Ο ανθρώπινος νους είναι θαυμαστός, πολύπλοκος και ισχυρός, αλλά όχι τέλειος. Είναι επιρρεπής σε αρκετά, κοινά λάθη στη σκέψη. Στον τομέα της ψυχολογίας αυτά είναι γνωστά ως γνωστικές διαστρεβλώσεις (cognitive biases), ή πλάνες ή σφάλματα λογικής (fallacies in reasoning). Συμβαίνουν στον καθένα, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, την εκπαίδευση ή την ευφυΐα του.
Πολλές φορές, τέτοια μοτίβα σκέψης ή νοητικά σφάλματα δρουν αρνητικά στον τρόπο σκέψης μας και μας οδηγούν σε λάθος αποφάσεις. Αν μάθουμε να τα εντοπίζουμε, μπορούμε να τα αποφεύγουμε και βελτιώνοντας την σκέψη μας, να βελτιώσουμε τη ζωή μας.
1. Αρνητικές
αυτοεκπληρούμενες προφητείες
Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι μια πρόβλεψη που παρακινεί ένα άτομο να δράσει με τέτοιο τρόπο ώστε η πρόβλεψη του να γίνει πραγματικότητα. Αυτός ο τρόπος σκέψης, συχνά, διαλύει τις σχέσεις και οδηγεί τους ανθρώπους στην αποτυχία. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής: Α) Ένας άντρας πιστεύει ότι η σχέση του με τη νέα φίλη του «δεν πρόκειται να διαρκέσει», επομένως σταματάει να κάνει προσπάθεια στη σχέση, αποστασιοποιείται συναισθηματικά, και ένα μήνα αργότερα η σχέση οδηγείται στην αποτυχία. Β) Μια ευφυής μαθήτρια λυκείου πείθει τον εαυτό της ότι «δεν έχει τα προσόντα» για να γίνει γιατρός, έτσι ποτέ δεν βάζει στόχο να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις για την ιατρική σχολή και, ως εκ τούτου, ποτέ δεν γίνεται γιατρός.
2. Πιστώνουμε στον εαυτό μας
μόνο τα θετικά αποτελέσματα
Αυτός ο επιβλαβής τρόπος σκέψης συμβαίνει όταν αποδίδουμε στον εαυτό μας τις επιτυχίες, αλλά αρνούμαστε την ευθύνη για τις αποτυχίες μας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού συμβαίνει στις σχολικές αίθουσες σε όλη την υδρόγειο. Όταν οι μαθητές λαμβάνουν καλούς βαθμούς, συχνά, το αποδίδουν στην ευφυΐα τους και στην καλή τους προετοιμασία. Αλλά όταν παίρνουν ένα κακό βαθμό, αποδίδουν αυτή την αποτυχία τους σε ένα κακό δάσκαλο, στις άδικες ερωτήσεις του τεστ, ή ένα μάθημα που «δεν είναι απαραίτητο στον πραγματικό κόσμο, έτσι κι αλλιώς.» Το σημαντικό είναι ότι για να αναπτυχθεί ένα άτομο συναισθηματικά, θα πρέπει να είναι πρόθυμο να αναλάβει την πλήρη ευθύνη για όλες τις πράξεις του και τα αποτελέσματα αυτών – τόσο τις επιτυχίες όσο και τις αποτυχίες.
3. Πιστεύουμε ότι έχουμε
…ανοσία στον πειρασμό
Η αλήθεια είναι ότι έχουμε πολύ λιγότερο έλεγχο στις παρορμητικές επιθυμίες μας από ότι συχνά πιστεύουμε. Η εξάρτηση από το σεξ, το φαγητό ή τα ναρκωτικά είναι ακραία παραδείγματα αυτού. Πολλοί τοξικομανείς πιστεύουν ότι μπορούν να σταματήσουν οποιαδήποτε στιγμή θέλουν, αλλά στην πραγματικότητα, απλά κοροϊδεύουν τον εαυτό τους. Αλλά δεν χρειάζεται να είναι κανείς εξαρτημένος για να είναι ευάλωτος σε πειρασμούς. Πολλοί έξυπνοι άνθρωποι καταλήγουν να ενδίδουν στον πειρασμό, απλά επειδή είναι ο ευκολότερος τρόπος για να απαλλαγούν από αυτόν. Ακούγεται γελοίο, αλλά είναι αλήθεια. Αν κάποιος θέλει να ξεφορτωθεί την σεξουαλική επιθυμία, ο ευκολότερος τρόπος είναι να κάνει σεξ. Αν κάποιος θέλει να απαλλαγεί από την πείνα, ο ευκολότερος τρόπος είναι να φάει. Το να περιορίσουμε την παρορμητική συμπεριφορά, δεν είναι εύκολο – χρειάζεται αυξημένο αυτοέλεγχο. Όταν έχουμε μια υπερεκτιμημένη αίσθηση του ελέγχου πάνω στις παρορμήσεις μας, έχουμε την τάση να εκθέτουμε υπερβολικά τον εαυτό μας σε πειρασμούς, το οποίο με τη σειρά του προάγει την παρορμητική συμπεριφορά που θέλουμε να αποφύγουμε.
4. Βγάζουμε ένα γενικό συμπέρασμα
από ένα μεμονωμένο περιστατικό
Ένα σύνηθες παράδειγμα αυτού είναι μια ανακριβής πρώτη εντύπωση. Πρόκειται για την φυσική τάση μας να αξιολογούμε ένα πρόσωπο ή μια κατάσταση γνωρίζοντας ένα μεμονωμένο περιστατικό ή μία άποψη/πλευρά μίας κατάστασης και στη συνέχεια να θεωρούμε ότι γνωρίζουμε αρκετά για να διατυπώσουμε άποψη ή κρίση. Η προφανής λύση εδώ είναι να βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα και να μην κρίνουμε, βγάζουμε συμπεράσματα ή κάνουμε υποθέσεις, προτού να γνωρίζουμε σφαιρικά έναν άνθρωπο ή μία κατάσταση.
5. Πιστεύουμε ότι έχουμε έλεγχο
πάνω σε τυχαία γεγονότα
Αυτή η νοητική πλάνη συμβαίνει όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να πιστεύουν ότι έχουν κάποιο είδος άμεσης επιρροής ή εξουσίας πάνω σε εξωτερικά γεγονότα που είναι εντελώς τυχαία. Είναι ιδιαίτερα εμφανής στο μυαλό των ερασιτεχνών παικτών τυχερών παιχνιδιών και ιδίως αν είχαν πρόσφατα καλή τύχη.
6. Αγνοούμε πληροφορίες
που δεν ταιριάζουν
με τις πεποιθήσεις μας
Οι ψυχολόγοι συνήθως αναφέρονται σε αυτό ως προκατάληψη επιβεβαίωσης (confirmation bias). Ως άνθρωποι, έχουμε τη φυσική τάση να ψάχνουμε για πληροφορίες που επιβεβαιώνουν και υποστηρίζουν τις πεποιθήσεις μας, ενώ αντίστοιχα, παραβλέπουμε τις πληροφορίες που δεν ταιριάζουν ή δεν τις επιβεβαιώνουν. Είμαστε επιλεκτικοί στα στοιχεία που συλλέγουμε, ώστε να μην χρειάζεται να αμφισβητήσουμε τις πεποιθήσεις ή τον τρόπο σκέψης μας, απλά …επειδή είναι ευκολότερο. Αυτό είναι ένα πολύ κοινό σφάλμα στον τρόπο σκέψης μας και μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την ζωή μας όταν ενεργούμε ή παίρνουμε σημαντικές αποφάσεις που, στην πραγματικότητα, βασίζονται σε ψευδείς ή ελλιπής πληροφορίες.
7. Η αισιοδοξία του πρωτάρη
Η αισιοδοξία του αρχάριου είναι η ανθρώπινη τάση να υποτιμούμε το χρόνο ή την προσπάθεια που απαιτείται για να ολοκληρωθεί ένα έργο που επιχειρούμε για πρώτη φορά. Αυτό συμβαίνει λόγω της έλλειψης σχεδιασμού και έρευνας από κάποιον που είναι ενθουσιασμένος για να κάνει κάτι που δεν έχει κάνει ποτέ πριν. Με άλλα λόγια, όταν μας έχει ανατεθεί ή προκύψει κάτι για το οποίο είμαστε ενθουσιώδεις και ανυπομονούμε να το ξεκινήσουμε, αντί να καθυστερήσουμε την έναρξη του προκειμένου να αξιολογήσουμε με ακρίβεια το επίπεδο δυσκολίας και τους πόρους που απαιτούνται, συχνά απλά …μαντεύουμε και ξεκινάμε. Έτσι, οι προσδοκίες μας σχετικά με τον χρόνο ή την προσπάθεια που απαιτείται βασίζονται στην πρώτη αισιοδοξία μας, αντί για την εμπειρία του παρελθόντος και αξιόπιστα στοιχεία. Και, φυσικά, αυτό αποκαλύπτεται σε όλους μας λίγο αργότερα, στην εξέλιξη του έργου, όταν βρισκόμαστε απροετοίμαστοι ή ανίκανοι να το ολοκληρώσουμε.
8. «Επαναστατούμε»,
απλά και μόνο για να αποδείξουμε
την ελευθερία μας
Αν και πιο συχνό στα παιδιά, αυτό το σφάλμα στη σκέψη μπορεί να επηρεάσει άτομα κάθε ηλικίας. Είναι βασικά, η επιθυμία του ατόμου να κάνει κάτι που του έχουν πει να μην κάνει ή να διαφωνεί, απλά και μόνο για να αποδείξει ότι έχει ελευθερία επιλογής και δράσης. Πολλές φορές, μπορεί, στην πραγματικότητα, να μην επιθυμεί καν αυτό το οποίο κάνει και το μόνο κίνητρο να είναι η εναντίωση, με στόχο την επιβεβαίωση της προσωπικής του ελευθερίας. Η τακτική της αντίστροφης ψυχολογίας είναι μια ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδος για την εκμετάλλευση αυτού του νοητικού σφάλματος.
9. Κρίνουμε
από την εξωτερική εμφάνιση
Αυτό συμβαίνει χιλιάδες φορές την ημέρα σε όλο τον κόσμο, όταν ένα άτομο κάνει υποθέσεις ή βγάζει κάποιο συμπέρασμα σχετικά με ένα άλλο πρόσωπο με βάση μόνο την εμφάνισή του. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να δει έναν ψηλό, περιποιημένο, καλοντυμένο άντρα, με κοστούμι, γύρω στα πενήντα, και να υποθέσει ότι είναι επιτυχημένος και αξιόπιστος, ακόμη και αν υπάρχουν μηδενικά συγκεκριμένα στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτή την υπόθεση. Το συμπέρασμα: Δεν μπορούμε να κρίνουμε ένα βιβλίο από το εξώφυλλό του.
10. Προσπαθούμε
να μειώσουμε τις απώλειες,
συνεχίζοντας να υποστηρίζουμε
ένα εγχείρημα που έχει αποτύχει
Αυτός ο εσφαλμένος τρόπος σκέψης, μας δίνει το κίνητρο να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε μια ενέργεια την οποία έχουμε ήδη προσπαθήσει και έχει αποτύχει, χωρίς κάποιο νέο δεδομένο να το δικαιολογεί. Δικαιολογούμε την απόφασή μας να συνεχίζουμε να επενδύουμε σε αυτή την προσπάθεια, με βάση την αθροιστική προηγούμενη επένδυσή μας, παρά τα νέα στοιχεία που δείχνουν ότι το κόστος, αρχής γενομένης από σήμερα, του να συνεχίσουμε είναι μεγαλύτερο από το αναμενόμενο όφελος. Η λογική απόφαση σε αυτή την περίπτωση είναι να περιορίσουμε τις απώλειες μας στο σημερινό τους επίπεδο και να αλλάξουμε πορεία δράσης. Ωστόσο, λόγω των μη ανακτήσιμων πόρων που έχουμε ήδη επενδύσει, αισθανόμαστε –εσφαλμένα– την ανάγκη να συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια, με αποτέλεσμα να επενδύουμε ακόμα περισσότερο χρόνο, χρήμα και ενέργεια σε αυτήν, ελπίζοντας ότι οι πρόσθετες «επενδύσεις» μας θα αντιστρέψουν το αποτέλεσμα. Αλλά αυτό σχεδόν ποτέ δεν συμβαίνει.
Πηγή: http://www.letsfamily.gr
