Ο Αβραάμ Μάσλοου, περισσότερο γνωστός για τις θεωρίες
του πάνω στην ιεράρχηση των ανθρωπίνων αναγκών, έγραψε ενδιαφέροντα
πράγματα και για την έμφυτη κυριαρχικότητα των ανθρώπων. Ίσως οι θεωρίες
του να ρίχνουν κάποιο φως στην ανεξέλεγκτη βία των τελευταίων ετών.
Η σημασία της κυριαρχικότητας στα ζώα, που είναι η βάση της κοινωνικής
τους ιεραρχίας, αναγνωρίσθηκε σχετικά πρόσφατα από τους ζωολόγους, χάρη
στις έρευνες και τις προσπάθειες βιολόγων και ζωολόγων όπως οι Λόρεντς,
Τινμπεργκεν και Μόρις. Παρατηρήθηκε αρχικά σε κοτέτσια και μετά σε όλα
τα υπόλοιπα ζώα, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου.
Η κυριαρχικότητα είναι ένα είδος αλυσίδας όπου ο
καθένας μας κυριαρχεί πάνω σε κάποιον, αλλά κυριαρχείται από κάποιον
άλλο. Σε αγέλες λεόντων, γοριλών και αρουραίων, παρατηρήθηκε ότι η
κυριαρχία επιβάλλεται πολύ συχνά με μονομαχίες, όπου μόλις νικήσει
κάποιο ζώο, η βία εξαφανίζεται και το ηττημένο ζώο αποδέχεται πρόθυμα τη
μοίρα του και υποτάσσεται στο πιο κυριαρχικό. Αυτό σημαίνει πρακτικά
ότι δεν θα φάει ή θα πιεί πρώτο, θα περιμένει να φάει πρώτα ο “ανώτερός”
του, κλπ.
Παρατηρείται όμως συχνά, ειδικά στους γορίλες που
έχουν χάσει στη μονομαχία και είναι υποταγμένοι, ότι όταν ένα νέο μέλος
προσπαθεί να μπει στη φυλή, του επιτίθενται με πρωτοφανή αγριότητα, λες
και προσπαθούν να εκδικηθούν για την προηγούμενη χασούρα τους.
Πρωταθλητές βέβαια σε αυτό το σπορ εκδίκησης είναι οι άνθρωποι. Βλέπουμε
πάντως ξεκάθαρα αυτή τη μάχη για εξουσία στις μάχες στα κόμματα όπου,
από μια στιγμή και μετά σταματούν οι ίντριγκες κι οι καυγάδες,
αναγνωρίζεται ο αρχηγός και όλοι εργάζονται στο εξής για το καλό της
ομάδας. Είναι όμως αλήθεια ότι διψάμε όλοι, ή οι περισσότεροι, για
εξουσία και αυτό εξηγεί εύκολα το γιατί οι άνθρωποι δεν θέλουν ποτέ να
την αποχωριστούν.
Όπως συμβαίνει συχνά, μια επιστημονική παρατήρηση
έγινε κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας. Οι Αμερικανοί δεν
μπορούσαν να καταλάβουν γιατί αποδρούσαν τόσο λίγοι φυλακισμένοι των
Κινέζων και έστειλαν επιτελείο κατασκόπων και ψυχολόγων για να το
ερευνήσουν. Το συμπέρασμα του επιτελείου έλεγε ότι οι Κινέζοι
παρατηρούσαν προσεκτικά τους φυλακισμένους, διέκριναν ποιος ήταν
κυριαρχικός και τον έβαζαν στο μπουντρούμι, μακριά από τους άλλους. Από
τη στιγμή που είχαν μπει στην απομόνωση οι αρχηγοί, οι άλλοι δεν έκαναν
την παραμικρή προσπάθεια να δραπετεύσουν. Το αξιοσημείωτο ήταν ότι ο
αριθμός των αρχηγών ήταν πάντα ο ίδιος, ένας στους είκοσι ή 5 τοις 100%.
Στην πραγματικότητα, αυτή η γνώση είναι παλιά, πολλοί ισχυρίζονται
εξάλλου ότι η ψυχολογία είναι η πιο παλιά επιστήμη. Στις αρχές του 20ου
αιώνα, ρωτήθηκε ο εξερευνητής Στάνλεϋ, από τον Μπέρναρ Σω, αν τύχαινε κι
αρρώσταινε, πόσοι από τους άνδρες του ήταν έτοιμοι να αναλάβουν την
αρχηγία, και ο Στάνλεϋ απάντησε αμέσως: Ένας στους είκοσι. Ο Σω θέλησε
να μάθει αν ο αριθμός ήταν ακριβής ή στο περίπου και ο εξερευνητής τον
διαβεβαίωσε ότι ο αριθμός ήταν ακριβής.
Ο Έϊμπραχαμ Μάσλου (1908-1970), που περιέγραψε πρώτος την ανθρώπινη
Ιεράρχιση των Αναγκών, και έμεινε στην ιστορία, έκανε κάποιες
σημαντικές παρατηρήσεις σχετικά με την κυριαρχικότητα. Ήταν πολύ
περίεργος γιατί, παρατηρώντας τη συμπεριφορά πιθήκων στο ζωολογικό κήπο
του Μπρονξ, είδε παράξενα πράγματα. Οι πίθηκοι κατέφευγαν συνέχεια στο
σεξ, πράγμα που δεν τον παραξένεψε ιδιαίτερα, αφού όλα τα ζώα σε
αιχμαλωσία καταφεύγουν συνήθως σ’ αυτό, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση
υπήρχε μια ανωμαλία. Αρσενικοί καβαλούσαν αρσενικούς και θηλυκοί
καβαλούσαν θηλυκούς. Δεν άργησε να καταλάβει ότι αυτή η συμπεριφορά δεν
σήμαινε ότι οι πίθηκοι του Μπρονξ είχαν γίνει ξαφνικά ομοφυλόφιλοι, αλλά
επειδή το σεξ σήμαινε κυριαρχικότητα, οι πίθηκοι ανακάλυπταν αυτό τον
τρόπο για να την εκφράσουν.
Παρατήρησε στη συνέχεια αυτό που είχε παρατηρηθεί και
στους γορίλες, αν εμφανιζόταν ένας νέος πίθηκος, οι υποταγμένοι ως τώρα
πίθηκοι του επιτίθεντο με πολύ άγριες διαθέσεις, διεκδικούσαν τη χαμένη
τους κυριαρχικότητα, διεκδικούσαν περισσότερα δικαιώματα. Με όσα είχε
ως τώρα στα χέρια του, άρχισε να παίρνει συνεντεύξεις από φοιτήτριες και
νοικοκυρές πάνω στη σεξουαλική τους ζωή, πολλά χρόνια πριν από τις
περίφημες έρευνες Κίνσεϋ. Δεν εμπιστευόταν καθόλου τους άνδρες διότι
έλεγαν συνέχεια ψέματα, εφευρίσκοντας ανύπαρκτα σεξουαλικά κατορθώματα.
Οι γυναίκες ήταν πολύ πιο ειλικρινείς. Ξαφνιάστηκε όταν είδε ότι οι
άνθρωποι, όπως και τα ζώα, σχηματίζουν τρεις ομάδες κυριαρχικότητας. Την
υψηλή, τη μέση και τη χαμηλή. Στην ομάδα υψηλής κυριαρχικότητας ανήκε,
με μαθηματική ακρίβεια, το 5%, πολύ μικρό ποσοστό, το υπόλοιπο 85%
μοιραζόταν στις υπόλοιπες δύο ομάδες. Τα συμπεράσματά του, που
δημοσιεύθηκαν το 1939 και ξανά-συμπληρωμένα, το 1942, λένε τα εξής: οι
γυναίκες μέσης κυριαρχικότητας μπορεί να έχουν έντονη σεξουαλική ζωή,
αλλά συνήθως οι σεξουαλικές τους εμπειρίες είναι πολύ περιορισμένες,
έχουν την τάση να είναι μονογαμικές, θέλουν να ανήκουν σε ένα και μόνο
άνδρα. Μια γυναίκα χαμηλής κυριαρχικότητας, που ήταν στείρα, απαγόρευσε
εντελώς στο σύζυγό της τη σεξουαλική σχέση. Πολλές γυναίκες χαμηλής
κυριαρχικότητας έχουν την τάση να πιστεύουν ότι το σεξ χρειάζεται μόνο
για να γεννηθούν παιδιά. Γυναίκες όλων των κατηγοριών μπορούν να έχουν
δυνατή σεξουαλικότητα, αλλά η ποσότητα του σεξ που έχουν εξαρτάται άμεσα
από την κυριαρχικότητά τους. Οι κυριαρχικές έχουν πλουσιότερη
σεξουαλική ζωή από αυτές της μέσης κυριαρχικότητας και οι μέσης
κυριαρχικότητας έχουν περισσότερο σεξ από αυτές της χαμηλής.
Οι γυναίκες μέσης κυριαρχικότητας έχουν συνήθως
ρομαντική διάθεση προς το σεξ. Τους αρέσει να ερωτοτροπεί ο εραστής κάτω
από το φως των κεριών, με απαλή μουσική και συνήθως επιλέγουν τον
“λογιστή”, κάποιο νοικοκυρεμένο άνθρωπο με σταθερή δουλειά, ίσως όχι
τόσο όμορφο ή έξυπνο, αλλά που θα τους παρέχει την πολυπόθητη ασφάλεια.
Οι γυναίκες χαμηλής κυριαρχικότητας μοιάζουν να θεωρούν τη σεξουαλική
πράξη αποκρουστική, σιχαμένη, και βρίσκουν ότι το ανδρικό σεξουαλικό
όργανο είναι κακάσχημο, ενώ οι γυναίκες υψηλής κυριαρχικότητας το
βρίσκουν πανέμορφο.
Οι γυναίκες υψηλής κυριαρχικότητας έκαναν περισσότερο
σεξ από τις υπόλοιπες, είχαν πολύ περισσότερους εραστές, έκαναν πιο
εύκολα λεσβιακές σχέσεις και τους άρεσαν οι πειραματισμοί (στοματικός
και πρωκτικός έρωτας, τρίγωνα, όργια). Η σημαντική παρατήρηση όμως του
Μάσλοου είναι ότι όλες οι γυναίκες, ανεξάρτητα από την ομάδα
κυριαρχικότητάς τους, είχαν την τάση να προτιμούν άνδρες λίγο πιο
κυριαρχικούς από τις ίδιες, αλλά πάντα εντός της ομάδας τους. Οι χαμηλής
κυριαρχικότητας προτιμούσαν τους άνδρες που τις λατρεύουν επί σειρά
ετών, γράφουν ερωτικές επιστολές και ποιήματα, χωρίς να τις πιέζουν για
να πάνε στο κρεβάτι. Αυτές οι γυναίκες βρίσκουν τους άνδρες μέσης και
υψηλής κυριαρχικότητας, εκφοβιστικούς, τους τρέμουν. Οι γυναίκες μέσης
κυριαρχικότητας, βαριούνται πολύ με τον άνδρα χαμηλής, αλλά φοβούνται
επίσης πολύ τους υψηλής, δεν αισθάνονται άνετα μαζί τους. Μια γυναίκα
υψηλής κυριαρχικότητας, περιγράφει ο Μάσλοου, έψαχνε για χρόνια να βρει
έναν άνδρα λίγο πιο κυριαρχικό από την ίδια και όταν τον βρήκε, τον
παντρεύτηκε και του παρέμεινε πιστή. Της άρεσε όμως να τον προκαλεί να
καυγαδίσουν και ήθελε ο καυγάς τους να τελειώνει με άγριο σεξ. Μια άλλη
γυναίκα υψηλής κυριαρχικότητας, είπε στον Μάσλοου ότι μπορούσε να έρθει
σε οργασμό, απλά κοιτάζοντας έναν άνδρα που της άρεσε. Τελευταία όμως
δεν είχε οργασμό, με δύο συνεχόμενους εραστές, γιατί “ήταν πολύ
αδύναμοι, δεν μπόρεσα να τους το δώσω”…
Οι άνθρωποι υψηλής κυριαρχικότητας σπάνια
ενδιαφέρονται ερωτικά για άτομα που δεν ανήκουν στην “τάξη” τους.
Μπορούν εύκολα να ενδώσουν και να κοιμηθούν με άτομα χαμηλής ή μέσης
κυριαρχικότητας, αλλά αδυνατούν να ενδιαφερθούν προσωπικά γι’ αυτά.
Πάντως, μερικές φορές συνδέονται ερωτικά με άτομα χαμηλότερης
κυριαρχικότητας, επειδή αισθάνονται μοναξιά ή μελαγχολία, παίρνει
τρομερά πάνω του το ηθικό τους και το χρησιμοποιούν όπως ακριβώς άλλοι
χρησιμοποιούν τα ναρκωτικά. Αλλα τι λέω, από όσο ισχυρίζονται σύγχρονες
έρευνες, το σεξ μπορεί εύκολα να γίνει ναρκωτικό. Σε ένα ισορροπημένο
άτομο αυτό δεν συμβαίνει, να συνάπτει σχέση με άτομο εκτός της ομάδας
κυριαρχικότητάς του, συμβαίνει όμως συχνά στον υπερφορτισμένο
κυριαρχικό. Αυτός ο άνθρωπος γεννήθηκε έτσι, με περισσότερη ζωική
ενέργεια από τους υπόλοιπους και πρέπει να επιβιώσει, να κάνει το δικό
του. Συνήθως όμως γεννιέται σε ένα κόσμο που έχει ήδη αρχηγούς και
πρέπει να παλέψει για να καταφέρει αυτό που του τρώει τα σωθικά, να
επιβάλλει την κυριαρχικότητά του, να δείξει τη μοναδικότητά του. Μπορεί
να στραφεί στη βία, και πολύ συχνά το κάνει, αλλά μπορεί να στραφεί και
προς τις επιστήμες ή τις τέχνες.
Από αυτή την άποψη, ο κυριαρχικός άνθρωπος βρίσκεται πολύ κοντά στον Βίαιο άνθρωπο
του Βαν Βογκτ, που μελετήσαμε σε προηγούμενο άρθρο. Αν θυμηθούμε το
παράδειγμα του Μπετόβεν, που θυμωμένος μια μέρα έχυσε ένα φλυτζλανι με
καυτό καφέ στο πρόσωπο ενός σερβιτόρου, είναι εύκολο να αφήσεις το θυμό
σου να ξεσπάσει πάνω σε κάποιο εξιλαστήριο θύμα. Αν όμως πατήσεις το
ψυχικό σου φρένο, αν εξοικονομίσεις όλη την ενέργεια που χάνεις
θυμώνοντας (απίστευτη ποσότητα), τότε μπορεί να τη διοχετεύσεις
δημιουργικά και ν’ ακούσεις τι σου λέει η κυρία έμπνευση. Ο Μπετόβεν
προτίμησε να πατήσει το φρένο και να στραφεί προς τη δημιουργία…
ευτυχώς.
Σε προηγούμενες περιόδους της ιστορίας, η
κυριαρχικότητα έπαιζε ρόλο, αλλά δεν δημιουργούσε, μεγάλα τουλάχιστον,
προβλήματα. Ο Μάσλοου λέει ότι σε μια κοινωνία με αυστηρό διαχωρισμό
ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, για παράδειγμα αριστοκρατία, πλούσιοι,
λαός, όλα πάνε κατ’ ευχήν. Ο κυριαρχικός χωρικός θα αισθανθεί καλά αν
γίνει ο σιδεράς του χωριού ή πρόεδρος του χωριού. Δεν περιμένει να γίνει
λόρδος ή καρδινάλιος και δεν μισεί τον λόρδο που είναι λιγότερο
κυριαρχικός από τον ίδιο. Ξέρει καλά τη θέση του μέσα στον κόσμο και τι
να περιμένει από αυτόν. Αντίθετα, στην εποχή μας, όπου παιδιά της
εργατικής τάξης, όπως οι Beatles, η Μαντόνα ή οι "αληταράδες" AC/DC και
Ramones, καταφέρνουν να γίνουν είδωλα της μουσικής ή κινηματογραφικοί
αστέρες, η κατάσταση αλλάζει. Οι κυριαρχικοί νεαροί της εργατικής τάξης
δεν βλέπουν κανένα λόγο να μη γίνουν οι ίδιοι είδωλα της ποπ, πλούσιοι
και επιτυχημένοι. Θέλουν να έχουν την “πρωτιά” κάπου, να ξεχωρίζουν. Σε
κάθε σχολείο με 500 παιδιά, υπάρχουν 25 υψηλής κυριαρχικότητας που
κάνουν ό, τι μπορούν για να ξεχωρίσουν. Μερικά από αυτά είναι καλοί
μαθητές, άλλοι καλοί αθλητές, άλλοι όμως δεν έχουν κανένα ταλέντο, πέρα
από την κυριαρχικότητα, την επιπλέον ενέργεια που τα υποχρεώνει να
παλεύουν συνέχεια με τους συμμαθητές τους. Πώς είναι δυνατόν αυτά τα
άτομα να μπορέσουν να εκφράσουν την κυριαρχικότητά τους; Με κάθε δυνατό
τρόπο. Αν είναι όμορφα, με το θαυμασμό του άλλου φύλου και τις
πολυάριθμες ερωτικές κατακτήσεις, αν έχουν μυική δύναμη, με το να
δέρνουν, όποτε βρουν ευκαιρία, τους άλλους, αν είναι έξυπνα, με το να
γίνουν πρώτοι μαθητές. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις και τις μελέτες του
Μάσλου, πολλα πρόσωπα της ιστορίας που ξεχώρισαν για τη δημιουργικότητά
και την ευφυία τους, όπως οι Πλάτωνας, Χέγκελ, Μαρξ, Βιτγκενστάιν,
Πικάσο, Τζαρά, Ντεμπόρ, ανήκαν στην κατηγορία του 5%, της υψηλής
κυριαρχικότητας. Σε αυτήν ανήκαν φυσικά και οι Μέγας Αλέξανδρος και
Ναπολέων, Τσέγκις Χαν, Αττίλας, Χίτλερ, Στάλιν, Μάρκος, Πινοσέτ. Όπως
όμως επισημαίνει ο Colin Wilson, ο οποίος γνώρισε προσωπικα τον Μάσλοου
και έγραψε τη βιογραφία του (New Pathways in Psychology, Maslow and the
post-Freudian Revolution), οι πιο γνωστοί κατά συρροήν δολοφόνοι
(Αλμπερτ ντε Σάλβο, ο στραγγαλιστής της Βοστώνης, Τεντ Μπάντι –
ο δολοφόνος με το υψηλό IQ -, Αντρέι Τσικατίλο, ο Ρώσος κανίβαλος,
Τσαρλς Μάνσον κλπ) ανήκουν κι αυτοί στην ίδια κατηγορία. Άλλοι
συνάδελφοι είναι και οι ιντριγκαδόροι πολιτικοί, όπως οι Ταλεϋράνδος,
Ρισελιέ, Κίσινγκερ, Νίξον, που διψάνε τόσο πολύ για εξουσία.
Η πιο σημαντική ίσως παρατήρηση του Μάσλοου πάνω στην
κυριαρχικότητα (και τη μελέτησε, σε ζώα και ανθρώπους γύρω στα 30
χρόνια) είναι ότι όλες οι κατηγορίες έχουν την τάση να γίνουν πιο
κυριαρχικές, όποτε βρίσκουν την ευκαιρία. Ο βίαιος νεαρός που πάει στο
γήπεδο με το λοστό και κατατρομάζει τις γριούλες της γειτονιές, ο
γνωστός μας βαρύμαγκας ή χούλιγκαν, συνήθως ανήκει στην κατηγορία της
μέσης κυριαρχικότητας (που είναι και η πιο πολυπληθής) και προσπαθεί να
ανέβει βαθμίδα με τον τσαμπουκά.
Οι παρατηρήσεις, τόσο του Λόρεντς όσο και του
Τίνμπεργκεν, έδειξαν ότι αυτή η κατηγορία υψηλής κυριαρχικότητας, το 5%,
ισχύει και σε όλα τα ζωικά είδη, ιδιαίτερα σε αυτά που ζουν σε αγέλη.
Ένας βιολόγος-ψυχολόγος, ο John B. Calhoun (1917-1995, περίφημος για τις
θεωρίες του πάνω στην αναπόφευκτη βία που δημιουργεί ο υπερπληθυσμός),
που έκανε πειράματα με αρουραίους, παρατήρησε ότι όταν δημιουργούσε
τεχνητό υπερπληθυσμό στα κλουβιά των αρουραίων, το κυριαρχικό 5%
μετατρεπόταν σε εγκληματικό 5%. Αυτοί οι αρουραίοι έδειξαν την
κυριαρχικότητά τους πολύ διαφορετικά από όσο τη δείχνουν όταν είναι
ελεύθεροι στη φύση., άρχισαν να βιάζουν αδιάκριτα και πέρασαν και στον
κανιβαλισμό (κανένα σαρκοβόρο δεν τρώει ποτέ άλλο ζώο της ίδιας ράτσας).
Οι οικολόγοι δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για τις έρευνές του.
5% μας κάνει 50.000 στο εκατομμύριο! Δεν μπορούμε να
έχουμε 50.000 πρωθυπουργούς, ή προέδρους της δημοκρατίας, στρατηγούς,
αρχιεπίσκοπους, πρωταθλητές… κάποια άτομα υψηλής κυριαρχικότητας είναι
υποχρεωμένα να μείνουν έξω από τις πρωταγωνιστικές θέσεις τις οποίες θα
καταλάβουν πιο ταλαντούχα μέλη της μέσης ή της χαμηλής κυριαρχικότητας.
Αυτό δημιουργεί συνήθως μεγάλη κοινωνική αναταραχή. Τον 18ο αιώνα, από
το 1750 και μετά, στοχαστές όπως οι Ρουσώ, Τομ Πέιν, υποστήριξαν με
πάθος ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα στην ελευθερία. Στον εικοστό
αιώνα, από το 1960 και μετά, υπήρχε η διάχυτη εντύπωση ότι όλοι οι
άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να γίνουν πλούσιοι και διάσημοι. Τι γίνεται
στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα; Παρακολουθείτε reality shows και
τηλεπαιχνίδια;
Τάκης Αθανασόπουλος
από το blog Ελευθεροτυπίας
από το blog Ελευθεροτυπίας
