Έχουμε ελεύθερη βούληση; Το ερώτημα δεν είναι σε
καμία περίπτωση καινούργιο, διχάζει φιλοσόφους και επιστήμονες εδώ και
αιώνες, αν όχι χιλιετίες. Και παραμένει αναπάντητο παρά το γεγονός ότι
τελευταία, με την πρόοδο των νευροεπιστημών στη διερεύνηση και στην
απεικόνιση του εγκεφάλου μας, έχει πάρει μια διαφορετική, περισσότερο
«απτή» διάσταση – ειδικοί έχουν προσπαθήσει να συλλάβουν την ελεύθερη
βούληση «επ’ αυτοφώρω» αλλά ως πρόσφατα χωρίς επιτυχία.
Όμως τώρα τελευταία μια ομάδα αμερικανών επιστημόνων υποστηρίζει ότι την «είδε» μέσα στον θόρυβο βάθους – σε ελεύθερη μετάφραση στα «παράσιτα» – της ηλεκτρικής δραστηριότητας των νευρώνων μας.
Αιώνια διαμάχη
Παραδοσιακά, αλλά και σήμερα, οι αντιμαχόμενες απόψεις σχετικά με την ανθρώπινη ελεύθερη βούληση είναι δύο.
Η μια εξ αυτών υποστηρίζει ότι φυσικά και είμαστε
κύριοι της συνείδησης και των αποφάσεών μας, κάτι το οποίο άλλωστε
ανταποκρίνεται απόλυτα στην εμπειρία που βιώνουμε καθημερινά.
Η άλλη, καθαρά ντετερμινιστική, απορρίπτει αυτή την
ιδέα: παρά το γεγονός ότι νομίζουμε πως εμείς οι ίδιοι κάνουμε τις
επιλογές μας, αντιτείνει, αυτές τελικά είναι προκαθορισμένες - και
μάλιστα υπαγορεύονται από παράγοντες της γενετικής κληρονομιάς μας και
του περιβάλλοντος στο οποίο έχουμε μεγαλώσει.
Το πρώτο πείραμα που «άναψε φωτιές» στην αιώνια αυτή
φιλοσοφικο-επιστημονική διαμάχη αναδεικνύοντας το ασυνείδητο σε
«κυβερνήτη» των αποφάσεών μας και αμφισβητώντας την ύπαρξη της
συνειδητής ελεύθερης βούλησης έγινε τη δεκαετία του 1970 από τον Μπέντζαμιν Λίμπετ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο.
Ο καθηγητής Λίμπετ είχε παρακολουθήσει με
ηλεκτροεγκεφαλογράφους την εγκεφαλική δραστηριότητα εθελοντών από τους
οποίους είχε ζητήσει να παραμείνουν για λίγο αδρανείς και στη συνέχεια
να πατήσουν ένα κουμπί σημειώνοντας την ακριβή στιγμή που πήραν αυτή την
απόφαση.
Τα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα είχαν δείξει ότι η
νευρωνική δραστηριότητα στον κινητικό φλοιό των εθελοντών (περιοχή του
εγκεφάλου που ελέγχει την κίνηση και άρα είναι η αμέσως αρμόδια για το
πάτημα του κουμπιού) πυροδοτούνταν σχεδόν μισό δευτερόλεπτο πριν από τη
στιγμή που οι εθελοντές είχαν σημειώσει ότι αποφάσισαν να ενεργήσουν – ένδειξη
η οποία υποδήλωνε ότι αν και οι εθελοντές νόμιζαν πως είχαν λάβει
συνειδητά την απόφαση να κάνουν τη συγκεκριμένη κίνηση ο εγκέφαλός τους
την είχε ήδη ξεκινήσει προτού οι ίδιοι το αντιληφθούν (νεότερα
παρόμοια πειράματα με τη μέθοδο της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας
έχουν δείξει ότι η νευρωνική δραστηριότητα προηγείται ως και κατά 10
δευτερόλεπτα της κίνησης).
Σύμφωνα με τους ερευνητές της τελευταίας έρευνας, η
ελεύθερη βούληση μπορεί να πηγάζει από τον θόρυβο βάθους που προκαλείται
από τη διαρκή χαοτική ηλεκτρική δραστηριότητα των νευρώνων του
εγκεφάλου μας.
«Παρά το γεγονός ότι προθέσεις, επιθυμίες και
στόχοι καθοδηγούν τις αποφάσεις μας με έναν γραμμικό τρόπο αιτίου και
αποτελέσματος, τα ευρήματά μας δείχνουν ότι οι αποφάσεις μας
επηρεάζονται επίσης από τον νευρωνικό θόρυβο ανά πάσα στιγμή» δήλωσε ο επικεφαλής της νέας έρευνας.
«Αυτή η τυχαία ενεργοποίηση, ή θόρυβος, ίσως
μάλιστα να αποτελεί το όχημα επάνω στο οποίο επιβαίνει η συνείδησή μας,
με τον ίδιο τρόπο που ο στατικός θόρυβος στο ραδιόφωνο χρησιμοποιείται
για να μεταφέρει το σήμα ενός σταθμού».
Θεωρεί ότι ενδεχομένως αυτός ο θόρυβος βάθους του
εγκεφάλου είναι αυτός που μας δίνει τη δυνατότητα να ανταποκρινόμαστε
δημιουργικά σε καινούργιες καταστάσεις και μας προσφέρει μια «γεύση ελεύθερης βούλησης».
Βήμα – Φαφούτη Λαλίνα
