Το ζητούμενο με την ελπίδα δεν είναι αν πρέπει να την ενστερνίζεσαι ή όχι, αλλά μέχρι πού δικαιούσαι να ελπίζεις. Η ελπίδα μοιάζει με την τύχη, για την οποία ο Φράνσις Μπέικον έλεγε ότι είναι άλλοτε σαν την αγορά, όπου, αν περιμένεις, θα δεις τις τιμές να πέφτουν, και άλλοτε σαν την προσφορά της μάντισσας Σίβυλλας, η οποία πρότεινε στον βασιλιά της Ρώμης Ταρκουίνιο να του πουλήσει εννέα βιβλία προφητειών, και όταν εκείνος αρνήθηκε, του πρόσφερε τα έξι στην ίδια τιμή, κι όταν και πάλι εκείνος αρνήθηκε, του πούλησε τα τρία στην ίδια τιμή.
Ποτέ δεν ξέρεις πώς θα εξελιχθούν τα γεγονότα. Η πρόβλεψη, όσο χρήσιμη κι αν μας είναι για να προγραμματίζομε την ζωή μας, δεν παύει, όντας ευεπίφορη στην διάψευση, να μας οδηγεί σε λανθασμένες επιλογές. Η πρόβλεψη ότι η χώρα του, η Γαλλία, δεν θα μπορούσε να αντισταθεί πλέον στους Γερμανούς κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ώθησε τον Στρατάρχη Πετέν, στερώντας του κάθε ελπίδα ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να εξελιχθούν αλλιώς, να υπογράψει ανακωχή μαζί τους, γεγονός που, μεταξύ άλλων, ήταν η αιτία να καταδικαστεί στην ποινή του θανάτου, η οποία μετατράπηκε σε ισόβια φυλάκιση.
Το να επιμένεις, πάλι, να ελπίζεις, ακολουθώντας την ρήση του μεγάλου οραματιστή Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ότι δεν πρέπει ποτέ να χάνομε την ατελείωτη ελπίδα, κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι θα σου έρθουν βολικά τα πράγματα. Ο Θερυσίων, μας θυμίζει ο Μοντέν, παρότρυνε τον βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη Α' να βάλει τέλος στη ζωή του μετά την μάχη που είχε χάσει, όταν, μάλιστα, οι υποθέσεις του είχαν περιέλθει σε άσχημη κατάσταση. Ετσι, δεν θα έδινε την ευκαιρία στους αντιπάλους είτε να τον σκοτώσουν υποβάλλοντάς τον σε βασανιστήρια είτε κρατώντας τον στην ζωή να τον εξευτελίσουν. Ο Κλεομένης απέρριψε την λύση της αυτοκτονίας θεωρώντας την τελευταία αυτήν φαρμάκι, που ποτέ δεν θα μπορούσε να του λείψει και το οποίο, όσο μας απομένει έστω και μια στάλα ελπίδας, δεν πρέπει να δοκιμάζομε. Αυτοκτόνησε, βέβαια, αργότερα, αφού πρώτα δοκίμασε την τύχη του ώς την έσχατη στιγμή κι έχασε κάθε ελπίδα να ανακτήσει την δύναμή του. Η διαφορά είναι ότι, αν είχε αυτοκτονήσει τότε, θα είχε υποστεί έναν τιμημένο θάνατο, ενώ μετά εξωθήθηκε στην αυτοχειρία κάτω από το βάρος της ατίμασης που υπέστη από την πατρίδα του, την Σπάρτη. Κατηγορήθηκε ότι συγκέντρωσε στρατό Αρκάδων προκειμένου να ανατρέψει την κυβέρνηση της Σπάρτης και, ακόμη, ότι δωροδόκησε το Μαντείο των Δελφών να βγάλει χρησμό τέτοιον που να τον επικαλεστεί για να εκθρονίσει τον συμβασιλέα του Δημάρατο.
Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Αν, ενώ υπάρχουν περιθώρια να ελπίζεις, αγνοήσεις την ελπίδα, μπορεί να έχεις, όπως ο Πετέν, τύχη κακή. Αν εξαντλήσεις, όπως ο Κλεομένης, και την τελευταία σταγόνα ελπίδας, ποιος σου λέει ότι το τέλος σου δεν θα είναι οδυνηρό -τόσο, μάλιστα, ώστε να μετανιώσεις που ήλπισες σε ένα αβέβαιο μέλλον.
Η ζωή -αντίθετα προς εκείνο που λέγεται ότι μας ανήκει- είναι πέρα από μας. Ο,τι, πράγματι, μας ανήκει είναι οι επιλογές μας και τα αποτελέσματα που συνεπάγονται αυτές, τα οποία, όμως, δεν είναι καθόλου βέβαιο, όταν προκύψουν, ότι θα ανταποκρίνονται στις προθέσεις μας και στις βουλήσεις μας.
Ενα πείραμα είναι η ζωή, μέσα από το οποίο βλέπει κανείς αν οι σκέψεις του και οι στόχοι του αντιστοιχούν στην πραγματικότητα. Ο πειραματιστής δεν ξέρει, βέβαια, εκ των προτέρων, αν το πείραμα που αναλαμβάνει να εκτελέσει θα τον δικαιώσει, και εκείνο που έχει μέσα στο μυαλό του θα αποδειχθεί ότι ισχύει στην πραγματικότητα. Θα πρέπει, για να δει αν η επιλογή του είναι σωστή, να εκτελέσει πρώτα το πείραμα -και ίσως χρειαστεί να το εκτελέσει ξανά και ξανά διορθώνοντάς το κάθε φορά μέχρι να πειστεί ότι έλαβε υπόψη του όλες τις απαιτούμενες παραμέτρους. Είναι πάντοτε ενδεχόμενο, βέβαια, το πείραμα, τελικά, να μην ανταποκριθεί στις προσδοκίες του, και να χρειαστεί να κάνει άλλες σκέψεις, για να τις θέσει και πάλι στην βάσανο του πειράματος. Ετσι δεν γίνεται και με την ζωή, όμως; Δεν περιμένομε οι σκέψεις μας και οι αποφάσεις μας να δικαιωθούν από την ζωή; Κι αν η ζωή συμβεί να τις διαψεύσει, δεν τις εγκαταλείπομε, όπως ο επιστήμονας που αλλάζει τις υποθέσεις του όταν πειστεί ότι το πείραμα δεν τις δικαιώνει; Είναι στο φυσικό μας μέσα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, είτε επιμένοντας στις θέσεις μας είτε μεταβάλλοντάς τες, να μην σταματάμε.
Υπάρχουν, παρ' όλα αυτά, στιγμές που οι επιλογές μας στην ζωή μπαίνουν στην δοκιμασία του πειράματος άπαξ. Ο,τι αποφασίζεις, αυτό είναι. Δεν υπάρχει, εν προκειμένω, η δυνατότητα της επιστροφής, για να δοκιμάσεις πάλι, όπως συνέβη στις περιπτώσεις του Πετέν, που η απεμπόληση της ελπίδας συνεπέφερε την καταδίκη του, και του Κλεομένη, που, στην προσπάθειά του να πιει την τελευταία σταγόνα ελπίδας, αυτοκτόνησε. Είναι αυτές οι περιπτώσεις, μεταξύ άλλων, ασφαλώς, που δείχνουν ότι η ζωή, όσο επιθυμητή κι αν είναι, δεν παύει να είναι επικίνδυνο εγχείρημα -πέρα από χρήσιμο πείραμα.
______
~ του ΘΕΟΔΟΣΗ Ν. ΠΕΛΕΓΡΙΝΗ, Τέως πρύτανης του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
