διαφορετικά συναισθήματα ενός ανθρώπου που νιώθει φόβο μπροστά στην ελευθερία του. Αυτά τα έργα προηγούνται της δημοσίευσης του βασικού φιλοσοφικού βιβλίου του Το Είναι και το Μηδέν (1943) (μτφρ. πρώτου μέρους, Κ. Παπαγιώργης, εκδ. Παπαζήση Αθήνα χχ.), όπως και της Κριτικής του διαλεκτικού λόγου (1960). Ο Σαρτρ θεωρήθηκε ο κυριότερος εκπρόσωπος των Γάλλων υπαρξιστών. Μια συνοπτική παρουσίαση βασικών ιδεών του υπαρξισμού παρέχεται στην εκλαϊκευτική διάλεξη Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός (1946).
Σέλινγκ Φρίντριχ (Schelling, Friedrich, 1775-1854). Ρομαντικός φιλόσοφος του γερμανικού ιδεαλισμού, ο Σέλινγκ είναι μαζί με τον Χέγκελ και τον Φίχτε ένας από τους μεγαλύτερους μετακαντιανούς φιλοσόφους. Έγραψε το σημαντικό έργο Φιλοσοφία της μυθολογίας (1842). Άλλα έργα του: Για το Εγώ σαν αρχή της φιλοσοφίας (1795), Σύστημα του υπερβατολογικού ιδεαλισμού (1800).
Σέξτος ο Εμπειρικός (δεύτερο μισό 1ου αιώνα-αρχές 2ου μ.Χ. αιώνα). Έλληνας γιατρός και φιλόσοφος, συνεχιστής της προσπάθειας του Αινησίδημου για ανασκευή του δογματισμού. Κυριότερα έργα του: Πυρρώνειαι υποτυπώσεις και Προς μαθηματικούς.
Σλικ, Μόριτζ (Schlick, Moritz, 1882-1936). Νεοθετικιστής, ένα από τα βασικά μέλη του Κύκλου της Βιένης. Έργα του: Γενική Γνωσιοθεωρία (1918), Φυσική Φιλοσοφία (1925), Προβλήματα της Ηθικής (1930), Φύση και Πολιτισμός (1952).
Σοπενάουερ, Άρθουρ (Schopenhauer, Arthur, 1778-1860). Μετακαντιανός στοχαστής, που έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια της βούλησης και έγραψε το τρίτομο έργο Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση (1819, 1847).
Σπένσερ, Χέρμπερτ (Spencer, Herbert, 1820-1903). Άγγλος φιλόσοφος. Επηρεασμένος από τις βιολογικές θεωρίες του Δαρβίνου, διατύπωσε μια γενική εξελικτική φιλοσοφία. Η βασική αρχή της θεωρίας του είναι ότι όλες οι αλλαγές (στη φύση, στα έμβια όντα, στην κοινωνία, στον πολιτισμό) διέπονται από τον νόμο της εξέλιξης, ο οποίος συνίσταται στη συνεχή πρόοδο από μη συνεκτικά και ομογενή συστήματα προς συνεκτικά και ανομοιογενή.
Σπινόζα, Μπαρούχ, (Spinoza, Baruch, 1632-1677). Ολλανδός φιλόσοφος, Εβραίος στην καταγωγή, κρίθηκε αποσυνάγωγος λόγω της ανεξαρτησίας του πνεύματός του, και της ριζοσπαστικής κριτικής του στην παραδοσιακή θρησκεία. Υποστήριξε μια «θεωρία δύο όψεων» με μονιστικό υπόβαθρο, ενώ η σκέψη του, που ερμηνεύτηκε από τους μεταγενέστερους στοχαστές ως υλιστική, επέδρασε σημαντικά στη γερμανική φιλοσοφία, την εποχή της περίφημης «διαμάχης για τον πανθεϊσμό», των ιδεαλιστών επιγόνων του Καντ. Βασικά έργα του: Θεολογικο-πολιτική πραγματεία (1670) και Πραγματεία για τη διόρθωση του νου (1677) . Το σημαντικότερο έργο του, Ηθική, δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του.
Στωικοί. Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, οι οποίοι συγκροτούν μία από τις βασικότερες σχολές των ελληνιστικών χρόνων, που διαμορφώθηκε μετά την κυριαρχία των Μακεδόνων στις νότιες ελληνικές πόλεις (και που κατά μετωνυμία λέγεται «Στοά»). Διακρίνουμε την Αρχαία Στοά (Ζήνων ο Κιτιεύς 336/333-264/262 π.Χ., Χρύσιππος 280-210/205 π.Χ. και Κλεάνθης) και τη Μέση και Νέα Στοά (Παναίτιος 185-109 π. Χ., Ποσειδώνιος 135-51 π.Χ.). Στους νεότερους στωικούς ανήκουν ο Επίκτητος (50-135 μ.Χ.), ο Σενέκας ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος (121-180 μ.Χ), ο οποίος έγραφε στα Ελληνικά. Από το έργο τους έχουν διασωθεί μόνο περικοπές -δοξογραφίες.
Σωκράτης (470/469-399 π.Χ.). Έλληνας φιλόσοφος, δάσκαλος του Πλάτωνα. Η ζωή και ο θάνατός του συνδέονται στενότατα με τη φιλοσοφία του. Υπήρξε ο πρώτος φιλόσοφος με τη σύγχρονη σημασία του όρου. Διώχτηκε, καταδικάστηκε σαν επικίνδυνος διανοούμενος και δέχτηκε τον άδικο θάνατό του, θέλοντας να δείξει πως κρίνει κανείς τους νόμους μόνον όταν διακινδυνεύει να κριθεί από αυτούς (και όχι δραπετεύοντας, όπως του συνέστησαν κάποιοι μαθητές του). Με όργανό του τον λόγο και μέθοδο τον διαλεκτικό έλεγχο και την επαγωγή, προχωρούσε στη διασάφηση των εννοιών και την αναζήτηση της ουσίας των πραγμάτων.
Τσόμσκυ Νόαμ (Chomsky, Noam). Γεννήθηκε το 1928 στη Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α. και είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μ.Ι.Τ. Σπούδασε αρχικά φιλοσοφία και πολιτικές επιστήμες για να αφιερωθεί κατόπιν στη γλωσσολογία. Το 1955 υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο Η λογική δομή της γλωσσολογικής θεωρίας, στην οποία απορρίπτει τη δομική θεωρία της γλώσσας και διαμορφώνει τις αρχές της γενετικής μετασχηματιστικής γραμματικής, μιας νέας θεωρίας κατά την οποία η περιγραφή των γλωσσών πρέπει να βασίζεται σε θεωρητικό γραμματικό πρότυπο διαμορφωμένο σύμφωνα με τους κανόνες της τυπικής λογικής. Οι αρχές αυτού του προτύπου λειτουργούν ως βαθιές, έμφυτες δομές της ανθρώπινης σκέψης και γλώσσας. Το 1957 δημοσίευσε το βιβλίο του Συντακτικές δομές (έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά), που τον έκανε διάσημο και εγκαινίασε μια νέα εποχή στη γλωσσολογία των Η.Π.Α. Είναι γενικότερα γνωστός για την πολιτική του δραστηριότητα και τα σχετικά κείμενά του, μέσα από τα οποία ασκεί έντονη κριτική στην αμερικανική εξωτερική πολιτική.
Φέγεραμπεντ, Πολ (Feyerabend, Paul, 1924-1994). Αυστριακός φιλόσοφος της επιστήμης, εκφραστής του «επιστημολογικού αναρχισμού». Κυριότερα έργα του: Ενάντια στη μέθοδο(μτφρ. Γ. Καυκαλάς, εκδ. Σύγχρονα Θέματα, Θεσσαλονίκη 1982) και Αποχαιρετισμός στον λόγο . Στα Ελληνικά κυκλοφορεί και η αυτοβιογραφία του, Σκοτώνοντας τον χρόνο, .
Φίχτε, Γιόχαν Γκότλιμπ (Fichte, Johan Gottlieb, 1762-1814). Μαζί με τον Χέγκελ, τον Σέλινγκ και τον Σοπενάουερ, είναι από τους πιο φημισμένους μετακαντιανούς φιλοσόφους. Σ’ αυτόν τον μεγάλο «θεωρητικό της ελευθερίας» χρωστάμε περίφημα έργα, όπως οι Βάσεις της συνολικής θεωρίας της επιστήμης (1794) και ο Προορισμός του Ανθρώπου (1800).
Φόυερμπαχ, Λούντβιχ (Feuerbach, Ludwig, 1804-1872). Σύγχρονος του Μαρξ, ανέπτυξε μια εντελώς διαφορετική ιδεολογία από αυτόν, ξεκινώντας από τη μελέτη του Καντ και του Χέγκελ. Προσπάθησε να απομυθοποιήσει την κλασική ιδέα του υπερβατικού Θεού στο έργο του Η ουσία του χριστιανισμού (1841)..
Φουκό, Μισέλ (Foucault, Michel, 1926-1986). Ένας από τους ιδρυτές του σύγχρονου ανθρωπολογικού στρουκτουραλισμού. Βασικά έργα του: Η ιστορία της τρέλας , Οι λέξεις και τα πράγματα , Η αρχαιολογία της γνώσης, Επιτήρηση και τιμωρία και Ιστορία της Σεξουαλικότητας. Ο Φουκό έγραψε ένα είδος πολιτισμικής ιστορίας της ανθρωπότητας, χωρισμένη σε «επιστημολογικά πεδία» και αναγγέλλει τον «θάνατο του ανθρώπου», δηλαδή το τέλος του παραδοσιακού ανθρωπισμού. Στο ύστερο έργο του, στο οποίο είναι φανερή η επίδραση του Νίτσε, αναλύει τις πολύμορφες σχέσεις εξουσίας που διαμορφώνονται μέσα από την αναζήτηση της αλήθειας και τη συγκρότηση της επιστημονικής γνώσης, ιδιαίτερα στον χώρο των κοινωνικών επιστημών.
Χάιζενμπεργκ, Βέρνερ (Heisenberg, Werner, 1901-1976). Γερμανός φυσικός, από τους θεμελιωτές της κβαντικής μηχανικής. Υπήρξε μέλος της περίφημης Σχολής της Κοπεγχάγης και καθηγητής στα Πανεπιστήμια της Λειψίας, του Βερολίνου και του Γκέτινγκεν. Διατύπωσε την περίφημη «αρχή της απροσδιοριστίας» , κατά την οποία ο καθορισμός της θέσης και της ορμής ενός σωματιδίου ταυτοχρόνως είναι αδύνατος.
Χάιντεγκερ Μάρτιν (Ηeidegger, Martin, 1889-1976). Από τους σημαντικότερους σύγχρονους φιλoσόφους, επηρεασμένος από τον Ντιλτάι, τον Κίρκεργκορ, τον Χούσερλ και τον Νίτσε. Θεωρήθηκε ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του υπαρξισμού, αλλά η σκέψη του, που άσκησε μεγάλη επίδραση στις μεταγενέστερες εξελίξεις, συνιστά μια πολύ ευρύτερη και πρωτότυπη θεώρηση της ιστορίας της δυτικής μεταφυσικής. Βασικά έργα του, πολλά από τα οποία έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά: Είναι και Χρόνος (1927) (μτφρ. Γ. Τζαβάρας, 2 τόμ.,εκδ. Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννινα 1978-1985), Τι είναι μεταφυσική; (1929), Για την ουσία της αλήθειας (1943), Εισαγωγή στη μεταφυσική (1953) κ.ά. Τα κείμενα της ύστερης περιόδου της ζωής του διακρίνονται για το σκοτεινό τους ύφος και εκφράζουν ποιητικές και μυστικιστικές τάσεις.
Χάμπερμας Γιούργκεν (Habermas, Jurgen). Γεννήθηκε το 1929 στο Ντύσελντορφ της Γερμανίας. Σπούδασε φιλοσοφία, ιστορία, ψυχολογία, γερμανική φιλολογία και οικονομικά. Από το 1956 ως το 1959 εργάστηκε ως βοηθός-ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας της Φραγκφούρτης, υπό τη διεύθυνση του Mαξ Χορκχάιμερ και του Tέοντορ Αντόρνο. Έργα του:Γνώση και συμφέροντα, Ο φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας , Ο μεταεθνικός αστερισμός(μτφρ. Λ. Αναγνώστου, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2003), Το μέλλον της ανθρώπινης φύσης: Πίστη και γνώση .
Χέγκελ, Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ (Hegel Georg Wilhelm Friedrich, 1770-1831). Ο Χέγκελ είναι, μαζί με τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Καντ, ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών. Θεωρείται ο πιο σπουδαίος φιλόσοφος του γερμανικού ιδεαλισμού, πρωτομάστορας της σύγχρονης διαλεκτικής. Η φιλοσοφία του βασίζεται σε έναν απόλυτο ορθολογισμό. Κυριότερα έργα του: Επιστήμη της λογικής (1812-1816), Φαινομενολογία του πνεύματος (1806-1807), Βασικές αρχές της φιλοσοφίας του δικαίου (1821), Εγκυκλοπαίδεια των φιλοσοφικών επιστημών και Μαθήματα για τη φιλοσοφία της ιστορίας. Η σκέψη του προκάλεσε πολλές αντιδράσεις και υπήρξε βασική πηγή έμπνευσης φιλοσόφων όπως ο Καρλ Μαρξ, ο Φρίντριχ Ένγκελς και ο Λούντβιχ Φόυερμπαχ. Χίλμπερτ, Ντάβιντ (Hilbert, David, 1862-1943). Γερμανός μαθηματικός, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, με σημαντική συνεισφορά και στη φιλοσοφία των μαθηματικών. Το έργο του Θεμέλια της γεωμετρίας (1899) έθεσε τις βάσεις για τα σύγχρονα τυπικά αξιωματικά συστήματα.
Χιουμ, Ντέϊβιντ (Hume, David, 1711-1776). Σκωτσέζος εμπειριστής φιλόσοφος, που ασκεί έντονη κριτική στη μεταφυσική της εποχής του, προτείνοντας μια νέα φυσιοκρατική θεώρηση, μέσα από την οποία αντιμετωπίζει και τα σκεπτικιστικά πορίσματα της ακραίας εμπειριστικής του προσέγγισης. Κυριότερα έργα του: Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση (1739-1740) ,Έρευνα για την ανθρώπινη νόηση (1748), Έρευνα για τις αρχές της ηθικής (1751), Διάλογοι για την φυσική θρησκεία (1779).
Χομπς, Τόμας (Hobbes, Thomas, 1588-1679). Άγγλος πολιτικός φιλόσοφος. Κυριότερο έργο τουΛεβιάθαν (μτφρ. Γ. Πασχαλίδης, Αιμ. Μεταξόπουλος, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1989). Υποστήριξε πως ο άνθρωπος είναι από τη φύση του «λύκος» για τον άλλον άνθρωπο και γι’ αυτό είμαστε αναγκασμένοι να αναθέσουμε τη διακυβέρνησή μας σε έναν ηγεμόνα, ο οποίος επιβάλλει συγκεντρωτική διαχείριση της εξουσίας.
Χούσερλ, Εντμουντ (Husserl, Edmund, 1859-1938). Γερμανός φιλόσοφος, που δίδαξε στα Πανεπιστήμια της Χάλλης, του Γκέτινγκεν και του Φράιμπουργκ. Βασικά έργα του: Λογικές έρευνες (1900-1901), Η φιλοσοφία ως αυστηρή επιστήμη, 1911, Κατευθυντήριες ιδέες για μια φαινομενολογία (1913), Καρτεσιανοί στοχασμοί (1931), Η προέλευση της γεωμετρίας (1936). Ανέπτυξε μια νέα φιλοσοφική μέθοδο, τη φαινομενολογία, που έγκειται σε επιστροφή στο συγκεκριμένο στοιχείο, στην πρωταρχική σύλληψη των νοημάτων, στην «τοποθέτηση σε παρένθεση» των θεωρητικών εξηγήσεων, ώστε να φτάσουμε σε μια φυσική θέαση των πραγμάτων.
Πηγή: Βιβλίο Φιλοσοφίας Β! Λυκείου
