“καὶ τῇ γυναικὶ εἶπε· πληθύνων πληθυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγμόν σου· ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα, καὶ πρὸς τὸν ἄνδρα σου ἡ ἀποστροφή σου, καὶ αὐτός σου κυριεύσει.” (Γένεσις 3, 16).
Τα λόγια της Γένεσης έχουν επαληθευτεί πλήρως όσον αφορά την ιστορική πορεία της γυναίκας. Το «ασθενές φύλο», που από τη φύση του υπολείπεται σε μυϊκή-σωματική ρώμη έχει υποστεί (και υφίσταται ακόμη σε πολλές περιπτώσεις) διακρίσεις και βία από το έτερο και ισχυρό φύλο.
Ακόμη και σε ιστορικά κατεξοχήν «αντρικές υποθέσεις», όπως ο πόλεμος, η γυναίκα εμπλέκεται ως θύμα και μάλιστα με τρόπο που δείχνει την τραγικότητα της θέσης της.
Οι Τρωάδες, αλλά και η Ιλιάδα διηγούνται γλαφυρά πώς οι γυναίκες, η ελευθερία τους, η τιμή, η αξιοπρέπεια τους και το σώμα τους αντιμετωπίζονταν ως λάφυρα πολέμου για τον νικητή. Ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη και καταγωγή οι αιχμάλωτες πολέμου μπορούσαν να καταλήξουν σε σκλαβοπάζαρα, να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως δούλες στους οίκους των νικητών που είχαν κάθε είδους εξουσία πάνω στο θηλυκό σώμα.
Χιλιάδες χρόνια μετά κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, είχαν δημιουργηθεί ειδικοί “οίκοι ανοχής” (τα διαβόητα “Lagerbordell”), όπου κρατούμενες υποχρεώνονταν να ικανοποιούν τις σεξουαλικές ανάγκες Ναζί, αλλά και άλλων κρατουμένων. Γενικότερα ακόμη, είναι γνωστό ότι δυστυχώς ο βιασμός χρησιμοποιείται ως όπλο εθνοκάθαρσης, και ταπείνωσης του ηθικού του εχθρού. Τόσο πρόσφατοι πόλεμοι στην αφρικανική ήπειρο, όσο και ο εμφύλιος πόλεμος στη γειτονική πρώην Γιουγκοσλαβία έχουν να παρουσιάσουν πολλές θλιβερές τέτοιες ιστορίες κτηνωδίας.
Δεν είναι όμως μόνο στα πλαίσια πολέμων και εμπόλεμων συρράξεων που η γυναίκα υποφέρει ως άμαχος πληθυσμός. Υπάρχουν χώρες που απολαμβάνουν ειρήνη, παρόλα αυτά οι γυναίκας γίνονται θύματα απίστευτων εγκλημάτων που έχουν να κάνουν με την τοπική κουλτούρα και έθιμα.
Σε κράτη της Μέσης Ανατολής γυναίκες τιμωρούνται με σωματικές ποινές ή και θανατώνονται γιατί παραβιάζουν τη Σαρία, αμφισβητούν τις πατριαρχικές δομές ή πολύ απλά δεν υπακούουν στις διαταγές των συζύγων. Στην Ινδία πρόσφατα συνέβησαν περιστατικά που συγκλόνισαν την υφήλιο, όπως ο ομαδικός βιασμός σε μέσο μαζικής μεταφοράς νεαρής κοπέλας (που κατέληξε από τα τραύματα της όλης κακοποίησης) και ο ομαδικός βιασμός που επιβλήθηκε ως ποινή από τον επικεφαλής φυλής και πάλι σε κοπέλα ως τιμωρία στους γονείς της που παρέβησαν τους εθιμικούς κανόνες για την επιλογή συζύγου της κόρης τους. Σε άλλες χώρες ήδη από την παιδική ηλικία τα κορίτσια υφίστανται το τρομερό έθιμο της κλειτοριδεκτομής που ακρωτηριάζει σώμα και ψυχή.
Οι χώρες της Δύσης μπορούν να καυχώνται αναμφισβήτητα για τη θεσμική αναγνώριση των γυναικείων δικαιωμάτων. Υπάρχει πληθώρα νομοθετικών κειμένων που απαγορεύουν τις διακρίσεις λόγω φύλου, προστατεύουν τη σεξουαλική ελευθερία των γυναικών, ενώ ενθαρρύνεται γενικότερα η γυναικεία συμμετοχή στα κοινά. Μολαταύτα η καθημερινή πραγματικότητα κάθε άλλο παρά απαλλαγμένη από προβλήματα είναι για τις γυναίκες, αφού δεν λείπουν μεταξύ άλλων οι σεξουαλικές επιθέσεις και παρενοχλήσεις, οι βιασμοί, τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας.
Είναι επίσης ιδιαίτερα θλιβερό ότι η οικογένεια- ο χώρος όπου το ανδρόγυνο συναντιέται για να πραγματώσει την ένωση και την αγάπη του- συχνά καταλήγει σε πεδίο σκληρής αντιπαράθεσης. Ακόμη και σε πολύ προηγμένες χώρες της Ευρώπης έχουμε αυξημένα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας, με περιστατικά άσκησης σωματικής βίας από συζύγους. Τα θύματα συχνά καταλήγουν με σοβαρούς τραυματισμούς σε νοσοκομεία, ενώ μερικά έχουν και μοιραία κατάληξη. Η συζυγική βία εξακολουθεί να είναι ταμπού και μολονότι λειτουργούν υποστηρικτικά κέντρα και καταφύγια στις πιο πολλές ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι εύκολο για το θύμα να παραδεχτεί την κακοποίηση του, να την ομολογήσει στην κοινωνία, να καταφύγει στη Δικαιοσύνη για προστασία.
Είναι γεγονός ότι η θυματοποίηση των γυναικών οφείλεται σε μια σειρά κοινωνικά και άλλα αίτια. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι η γυναίκα δεν μπορεί να μετατραπεί σε θύτη – και μάλιστα αρκετά σκληρό, καθώς η έκφραση βίας έχει να κάνει με τις συνθήκες που επιτρέπουν την εκδήλωσή της.
Μπορούν να αναφερθούν δυστυχώς πολλοί τρόποι με τους οποίους ασκείται βία στα σώματα των γυναικών. Από όλα τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι στον χώρο της βίας, ο ρόλος της γυναίκας είναι αυτός του θύματος.
Στατιστικά (αλλά και μέσα από ιστορική και κοινωνιολογική ανάλυση) αυτή η θεώρηση του ζητήματος παρουσιάζεται αληθής. Υπάρχουν όντως κοινωνιολογικοί (αλλά και φυσικοί) λόγοι που εξηγούν τη θυματοποίηση των γυναικών, καθώς και τη χαμηλότερη ή καθόλου συμμετοχή γυναικών σε περιστατικά βίας ως δράστες. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν έχουν υπάρξει ή δεν μπορούν να υπάρξουν θηλυκοί αυτουργοί βίας.
Ξεκινώντας από τις θρυλικές Αμαζόνες, κατά καιρούς έχουν στρατολογηθεί και γυναίκες σε πολέμους παλιούς και σύγχρονους. Επίσης και τρομοκρατικές οργανώσεις έχουν στελεχωθεί καίρια από γυναικεία μέλη με ρόλο όχι απλά υποστηρικτικό, αλλά ουσιαστικό και επιχειρησιακό.
Μάλιστα θα πρέπει να σημειωθεί ότι ειδικοί θεωρούν πως οι γυναίκες τρομοκράτες επιδεικνύουν ιδιαίτερη σκληρότητα στη δράση τους και επιμονή στον στόχο-σκοπό της οργάνωσης, γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι πως η γερμανική αντιτρομοκρατική ομάδα GSG 9 έχει την επιχειρησιακή γραμμή, σε περίπτωση ένοπλης εμπλοκής, να πυροβολεί πρώτα τα γυναικεία μέλη των τρομοκρατικών οργσνώσεων (“shoot the women first”[1]). Και αυτό γιατί παρά τα στερεότυπα της αδύναμης και φύσει στοργικής, η γυναίκα μπορεί να επιδείξει σκληρότητα, αποφασιστικότητα και φανατισμό. Ενίοτε δε η αφοσίωσή της στην τρομοκρατική ή εγκληματική οργάνωση είναι μεγαλύτερη, ακριβώς γιατί πρέπει να αποδείξει στον παράνομο περίγυρο την αξία της, να πείσει για τη βιαιότητα της.
Ακόμη όμως και στα πλαίσια της ενδο-οικογένειας, μολονότι ο άνδρας είναι ο συνήθης ύποπτος, υπάρχει και θηλυκή πλευρά στα περιστατικά βίας. Πολύ σπανιότερα, αλλά πάντως λαμβάνουν χώρα επιθέσεις και εναντίον του συζύγου. Συνήθως πρόκειται βέβαια για σωματικές βλάβες ή και ανθρωποκτονίες, όπου η γυναίκα υφίσταται επίθεση-επιθέσεις από σύζυγο και προσπαθεί να αμυνθεί.
Υπάρχουν όμως και άλλες περιπτώσεις που μέσα στην οικογένεια είναι θηλυκός ο αυτουργός της βίας. Η γυναίκα είναι ασθενέστερη μεν σωματικά του άνδρα, ισχυρότερη δε από τα παιδιά. Δυστυχώς πολλές μητέρες χρησιμοποιούν σωματική τιμωρία, το γνωστό «ξύλο» για τον σωφρονισμό των τέκνων τους. Υπάρχουν και περιπτώσεις που το μητρικό ένστικτο δεν τις εμπόδισε από το να βασανίσουν, να δείρουν μέχρι θανάτου τα παιδιά τους, ή να φερθούν ως άλλες Μήδειες και να θανατώσουν τα τέκνα τους για να εκδικηθούν έναν εν διαστάσει ή πρώην σύζυγο.
Τα φεμινιστικά κινήματα (παρά κάποιες ακρότητες που εξηγούνται από τις εποχές που αυτά άνθισαν και από αιώνες καταπίεσης) συνετέλεσαν στο να αφυπνιστούν οι κοινωνίες σχετικά με τα προβλήματα του γυναικείου φύλου. Στα περισσότερα μέρη του πλανήτη-τουλάχιστον θεωρητικά-αναγνωρίζεται ως κακό η βία κατά των γυναικών και γίνεται προσπάθεια αντιμετώπισης και εξάλειψής της. Γίνονται καμπάνιες και χρηματοδοτούνται προγράμματα για την υποστήριξη της ισότητας και των ευκαιριών για καλύτερη ζωή των γυναικών.
Όμως το θέμα βία και γυναίκα δεν είναι τόσο απλό (είτε από τη σκοπιά του θύματος, είτε του θύτη). Σε μια ανθρώπινη κοινωνία που ο ένας δεν κοιτάζει τον άλλον ως αδελφό, που προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τη (σωματική ή άλλη) αδυναμία του διπλανού για να τον εκμεταλλευτεί με κάθε τρόπο, που αγωνιά να υπερισχύσει των άλλων, η γυναίκα δεν θα μπορέσει ποτέ να ζήσει με την πολυπόθητη ισότητα που της έταξαν. Οποτεδήποτε θα επικρατούν συγκεκριμένες συνθήκες που θα είναι εμφανής η σωματική αδυναμία της γυναίκας, θα δύναται να θυματοποιηθεί, αλλά και όταν θα είναι πιο ισχυρή θα μπορεί να ασκεί βία σε άλλους πιο αδύναμους.
Εν τέλει η έκφραση βίας έχει να κάνει με τις συνθήκες που επιτρέπουν την εκδήλωσή της και η ορθή αντιμετώπισής της πρέπει να προσανατολίζεται προς τα αληθινά, βαθύτερα αίτια της, που δεν ταυτίζονται με το φύλο.
Ο άνδρας (ο άνθρωπος εν τέλει) θα σεβαστεί τη γυναίκα (συνάνθρωπο και αδελφό) και τη διαφορετική της φύση, μόνο όταν συνειδητά αλλάξει η όλη του νοοτροπία και στάση ζωής απέναντι στον πλησίον. Επίσης και η γυναίκα δεν θα προβαίνει σε βιαιότητες- εκεί που οι περιστάσεις της το επιτρέπουν- όταν κάθε πλάσμα το βλέπει μέσα από το ίδιο πρίσμα. Τότε μόνο δεν θα έχουν νόημα οι διαφορές φύλου, σωματικής ισχύος ή άλλες και θα ισχύει η προπτωτική ειρήνη του ανθρώπου ως γένος κατά το «ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς» (Γένεσις 1,27).
Δρ. Μαρία Χρ. Αλβανού, Εγκληματολόγος
[1] . Η συμβουλή αυτή χρησιμοποιηθηκε ως τίτλος για το γνωστό βιβλίο “Shoot the Women First” της Eileen MacDonald, που εκδοθηκε το 1991 και ασχολείται με το θέμα των γυναικών τρομοκρατών.
