O Κυρηναίος. Έλληνας φιλόσοφος, ιδρυτής
της Κυρηναϊκής σχολής. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Κυρήνης. Σε
ηλικία ήταν λίγο μεγαλύτερος από τον Πλάτωνα. Έζησε περίπου στα 435 –
355 π.Χ. Αρχικά ήταν μαθητής του Πρωταγόρα, του οποίου η θεωρία για τις
αισθήσεις τον επηρέασε πολύ.
Αργότερα έγινε μαθητής του Σωκράτη, αλλά η διδασκαλία του δεν κατόρθωσε να αλλάξει τις βιοθεωρητικές του αντιλήψεις. Έτσι, μετά τον θάνατο του Σωκράτη, συνέχισε να ζεί ως σοφιστής στην Αθήνα και σε πολλά μέρη της Ελλάδας και για αρκετό διάστημα έζησε μαζί με τον Πλάτωνα στην αυλή του Διονυσίου, τυράννου των Συρακουσών.Η διδασκαλία του Σωκράτη τον βοήθησε στο να ενισχυθεί η άποψή του ότι η γνώση έχει αξία για τον άνθρωπο μόνον όταν εκπληρώνει πρακτικούς και, κυρίως, ηθικούς σκοπούς.
Κανένα σύγγραμμα του Αριστίππου δεν
έφθασε στις ημέρες μας. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει μόνο τίτλους
συγγραμμάτων του. Τη διδασκαλία του στη σχολή συνέχισε η κόρη του Αρήτη,
η οποία μύησε και τον γιό της Αρίστιππο τον νεότερο, στη διδασκαλία του
παππού.
Ο Αρίστιππος αρνείται να ασχοληθεί με
οτιδήποτε άλλο εκτός από τα προβλήματα που σχετίζονται απευθείας με την
ηθική. Για τον λόγο αυτό, συναντούμε σε τούτο τον φιλόσοφο σκέψεις που
αφορούν αποκλειστικά την ηθική και, παράλληλα, την ψυχολογία των
συναισθημάτων.
Κατά τη γνώμη του η γνώση είχε αξία μόνο
όταν συνοδεύεται από πρακτική χρησιμότητα. Γι’ αυτό και περιφρονούσε τα
μαθηματικά: δεν εξετάζουν ούτε μας λένε τι είναι βλαβερό και τι
ωφέλιμο.
Απ’ τη φύση η ηδονή είναι ευάρεστη και ο
πόνος δυσάρεστος. Γι’ αυτό η ηδονή αποτελεί αγαθό και εκφράζει την
ανώτατη ηθική. Είναι εντελώς αδιάφορη η πηγή προέλευσης των ηδονών.
Όμως την ηδονή, ως ύψιστο αγαθό, πρέπει να την κατευθύνει η σύνεση και εγκράτεια, και να την εξευγενίζει η παιδεία.
Η τάση του για αυτοκυριαρχία, ανεξαρτησία και ελευθερία τον κράτησαν μακριά απ’ την πολιτική.
Δεν δέχθηκε καν να γίνει πολίτης μιας πόλης-κράτους. Ζούσε παντού ως μέτοικος…
Ο Αρίστιππος σκέπτεται όπως ο Ηράκλειτος
και υποστηρίζει ότι, καθώς αλλάζουν τα πάντα, έτσι αλλάζει και το
ανθρώπινο σώμα. Εξαιτίας αυτής της αλλαγής διαταράσσεται κάποτε η
αρμονία που είναι η φυσική κατάσταση του σώματος. Αλλά μπορεί να
αποκατασταθεί και πάλι. Η δυσαρμονία δημιουργεί πόνο, η δε αρμονία
ηδονή. Επίσης, οι συναισθηματικές καταστάσεις σχετίζονται με τις
κινήσεις. Κινήσεις ήρεμες, απαλές προκαλούν ηδονή, ενώ σκληρές και
απότομες πόνο. Η τέλεια ακινησία δεν προκαλεί ούτε πόνο ούτε ηδονή. Ο
άνθρωπος αξίζει να φθάσει μόνο σε μία από αυτές τις τρεις καταστάσεις,
στην ηδονή. Έτσι, κατά τον Αρίστιππο, μοναδικός σκοπός της θέλησης είναι
η ηδονή. Με αυτό τον τρόπο, η ηδονή ταυτίζεται με την αρετή. Ό,τι
προκαλεί ηδονή είναι καλό, ό,τι προκαλεί πόνο είναι κακό. Οι υπόλοιπες
καταστάσεις, έξω από αυτή, πρέπει να μας είναι αδιάφορες.
Στην ερώτηση: «τι είναι αρετή;» ο
Αρίστιππος απαντά αδίστακτα: «αρετή είναι η ηδονή». Με αυτή την αντίληψη
γίνεται ιδρυτής του ηδονισμού. Ο ηδονισμός αυτός είναι ένα είδος του
ευδαιμονισμού που συναντούμε στον Σωκράτη. Στον Σωκράτη, όμως,
ευδαιμονία είναι διαρκής ηρεμία και υγεία της ψυχής, αλλά ένα στιγμιαίο
ηδονικό συναίσθημα. Δεν τον ενδιαφέρει το είδος και η προέλευση της
ηδονής. Σαν είδος, κάθε ηδονή έχει την ίδια αξία με μιαν άλλη,
διαφορετικού είδους. Οι ηδονές δεν διαφέρουν ποιοτικά, αλλά διαφέρουν ως
προς τον βαθμό της έντασης. Οι υλικές ηδονές (προκαλούνται από τα
αισθητήρια) είναι ανώτερες από τις ηθικές, επειδή είναι άμεσες.
Επιπλέον, οι ηθικές ηδονές δεν είναι στιγμιαίες, αλλά διαρκείς.
Κατά τον Αρίστιππο, η αρετή δεν είναι
τίποτα αλλά παρά μια όσο το δυνατόν πιο έντονη στιγμιαία ηδονή. Για να
φθάσει κανείς σε μια τέτοια ηδονή, χρειάζεται φρόνηση. Η έννοια αυτή
αποτελεί το σωκρατικό στοιχείο στη φιλοσοφία του Αριστίππου. Μόνο χάρη
στη γνώση μπορούμε να γίνουμε ευτυχείς. Έτσι, αποκλειστικά για τον λόγο
αυτό, η γνώση είναι μια αξία. Η γνώση απαλλάσσει τον άνθρωπο από
προλήψεις, θρησκοληψίες και πάθη. Διδάσκει στον άνθρωπο να επωφελείται,
όσο μπορεί καλύτερα, από τα αγαθά της ζωής. Η γνώση χαρίζει σε αυτόν που
την κατέχει σιγουριά και αυτοπεποίθηση. Χάρη σε αυτή τη σιγουριά, ο
σοφός δεν παρασύρεται από τις προκλήσεις του έξω κόσμου. Επίσης,
κυριαρχεί στις συνθήκες του περιβάλλοντός του και τη χρησιμοποιεί
σύμφωνα με τις δικές του επιθυμίες. Τέλος, ο σοφός, εξαιτίας της
σιγουριάς που νιώθει, έχει την ικανότητα να είναι κύριος του εαυτού του,
ακόμη κι όταν δοκιμάζει την ηδονή. Κατά τον Αρίστιππο και τους οπαδούς
του, σοφός είναι αυτός που ξέρει να επωφελείται από τα αγαθά της ζωής.
Ένας τέτοιος άνθρωπος επωφελείται από την καλή πλευρά των πραγμάτων
καθώς και από τα αντικείμενα και τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του. Αλλά
ποτέ, στη διάρκεια της ηδονής, δεν χάνει τον έλεγχο των πράξεών του.
Ξέρει να κυριαρχεί στα πάθη του. Ποτέ δεν προσπαθεί να αποκτήσει τα
αδύνατα. Και τις μέρες που δεν είναι πολύ ευτυχισμένος, ξέρει να μη
χάνει την ψυχική του ηρεμία και ευδιαθεσία.
Ο Αρίστιππος δεν δίνει σημασία στην
κοινωνική ζωή, είναι ατομιστής. Κι αυτός, όπως οι σοφιστές, γυρνά από
πόλη σε πόλη. Οι περιοδείες του τού επέτρεπαν να μένει αδέσμευτος από
κάθε πολιτικοκοινωνική τάξη και να ζει ελεύθερα. Όσο για τη θρησκεία,
ήταν τελείως αδιάφορος και θεωρούσε όρο βασικό για τον σοφό άνθρωπο την
απαλλαγή από τις παράλογες θρησκευτικές πεποιθήσεις.
- Είναι καλύτερα να ζητιανεύει κάποιος, παρά να είναι αμόρφωτος, γιατί οι ζητιάνοι χρειάζονται χρήματα ενώ οι αμόρφωτοι εξανθρωπισμό.
- Ακόμα και αν καταργηθούν όλοι οι νόμοι, θα ζούμε με τον ίδιο τρόπο.
- Μπορεί σκοπός να είναι η απόλαυση της ζωής αλλά ο άνθρωπος πρέπει να υποτάσσει και να μην υποτάσσεται στις ηδονές.
mousa.grΈνας πατέρας ζήτησε από τον Αρίστιππο να διδάξει τον γιο του.|
Ο φιλόσοφος ζήτησε αμοιβή 500 δραχμές.
Ο πατέρας θεώρησε υπερβολικό το ποσό.
-«Με τόσα χρήματα», είπε, «θα μπορούσα να αγοράσω έναν δούλο».
-«Αγόρασε», είπε ο Αρίστιππος, «κι έτσι θα έχεις δύο».Ρώτησε κάποιος τον Αντισθένη τι είδους γυναίκα θα ήταν κατάλληλη για γάμο. Ο φιλόσοφος του είπε:
«Το πράγμα είναι δύσκολο. Αν παντρευτείς ωραία, θα την έχεις με άλλους κοινή, αν άσχημη, θα είναι σαν να σου επέβαλαν ποινή».Είπε κάποιος στον Αρίστιππο ότι η διάσημη εταίρα Λαΐδα δεν τον αγαπά, αλλά
προσποιείται ότι τον αγαπά. Ο Αρίστιππος απάντησε:
«Ούτε το κρασί ή το ψάρι με αγαπούν, εγώ όμως τα απολαμβάνω».
