Πολλοί από εκείνους που περιπλανώνται στον κόσμο χωρίς σαφή
προσανατολισμό
αισθάνονται ευτυχισμένοι από την κατάστασή τους
Συνέντευξη: H. T. Engelhardt
Οι πολιτισμικές αλλαγές, η αλλαγή του τρόπου ζωής των ανθρώπων και η ανάπτυξη των επιστημών ήρθαν να προσθέσουν νέα ηθικά διλήμματα σε αυτά που ήδη υπήρχαν από παλαιότερες εποχές. Ευθανασία, αμβλώσεις, κλωνοποίηση, μεταμοσχεύσεις, ομοφυλοφιλία, τεχνητή γονιμοποίηση και άλλα πολλά, παίρνουν άλλη διάσταση, όταν προσεγγίζονται επιστημονικά και πνευματικά μέσα από την ορθόδοξη πατερική παράδοση.
Εισαγωγικά
Η βιοηθική έχει αναδειχθεί εδώ και αρκετό καιρό σε ένα από τα πρωτεύοντα πεδία προβληματισμού που προσελκύουν το ενδιαφέρον της επιστημονικής σκέψης και της κοινής γνώμης.
Η βιοηθική έχει αναδειχθεί εδώ και αρκετό καιρό σε ένα από τα πρωτεύοντα πεδία προβληματισμού που προσελκύουν το ενδιαφέρον της επιστημονικής σκέψης και της κοινής γνώμης.
Στον ελληνικό χώρο το σκηνικό της βιοηθικής, όπως διαμορφώνεται την
τελευταία πενταετία, παρουσιάζει σημαντική πρόοδο σε σύγκριση με ο,τι
επικρατούσε στις αρχές της δεκαετίας του 90. Έχουν συγκροτηθεί επιτροπές
βιοηθικής από κοινωνικούς φορείς (κράτος, Εκκλησία, ανώτατα
εκπαιδευτικά ιδρύματα), έχουν διοργανωθεί υψηλού επιπέδου συνέδρια και
σεμινάρια, η βιοηθική έχει ενταχθεί ως κύριο και ως επιλεγόμενο μάθημα
σε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα, έχουν εκπονηθεί διδακτορικές διατριβές
και μεταπτυχιακές εργασίες, και την τελευταία διετία λειτουργεί στο
Πανεπιστήμιο Κρήτης διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών με
αντικείμενο την βιοηθική.
Η ευρύτατα διαδεδομένη χρήση του Διαδικτύου, τα επιστημονικά περιοδικά έντυπα και η επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χώρας μας με εκείνα του εξωτερικού δημιούργησαν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για πρόσβαση στην διεθνή βιβλιογραφία. Αποτέλεσμα αυτής της πρόσβασης και της επικοινωνίας ήταν η διαμόρφωση μίας πληρέστερης σε σχέση με το παρελθόν εικόνας, για το περιεχόμενο και τον τρόπο λειτουργίας της βιοηθικής. Ωστόσο η ενδελεχής ενασχόληση με το φαινόμενο «βιοηθική» στην ελληνική πραγματικότητα αναδεικνύει την ύπαρξη κάποιων κενών στην κατανόηση του εν λόγω πεδίου. Τα κενά αυτά έχουν συχνά ως αποτέλεσμα την επιφανειακή θεώρηση της βιοηθικής ως κλάδου, όπως και των ίδιων των βιοηθικών ζητημάτων. Με άλλα λόγια, η θεώρηση των επί μέρους βιοηθικών ζητημάτων κινείται πολλές φορές στο επίπεδο της «ρηχής» δεοντολογίας, χωρίς να εμβαθύνει στην ουσία του βιοηθικού προβληματισμού. Η αναζήτηση των αιτίων που οδηγούν στην επιφανειακή αυτήν θεώρηση είναι αρκετά σύνθετη υπόθεση και μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μίας ανεξάρτητης και εκτεταμένης μελέτης, η οποία δεν είναι του παρόντος.
Εκείνο, ωστόσο, που πρέπει να επισημανθεί είναι πως η αντίληψη ότι η βιοηθική είναι ένας επιστημονικός κλάδος κοινώς αποδεκτός ως προς τις αρχές και το πνεύμα που εκφράζει, είναι περιοριστική και σε πολλές περιπτώσεις αποδεικνύεται αποπροσανατολιστική. Προς αυτή την περιοριστική αντίληψη ωθεί και η μονοσήμαντη μελέτη της διεθνούς βιοηθικής βιβλιογραφίας, η οποία αναδεικνύει την βιοηθική σε συμπαγή διεπιστημονικό κλάδο, όπου πολλές επιστήμες συνεργάζονται με σκοπό να εξάγουν ηθικά συμπεράσματα σε ιατρικά δεδομένα επί τη βάσει κοινά αποδεκτών ηθικών αρχών3.
Κάτω από αυτήν την οπτική γωνία η βιοηθική εκλαμβάνεται ως κάτι σταθερό και δεδομένο. Απηχεί κυρίως την νοοτροπία της αμερικανικής κουλτούρας και κοινωνικής πραγματικότητας, και απέχει κατά πολύ από την κοσμοθεωρία άλλων πολιτισμών. Όταν όμως πολιτισμικές και ηθικές αξίες μεταφέρονται και επιβάλλονται αυτούσιες από μία κοινωνία σε άλλη, τότε η φαλκιδεύουν τις παραδοσιακές αξίες της δεύτερης, προσπαθώντας να τις αντικαταστήσουν, η απορρίπτονται ως ξένο σώμα. Αυτή η μονοσήμαντη θεώρηση της βιοηθικής έδωσε την αφορμή να της ασκηθεί δίκαιη κριτική ότι λειτουργεί ως ηθική της παγκοσμιοποίησης4.
Υπάρχει ωστόσο μία μερίδα επιφανών βιοηθικολόγων, η οποία εξετάζει την βιοηθική από κάποια άλλη οπτική γωνία. Την εξετάζει όχι απλά ως κλάδο που ασχολείται με την ανάδειξη και μελέτη των ηθικών προβλημάτων που ανακύπτουν από τις εφαρμογές της σύγχρονης βιοϊατρικής τεχνολογίας, αλλά ως πολιτισμικό φαινόμενο5. Αυτή η θεώρηση της βιοηθικής, χωρίς να αγνοεί όλα τα προηγούμενα, αφήνει περιθώρια κριτικού διαλόγου, ο οποίος δημιουργεί τις προϋποθέσεις λειτουργίας της βιοηθικής και σε άλλες κοινωνίες. Δυστυχώς, πολλοί από όσους εμπλέκονται στον βιοηθικό διάλογο, πιεζόμενοι πιθανόν από τις ραγδαίες εξελίξεις στον χώρο της βιοϊατρικής τεχνολογίας, παραθεωρούν αυτή την διάσταση της βιοηθικής, εκλαμβάνοντάς την πιθανόν ως «φιλοσοφική πολυτέλεια». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, όπως ήδη αναφέρθηκε, την επιφανειακή θεώρηση της βιοηθικής και τον κίνδυνο εκφυλισμού της σε δεοντολογία.
Η ευρύτατα διαδεδομένη χρήση του Διαδικτύου, τα επιστημονικά περιοδικά έντυπα και η επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χώρας μας με εκείνα του εξωτερικού δημιούργησαν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για πρόσβαση στην διεθνή βιβλιογραφία. Αποτέλεσμα αυτής της πρόσβασης και της επικοινωνίας ήταν η διαμόρφωση μίας πληρέστερης σε σχέση με το παρελθόν εικόνας, για το περιεχόμενο και τον τρόπο λειτουργίας της βιοηθικής. Ωστόσο η ενδελεχής ενασχόληση με το φαινόμενο «βιοηθική» στην ελληνική πραγματικότητα αναδεικνύει την ύπαρξη κάποιων κενών στην κατανόηση του εν λόγω πεδίου. Τα κενά αυτά έχουν συχνά ως αποτέλεσμα την επιφανειακή θεώρηση της βιοηθικής ως κλάδου, όπως και των ίδιων των βιοηθικών ζητημάτων. Με άλλα λόγια, η θεώρηση των επί μέρους βιοηθικών ζητημάτων κινείται πολλές φορές στο επίπεδο της «ρηχής» δεοντολογίας, χωρίς να εμβαθύνει στην ουσία του βιοηθικού προβληματισμού. Η αναζήτηση των αιτίων που οδηγούν στην επιφανειακή αυτήν θεώρηση είναι αρκετά σύνθετη υπόθεση και μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μίας ανεξάρτητης και εκτεταμένης μελέτης, η οποία δεν είναι του παρόντος.
Εκείνο, ωστόσο, που πρέπει να επισημανθεί είναι πως η αντίληψη ότι η βιοηθική είναι ένας επιστημονικός κλάδος κοινώς αποδεκτός ως προς τις αρχές και το πνεύμα που εκφράζει, είναι περιοριστική και σε πολλές περιπτώσεις αποδεικνύεται αποπροσανατολιστική. Προς αυτή την περιοριστική αντίληψη ωθεί και η μονοσήμαντη μελέτη της διεθνούς βιοηθικής βιβλιογραφίας, η οποία αναδεικνύει την βιοηθική σε συμπαγή διεπιστημονικό κλάδο, όπου πολλές επιστήμες συνεργάζονται με σκοπό να εξάγουν ηθικά συμπεράσματα σε ιατρικά δεδομένα επί τη βάσει κοινά αποδεκτών ηθικών αρχών3.
Κάτω από αυτήν την οπτική γωνία η βιοηθική εκλαμβάνεται ως κάτι σταθερό και δεδομένο. Απηχεί κυρίως την νοοτροπία της αμερικανικής κουλτούρας και κοινωνικής πραγματικότητας, και απέχει κατά πολύ από την κοσμοθεωρία άλλων πολιτισμών. Όταν όμως πολιτισμικές και ηθικές αξίες μεταφέρονται και επιβάλλονται αυτούσιες από μία κοινωνία σε άλλη, τότε η φαλκιδεύουν τις παραδοσιακές αξίες της δεύτερης, προσπαθώντας να τις αντικαταστήσουν, η απορρίπτονται ως ξένο σώμα. Αυτή η μονοσήμαντη θεώρηση της βιοηθικής έδωσε την αφορμή να της ασκηθεί δίκαιη κριτική ότι λειτουργεί ως ηθική της παγκοσμιοποίησης4.
Υπάρχει ωστόσο μία μερίδα επιφανών βιοηθικολόγων, η οποία εξετάζει την βιοηθική από κάποια άλλη οπτική γωνία. Την εξετάζει όχι απλά ως κλάδο που ασχολείται με την ανάδειξη και μελέτη των ηθικών προβλημάτων που ανακύπτουν από τις εφαρμογές της σύγχρονης βιοϊατρικής τεχνολογίας, αλλά ως πολιτισμικό φαινόμενο5. Αυτή η θεώρηση της βιοηθικής, χωρίς να αγνοεί όλα τα προηγούμενα, αφήνει περιθώρια κριτικού διαλόγου, ο οποίος δημιουργεί τις προϋποθέσεις λειτουργίας της βιοηθικής και σε άλλες κοινωνίες. Δυστυχώς, πολλοί από όσους εμπλέκονται στον βιοηθικό διάλογο, πιεζόμενοι πιθανόν από τις ραγδαίες εξελίξεις στον χώρο της βιοϊατρικής τεχνολογίας, παραθεωρούν αυτή την διάσταση της βιοηθικής, εκλαμβάνοντάς την πιθανόν ως «φιλοσοφική πολυτέλεια». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, όπως ήδη αναφέρθηκε, την επιφανειακή θεώρηση της βιοηθικής και τον κίνδυνο εκφυλισμού της σε δεοντολογία.
Δρ Engelhardt, είστε καθηγητής της Ιατρικής Φιλοσοφίας. Τι είναι η Ιατρική Φιλοσοφία;
Η Ιατρική Φιλοσοφία η η Φιλοσοφία της Ιατρικής είναι ένα επιστημονικό πεδίο που εστιάζει το ενδιαφέρον του στην έρευνα των μεταφυσικών, επιστημολογικών και ηθικών ζητημάτων που σχετίζονται με την ιατρική και τις βιοϊατρικές επιστήμες. Μεταξύ άλλων, επιδιώκει να κατανοήσει τις απαιτήσεις που τίθενται από την ιατρική σχετικά με την υγεία, την ασθένεια, την ανικανότητα και την ορθή συμπεριφορά στην υγειονομική περίθαλψη. Αν και ο ίδιος κάνω δημοσιεύσεις και διδάσκω σχετικά με την Φιλοσοφία της Ιατρικής, ενδιαφέρομαι εξ ίσου και για τα βασικά ζητήματα στην Φιλοσοφία. Είμαι καθηγητής της Φιλοσοφίας. Έχω επίσης και πτυχίο Ιατρικής. Επειδή προσπαθώ να φέρω αυτούς τους δυό τομείς κοντά, μεγάλο μέρος της εργασίας που έχω πραγματοποιήσει εστιάζεται στα ζητήματα της φιλοσοφίας που αφορούν την ιατρική. Έχω, ωστόσο, χρησιμοποιήσει και την Ιατρική για να ρίξω φως σε βασικά ζητήματα σχετικά με την ηθική θεωρία και την φιλοσοφία της επιστήμης. Οι σειρές μαθημάτων στις οποίες διδάσκω συχνά επικεντρώνονται στην ιστορία των ιδεών. Εντούτοις, η σημαντικότερη διάσταση της ζωής μου είναι ότι είμαι βαπτισμένος ορθόδοξος Χριστιανός. Μου αρέσει επίσης πάρα πολύ να διαβάζω. Η Ορθοδοξία μου είναι απείρως σημαντικότερη από την κοσμική ζωή και τις ακαδημαϊκές δραστηριότητές μου.
Σήμερα μιλούν συχνά για την Φιλοσοφία σχετικά με τους ιδιαίτερους τομείς και τις επιστήμες.
Αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό. Η Φιλοσοφία της Ιατρικής, ως όρος, υπάρχει από την αρχή του 19ου αιώνα. Αρχικά, επικεντρωνόταν στην κατανόηση του τρόπου παραγωγής αξιωμάτων γνώσεως στην Ιατρική. Παραδείγματος χάριν, τι απαιτείται για να δικαιολογηθεί μία συγκεκριμένη διάγνωση η για να επιτραπεί μία ιδιαίτερη θεραπεία; Η φιλοσοφία της ιατρικής έχει ερευνήσει επίσης το νόημα βασικών εννοιών, όπως η ασθένεια, η αναπηρία και η υγεία. Η Φιλοσοφία της Ιατρικής εστιάζει το ενδιαφέρον της και στις ηθικές προεκτάσεις της Ιατρικής. Ωστόσο, αυτό τώρα ανήκει ως επί το πλείστον στο πεδίο της βιοηθικής. Ο όρος «βιοηθική» χρησιμοποιείται για πρώτη φορά το 1970. Η χρήση του με την τωρινή σημασία χρονολογείται από το 1971. Είναι πολύ
σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η βιοηθική προέκυψε ως μέρος ενός «κοσμικού» κινήματος6. Δεν ήταν μία θρησκευτικά ουδέτερη εξέλιξη. Είναι μάλλον ένα κίνημα που διαμορφώθηκε στην Βόρεια Αμερική και την Δυτική Ευρώπη, όπου οι κρατούσες κοινωνίες αποσυνδέθηκαν από το χριστιανικό παρελθόν τους και τις υποχρεώσεις που αυτό δημιουργούσε. Κατά συνέπεια, η κυρίαρχη τάση στον πολιτισμό δεν έδειχνε πλέον προθυμία να αντλήσει την καθοδήγηση από τις παραδοσιακές χριστιανικές πηγές του. Οι βιοηθικολόγοι εμφανίστηκαν περίπου ως ένα είδος κοσμικών ιερέων. Η βιοηθική έχει γίνει κάτι σαν μία κοσμική ηθική θεολογία. Εξετάζοντας την εμφάνιση της βιοηθικής στην Ελλάδα, μπορεί να ειπωθεί ότι είναι ένα κίνημα που εξάγεται από την Αμερική και που κατόπιν εισάγεται στην Δυτική Ευρώπη. Έχει τις ρίζες της σε ένα πολύ κοσμικό υπόβαθρο: θεμελίωση ενός ηθικού πλαισίου που δεν χρειάζεται να αναγνωρίσει την ύπαρξη του Θεού η την ενσάρκωση του Χριστού. Πρέπει να καταστεί σαφές ότι η βιοηθική παγιώθηκε ως ένας κοσμικός πολιτισμός που διαμορφώθηκε κατά την διάρκεια των τελευταίων 35 ετών, και που κατέστησε την Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη μετα-χριστιανικό και μεταπαραδοσιακό φαινόμενο. Η βιοηθική είναι μέρος αυτής της θεμελιώδους αλλαγής: είναι κάτι μετα-χριστιανικό και μετα-παραδοσιακό. Λέγοντας μετα-χριστιανικό εννοώ ότι ο σύγχρονος πολιτισμός και η βιοηθική επιδιώκουν να θεμελιώσουν την ηθική ζωή και ένα μέρος της ανθρώπινης προόδου χωρίς αναγνώριση της ύπαρξης του Θεού, πολύ λιγότερο, της αλήθειας του Χριστού και της Εκκλησίας. Αυτή η κοσμική βιοηθική είναι συχνά εχθρική προς την Εκκλησία. ..
…Εννοείτε ότι παρακολουθούμε το τέλος της χριστιανικής περιόδου;
Ναι. Προκύπτει ένας πολιτισμός που είναι συμπαγώς αντιχριστιανικός. Αυτές οι σύγχρονες εξελίξεις έχουν τις βαθιές ρίζες στην δυτική ιστορία. Οι απαρχές αυτού του σύγχρονου κοσμικού πολιτισμού προέκυψαν στην Δύση τον 16ο αιώνα με τον τριακονταετή πόλεμο (1618-1648) και τον εμφύλιο πόλεμο στην Αγγλία, που άρχισε το 1642 και οδήγησε στον αποκεφαλισμό του βασιλιά Καρόλου του 10ου την 30η Ιανουαρίου του 1649. Κατόπιν, οι άνθρωποι αναφορικά με τον Χριστιανισμό άρχισαν να κάνουν βήματα προς τα πίσω. Ακόμη η φιλοσοφία εκείνων των καιρών προσπάθησε να παρέχει μία κοσμική διάσταση στην χριστιανική ηθική, αλλά χωρίς καμία ιδιαίτερη θρησκευτική δέσμευση. Έτσι ήταν σαν να έχουμε έναν Χριστιανισμό που στρέφεται προς τον πλησίον, χωρίς ωστόσο στροφή προς τον Θεό, πολύ περισσότερο δε προς τον Χριστό. Ο Χριστός ήταν «εκεί», αλλά συχνά μόνο ως Θεός των δεϊστών, ένας Θεός που δεν συμμετείχε προσωπικά στην ανθρώπινη σωτηρία. Αρχίζοντας ήδη τον 17ο αιώνα, και σίγουρα τον 18ο αιώνα, δεδομένου ότι ο Διαφωτισμός επικράτησε σε μεγάλο βαθμό, ένας νέος και κοσμικός πολιτισμός προέκυψε. Στην Αγγλία το 1688 έλαβε χώρα ο,τι καλείται ως μεγάλη, λαμπρή και αναίμακτη επανάσταση, που κατέληξε στην βασιλεία των William και Μary και τελικά σε μια πιο εκκοσμικευμένη περίοδο στην βρετανική ιστορία. Εκεί διαπιστώνουμε μία ισχυρή εμμονή και πίστη στον ορθό λόγο, που είχε ήδη αναπτυχθεί κατά την πολιτιστική σύνθεση του δυτικού Χριστιανισμού του 13ου αιώνα. Η ελπίδα ήταν ότι ο ορθός λόγος θα μπορούσε να λειτουργήσει για τον κοσμικό πολιτισμό, όπως και για τον δυτικό Χριστιανισμό στο παρελθόν, χωρίς ωστόσο ιδιαίτερες θεολογικές δεσμεύσεις. Η ισχυρή πίστη και οι αξιώσεις εξ ονόματος του ορθού λόγου άρχισαν να τίθενται εν αμφιβόλω με την Γαλλική Επανάσταση του 1789. Εάν κάποιος θεωρήσει ότι ο Διαφωτισμός εκτείνεται από το 1689 (η βρετανική Διακήρυξη των δικαιωμάτων) έως το 1789, μπορεί λίγο-πολύ να αναγνωρίσει μία περίοδο στην οποία προέκυψε μία ισχυρή έως και καταναγκαστική τάση για εκκοσμίκευση. Στο τέλος του 19ου αιώνα και κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα, η πίστη του Διαφωτισμού στον ορθό λόγο αμφισβητείται και κλονίζεται. Έτσι προκύπτει η μετα-νεωτερικότητα. Με την απώλεια πίστης στον ορθό λόγο, ο εκκοσμικευμένος ορθολογισμός τεμαχίζεται σε πολυάριθμες εκδοχές της ανθρώπινης ορθολογιστικής ικανότητας. Αναφύεται έτσι ένας πολυθεϊσμός από ανταγωνιστικές μεταξύ τους εκδοχές του ανθρώπινου αγαθού και της ανθρώπινης προόδου.
Όσο ο νεωτερισμός ήταν πρόθυμος να υιοθετεί στοιχεία από τον Χριστιανισμό και, αφού τον «μεταφράζει» στους όρους του, να τον χρησιμοποιεί, επηρεαζόταν ακόμα από εκείνον. Το νέο σε σχέση με αυτά που αναπτύχθηκαν από το τέλος του 19ου και στην διάρκεια του 20ου αι., και αυτό που είναι σημαντικό για όσα διαδραματίζονται τώρα, είναι η προσπάθεια πλήρους αποσύνδεσης από την χριστιανική κληρονομιά. Μια προσπάθεια που εστιάζεται όχι μόνο στην θεώρηση της ζωής χωρίς καμία θεολογική αίσθηση, αλλά και στην αποσύνδεση από την χριστιανική κληρονομιά καθ εαυτήν. Εδώ μπορεί κάποιος να ανατρέξει στην αντίδραση που εκδηλώθηκε εναντίον της ενσωμάτωσης μιας αναφοράς στις χριστιανικές ρίζες της Ευρώπης στο ευρωπαϊκό σύνταγμα. Αυτό είναι αληθινά μια ριζική αλλαγή. Σε αυτό το πλαίσιο, η βιοηθική αναπτύσσεται ως όψιμο νεωτερικό και πρώιμο μετανεωτερικό φαινόμενο. Αφενός, διατηρεί επίσημα μία συμπαγή πίστη στον ορθό λόγο. Αφετέρου, έχει κατατμηθεί σε πολυάριθμες εκδοχές της ορθής βιοηθικής συμπεριφοράς. Εν τούτοις, παρουσιάζεται ενοποιημένη σε ένα σημείο: περιλαμβάνει ένα σύνολο διανοητικών δραστηριοτήτων που εκφράζουν διάφορες αρνητικές απόψεις απέναντι στην θρησκεία γενικά, και απέναντι στον Χριστιανισμό ειδικότερα.
Όταν κάποιος κάνει λόγο για Φιλοσοφία της Ιατρικής η της Βιοηθικής, αυτόματα προκύπτει ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων. Ορισμένα περιλαμβάνουν πολύ τεχνικά, φιλοσοφικά ερωτήματα. Κάποιος μπορεί να εξετάσει εκφάνσεις της ασθένειας και να αναρωτηθεί, εάν λειτουργούν ως επαρκείς ιατρικές εξηγήσεις. Μια Φιλοσοφία της Ιατρικής που πραγματεύεται τέτοια ζητήματα έχει πολλές ομοιότητες με την Φιλοσοφία της Επιστήμης. Μέσα σε αυτό το πνεύμα, η Φιλοσοφία της Ιατρικής και της Βιοηθικής δεν μπορεί να κατηγορηθεί ότι εκφράζει οποιαδήποτε αντιχριστιανική προκατάληψη. Αποτελεί μία διανοητική αναζήτηση που δεν είναι συνήθως πνευματικά επιβλαβής, μια απόπειρα για βαθύτερη κατανόηση της Ιατρικής ως επιστημονικής προσπάθειας. Η βιοηθική, εν τούτοις, ως νεοαναπτυσσόμενη ειδίκευση μέσα σε αυτήν την ευρύτερη Φιλοσοφία της Ιατρικής συνιστά ένα έντονα κοσμικό φαινόμενο.
Τελικά που ακριβώς αποσκοπεί η βιοηθική; Τι επιδιώκει και ποιό είναι το περιεχόμενό της;
Η βιοηθική γεννήθηκε για να εξυπηρετήσει δυό σχετικούς μεταξύ τους στόχους: έναν θεωρητικό και έναν πρακτικό. Ο πρώτος στόχος ήταν να παρασχεθεί μία θεωρητική περιγραφή της ορθής ηθικής συμπεριφοράς για τους ιατρούς, τις νοσοκόμες και τους βιοϊατρικούς επιστήμονες. Ο δεύτερος στόχος ήταν να δημιουργήσει ένα είδος κοσμικών ιερέων που θα μπορούσαν να δώσουν τις συμβουλές στα νοσοκομεία, τις ιατρικές σχολές και τα ερευνητικά κέντρα. Πρώτα ορίστηκε ένα θεωρητικό υπόβαθρο-πλαίσιο, το οποίο έθετε τα όρια του ορθώς πράττειν. Και κατόπιν δημιουργήθηκε το πρόγραμμα της κατάρτισης των ανθρώπων που θα μπορούσαν να δώσουν τις συμβουλές τους στα όρια του παραπάνω θεωρητικού υπόβαθρου.
Έτσι, με άλλα λόγια, ένας στόχος είναι να εκπαιδευτούν οι εμπειρογνώμονες που θα μπορούσαν έπειτα να καθοδηγήσουν άλλους ανθρώπους;
Έτσι είναι. Η βιοηθική έχει τόσο θεωρητικές όσο και πρακτικές διαστάσεις. Υπάρχουν άνθρωποι στα πανεπιστήμια που παράγουν μία βιβλιογραφία, και έπειτα υπάρχουν άνθρωποι στα νοσοκομεία και σε ερευνητικές εγκαταστάσεις που ασκούν συμβουλευτική, όπως θα έκαναν ιερείς οι οποίοι υπηρετούν ως εφημέριοι στα θρησκευτικά νοσοκομεία. Κατά συνέπεια, σε κάθε μεγάλο νοσοκομείο, τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει πρόσβαση σε ένα βιοηθικολόγο που μπορεί να δώσει τις συμβουλές. ..
Στους ασθενείς η στους γιατρούς;
Στους ιατρούς, τις νοσοκόμες, τους ασθενείς και τις οικογένειες.
Πως η νέα αυτή βιοηθική κατόπιν ταιριάζει με τους άλλους τομείς όπως, φερ ειπείν, την γενετική η την εφαρμοσμένη μηχανική;
Οι θεωρητικοί βιοηθικολόγοι διατυπώνουν τις απόψεις τους περί της ορθής η μη ορθής χρήσης της Ιατρικής, συμπεριλαμβανομένης της Γενετικής Μηχανικής. Οι πρακτικοί βιοηθικολόγοι υπηρετούν στις επιτροπές που κάνουν την ηθική θεώρηση της έρευνας η ασκούν την συμβουλευτική στα νοσοκομεία. Η βιοηθική είναι και τα δυό: αφ ενός δημιουργεί μία βιβλιογραφία και αφ ετέρου μια ομάδα ατόμων ταγμένων στην διαμόρφωση της πολιτικής της υγειονομικής περίθαλψης και της ηθικής και δεοντολογίας της ιατρικής γενικότερα.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί κάτι πολύ ιδιαίτερο για την Δύση, η οποία είναι διαφορετική από τον ορθόδοξο Χριστιανισμό, καθώς επίσης και από τον ορθόδοξο ιουδαϊσμό. Η Δύση -στην πραγματικότητα ο παπισμός, όπως διαμορφώθηκε τον δωδέκατο αιώνα- άρχισε να θεωρεί την ηθική ως προοπτική έξω από την ζωή μας ως χριστιανών. Εμείς ως ορθόδοξοι χριστιανοί γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει καμία ηθική έξω από την χριστιανική ζωή προσανατολισμένη προς την σωστή κατεύθυνση. Αυτό που μπορεί να ενεργήσει ορθά μέσα μου είναι να σταματήσω να αγαπώ τον εαυτό μου και να αγαπήσω τον Θεό με όλη την καρδιά μου, και τον πλησίον μου όπως τον εαυτό μου. Για να κατευθυνθώ σωστά προς τον Θεό, πρέπει να αγαπήσω σωστά τον Θεό, έτσι ώστε και η αγάπη προς τον πλησίον μου να κατευθύνεται σωστά. Αλλά δεν θα καταλάβω ποτέ πλήρως τι σημαίνει αυτό, εάν δεν είμαι ορθόδοξος χριστιανός. Έξω από τον ορθόδοξο Χριστιανισμό, σε διαφορετικό πάντα βαθμό, θα ξεφύγω από τον στόχο μου. Οι ορθόδοξοι Εβραίοι και οι ορθόδοξοι Χριστιανοί κατανοούν αυτόν τον θεοκεντρικό χαρακτήρα της ηθικής συμπεριφοράς. Οι ορθόδοξοι Εβραίοι επισημαίνουν ότι, όταν φανερώνεται ο Θεός στον Νώε, δεν του παρέχει ένα εγχειρίδιο φιλοσοφίας. Στο ένατο κεφάλαιο της Γένεσης, ο Θεός ορίζει στον Νώε και στους γιους του τι πρέπει να κάνουν. Όταν ο Θεός μέσω του Μωϋσή αποκαλύπτει τον νόμο του στους Εβραίους, πάλι δεν εισηγείται ένα εγχειρίδιο φιλοσοφίας. Αντʼ αυτού, λέει: εδώ είναι 613 νόμοι μου, και εάν τους κρατήσετε, θα είστε υπό το έλεός μου. Αυτό που διαχώρισε την Δύση ήταν η αντίληψη ότι θα μπορούσε να υπάρξει μία ηθική προοπτική ανεξάρτητη της απαιτούμενης σχέσης με τον Θεό. Υιοθετώντας η Δύση την θέση ότι η ηθική θα μπορούσε να υφίσταται έξω από τον Θεό, θα μπορούσε κατόπιν να χρησιμοποιήσει αυτήν την ηθική για να επικρίνει και να αναδιαμορφώσει τις θρησκευτικές αντιλήψεις της. Αυτό συνέβη, επειδή η ηθική της είχε αναδειχθεί σε σημείο αναφοράς ανεξάρτητο από την χριστιανική ζωή. Κάτω από αυτήν την οπτική γωνία, κάποιος θα μπορούσε να τολμήσει να ισχυριστεί ότι η θρησκεία δεν προέχει της κοινής ηθικής. Ένα παράδειγμα των συνεπειών αυτής της άποψης είναι η κίνηση εκ μέρους πολλών δυτικών χριστιανικών θρησκειών να χειροτονήσουν ιέρειες και να ευλογήσουν τις ομοφυλοφιλικές ενώσεις.
Γενικά, οι άνθρωποι θεωρούν ότι η βιοηθική είναι κάτι που προσπαθεί να απαντήσει, ιδιαίτερα σήμερα, σε μερικά από τα δύσκολα ερωτήματα που έχουν να κάνουν με την άμβλωση, την τεχνητή γονιμοποίηση, την αντισύλληψη, την ευθανασία και άλλα παρόμοια.
Όλη αυτή η προβληματική αναπτύσσεται σε σχέση η ανεξάρτητα από την επερχόμενη παγκοσμιοποίηση και την ηθική της, και, συγχρόνως, είναι δυνατό να υπάρξει μία χριστιανική η ορθόδοξη βιοηθική;
Επιτρέψτε μου να προσπαθήσω να απαντήσω στην τελευταία ερώτηση πρώτα. Οι αληθινοί φιλόσοφοι είστε εσείς, οι μοναχοί. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος είπε ότι οι μοναχοί είναι οι αληθινοί φιλόσοφοι7. Η «Σοφία», που ισχυρίζομαι ότι αγαπώ, είναι ο Υιός του Θεού, στον οποίο είναι αφιερωμένη η Μεγάλη Εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη. Πρέπει να αντισταθούμε στην ιδέα ότι υπάρχει μία αληθινή και πλήρης φιλοσοφία έξω από την ακέραια ζωή της Εκκλησίας. Εάν θεωρήσουμε ότι υπάρχει, θα γίνουμε κι εμείς όπως οι παπικοί και οι διάφοροι Δυτικοί απόγονοί τους των πολυάριθμων προτεσταντικών σεκτών. Μια ορθόδοξη βιοηθική προσκαλεί τους ανθρώπους, όταν αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα, να ανατρέξουν στο πνεύμα των Πατέρων, και έπειτα να αναρωτηθούν πως, μέσα σε αυτό το πνεύμα, πρέπει να κατανοήσουν και να λύσουν το πρόβλημα που τους απασχολεί. Δηλαδή κάποιος πρέπει να θέσει τα βιοηθικά ερωτήματα και να απαντήσει σε αυτά με βάση το αρραγές θεμέλιο του ορθόδοξου Χριστιανισμού. Εάν κάποιος προσπαθεί να θέσει η να απαντήσει στις ερωτήσεις σχετικά με την ηθική έξω από μία ορθόδοξη αναζήτηση της Σοφίας του Θεού, αμέσως δημιουργεί ένα διανοητικό τέρας χειρότερο από οποιοδήποτε παράνομο προϊόν της γενετικής εφαρμοσμένης μηχανικής. Εκείνη η διανοητική εφαρμοσμένη γενετική θα δημιουργήσει ο,τι έκαναν και οι Ρωμαιοκαθολικοί• την ιδέα ότι η ηθική και η αληθινή φιλοσοφία μπορούν να υπάρξουν έξω από την ζωή της μετάνοιας, της στροφής προς τον Θεό.
Η φιλοσοφία και η θεολογία για τον ορθόδοξο είναι πάντα μία: η αληθινή φιλοσοφία και η θεολογία μας προσκαλούν να μάθουμε τελικά πως να μετανοήσουμε και πως να προσευχηθούμε.
Για την ηθική αυτό σημαίνει ότι, εάν υποβάλω μία ερώτηση για την κλωνοποίηση, πρέπει να απαντήσω σε αυτήν μέσα στο πνεύμα των Πατέρων. Θέτει την στάση μου και τα ερωτήματά μου στην προοπτική του πατερικού πνεύματος. Παραδείγματος χάριν, θα επανερχόμουν στον ιερό Χρυσόστομο. Στην εικοστή του ομιλία στην Προς Εφεσίους, ο ι. Χρυσόστομος τονίζει ότι οι γυναίκες δεν δημιουργήθηκαν για να γεννούν από μόνες τους, όπως μερικά φυτά, δηλαδή χωρίς την ένωση των φύλων8. Ο Χρυσόστομος μας υπενθυμίζει ότι ζούμε ως άνδρες και γυναίκες σύμφωνα με την εικόνα του Αδάμ και της Εύας στον παράδεισο. Ο Θεός, στο βιβλίο της Γενέσεως παρουσιάζει έναν κανόνα για την σχέση των ανδρών και των γυναικών, τον οποίον ο Χριστός προβάλλει ως κανόνα για την φυσιολογική ανθρώπινη αναπαραγωγή9. Η φυσιολογική αναπαραγωγή πρόκειται να προέλθει από την σαρκική ένωση του Αδάμ και της Εύας. Πρόκειται για αναφορά στον τρόπο με τον οποίον οι γιοι και οι κόρες του Αδάμ και της Εύας πρέπει να ενωθούν για να αναπαράγουν απογόνους. Δεν χρειάζομαι μία προοπτική ξένη προς τον ορθόδοξο Χριστιανισμό για να αναγνωρίσω ότι η κλωνοποίηση διαστρεβλώνει για εμάς την αναζήτηση του Θεού. Οι χριστιανοί πάντα ξέρουν ότι η σεξουαλικότητα και η αναπαραγωγή πρέπει να πραγματοποιούνται μόνον εντός της σαρκικής ένωσης ενός συζύγου με την σύζυγό του. Η χρήση της κλωνοποίησης θα διασπούσε αυτήν την σαρκική μίξη του συζύγου με την σύζυγό του ως προς την σύλληψη και γέννηση των παιδιών.
Όταν αντιμετωπίζουμε τα ηθικά ζητήματα γενικά και τα βιοηθικά ζητήματα ειδικότερα, οι ορθόδοξοι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, για να μην δημιουργήσουμε μία ηθική ως τρίτο πράγμα μεταξύ ημών και του Θεού. Όπως έχω ήδη υπογραμμίσει, υπάρχει αλήθεια στην άποψη ότι οι ορθόδοξοι χριστιανοί δεν έχουμε κανόνες ηθικής10. Αντʼ αυτής, έχουμε μία σχέση με τον Θεό. Δεν έχουμε την ηθική ως ανεξάρτητη προοπτική μεταξύ ημών και του Θεού. Δεν έχουμε την φιλοσοφία ως τρίτο πράγμα. Όταν ο ηθικός στοχασμός γίνεται ένα τρίτο πράγμα μεταξύ μας και του Θεού, μεταβάλλεται σε αυτό που ο αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς όριζε ως κακό. Στις Συνόδους που έγιναν στην Κωνσταντινούπολη το 1341, 1347 και 1351, διατυπώνεται ότι, εάν η φιλοσοφία αποβαίνει κάτι που παρεμβάλλεται μεταξύ ημών και του Θεού, τότε έχει παρανοηθεί ο ρόλος της. Ως εκ τούτου, πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι, όταν εμείς οι ορθόδοξοι αναφερόμαστε στα βιοηθικά προβλήματα κατά τον 21ο αιώνα, δεν επαναλαμβάνουμε το λάθος που έκανε ο δυτικός Χριστιανισμός τον 12ο και 13ο αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι, όταν θέτουμε το ερώτημα ποιά είναι η ηθική της κλωνοποίησης, πρέπει να θέσουμε πρώτα το ερώτημα, ποιά είναι η στάση του χριστιανισμού για την θέση της αναπαραγωγής στην έγγαμη ζωή. Αυτό θα μας φέρει πίσω ώστε να δούμε πως οι Πατέρες κατανόησαν την σχέση των υιών και των θυγατέρων του Αδάμ και της Εύας.
Ο ορθόδοξος Χριστιανισμός έχει επαρκείς πηγές για την θεώρηση των σύγχρονων βιοηθικών ερωτημάτων. Παραδείγματος χάριν, οι Πατέρες της Εκκλησίας ήταν πολύ σαφείς ότι κανείς δεν πρέπει να διαπράξει αυτοκτονία η την ευθανασία. Στον αρχαίο κόσμο υπήρχαν η αυτοκτονία και η ευθανασία σε μεγάλο βαθμό. Οι ορθόδοξοι έχουμε ήδη μια κατανόηση της έννοιας του καλού θανάτου. Έτσι δεν χρειάζεται να δημιουργήσουμε μία άλλη εκ νέου. Η Δύση έπρεπε να δημιουργήσει ένα ήθος μιας εκ νέου κατανόησης, επειδή επιδίωξε μία ηθική εκτός της κατά Χριστόν ζωής. Θέλησε να καταστήσει λογικά δυνατή μία επαναξιολόγηση της χριστιανικής ηθικής. Για να το φέρει αυτό εις πέρας, έπρεπε να δημιουργήσει μία ηθική, ένα υπόβαθρο, μια ιδεολογία, μια ανεξάρτητη φιλοσοφία. Στο τέλος, αυτή η θεώρηση ήταν υποχρεωμένη να υπαγορεύσει στους ανθρώπους ότι είναι ορθό να γίνονται αμβλώσεις, ότι είναι ορθή η ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία, ότι είναι ορθή η αποδοχή της ευθανασίας. Στα πρώτα χίλια έτη Χριστιανισμού, αναγνωρίστηκε σαφώς ότι όλα αυτά τα πράγματα είναι επιλήψιμα. Για να δημιουργήσει την νέα ηθική που υποστηρίζει την άμβλωση και την ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία, ο κοσμικός πολιτισμός έπρεπε να δημιουργήσει μία στρεβλή κατανόηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής και του θανάτου. Γι αυτό χαρακτηρίζω την σύγχρονη βιοηθική κομμάτι από την σάρκα του κοσμικού πολιτισμού. Τώρα αυτός ο πολιτισμός επιδιώκει να γίνει ένας παγκοσμιοποιημένος πολιτισμός. Επιδιώκει να γίνει η βάση για την δημόσια πολιτική παγκοσμίως. Αυτή η ισχυρή στροφή σε μία κοσμική προοπτική πολιτισμού με την δική του βιοηθική μετατοπίζει σαφώς το κέντρο της αναφοράς από τον Θεό στο άτομο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το άτομο που απομονώνεται από τον Θεό να εστιάζει την ύπαρξή του στην ελευθερία, την ισότητα, την ευχαρίστηση και την προσωπική του ικανοποίηση. Οι τέσσερις στυλοβάτες της παγκοσμιοποιημένης ηθικής και της βιοηθικής αποτελούν, άλλωστε, μία συμπαγή εκκοσμικευμένη αντίληψη της αυτονομίας, της ισότητας, της ευχαρίστησης, και της προσωπικής του ικανοποίησης η της αυτοεκπλήρωσης.
Ο καθηγητής κ. Γεώργιος Μαντζαρίδης μας είπε σε μία συζήτηση που είχαμε ότι η βιοηθική θεμελιώθηκε επάνω σε ορισμένες αρχές. Αυτές οι τέσσερις αρχές είναι η αυτονομία, η ευεργεσία, η αποφυγή πρόκλησης βλάβης και πόνου, και η δικαιοσύνη. Τηρούνται αυτές οι αρχές;
Δεν υπάρχει μόνο μία κοσμική βιοηθική. Υπάρχουν πολλές εκδοχές της κοσμικής βιοηθικής, όπως και ο διάβολος είναι λεγεώνα. Ακόμα και όταν θέλει να κάνει ο διάβολος ένα πράγμα, δεν μπορεί να πάρει τους φίλους του για να εργαστεί μαζί τους προς ένα κοινό σκοπό. Έτσι δεν υπάρχει μόνο μία κοσμική βιοηθική. Η βιοηθική για την οποία κάνει λόγο ο καθηγητής κ. Μαντζαρίδης είναι πολύ ιδιαίτερη, μία από τις πολλές σέκτες της κοσμικής βιοηθικής. Εν τούτοις οι άνθρωποι μιλούν για μία παγκόσμια ηθική και μία παγκόσμια βιοηθική. Δεν υπάρχει ούτε μόνο μια κοσμική ηθική, ούτε μόνο μία κοσμική βιοηθική. Αντʼ αυτού, υπάρχουν πολλές σέκτες της κοσμικής ηθικής που ανταγωνίζονται να καθιερώσουν την άποψή τους.
Η βιοηθική με τις τέσσερις αρχές για τις οποίες ομιλεί ο καθ. Μαντζαρίδης διατυπώθηκε αρχικά σε έναν τόμο που δημοσιεύθηκε το 1979 από τους Tom Beauchamp και James Childress. Σε εκείνο το κείμενο11 προώθησαν τέσσερις αρχές με έναν μέσο όρο αποδοχής12: αυτονομία, ευεργεσία, αποφυγή πρόκλησης βλάβης και πόνου, και δικαιοσύνη. Άλλοι βιοηθικολόγοι έχουν προωθήσει άλλες αρχές. Οι Beauchamp και Childress πρόσφεραν μία κοσμική, μετα-χριστιανική προοπτική. Πολλοί, ακόμη και κοσμικοί άνθρωποι, τώρα συμφωνούν πως ο,τι πρότειναν οι Beauchamp και Childress δεν μπορεί να λειτουργήσει. Φανταστείτε με ποιόν τρόπο θα αντιλαμβανόταν ένας κομμουνιστής, ένας υποστηρικτής της ελεύθερης αγοράς, και ένας φιλελεύθερος ρεπουμπλικανός ο,τι οι Beauchamp και Childress προτείνουν ως μέσης αποδοχής την αρχή της δικαιοσύνης. Με το να απευθυνθούν σε εκείνη την αρχή, θα ανακαλύψουν μόνο πόσο διαφωνούν, επειδή έχουν συνολικά διαφορετική αίσθηση της δικαιοσύνης. Οι Beauchamp και Childress ήλπισαν να προωθήσουν αυτές τις αρχές με τις οποίες όλοι θα συμφωνούσαν, έτσι ώστε κάποιος να μπορεί να ανατρέξει σε μία κοινή ηθική. Αυτή η στρατηγική αποδεικνύεται ανεφάρμοστη. Σκιαγραφούν τις υποχρεώσεις μόνο μιας από τις κοσμικές ομάδες. Είναι μία εκδοχή μίας κοσμικής φορμαλιστικής ηθικής. Υπάρχουν επίσης εκείνοι που υποστηρίζουν ότι μία βιοηθική που θεμελιώνεται περισσότερο σε ηθικές αρχές παρά στην αρετή δεν είναι ισοδύναμη με το ηθικό καθήκον. Άλλα είδη της κοσμικής βιοηθικής προσπαθούν να παρέχουν μία κοσμική εκδοχή της ρωμαϊκής καθολικής περιπτωσιολογικής προσέγγισης κατά την λήψη ηθικών αποφάσεων. Η σύγχρονη κοσμική βιοηθική είναι όπως η προτεσταντική ηθική. Υπάρχουν τόσες ποικιλίες της κοσμικής βιοηθικής, όσες είναι προτεσταντικές σέκτες και οι προτεσταντικές ηθικές. Αυτό οδήγησε στο να ασκήσει σημαντική επιρροή η πρόταση των Beauchamp και Childress.
Μέσα σε αυτό το νέο πνεύμα της τεχνολογίας διαφαίνεται ένας επιστημονικού τύπου φονταμενταλισμός, ότι η επιστήμη είναι παντοδύναμη, ότι έχει όλες τις απαντήσεις. Είναι δυνατόν να ελεγχθεί αυτή η έξαρση της τεχνολογίας και των ραγδαίων επιστημονικών εξελίξεων; Γιατί νομίζουμε ότι ο άνθρωπος που δεν κινείται προς την τελειότητα της θεώσεως, καταλήγει να ψάχνει κάτι άλλο ως υποκατάστατό της, και έτσι αναζητά την τελειότητα μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Τρία σημεία πρέπει να προσεχθούν. Το πρώτο είναι ένα πολύ γενικό σημείο. Εάν δεν ξέρω ότι ο κόσμος είναι μία δημιουργία, ότι υπάρχει ένας Δημιουργός, ότι υπάρχει μία Ενσάρκωση, και ότι θα υπάρξει μία Τελική Κρίση, κατόπιν περιπλανώμαι στον κόσμο χωρίς πυξίδα. Δεν ξέρω γιατί η από που προήλθε ο κόσμος, δεν ξέρω που κατευθύνονται η ιστορία του κόσμου και η ανθρωπότητα, δεν είμαι τελικά σε θέση να γνωρίζω τίποτε με βεβαιότητα. Η σύγχυση αυτή επιτείνεται ιδιαίτερα μετά την μετα-νεωτερικότητα, στην οποία όλα τα γεγονότα μεταβάλλονται σε ερμηνεία. Από τα είδη των ερμηνειών προκύπτει ο πλουραλισμός της μετα-νεωτερικότητας. Αυτή η κατάτμηση των ειδών ερμηνείας μπορεί να γίνει κατανοητή ως προσπάθεια αποφυγής της πραγματικότητας και της δύσκολης πρόκλησης της υπακοής στον Θεό. Το να υπακούει κανείς στον Θεό είναι δύσκολο. Για μένα, για να είμαι καλός σύζυγος, πρέπει να ενδιαφέρομαι για τις ανάγκες της συζύγου μου. Εντούτοις, μπορώ να πάω στο Άγιον Όρος και δεν μπορεί να μου πει τίποτα ενώ είμαι εδώ. Ο Θεός απαιτεί υπακοή από τον άνθρωπο 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα. Από αυτή την άποψη, ο Θεός είναι πιο απαιτητικός από οποιοδήποτε πρόσωπο που γνωρίζουμε. Γι αυτόν τον λόγο, οι άνθρωποι θα ήθελαν να ξεχάσουν τον Θεό. Τελικά, απαιτεί από μας τα πάντα. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί από εκείνους που περιπλανώνται στον κόσμο χωρίς σαφή προσανατολισμό αισθάνονται ευτυχισμένοι από την κατάστασή τους - τουλάχιστον προς το παρόν.
Το δεύτερο σημείο είναι το εξής: Αν και στην αρχή του 20ου αιώνα πολλοί σκέφτηκαν ότι η επιστήμη θα μπορούσε να κατευθύνει από μόνη τον εαυτό της, τώρα όλο και περισσότεροι άνθρωποι φθάνουν να αναγνωρίσουν ότι μέσω της επιστήμης κατέχουν τεράστια δύναμη, ωστόσο με έλλειψη σαφούς προσανατολισμού για τον τρόπο χρήσης αυτών των δυνάμεων. Υπάρχει ένας επιστημονικός φονταμενταλισμός με την έννοια ότι πολλοί αναγνωρίζουν ως μοναδική πηγή γνώσης την εμπειρία μέσω των αισθήσεων. Δεν αναγνωρίζουν την πνευματική εμπειρία, την εμπειρία του Θεού που βρίσκεται στις ρίζες του ορθόδοξου χριστιανισμού. Θέλουν να ξεχάσουν ότι καλούμαστε για να περπατήσουμε με τον Θεό όπως με έναν φίλο, όπως ο Ενώχ13 και ο Νώε14. Αντʼ αυτού, θέλουν να είναι δούλοι στα στοιχεία αυτού του κόσμου, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος15. Δεν υφίσταται επιστημονικός φονταμενταλισμός, υπό την έννοια ότι πολλοί άνθρωποι τώρα κατανοούν ότι η επιστήμη δεν μπορεί να τους φανερώσει το νόημα της ζωής. Αντʼ αυτού, όλο και περισσότερο, ο καθένας θέλει να προβάλει την κοσμοθεωρία του. Γι αυτό οι χριστιανοί, οι ορθόδοξοι χριστιανοί, είμαστε τόσο ριζοσπαστικοί. Λέμε στους ανθρώπους ότι αυτό που προέχει είναι αυτό που ανήκει στον χώρο της πίστης, καθώς και ο τρόπος σύμφωνα με τον οποίον ζει κανείς. Είναι, παραδείγματος χάριν, πολύ σημαντικότερο να είναι κανείς ορθόδοξος από το να είναι καλός ιατρός. Η μεταμοντέρνα αλαζονεία ότι κάποιος πρέπει να κατευθύνει την ζωή του μέσα από μία πολλαπλότητα κοσμοθεωριών εκτρέφει έναν οικουμενισμό που αρνείται ότι υπάρχει Μία αληθινή Εκκλησία.
Το τρίτο σημείο είναι ότι, όταν προσπαθήσει κάποιος να ελέγξει αυτές τις νέες τεχνολογίες, προβάλλονται πολλές αξιώσεις για «δικαιώματα», οι οποίες ασφαλώς δεν στηρίζονται στο βαθύτερο νόημα του σύμπαντος. Αντʼ αυτού, εξαρτώνται από τις διαφορετικές και ξεχωριστές αντιλήψεις για το αγαθό και την πρόοδο. Το αποτέλεσμα είναι ότι εκείνοι που ζουν στον σύγχρονο κοσμικό πολιτισμό παρεκκλίνουν από τον αληθινό προορισμό τους ως άνθρωποι - «χάνονται» μέσα στον κόσμο. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν μπορώ να φανταστώ ότι υπάρχει ένας αποτελεσματικός κοσμικός ηθικός έλεγχος αυτών των τεχνολογιών. Ο Θεός να μας προστατεύσει! ..
Σήμερα μερικοί πιστεύουν ότι παρατηρείται σύγκλιση των πολιτισμών, άλλοι ομιλούν για σύγκρουση των πολιτισμών. Πάντως είναι γεγονός ότι όλα συντείνουν, ώστε να δημιουργηθεί ένας παγκόσμιος πολιτισμός. Η ηθική η η βιοηθική για τις οποίες κάνουμε λόγο εμείς τώρα βοηθούν αυτήν την διαδικασία; Και φυσικά η ηθική που αναφύεται μέσα από αυτή την διαδικασία είναι κάτι διαζευγμένο από το Χριστιανισμό. Είναι πράγματι έτσι;
Σκέφτομαι ότι είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ο κοσμικός χαρακτήρας αυτής της ηθικής που αναπτύχθηκε στην Δύση. Αυτό που προήλθε από τον Διαφωτισμό, την Γαλλική Επανάσταση και την κρατικοποίηση της Ευρώπης από τον Ναπολέοντα δημιούργησε έναν ευρωπαϊκό πολιτισμό, τον οποίο η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική προσπαθούν να εξάγουν στον κόσμο. Υπάρχουν σίγουρα σημαντικοί ανταγωνιστές σε αυτόν τον κοσμικό ανταγωνισμό, όπως ο Μωαμεθανισμός. Πολλοί προέβλεψαν ότι οι μουσουλμάνοι θα είχαν εκκοσμικευθεί μέχρι την δεκαετία του ʼ60. Στην πραγματικότητα, πολλοί από αυτούς δεν εκκοσμικεύθηκαν πλήρως. Έχει αποδειχθεί πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς τι θα συμβεί με τους πολιτισμούς. Υπάρχει μία δυτική εκκοσμίκευση με ρίζες πρώτιστα στην γαλλική επανάσταση και τον Ναπολέοντα, αλλά και με ορισμένες καταβολές στην Αμερικανική Επανάσταση, τουλάχιστον σε ο,τι αφορά τις ιδέες του Thomas Jefferson. Όλα αυτά δημιούργησαν ένα πολύ σύνθετο κολάζ ιδεών, όπου θα μπορούσε κάποιος να κάνει λόγο για βορειοαμερικανικό/ ευρωπαϊκό κοσμικό ήθος. Αυτό το ήθος έχει πραγματικούς ανταγωνιστές. Ένας σοβαρός ανταγωνιστής είναι η μουσουλμανική θρησκευτική αναγέννηση, η οποία έχει καταστήσει το χάσμα τόσο πολύ μεγαλύτερο το 2005 από ο,τι καθένας προέβλεπε το 1965.
Υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Samuel Huntington «Η σύγκρουση των πολιτισμών». Επισημαίνει τους διαφορετικούς πολιτισμούς και απαριθμεί ως έναν από αυτούς τον ορθόδοξο πολιτισμό. Ο Huntington σε αυτό το βιβλίο μιλά για δυτικό, λατινοαμερικάνικο, αφρικανικό, ισλαμικό, σινικό, ινδικό, βουδιστικό, ιαπωνικό, και ορθόδοξο πολιτισμό. Αναγνωρίζει την ποικιλομορφία των σκοπιών που υπάρχει ακόμα συνολικά. Είναι ασαφές αν αυτοί οι πολιτισμοί θα έρθουν κοντά η θα αυξηθούν περαιτέρω ξεχωριστά. Ένα ενδιαφέρον φαινόμενο είναι ότι υπάρχουν τώρα άνθρωποι στην Κίνα που θέλουν να διασώσουν την κομφουκιανική σκέψη και να αποφύγουν την αμερικανική εκκοσμίκευση. Παρόμοιες τάσεις εμφανίζονται και στην Ιαπωνία. Δεν μπορώ σίγουρα να προβλέψω το μέλλον, αν και φαντάζομαι ότι θα υπάρξουν πολύ περισσότερες συγκρούσεις από αυτές που οι άνθρωποι αναμένουν. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι πολιτισμοί δεν ορίζονται πια γεωγραφικά. Αλληλεπικαλύπτονται συχνά μέσα στην ίδια γεωγραφική περιοχή. Ανήκουν σε ανθρώπους που δεν είναι πλέον δεμένοι με έναν τόπο. Είμαι ορθόδοξος, ο Βίάάό είναι ορθόδοξος, υπάρχουν Κινέζοι που είναι ορθόδοξοι, υπάρχουν Ιάπωνες που είναι ορθόδοξοι, υπάρχουν ορθόδοξοι και στην Βραζιλία. Έχουμε έναν πολιτισμό που ξεπερνά τα πολιτικά σύνορα. Έτσι, παραδείγματος χάριν, υπάρχει μία πραγματική διαφορά μεταξύ του να είσαι Έλληνας και του να είσαι ορθόδοξος. Όλο και περισσότερο, το να είσαι Έλληνας και το να είσαι Ευρωπαίος θα σημάνει κάτι αρκετά διαφορετικό από το να είσαι ορθόδοξος. Σε όλες αυτές τις αλλαγές, πρέπει να αναθρέψουμε εκείνη την αληθινή κοινότητα, που είναι η κοινότητα των ανθρώπων που υποτάσσουν τον νου τους στο πνεύμα των Πατέρων. Πρέπει να προσκαλέσουμε τους ανθρώπους σε έναν πολιτισμό που δεν ανήκει σε μία συγκεκριμένη χώρα.
Έχουμε πολλά να διδαχθούμε από τους ορθόδοξους Εβραίους. Οι ορθόδοξοι Εβραίοι διατηρούν την ακεραιότητά τους στην Διασπορά μέσω της σοβαρότητας που επιδεικνύουν στο ότι είναι ορθόδοξοι Εβραίοι. Θα επιβιώσουμε μόνο εάν διδάξουμε τα παιδιά μας όπως διδάσκουν οι ορθόδοξοι Εβραίοι τα παιδιά τους. Διδάσκουν στα παιδιά τους ότι πρέπει να είναι ορθόδοξοι Εβραίοι εικοσιτέσσερις ώρες ημερησίως, επτά ημέρες εβδομαδιαίως. Πρέπει να διδάξουμε τα παιδιά μας να ζουν ως ξένοι προς τον «κόσμο». Εάν τα παιδιά μας τηρούν τις νηστείες και προσεύχονται πραγματικά, θα είναι διαφορετικά - θα είναι ξένοι σε μία ξένη γη. Πρέπει να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στον πολιτισμό που όλοι μοιραζόμαστε ως ορθόδοξοι. Υπάρχει μία πολύ κοσμική φράση, «το αίμα είναι πυκνότερο από το ύδωρ». Πρέπει να επιτύχουμε το εντελώς αντίθετο, δηλαδή, «το ύδωρ είναι πυκνότερο από το αίμα». Το ύδωρ του βαπτίσματος πρέπει να δημιουργήσει μία κοινότητα σημαντικότερη, πιο ανθεκτική από εκείνη του αίματος, της οικογένειας, της εθνικότητας.
Θα επιθυμούσαμε τώρα να μεταφέρουμε την συζήτηση σε κάποια συγκεκριμένα ερωτήματα. Τι γίνεται με την κλωνοποίηση και με το ζήτημα των εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων;
Αυτό συνιστά ένα πιο περίπλοκο ζήτημα, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί από τρεις διαφορετικές οπτικές γωνίες. Θα προσπαθήσω να αναφερθώ και στις τρεις.
Κατʼ αρχάς, ως προς την ηθική της λήψης των εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων, ως ορθόδοξοι χριστιανοί γνωρίζουμε ότι δεν επιτρέπεται να τα αποκτήσουμε θανατώνοντας τα έμβρυα. Αυτό είναι σαφές, επειδή γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε να σκοτώσουμε κάποιον για τα όργανά του όταν είναι ενήλικος. Με το ίδιο σκεπτικό, δεν μπορούμε να τον θανατώσουμε όταν είναι παιδί, ακόμη και εάν πρόκειται για παιδί στην μήτρα. Εάν χρειάζομαι μεταμόσχευση ήπατος, δεν μπορώ να σκοτώσω κάποιον για να του πάρω το ήπαρ. Έτσι, επίσης, δεν μπορώ να σκοτώσω ένα έμβρυο για να αποκτήσω τα βλαστικά κύτταρα. Υπάρχουν βέβαια και βλαστικά κύτταρα σε ενήλικες που είναι ένα αρκετά διαφορετικό θέμα. Μπορούμε να στραφούμε προς την κατεύθυνση ότι υπάρχει η δυνατότητα να εξάγουμε τα επιθυμητά βλαστικά κύτταρα από εμάς τους ίδιους. Εδώ πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ των ολοδύναμων βλαστικών κυττάρων, που είναι ισοδύναμα με ένα έμβρυο και μπορούν να εξελιχθούν σε οποιοδήποτε είδος σωματικού κυττάρου, και των πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων, τα οποία μπορούν να εξελιχθούν μόνο σε ορισμένα είδη κυττάρων όπως ο νευρικός ιστός. Υπάρχουν καλά δεδομένα, τα οποία δείχνουν ότι θα μπορούμε να είμαστε σε θέση να αποκτήσουμε τα πολυδύναμα κύτταρα από εμάς τους ίδιους.
Στο τέλος, υπάρχει το θέμα για τα βλαστικά κύτταρα από τα έμβρυα που έχουν ήδη θανατωθεί. Αυτό είναι το θέμα της συνεργασίας με το κακό. Φανταστείτε να έχω ανάγκη από ένα ήπαρ, και κάποιος εγκληματίας πυροβολεί κάποιον και εγώ λαμβάνω το συκώτι από το δολοφονημένο πρόσωπο. Εάν δεν μίσθωσα τον εγκληματία για να πυροβολήσει αυτό το πρόσωπο, μπορώ να έχω το εν λόγω ήπαρ; Μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα όταν κάποιος άλλος έχει σκοτώσει το έμβρυο; Σε γενικές γραμμές ναι, εφʼ όσον αυτή η χρήση δεν ενθαρρύνει περαιτέρω τις δολοφονίες και δεν προκαλεί το σκάνδαλο.
Η κλωνοποίηση είναι εύκολο να κατανοηθεί ηθικά. Όπως σημειώνει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην 20η του ομιλία εις την Προς Εφεσίους, δεν επιτρέπεται να αναπαραγάγουμε από μόνοι μας τους απογόνους μας: η κλωνοποίηση είναι ένας τρόπος να αναπαράγει κανείς τον εαυτό του. Ο άνθρωπος ορίστηκε να αναπαράγεται μέσα από την σαρκική ένωση του Αδάμ και της Εύας, έτσι οτιδήποτε έξω από την σαρκική ένωση εντός του γάμου, όπως είπε ο Χριστός, είναι μη αποδεκτός τρόπος αναπαραγωγής. Στον γάμο γινόμαστε «σάρκα μία»16, προκειμένου να τεκνοποιήσουμε…
Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ θεραπευτικής και αναπαραγωγικής κλωνοποίησης;
Με την θεραπευτική κλωνοποίηση δημιουργείται ένα έμβρυο προκειμένου να αποκτηθούν τα «ανταλλακτικά». Με την αναπαραγωγική κλωνοποίηση, το δημιουργείτε για να έχετε ένα παιδί.
Είναι δυνατόν για να υπάρχει μία θεραπευτική κλωνοποίηση, χωρίς την δημιουργία, η τουλάχιστον χωρίς την καταστροφή, των εμβρύων;
Όχι υπό την συνηθισμένη έννοια της κλωνοποίησης.
Η λήψη των βλαστοκυττάρων από έναν ενήλικο έχει το ίδιο ηθικό βάρος με την λήψη από ένα έμβρυο;
Δεν μπορεί να υπάρξει στον ενήλικα βλαστοκύστη η βλαστοκύτταρο, εκτός εάν κάποιος μπει στην διαδικασία να το παραγάγει. Υπάρχουν άλλα ηθικά διλήμματα με την θεραπευτική κλωνοποίηση που έχουν να κάνουν με τους ενηλίκους, εκτός από την ηθική αντιμετώπιση του εμβρύου. Το βασικό είναι να αποκτήσει κανείς το πνεύμα, την στάση και την θεώρηση βάσει της οποίας ομιλεί ο Μέγας Βασίλειος κατά την απάντησή του στην 55η ερώτηση. Εάν κάποιος προσπαθεί εντελώς απελπισμένα να διατηρήσει αυτήν την ζωή, τότε κάποιος άλλος θα κινηθεί από αυτό το πάθος του, ώστε ο πρώτος να αποκτήσει τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα, με σκοπό να αναβληθεί ο θάνατος. Τότε λησμονείται ότι ο στόχος είναι η αιώνια ζωή.
Νομίζετε ότι είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί η ανθρώπινη κλωνοποίηση, όπως έκαναν με τα ζώα (π.χ. ακριβώς πριν από 10 χρόνια με την Dolly);
Η απάντηση είναι, ναι. Εντούτοις, φαίνεται να υπάρχουν πολύ περισσότερα προβλήματα στην κλωνοποίηση απ ο,τι πιστευόταν τον πρώτο καιρό, και ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες με την κλωνοποίηση των πρωτευόντων θηλαστικών απʼ ο,τι με την κλωνοποίηση των προβάτων. Η Dolly, το κλωνοποιημένο πρόβατο, παραδείγματος χάριν, έπασχε από πρόωρη γήρανση, έτσι είχε σοβαρά προβλήματα, δεν ήταν δηλαδή ένα συνολικά υγιές πρόβατο. Υπάρχουν τώρα επαρκή στοιχεία που δείχνουν ότι πιθανόν να υπάρξουν αυξανόμενα προβλήματα αναφορικά με τα παιδιά γεννημένα με εξωσωματική γονιμοποίηση. Αυτά είναι διλήμματα ωφελιμιστικού τύπου διότι εστιάζουν το ενδιαφέρον στις συνέπειες. Το βασικό είναι ότι η ανθρώπινη κλωνοποίηση μπορεί πιθανώς να επιτευχθεί, αλλά θα είναι πιο περίπλοκη απ ο,τι νόμιζαν αρχικά οι άνθρωποι. Δηλαδή όταν κάποιος εξετάζει την έρευνα μέσω της οποίας δημιουργήθηκε η Dolly, θα διαπιστώσει ότι έπρεπε να γίνουν πάρα πολλές δοκιμές και προσπάθειες πριν τελικά γεννηθεί η Dolly. Και πάλι, η Dolly δεν ήταν τόσο υγιής όσο άλλα πρόβατα. Εάν πετύχει αυτή η κλωνοποίηση, πιστεύετε ότι ο Θεός θα επιτρέψει σε αυτό το ον να έχει μία ανθρώπινη ψυχή; Είναι επίσης σημαντικό να τονίσουμε ότι αυτό το δημιούργημα δεν θα είναι ex nihilo , εκ του μηδενός.
Είμαι ένας αμαρτωλός, όχι ένας θεολόγος [γέλιο], αλλά δεν βλέπω κανέναν λόγο για τον οποίο ένας κλωνοποιημένος άνθρωπος δεν θα είχε μία ψυχή. Ο Θεός επιτρέπει σε μας να συλλάβουμε παιδιά ενάντια στο νόμο του, παράνομα, έξω από τον γάμο. Τα «παράνομα» παιδιά έχουν ψυχή. Ο Θεός επιτρέπει σε μας να αμαρτήσουμε και να ζήσουμε με τις συνέπειες. Πολλοί στην κοσμική κοινωνία προσπαθούν να παρουσιάσουν την κλωνοποίηση ως ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα, αγνοώντας γιατί στα αλήθεια είναι πρόβλημα: διότι όλη η σεξουαλικότητα και η αναπαραγωγή πρέπει να λαμβάνουν χώρα μεταξύ του ανδρογύνου.
Σήμερα η χαρτογράφηση του γενετικού κώδικα έχει προχωρήσει σε
έναν μεγάλο βαθμό, και είμαστε τώρα ικανοί να κάνουμε μερικές επεμβάσεις
στο γονιδίωμα. Εσείς τι γνώμη έχετε γι αυτήν την επέμβαση;
Όσον αφορά την γενετική μηχανική, υπάρχουν μερικοί απόλυτοι περιορισμοί, μερικές γενικές ηθικές οδηγίες, και φυσικά η ανάγκη να προχωρήσουμε έτσι, ώστε να μην προκαλούνται ποτέ περισσότερες ζημιές από τα οφέλη. Στον Αδάμ δόθηκαν τρομακτικές δυνάμεις, των περισσότερων από τις οποίες έκανε κακή χρήση. Το να χρησιμοποιήσει κανείς αυτές τις δυνάμεις για το καλό της υγείας και για να θεραπευτούν οι ασθένειες είναι γενικά προς την σωστή κατεύθυνση. Εκείνο που δεν μπορούμε να κάνουμε είναι να αλλάξουμε το σώμα που πήρε ο Χριστός, επειδή η Ενσάρκωση είναι ένα γεγονός μεγαλύτερο από την δημιουργία. Έτσι το σώμα που έλαβε ο Χριστός πρέπει να είναι το σώμα που θα έχουμε έως ότου Τον ατενίσουμε την Έσχατη Ημέρα. Δεν μπορούμε επίσης να αλλάξουμε τις διαφορές μεταξύ των αρσενικών και των θηλυκών. Αυτά αποτελούν τους απόλυτους περιορισμούς.
Κρίνοντας λοιπόν με βάση αυτούς τους περιορισμούς, εάν κάποιος χρησιμοποιεί προσεκτικά την γενετική μηχανική με σκοπό να θεραπεύσει την ασθένεια, η παρέμβαση αυτή πρέπει να γίνει κατανοητή ως ένας είδος χειρουργικής επέμβασης, αλλά σε μία πολύ μικρή κλίμακα. Ακόμα κι έτσι βέβαια, κάποιος πρέπει να είναι προσεκτικός. Ο Μέγας Βασίλειος προειδοποιεί ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την Ιατρική, εφ’ όσον δεν αποβαίνει μία απολυτοποιημένη προσπάθεια, εφ’ όσον δεν την μετατρέπουμε σε είδωλο17. Μέσα σε αυτούς τους περιορισμούς και τις θεωρήσεις, εάν μπορέσουμε να θεραπεύσουμε τις γενετικές ατέλειες, που βάζουν στον πειρασμό τώρα τους ανθρώπους να σκοτώσουν τα αγέννητα παιδιά τους, αυτό μπορεί να αποβεί μόνο επ ωφελεία. Επίσης, πρέπει να σημειώσουμε ότι χρησιμοποιούμε ήδη την γενετική μηχανική για να παράγουμε την ινσουλίνη, που ακόμη και οι μοναχοί την χρησιμοποιούν. Σχεδόν όλη η ινσουλίνη στον κόσμο κατασκευάζεται γενετικά.
Σύμφωνα με ο,τι προδιαγράφεται στην γενετική μηχανική, τι γίνεται με τα νήπια με ασθένειες κατά την ανάπτυξή τους, όπως το σύνδρομο Down ή η ασθένεια Huntington;
Οι άνθρωποι συχνά μπαίνουν στον πειρασμό να σκοτώσουν το παιδί τους στην μήτρα εάν το παιδί έχει μία ατέλεια. Δεδομένου ότι τα παιδιά με το σύνδρομο Down έχουν τα προβλήματά τους επειδή έχουν τρία αντί για δυό από έναν τύπο χρωμοσώματος (δηλ. το χρωμόσωμα 21), αν κάποιος μπορούσε να παύσει το ένα από τα τρία χρωμοσώματα 21, κατόπιν το παιδί πιθανόν να γεννιόταν υγιέστερο. Ίσως η γενετική μηχανική στο απώτερο μέλλον θα απομάκρυνε αυτόν τον πειρασμό να θανατωθεί το αγέννητο παιδί κάποιου. Με το ίδιο σκεπτικό θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε και την χορεία του Huntington. Η χορεία Huntington είναι μία νευρο-εκφυλιστική ασθένεια που εμφανίζεται αργότερα στην ζωή, η οποία ελέγχεται από ένα γονίδιο, αν και υπάρχουν διάφορες μεταλλάξεις. Ίσως θα μπορούσαμε να μάθουμε πως να σταματήσουμε την έκφραση του γονιδίου που προκαλεί την ασθένεια Huntington. Αυτό θα ήταν ένα μεγάλο όφελος.
Μεταβαίνουμε στο θέμα της άμβλωσης για την οποία είχατε γράψει ένα σχετικό άρθρο στην «Πεμπτουσία». Εκεί κάνατε λόγο για αριθμούς της τάξεως των 50 εκατομμυρίων περίπου ετησίως σε όλο τον κόσμο, όσος είναι σχεδόν ο πληθυσμός όλης της Γαλλίας. Γιατί νομίζετε ότι έχει γίνει τόσο εύκολο για τους ανθρώπους να πραγματοποιούν μία έκτρωση, χρησιμοποιώντας μάλιστα τον παραπλανητικό όρο «θεραπευτικός τερματισμός της κύησης»;
Η ερώτησή σας είναι πολύ σημαντική. Είναι σημαντική για πολλούς λόγους. Είναι πολύ πιθανό να μπούμε στον πειρασμό να μιλάμε για τα πράγματα που μπορούν να μην συμβούν για πολλά έτη και να αγνοούμε τις τωρινές μεγάλες μας αμαρτίες. Η ανθρώπινη κλωνοποίηση μπορεί να μην συμβεί για 10 η 15 έτη, αλλά η εκτεταμένη χρήση της άμβλωσης είναι ένα από τα μεγάλα σκάνδαλα της σύγχρονης εποχής μας. Είναι ένα ζήτημα που αγγίζει την κάθε παντρεμένη γυναίκα. Πράγματι, κάθε γυναίκα που έχει σεξουαλική επαφή, θα μπορούσε να μείνει έγκυος. Σε έναν κοσμικό πολιτισμό στον οποίο πολλοί άνθρωποι ζουν αχαλίνωτα, η άμβλωση είναι μεγάλης σημασίας για το κοσμικό ήθος και τον συναφή τρόπο ζωής. Αυτό το ήθος, θα μπορούσε κάποιος να παρατηρήσει, άγεται από την επιθυμία για ολοένα και περισσότερη πολυτέλεια, έτσι ώστε οι άνθρωποι αναβάλλουν τον γάμο προκειμένου να έχουν επιτυχείς σταδιοδρομίες, αν και δεν είναι σε θέση στο μεταξύ να παραμείνουν αγνοί. Οι άνδρες και οι γυναίκες δημιουργήθηκαν για να παντρεύονται νωρίς. Οι προγιαγιάδες μου ήταν παντρεμένες από τα δεκαέξι τους.
Όσον αφορά την γενετική μηχανική, υπάρχουν μερικοί απόλυτοι περιορισμοί, μερικές γενικές ηθικές οδηγίες, και φυσικά η ανάγκη να προχωρήσουμε έτσι, ώστε να μην προκαλούνται ποτέ περισσότερες ζημιές από τα οφέλη. Στον Αδάμ δόθηκαν τρομακτικές δυνάμεις, των περισσότερων από τις οποίες έκανε κακή χρήση. Το να χρησιμοποιήσει κανείς αυτές τις δυνάμεις για το καλό της υγείας και για να θεραπευτούν οι ασθένειες είναι γενικά προς την σωστή κατεύθυνση. Εκείνο που δεν μπορούμε να κάνουμε είναι να αλλάξουμε το σώμα που πήρε ο Χριστός, επειδή η Ενσάρκωση είναι ένα γεγονός μεγαλύτερο από την δημιουργία. Έτσι το σώμα που έλαβε ο Χριστός πρέπει να είναι το σώμα που θα έχουμε έως ότου Τον ατενίσουμε την Έσχατη Ημέρα. Δεν μπορούμε επίσης να αλλάξουμε τις διαφορές μεταξύ των αρσενικών και των θηλυκών. Αυτά αποτελούν τους απόλυτους περιορισμούς.
Κρίνοντας λοιπόν με βάση αυτούς τους περιορισμούς, εάν κάποιος χρησιμοποιεί προσεκτικά την γενετική μηχανική με σκοπό να θεραπεύσει την ασθένεια, η παρέμβαση αυτή πρέπει να γίνει κατανοητή ως ένας είδος χειρουργικής επέμβασης, αλλά σε μία πολύ μικρή κλίμακα. Ακόμα κι έτσι βέβαια, κάποιος πρέπει να είναι προσεκτικός. Ο Μέγας Βασίλειος προειδοποιεί ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την Ιατρική, εφ’ όσον δεν αποβαίνει μία απολυτοποιημένη προσπάθεια, εφ’ όσον δεν την μετατρέπουμε σε είδωλο17. Μέσα σε αυτούς τους περιορισμούς και τις θεωρήσεις, εάν μπορέσουμε να θεραπεύσουμε τις γενετικές ατέλειες, που βάζουν στον πειρασμό τώρα τους ανθρώπους να σκοτώσουν τα αγέννητα παιδιά τους, αυτό μπορεί να αποβεί μόνο επ ωφελεία. Επίσης, πρέπει να σημειώσουμε ότι χρησιμοποιούμε ήδη την γενετική μηχανική για να παράγουμε την ινσουλίνη, που ακόμη και οι μοναχοί την χρησιμοποιούν. Σχεδόν όλη η ινσουλίνη στον κόσμο κατασκευάζεται γενετικά.
Σύμφωνα με ο,τι προδιαγράφεται στην γενετική μηχανική, τι γίνεται με τα νήπια με ασθένειες κατά την ανάπτυξή τους, όπως το σύνδρομο Down ή η ασθένεια Huntington;
Οι άνθρωποι συχνά μπαίνουν στον πειρασμό να σκοτώσουν το παιδί τους στην μήτρα εάν το παιδί έχει μία ατέλεια. Δεδομένου ότι τα παιδιά με το σύνδρομο Down έχουν τα προβλήματά τους επειδή έχουν τρία αντί για δυό από έναν τύπο χρωμοσώματος (δηλ. το χρωμόσωμα 21), αν κάποιος μπορούσε να παύσει το ένα από τα τρία χρωμοσώματα 21, κατόπιν το παιδί πιθανόν να γεννιόταν υγιέστερο. Ίσως η γενετική μηχανική στο απώτερο μέλλον θα απομάκρυνε αυτόν τον πειρασμό να θανατωθεί το αγέννητο παιδί κάποιου. Με το ίδιο σκεπτικό θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε και την χορεία του Huntington. Η χορεία Huntington είναι μία νευρο-εκφυλιστική ασθένεια που εμφανίζεται αργότερα στην ζωή, η οποία ελέγχεται από ένα γονίδιο, αν και υπάρχουν διάφορες μεταλλάξεις. Ίσως θα μπορούσαμε να μάθουμε πως να σταματήσουμε την έκφραση του γονιδίου που προκαλεί την ασθένεια Huntington. Αυτό θα ήταν ένα μεγάλο όφελος.
Μεταβαίνουμε στο θέμα της άμβλωσης για την οποία είχατε γράψει ένα σχετικό άρθρο στην «Πεμπτουσία». Εκεί κάνατε λόγο για αριθμούς της τάξεως των 50 εκατομμυρίων περίπου ετησίως σε όλο τον κόσμο, όσος είναι σχεδόν ο πληθυσμός όλης της Γαλλίας. Γιατί νομίζετε ότι έχει γίνει τόσο εύκολο για τους ανθρώπους να πραγματοποιούν μία έκτρωση, χρησιμοποιώντας μάλιστα τον παραπλανητικό όρο «θεραπευτικός τερματισμός της κύησης»;
Η ερώτησή σας είναι πολύ σημαντική. Είναι σημαντική για πολλούς λόγους. Είναι πολύ πιθανό να μπούμε στον πειρασμό να μιλάμε για τα πράγματα που μπορούν να μην συμβούν για πολλά έτη και να αγνοούμε τις τωρινές μεγάλες μας αμαρτίες. Η ανθρώπινη κλωνοποίηση μπορεί να μην συμβεί για 10 η 15 έτη, αλλά η εκτεταμένη χρήση της άμβλωσης είναι ένα από τα μεγάλα σκάνδαλα της σύγχρονης εποχής μας. Είναι ένα ζήτημα που αγγίζει την κάθε παντρεμένη γυναίκα. Πράγματι, κάθε γυναίκα που έχει σεξουαλική επαφή, θα μπορούσε να μείνει έγκυος. Σε έναν κοσμικό πολιτισμό στον οποίο πολλοί άνθρωποι ζουν αχαλίνωτα, η άμβλωση είναι μεγάλης σημασίας για το κοσμικό ήθος και τον συναφή τρόπο ζωής. Αυτό το ήθος, θα μπορούσε κάποιος να παρατηρήσει, άγεται από την επιθυμία για ολοένα και περισσότερη πολυτέλεια, έτσι ώστε οι άνθρωποι αναβάλλουν τον γάμο προκειμένου να έχουν επιτυχείς σταδιοδρομίες, αν και δεν είναι σε θέση στο μεταξύ να παραμείνουν αγνοί. Οι άνδρες και οι γυναίκες δημιουργήθηκαν για να παντρεύονται νωρίς. Οι προγιαγιάδες μου ήταν παντρεμένες από τα δεκαέξι τους.
Μοναχός: Ο παππούς μου έγινε παππούς στην ηλικία των 36 ετών.
Είναι πολύ δύσκολο στον υπερ-σεξουαλικό σύγχρονο πολιτισμό μας να περιμένει κάποιος έως ότου γίνει 30 για να παντρευτεί και να παραμείνει ακόμα αγνός. Απαιτεί μεγάλη προσπάθεια. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν να συμμετέχουν σε μία τέτοια προσπάθεια. Κατά συνέπεια, η διαθεσιμότητα της άμβλωσης έχει γίνει ένας από τους σημαντικότερους στυλοβάτες του κοσμικού σεξουαλικού ήθους. Επιτρέπει στους ανθρώπους να ζήσουν με πολυτέλεια, να αναβάλουν τον γάμο, και εν τέλει να συμμετέχουν στην σεξουαλική επαφή, χωρίς μέριμνα για τις υποχρεώσεις που θα δημιουργούσε η γέννηση ενός παιδιού. Μπορούν να επιδιώξουν την ευχαρίστηση και τις συνευρέσεις της στιγμής, και να μην έχουν την σύλληψη ενός παιδιού να παρεμποδίζει τους τρόπους πραγματοποίησης της αυτοεκπληρώσεώς τους, δηλαδή τα σχέδιά τους για σταδιοδρομία και άλλα προγράμματα. Η άμβλωση έχει θέση-κλειδί στο κοσμικό ήθος. Είναι ένα αναπόσπαστο τμήμα του παγκόσμιου κοσμικού ήθους.
Η θεραπεία για την στρεβλή νοοτροπία αυτού του πολιτισμού δεν έγκειται τόσο στο να λέμε ότι η άμβλωση είναι κάτι κακό, αν και όντως είναι πολύ κακό. Κάποιος πρέπει πρώτα να φέρει τους ανθρώπους πίσω σε ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να δουν το σφάλμα να ζουν μία μη χριστιανική ορθόδοξη ζωή. Δηλαδή πρέπει να δουν τι σημαίνει να ζουν την σεξουαλικότητά τους με τον ορθό τρόπο, είτε γίνουν μοναχοί είτε έγγαμοι, και να καταλάβουν ότι ο γάμος είναι μία κλίση για την ανατροφή των παιδιών, όχι για την κατοχή δυό εισοδημάτων προκειμένου να εξασφαλίσουν πολλές πολυτέλειες. Δηλαδή κάποιος πρέπει να ζήσει μία ασκητική ζωή. Στον πυρήνα του προβλήματος με την άμβλωση δεν είναι κάποιο πολύ περίπλοκο βιοηθικό ζήτημα, αλλά το πολύ παλαιό ζήτημα του ασκητισμού ενάντια στην κακή χρήση των ενεργειών μου, και του αγώνα να κατευθυνθούν τελικά οι ενέργειές μου σωστά. Για να το κάνω αυτό, πρέπει να έχω κάποιον σαφή προσανατολισμό στον κόσμο. Έτσι, πάμε πίσω στην βασική πρόκληση του κοσμικού πολιτισμού. Δεν είναι πλέον σε θέση να γνωρίζει τους απώτατους σκοπούς της ανθρωπότητας και του κόσμου.
Λόγω της ριζικής εκκοσμίκευσης του δυτικού πολιτισμού, η συνηθισμένη ιατρική πρακτική έχει έρθει να θέσει ως προϋπόθεση ότι η άμβλωση είναι ένα συνηθισμένο μέρος της ζωής και της ιατρικής φροντίδας. Η σύζυγος του Brian, η Χριστίνα, η κόρη μου, ρωτήθηκε από τον γιατρό της: Θέλετε να κάνω έλεγχο για να δω εάν το παιδί σας έχει κάποια ατέλεια; (δηλαδή να κάνει προγεννητική διάγνωση). Αυτή αποκρίθηκε με την ερώτηση: Γιατί θέλετε να κάνετε τέτοιες δοκιμές; Θέλετε να θεραπεύσετε το παιδί; Εκείνος απάντησε: όχι. Εκείνη έπειτα είπε: Αυτό σημαίνει ότι θέλετε να σκοτώσετε το παιδί μου, σωστά; Ο γιατρός έδειξε αρκετά ενοχλημένος και δεν είπε τίποτα περισσότερο. Κάποιος πρέπει να διδάξει στις γυναίκες ότι ο κοσμικός πολιτισμός θα τις προσκαλέσει για να παρουσιάσει ως θεμιτή την δυνατότητα της άμβλωσης, της δολοφονίας του παιδιού τους, ώστε να την θεωρήσουν ως μια θεραπευτική επιλογή. Θα παρουσιάσουν την προγεννητική διάγνωση και την επιλεκτική άμβλωση ως κάτι θεμελιώδες για την ορθή στάση αναφορικά με την γονική υπευθυνότητα.
Η θεραπεία για τέτοιες διαστρεβλωμένες θεωρήσεις βρίσκεται εντός της καρδιάς. Πρέπει να μάθει κανείς νωρίς να αποφασίζει πως πρόκειται να ζήσει ως άνδρας η ως γυναίκα αντίστοιχα. Να αποφασίσει εάν πρόκειται να γίνει μοναχός η να παντρευτεί και έπειτα να κάνει την επιλογή του με την μέγιστη σοβαρότητα. Για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, η βιοηθική μας είναι μέρος ενός ολόκληρου τρόπου ζωής, ο οποίος κατευθύνεται ολοκληρωτικά προς τον Θεό. Δεν περιπλανιόμαστε άσκοπα στον κόσμο. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μπω στον πειρασμό να ακολουθήσω την λανθασμένη κατεύθυνση. Αλλά τουλάχιστον έχω έναν χάρτη που μπορεί να μου δείξει που είμαι και προς τα που βρίσκεται η σωστή κατεύθυνση. Ο πνευματικός μου πατέρας πρέπει να με βοηθήσει να διαβάσω τον χάρτη και να με ενθαρρύνει στην στροφή μου προς τον Θεό, η οποία απαιτεί άσκηση. Από μία άποψη, όλη η ορθόδοξη βιοηθική μπορεί να συνοψιστεί σε αυτό που θα μας επιτρέψει να προσέλθουμε στην Θεία Κοινωνία. Η ηθική και η βιοηθική μας είναι ευχαριστιακά προσανατολισμένες. Εάν το θυμόμαστε αυτό, τότε θυμόμαστε ότι προσπαθούμε να ενεργήσουμε σωστά, έτσι ώστε να μπορούμε να είμαστε σε κοινωνία με τον Χριστό. Πάλι θα το πούμε, δεν έχουμε μία εξωτερική ηθική, αλλά μάλλον εκτιμάμε αυτό που είναι σωστό η λάθος από την σκοπιά, εάν τέτοιες ενέργειες θα μου επιτρέψουν να στοχεύσω σε Εκείνον, να προσέλθω στην Θεία Κοινωνία. Αυτός είναι ο πυρήνας της αληθινής ορθόδοξης βιοηθικής· είναι λειτουργικός, ασκητικός και ευχαριστιακός. Εάν σκεφτόμαστε κατ’ αυτόν τον τρόπο, και βοηθήσουμε τους νέους να σκεφτούν κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα γίνουν όπως οι χριστιανοί τον πρώτο αιώνα, ξένοι σε ξένη χώρα. Θα γνωρίζουν ότι είναι διαφορετικοί και ότι αυτό είναι καλό.
Αυτή είναι πράγματι η σωστή θέση. Χθες μιλούσατε για την ομοφυλοφιλία, ιδιαίτερα για κάποιο νόμο στον Καναδά που απαγορεύει ακόμη και την αναφορά στην Βίβλο δημοσίως, όπου εκείνη κάνει λόγο ενάντια στην ομοφυλοφιλία, ότι κάτι τέτοιο συνιστά ένα έγκλημα...
Ναι, ο Καναδάς δίνει ένα καλό παράδειγμα για το πόσο ριζικά διαφορετικός είναι ο κοσμικός πολιτισμός από τον ορθόδοξο Χριστιανισμό. Στον κοσμικό πολιτισμό θα κατηγορηθούμε ως σεκτιστές επιβεβαιώνοντας την πίστη μας στον Θεό ως Παντοδύναμο Πατέρα, αν αναγνωρίσουμε την πρωτοκαθεδρία των ανδρών στην οικογένεια και στην εκκλησία, και αν καταδικάσουμε την ιδέα των χριστιανών ιερειών. Θα εμφανιστούμε ως «ομοφοβικοί» καταδικάζοντας την ανηθικότητα της σεξουαλικής δραστηριότητας έξω από την ένωση ενός συζύγου και μιας συζύγου.
Για να επιζήσουμε μέσα σε αυτές τις περιστάσεις, θα πρέπει να αναθρέψουμε τους ακαδημαϊκούς που καταλαβαίνουν που βρίσκονται οι αληθινοί φιλόσοφοι και βιοηθικολόγοι. Οι αληθινοί βιοηθικολόγοι βρίσκονται εκεί όπου υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να μας διδάξουν τον ασκητισμό, που θα μας βοηθήσει να δούμε καθαρά πως θα κάνουμε τις σωστές επιλογές την ώρα της ιατρικής φροντίδας, παρά τους πειρασμούς ενός κοσμικού πολιτισμού. Παραδείγματος χάριν, έχει διαμορφωθεί μία ομάδα ορθόδοξων φιλοσόφων, η Κοινωνία των Ορθόδοξων Φιλοσόφων στην Αμερική SOΡΗΙΑ18, η οποία συναντάται πάντα με τους πραγματικούς φιλοσόφους: τους μοναχούς. Συναντιόμαστε στην Ιερά Μονή των Αρχαγγέλων, έξω από το San Antonio. Το κάνουμε αυτό διότι εμείς οι ακαδημαϊκοί φιλόσοφοι πρέπει να μάθουμε ότι η αληθινή φιλοσοφία δεν είναι στο πανεπιστήμιο, το οποίο είναι ένας πολύ κοσμικός τόπος, αλλά εκεί όπου στεκόμαστε σωστά σε προσευχή. Αυτό πρέπει να είναι το μανιφέστο μας στον κόσμο: ότι υπάρχει μόνο ο Θεός, ο οποίος είναι η αλήθεια, και ο Ενσαρκωμένος Υιός Του, η Σοφία που πρέπει να αγαπήσουμε. Και πρέπει, τελικά, να μάθουμε να Τον αγαπάμε με όλη την καρδιά μας, και μέσω εκείνης της αγάπης να αγαπήσουμε και τον πλησίον μας. Αν κι άλλοι άνθρωποι αγωνιστούν θα βοηθήσουμε τους ανθρώπους να μην προσφεύγουν στις αμβλώσεις, να μην καταφεύγουν στην ευθανασία, που χρησιμοποιείται πια ολοένα και περισσότερο, καθώς επίσης και στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Θα βοηθήσουμε τους ανθρώπους να μάθουν και να δοκιμάσουν το αληθινό νόημα της ζωής τους.
Ο Γέροντας19 μας υπενθυμίζει συνεχώς αυτό που πολλοί Πατέρες, ειδικά σύγχρονοι, έχουν πει, ότι θεολόγος δεν είναι αυτός με το ακαδημαϊκό πτυχίο -που γνωρίζει για τον Θεό- αλλά αυτός που γνωρίζει τον Θεό.
Ναι. Ο Γέροντάς σας το διατύπωσε τέλεια. Ο πειρασμός που αναπτύχθηκε στον Δυτικό Μεσαίωνα ήταν η θεώρηση της θεολογίας πρώτιστα ως ακαδημαϊκής επιστήμης. Η δημιουργία του δυτικού πανεπιστημίου, με τα τμήματα Θεολογίας, ανασχημάτισε την έννοια της Θεολογίας. Στον 13ο αιώνα, καθώς έλαβε χώρα η ίδρυση του δυτικού πανεπιστημίου στο Παρίσι και στην Πράγα, η Φιλοσοφία μεταβλήθηκε σε κάτι που δεν χρειαζόταν πλέον να καθαρίσει κανείς την καρδιά του για να γνωρίσει το Θεό. Αντ’ αυτού, το ενδιαφέρον εστιάστηκε όλο και περισσότερο σε ένα τρίτο πράγμα, μια ηθική και μία θεολογία ως διανοητικές ακαδημαϊκές επιστήμες. Υπό μία σκοπιά, κάτω από την δυτική θεώρηση της ηθικής και της θεολογίας, η Ορθοδοξία δεν έχει καμία ηθική, και δεν έχει και καμία θεολογία ως τρίτο πράγμα μεταξύ ημών και του Θεού. Η ηθική μας, η θεολογία μας, είναι η σχέση μας με τον Θεό.
Έτσι ήταν και στο Βυζάντιο. Οι μεγάλοι θεολόγοι και Πατέρες της Εκκλησίας καλούνταν φιλόσοφοι. Όχι όμως φιλόσοφοι αποκομμένοι από την θεία ζωή και εμπειρία.
Έτσι είναι. Έχει να κάνει με την φιλοσοφία ως τρίτο πράγμα όπως μας προειδοποιεί η Τρίτη Στάση του Ακαθίστου Ύμνου, η οποία λέει ότι η Θεοτόκος απέδειξε τους «φιλοσόφους, ασόφους», τους «τεχνολόγους, αλόγους» και τους «ρήτορας πολυφθόγγους ως ιχθύας αφώνους».
Τι γίνεται με την ευθανασία, έχει όντως νομιμοποιηθεί σε ορισμένες χώρες;
Η απάντηση είναι ναι. Στις Κάτω χώρες (Ολλανδία) και στο Βέλγιο. Η ευθανασία περιλαμβάνει δυό βασικά στοιχεία. Προϋποθέτει ταυτόχρονα την πρόθεση να σκοτώσεις και έπειτα κάποια πράξη η παράλειψη που νομοτελειακά συνδέεται με το θάνατο. Και τα δυό αυτά στοιχεία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις. Παραδείγματος χάριν, εάν ένας από τους μοναχούς ερχόταν σε μένα και μου έλεγε, «Herman, έχω πονοκέφαλο μπορείς να μου δώσεις μία ασπιρίνη;», θα του έδινα ασπιρίνη με σκοπό να περάσει ο πονοκέφαλος. Όμως πάντα υφίσταται μία πολύ μικρή πιθανότητα η ασπιρίνη να τον σκοτώσει. Κάθε χρόνο, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι πεθαίνουν εξαιτίας των ασπιρινών λόγω της αιμορραγίας στο στομάχι τους. Τώρα αν υποθέσουμε ότι έρχεται ο χειρότερος εχθρός μου και μου ζητάει μία ασπιρίνη και εγώ του την δίνω με την ελπίδα ότι θα τον σκοτώσει (ξέρω ότι οι πιθανότητες είναι λίγες, αλλά ελπίζω ότι ο διάβολος θα με βοηθήσει) [γέλια], διαπράττω μία αρκετά διαφορετική πράξη. Η πρόθεση καθορίζει το νόημα της πράξης. Έτσι λοιπόν, εάν ο ασθενής πονάει πολύ και εγώ του δώσω μορφίνη -όχι για να τον σκοτώσω, αν και γνωρίζω ότι υπάρχει ένας κίνδυνος θανάτου- δεν εμπλέκομαι σε μία πράξη ευθανασίας η πόνου. Ο Μέγας Βασίλειος λέει ότι δίνουμε όπιο σε ανθρώπους που πονούν20. Το όπιο είχε πάντα τον κίνδυνο να προκαλέσει θάνατο. Όταν κάποιος δίνει μία θεραπεία με σκοπό να εφαρμόσει μία θεραπευτική αγωγή, αυτό δεν συνιστά ενεργητική ευθανασία, αλλά πράξη που αντιμετωπίζει τον πόνο.
Μπορώ επίσης να διακόψω μία θεραπεία, όχι για να σκοτώσω τον ασθενή, αλλά γιατί η θεραπεία τον ενοχλεί και θα τον φέρει σε απόγνωση. Έτσι, αν υπήρχε μία συγκεκριμένη επέμβαση που θα ενοχλούσε τον ασθενή πάρα πολύ -ο ασθενής δεν θα μπορούσε να το αντέξει πλέον- το φορτίο της θεραπείας μπορεί να είναι ένας πειρασμός προς την αμαρτία. Ακόμα και αν μπορούσε να πεθάνει αν σταματήσω την θεραπεία, το γεγονός ότι σταματάω την θεραπεία δεν είναι μία πράξη παθητικής ευθανασίας.
Ας εξετάσουμε την περίπτωση ενός ασθενούς που έχει μία σοβαρή μορφή καρκίνου. Εάν η συνέχεια των θεραπειών για τον καρκίνο θα του προκαλούσε πολύ πόνο, και ο γιατρός φοβάται ότι ο ασθενής θα έρθει σε απόγνωση, μπορεί, με την συναίνεση του ασθενούς, να διακόψει την θεραπεία. Αυτό δεν είναι παθητική ευθανασία.
Ο γιατρός δε σταματά την θεραπεία με σκοπό να σκοτώσει τον ασθενή· αυτό θα ήταν περίπτωση παθητικής ευθανασίας. Η παθητική ευθανασία είναι σήμερα ευρέως αποδεκτή. Σε μία κοσμική κοινωνία, κανένας δεν ρωτά για την πρόθεση του γιατρού η του ασθενούς. Λίγοι ρωτούν, εάν σταματάει η θεραπεία, διότι η θεραπεία αποβαίνει πνευματικό βάρος για τον ασθενή η, αν διακόπτεται η θεραπεία, γιατί ο ασθενής θέλει να πεθάνει. Υπήρξε μία συζήτηση στους κύκλους των κοσμικών ηθικολόγων στην δεκαετία του 70 και του 80 για τον ιδιάζοντα ρόλο της πρόθεσης στην ηθική. Τώρα η παθητική ευθανασία έχει γίνει δεκτή έτσι, ώστε υπάρχει μία προσπάθεια να υπάρξει σύγχυση μεταξύ της παθητικής ευθανασίας και της άρνησης να δοθεί μία θεραπεία με σκοπό να αποφευχθεί η πνευματική ζημία του ασθενούς.
Δεν πρέπει μόνο να διαχωριστεί η παθητική ευθανασία (δηλ. άρνηση η απόσυρση θεραπείας με πρόθεση την θανάτωση) από την ενεργητική (να ενεργεί κάποιος έτσι με σκοπό να θανατώσει τον ασθενή). Πρέπει επίσης να διαχωριστεί η εκούσια από την μη εκούσια και την ακούσια ευθανασία. Εκούσια ευθανασία είναι όταν ο ασθενής ζητάει να θανατωθεί. Ακούσια ευθανασία είναι όταν ο ασθενής θανατώνεται, σε αντίθεση με αυτό που επιθυμεί, για να δοθεί τέλος στον πόνο. Η μη εκούσια ευθανασία αφορά στο να θανατώνεται ένας ανίκανος ασθενής, όταν ο γιατρός θεωρεί ότι ο ασθενής θα ήθελε να του αφαιρεθεί η ζωή.
Μόνο η εκούσια και η μη εκούσια ευθανασία είναι νομικά αποδεκτή. Επιπλέον, σε πολλές νομοθεσίες, επιτρέπεται σε τρίτους να μπορούν να δώσουν σε ένα άτομο τα μέσα για να σκοτώσει τον εαυτό του
Αυτό είναι αυτοκτονία!
Ναι, η υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι, όταν κάποιος προμηθεύει τα μέσα σε κάποιον για να αυτοκτονήσει. Με την ευθανασία, κάποιος άλλος σκοτώνει τον ασθενή. Οι Κάτω Χώρες κινούνται τώρα προς την αποδοχή της ευθανασίας για τα νήπια, ένα είδος παιδοκτονίας. Είναι μία συμπεριφορά που κάποιος θα ανέμενε σε μία ειδωλολατρική κοινωνία. Ο ειδωλολατρικός κόσμος, τον οποίο ο Χριστιανισμός διαδέχθηκε, αποδεχόνταν την παιδοκτονία. Από πότε εμείς μεταβληθήκαμε σε ειδωλολατρικό κόσμο; Η ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι τώρα νόμιμη στην Πολιτεία του Όρεγκον. Είναι επίσης νόμιμη στην Ελβετία. Πολλοί άνθρωποι πηγαίνουν στην Ελβετία για ταξίδι χωρίς επιστροφή. Η υποβοηθούμενη αυτοκτονία επίσης είναι πιθανόν νόμιμη στην Γερμανία, αλλά δεν περιλαμβάνει τους γιατρούς. Πολύ σύντομα, η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία θα γίνει αποδεκτή σε περισσότερες χώρες, και πιθανώς στις περισσότερες Πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό που θλίβει ιδιαίτερα είναι ότι στα ρωμαιοκαθολικά νοσοκομεία επιτρέπουν την ευθανασία στις εγκαταστάσεις τους, και στο Βέλγιο και στην Ολλανδία. Υπάρχει πολύ στενή συνεργασία στο κακό. Μίλησα σε ένα άτομο που εργάστηκε ως αυτοαποκαλούμενος βιοηθικολόγος σε ένα Παπικό νοσοκομείο. Είπε ότι δεν κάνουν ποτέ την μη εκούσια, παρά μόνο την εκούσια ευθανασία. Ωστόσο στα κοσμικά νοσοκομεία κάνουν και τις δυό. Στο εν λόγω παπικό νοσοκομείο, βεβαιώνονται ότι λαμβάνουν την θεία Κοινωνία, και έπειτα τους θανατώνουν.
Έχουμε το παράδειγμα ενός ηλικιωμένου ατόμου που είναι σε ένα κώμα, και ξέρουμε ότι πρόκειται να πεθάνει - εκτός από την περίπτωση του θαύματος. Τον έχουν σε ένα μηχάνημα για να τον κρατήσουν ζωντανό, αλλά η διαδικασία είναι πολύ ακριβή. Η οικογένεια δεν ξέρει τι να κάνει γι αὐτό. Φοβούνται ότι ίσως είναι ευθανασία να τον απομακρύνουν από το μηχάνημα. Εσείς τι νομίζετε;
Αυτές είναι αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν στα πλαίσια του αρραγούς Πατερικού πνεύματος. Όταν ο Μέγας Βασίλειος αντιμετωπίζει το θέμα στην 55η ερώτηση, πραγματεύεται κατά πόσο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ιατρική περίθαλψη21. Όχι αν μπορεί κάποιος να την σταματήσει, αλλά αν μπορεί να την χρησιμοποιήσει. Απαντά ναι, αλλά έπειτα αναφέρει τις προϋποθέσεις. Τονίζει ότι δεν μπορούμε να δεχθούμε την Ιατρική, όταν μεταβάλλεται σε αυτοσκοπό. Εάν ο καθένας μας προσκολληθεί μόνο στην διατήρηση της υλικής ζωής με κάθε μέσο , είτε για μας είτε για τους συνανθρώπους μας, προσεγγίζουμε την Ιατρική με λάθος τρόπο και την καθιστούμε ένα είδωλο. Όπως παρατήρησα, εάν χάσω τις αισθήσεις μου λόγω ενός ατυχήματος, η ιατρική πρέπει να αξιοποιηθεί έτσι ώστε να ανακτήσω τις αισθήσεις μου, να μετανοήσω για τις αμαρτίες μου και να μετέχω των αχράντων μυστηρίων. Αλλά αφότου ανακτήσω τις αισθήσεις μου, η Ιατρική μπορεί συχνά να με κατευθύνει λανθασμένα. Θα ήταν πολύ καλύτερο οι ίδιοι πόροι, που θα δαπανούνταν για εμένα, να σταλούν στους φτωχούς, στις αποστολές της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αφρική και στην Ινδία. Η ευθανασία είναι ευθανασία μόνο εάν ενεργούμε η παραλείπουμε να ενεργήσουμε με την πρόθεση να αφαιρέσουμε την ζωή. Εάν ενεργούμε για να ελέγξουμε τον πόνο επειδή οι άνθρωποι μπορούν να απελπιστούν και να αμαρτήσουν υπό την επήρεια του μεγάλου πόνου, ακόμα κι αν αυτό αυξάνει κάπως τον κίνδυνο θανάτου, η εάν σταματάμε την θεραπεία επειδή η θεραπεία μπορεί να διαστρέψει την πνευματική ζωή ενός ασθενούς, τότε ενεργούμε από την υποχρέωση να παρέχουμε μία ηθική (πνευματική) προστασία (στον ασθενή). Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει ένας κίνδυνος να απολέσουμε την οποιαδήποτε συμπόνια σχετικά με την διατήρηση στην ζωή. Αυτό είναι κάτι που γίνεται ιδιαίτερα στην εποχή της προηγμένης τεχνολογίας, όπου τείνουμε να υποκαταστήσουμε την πίστη μας στον Θεό με την πίστη στην τεχνολογία. Μπορούμε να παραπλανηθούμε από την τεχνολογία. Η ιατρική τεχνολογία είναι ένα από τα μεγάλα είδωλα της εποχής. Υποθέτω ότι ο ορθόδοξος λαός στην Ελλάδα δίνει τουλάχιστον δέκα τοις εκατό από το εισόδημά του στην Εκκλησία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, δίνουμε ένα στα επτά δολάρια, το 14% από το εθνικό εισόδημά μας, για την υγειονομική περίθαλψη. Οι Γερμανοί δίνουν ένα στα δέκα ευρώ για την υγειονομική περίθαλψη. Τώρα εάν οι άνθρωποι στην Ελλάδα δίνουν δέκα έως δεκαπέντε τοις εκατό αυτού που κερδίζουν στην εκκλησία, η Ιατρική δεν αποτελεί σε τόσο μεγάλο βαθμό είδωλο. Αλλά εάν δίνουν περισσότερα χρήματα στην υγειονομική περίθαλψη από ο,τι δίνουν στην Εκκλησία, η Ιατρική μπορεί να καταστεί ένα πάθος στο οποίο παραδίδεται κάποιος ολοκληρωτικά. Σπάνια πλέον χτίζουμε μεγάλους καθεδρικούς ναούς, αλλά χτίζουμε συχνά μεγάλα ιατρικά κέντρα.
Τι πιστεύουμε εμείς οι Ορθόδοξοι για τους ανθρώπους που θεωρούνται «εγκεφαλικά νεκροί»;
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, που τώρα βρισκόμαστε δίπλα από το νέο παρεκκλήσι του, λέει ότι δεν υπάρχει διδασκαλία ως προς ποιό όργανο είναι ουσιαστικό για τις διάφορες λειτουργίες μας22. Είπε ότι είναι ένα ιατρικό ζήτημα ως προς ποιό όργανο είναι κεντρικό. Δέχομαι ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς μιλά σωστά. Όταν μιλάμε θεολογικά για την καρδιά, μιλάμε για την ψυχή μας, και όχι το σαρκικό όργανο. Ξέρουμε ότι οι άνθρωποι μπορούν να έχουν μηχανικές καρδιές και ακόμα να αμαρτάνουν η να στρέφονται προς το Θεό.
Επιτρέψτε μου να σας δώσω μία τρομακτική, υποθετική εικόνα για να σας δείξω γιατί λέμε ότι ο εγκέφαλος είναι ουσιώδης για την ζωή σε αυτόν τον κόσμο, και όχι η καρδιά. Υπήρξε ένα πολύ κοσμικό άτομο που έδωσε τον ορισμό του οξυγόνου, ονόματι Antoine-Laurent Lavoisier (1743-1794). Αποκεφαλίστηκε στην Γαλλική Επανάσταση (8 Μαΐου 1794). Όντας κοσμικός επιστήμονας, έβαλε τους φίλους του να μετρήσουν πόση ώρα αυτός θα μπορούσε να ανοιγοκλείνει τα μάτια του αφότου αποκεφαλίστηκε. Τώρα φανταστείτε ότι αποκεφαλίζεται όχι το 1794, αλλά το 2005. Και έχει τους φίλους. Μόλις το κεφάλι κόβεται, βάζουν τους λαστιχένιους σωλήνες στις χωρισμένες φλέβες και τις αρτηρίες του και τους συνδέουν με μία τεχνητή καρδιά, και παίρνουν το κεφάλι έξω από την πόλη πολύ γρήγορα - προτού να σταματήσει να ανοιγοκλείνει τα μάτια. Το αίμα συνεχίζει τώρα να ρέει και είναι ακόμα ικανός να επικοινωνήσει με τους άλλους με το να ανοιγοκλείνει τα μάτια του. Άλλοι φίλοι συνδέουν το σώμα του και το παίρνουν σε μία άλλη πλευρά της πόλης. Έτσι λοιπόν έχουν το σώμα του σε μια πλευρά του Παρισιού και το κεφάλι του σε άλλη.
Μιλάμε φυσικά υποθετικά εδώ.
Σίγουρα! Αλλά τώρα ίσως θα μπορούσε να γίνει αυτό. Ο Robespierre (1758-1794), που ήθελε να σιγουρευτεί ότι ο Lavoisier ήταν νεκρός, θα έστελνε ανθρώπους για να τον σκοτώσουν. Τώρα, πότε θα τον σκότωναν; Όταν θα πυροβολούσαν το σώμα στην καρδιά, η όταν θα πυροβολούσαν το κεφάλι; Νομίζω ότι θα λέγαμε το κεφάλι. Εάν απλά πυροβολήσεις το σώμα, αλλά τα μάτια ανοιγοκλείνουν ακόμα στην άλλη πλευρά του Παρισιού και υποβάλλουν τις ερωτήσεις λέγοντας, «έχουν αποκεφαλίσει τον Lavoisier; Ανυπομονώ· ελπίζω ότι κανένας δεν θα σώσει το κεφάλι του» [γέλιο], «Είναι ακόμα ζωντανός;». Καταλαβαίνουμε τον εγκέφαλο και την σαρκική καρδιά εμπειρικά. Σκέφτομαι, λοιπόν, ότι είναι πολύ σημαντικό ο εγκέφαλος να είναι απολύτως νεκρός προτού να κηρύξουμε κάποιον νεκρό. Εάν ο εγκέφαλος είναι απολύτως νεκρός, τότε κάποιος δεν «ενσωματώνεται» πλέον σε αυτόν τον κόσμο. Εντούτοις, οι άνθρωποι επιθυμούν διακαώς διάφορα μέλη του σώματος και όργανα για μεταμόσχευση. Σε μερικά αμερικανικά νοσοκομεία, δεν περιμένουν τον εγκεφαλικό θάνατο. Περιμένουν τον ασθενή να επληρώνει τα κριτήρια ως «δωρητής που δεν χτυπά η καρδιά του». Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος δεν είναι νεκρός, απλά η καρδιά έχει σταματήσει το κτύπημα, αλλά θα μπορούσε θεωρητικά να αναζωογονηθεί. Ο εγκέφαλος μπορεί ακόμα να λειτουργεί. Αυτό μπορεί να είναι μία μορφή δολοφονίας.
Πως μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ο εγκέφαλος είναι νεκρός;
Μπορούμε να είμαστε σίγουροι πότε ο εγκέφαλος δεν είναι πλέον ένα άθικτο όργανο, όπως γίνεται μέσω των κλασικών κριτηρίων για τον πλήρη εγκεφαλικό θάνατο. Αλλά με τα κριτήρια των δωρητών που δεν χτυπά η καρδιά τους, μπορεί να μην είναι νεκρός και έτσι έχω μία μεγάλη ανησυχία, για την χρησιμοποίηση ενός τέτοιου προσδιορισμού.
Είναι δυνατό να γίνει μία μεταμόσχευση ολόκληρης καρδιάς;
Ναι. Έχουν υπάρξει πολλές μεταμοσχεύσεις καρδιάς.
Για πόσα χρόνια μπορούν να ζήσουν;
Πολλοί έχουν ζήσει περισσότερο από 10 έτη. Η επιτυχία είναι πολύ μεγαλύτερη τώρα απ ό,τι στο παρελθόν. Η ιατρική σχολή του Baylor ήταν μία από τις πρώτες που έκανε μεταμοσχεύσεις καρδιών. Έχω δει πολλούς ασθενείς με μεταμοσχευμένες καρδιές. Αυτό που έκανε πραγματικά την διαφορά ήταν ένα φάρμακο αποκαλούμενο κυκλοσπορίνη, το οποίο βοηθά να περιορίσει την τάση του σώματος για την απόρριψη της μεταμοσχευμένης καρδιάς. Αρχικά, αυτό ήταν ένα μεγάλο πρόβλημα λόγω της αντίδρασης του σώματος ενάντια σε ένα ξένο όργανο23. Αλλά το φάρμακο κυκλοσπορίνη έχει βελτιώσει εντυπωσιακά το ποσοστό επιτυχίας των μεταμοσχεύσεων.
Υπάρχει κάποια ανησυχία ότι ίσως κάτι από τον χαρακτήρα του δωρητή θα είναι κατά κάποιον τρόπο παρόν στο όργανο που δίνεται στον παραλήπτη. Έχετε ακούσει ποτέ για μια τέτοια εμπειρία;
Ο καθένας ακούει διάφορες ιστορίες. Έχω ακούσει πολλές παρόμοιες Δεν έχω όμως τέτοια εμπειρία με κάποιο ασθενή που να γνωρίζω. Έχω μιλήσει με στενούς μου φίλους που είναι καθηγητές που συμμετέχουν στις μεταμοσχεύσεις καρδιών, και η απάντηση είναι όχι.
Brian24: Ξέρετε την ταινία, Million-Dollar Baby;
Brian, ξέρεις ότι σπάνια βλέπω ταινίες και σπάνια ανοίγω την τηλεόραση.
Brian: Ήταν μία κινηματογραφική επιτυχία του Clint Eastwood για μία κοπέλα που ξεκινά την πυγμαχία και γίνεται επαγγελματίας, αλλάζοντας την ζωή της από εκεί που δεν κέρδιζε τίποτα στο σημείο όπου κέρδιζε τεράστια χρηματικά ποσά, και έπειτα κατά την διάρκεια ενός αγώνα πυγμαχίας ο λαιμός της σπάει και καταλήγει στο κρεβάτι εντελώς παράλυτη. Το υπόλοιπο μέρος της ταινίας πραγματεύεται το ηθικό δίλημμα του προπονητή της για το εάν πρέπει να την θανατώσει η όχι - επειδή δεν μπορεί να κινήσει κανένα μέρος του σώματός της, και έτσι δεν μπορεί να αυτοκτονήσει η ίδια. Η ταινία ηρωοποιεί το γεγονός ότι ο προπονητής της βρήκε το θάρρος στην ψυχή του για να θανατώσει αυτήν την κοπέλα. Βρήκα επίσης ενδιαφέρον ότι μέσα στο ηθικό δίλημμά του αυτός ο εκπαιδευτής συνεχίζει να πηγαίνει σε ένα Ρωμαιοκαθολικό ιερέα, που του λέει τελικά, φύγε μακριά, μην έρχεσαι στην εκκλησία αύριο και ο προπονητής λαμβάνει την απόφαση από μόνος και σκοτώνει την κοπέλα.
Δρ Engelhardt: Ο Brian γνωρίζει για τις εμπειρίες που είχαμε στα παπικά πανεπιστήμια. Έχω ρωτήσει τους ιατρούς εκεί για την στάση τους απέναντι στην ευθανασία, και περίπου τριάντα τοις εκατό είναι υπέρ. Όπως έχω σημειώσει ήδη, η ευθανασία γίνεται μέρος του κοσμικού πολιτισμού στην Δύση. Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε την Ιατρική θα διαφοροποιηθεί. Φανταστείτε ότι περπατώ από την Ιατρική Σχολή Baylor προς το Πανεπιστήμιο του Rice, και ενώ διασχίζω τον δρόμο χωρίς την απαραίτητη προσοχή, ένα μεγάλο φορτηγό με χτυπά, τινάζει το σώμα στον αέρα και προσγειώνομαι στην εντατική ενός Μεθοδιστικού νοσοκομείου. Φαίνεται ότι δεν θα επιζήσω, αλλά προσπαθούν για το καλύτερο. Με συνδέουν με όλους τους σωλήνες. Όταν ρωτούν την σύζυγό μου τι πρέπει να κάνουν, η απάντησή της είναι να τον κρατήσετε ζωντανό, να προσπαθήσετε να ανακτήσει τις αισθήσεις του, και να φέρω έναν ιερέα να τον εξομολογήσει. Έτσι θα χρησιμοποιούσαμε όλα τα μέσα για να επανακτήσει ένα άτομο τις αισθήσεις του -εγώ εν προκειμένω- για να εξομολογηθώ και να κοινωνήσω των Αχράντων Μυστηρίων για τελευταία φορά. Έπειτα από αυτό, πρέπει να έχω όλες τις διασωληνώσεις για να απελπιστώ; Όχι! Τότε μπορείτε να σταματήσετε. Δεν κάνουμε αυτό για να σκοτώσουμε, για να επιφέρουμε τον θάνατο, αλλά για να αποφύγουμε να καταστήσουμε την Ιατρική μία υπερκαταναλωτική διαδικασία. Η προσέγγισή μας ως προς την Ιατρική είναι αρκετά διαφορετική από αυτήν της κοσμικής κοινωνίας.
Για να συγκεκριμενοποιήσουμε την προηγούμενη ερώτησή μας ας υποθέσουμε ότι υπάρχει ένα πρόσωπο που έχει την εμπειρία της θείας Χάριτος, και είναι κάτι φυσικά, το οποίο αφορά πρώτιστα την ψυχή, αλλά επίσης και το σώμα. Οι Πατέρες μιλούν για την φυσική καρδιά που έχει έναν ιδιαίτερο ρόλο σε αυτό. Μία έντονη επίσκεψη της θείας Χάριτος αγγίζει και την φυσική καρδιά του ανθρώπου. Εάν αυτή η καρδιά μεταμοσχευθεί σε κάποιον άλλο η εάν υποθέσουμε ότι παίρνουμε την καρδιά ενός μουσουλμάνου και την μεταμοσχεύουμε σε έναν χριστιανό, θα έχει αυτό μια πνευματική επίδραση στο πρόσωπο του παραλήπτη; Ο νους, όπως ορίζεται από την πατερική παράδοση και διακρίνεται από την διάνοια, το μυαλό, θα είναι σε θέση να ενωθεί με την νέα καρδιά;
Οι άγιοι δοξάζονται μετά τον θάνατό τους, αλλά πριν από την τελική Κρίση, προτού να λάβουν πάλι τα σώματά τους, διατηρούν ακόμα τον νου τους, βλέπουν το Θεό. Τα λείψανα του αγίου Ιωάννη Μαξίμοβιτς του Σαν Φρανσίσκο είναι σε έναν καθεδρικό ναό, όμως ο άγιος είναι καθαρός στην καρδιά και βλέπει τον Θεό, βιώνει την πνευματική παρουσία του Θεού, όχι με μια φυσική καρδιά, αλλά με την καρδιά της ψυχής του. Έτσι, για να έχει κάποιος τον νου δεν χρειάζεται μία φυσική καρδιά. Η πνευματική καρδιά μας δεν εξαρτάται από την φυσική καρδιά μας. Με την καρδιά μου, τα τρόφιμα που έχω φάει εδώ στην Μονή Βατοπαιδίου τίθενται αργά στα νέα κύτταρα της καρδιάς μου. Έτσι η καρδιά μου αλλάζει όλη την ώρα. Η ψυχή μου είναι σε θέση να μετατρέψει αυτό το σαρκικό όργανο σε «δική μου καρδία»25. Έχουμε την ικανότητα να πνευματοποιούμε το σώμα μας, να το κάνουμε δικό μας μέχρι τον θάνατό μας. Του δίδουμε οντότητα και το κάνουμε σώμα μας. Μια μεταμοσχευμένη καρδιά περιλαμβάνει μία αλλαγή που είναι απλώς πιο απότομη.
Εάν κάποιος έχει αποκτήσει την ειρήνη και την προσευχή της καρδιάς, θα ήθελε μία μεταμόσχευση καρδιάς; Ίσως όχι. Μια τόσο ισχυρή εγχείρηση θα μπορούσε να κλονίσει την πνευματική κατάσταση κάποιου. Ο 55ος κανόνας του Μεγάλου Βασιλείου θέτει σημαντικά όρια και δίνει την κατεύθυνση. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο μοναχός δεν πρέπει να αφήσει το μοναστήρι για να αναζητήσει υγειονομική περίθαλψη. Να μην εγκαταλείψει, δηλαδή, τον τόπο που του παρέχει ειρήνη στην καρδιά του. Έτσι ένας μοναχός σε ορισμένες περιπτώσεις δεν μπορεί να υποχρεωθεί να πάει στην Θεσσαλονίκη π.χ. για θεραπεία. Σε άλλες περιστάσεις, θα υποχρεωνόταν. Αυτά είναι θέματα όπου πρέπει να καθοδηγούμαστε από την διάκριση του πνευματικού μας.
Ξέρουμε ότι οι άγιοι αλλάζουν τον κόσμο, επειδή νεκρώνουν το εγώ τους και αναλαμβάνουν τον Χριστό. Γι αὐτό τιμούμε τα λείψανα των αγίων. Όσον αφορά στις μεταγγίσεις αίματος, μπορεί να είναι μεγάλη ευλογία να λάβει κανείς αίμα από έναν άγιο. Έχω ένα πολύ μικρό κομμάτι του υφάσματος που ήταν του αγίου Γερμανού της Αλάσκας, το οποίο απλά τον άγγιζε. Ακόμα, είναι συγκινητικό το πως οι άγιοι, όπως ξέρουμε από τις Πράξεις των Αποστόλων26, μπορούν να μετασχηματίσουν την ύλη με τις άκτιστες ενέργειες του Θεού. Τι θα γινόταν αν ο άγιος Γερμανός είχε μεταγγίσει αίμα; Δεν ξέρω. Δεν έχω την απαραίτητη διάκριση. Θα σκεφτόμουν ότι θα ήταν πολύ καλό να γίνει μία μετάγγιση αίματος από έναν άγιο. Άνθρωποι που πίνουν από το φρέαρ του αγίου Γερμανού έχουν αλλάξει προς το καλύτερο.
Αλλά θα μπορούσε να λειτουργήσει με τον αντίθετο τρόπο;
Ο κόσμος καθαγιάζεται από την φιλανθρωπία μας προς τους άλλους.
Εννοώ, εάν ήταν από κάποιο κακό πρόσωπο.
Και το κακό το καθαγιάζουμε. Ο ιερέας προσεύχεται στην Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου ότι μέσω της αγαθότητας του Θεού το κακό πρέπει να γίνει καλό. Ένας λόγος που η Εκκλησία εύχεται, είναι για να αφαρπάζει τον κόσμο από τον άρχοντα αυτού του κόσμου, ώστε ο τελευταίος (εν. ο κόσμος) να γίνεται ιερός. Ευλογούμε τα πάντα. Ακόμη και οι αγελάδες στο Τέξας μπορούν να ευλογηθούν. Η Εκκλησία ανακαλεί τον πεπτωκότα κόσμο από το κακό και τον επαναφέρει στην αγιότητά Της. Πιθανώς θα ήταν καλό να ευλογήσει την καρδιά που θα ελάμβανε κάποιος από ένα κακό πρόσωπο. Η Εκκλησία έχει σίγουρα την δύναμη, με την ευλογία που παρέχει να αποσοβήσει το κακό από οποιαδήποτε καρδιά και από οποιοδήποτε αίμα ενός αμαρτωλού ανθρώπου. Η εκκλησία που είναι το σώμα του Χριστού έχει την δύναμη να αναμορφώσει τα πάντα. Έτσι, όταν ένας ιερέας παρευρίσκεται σε έναν ασθενή στον οποίο διενεργείται μία μεταμόσχευση η μία μετάγγιση, πρέπει να ευλογήσει το πρόσωπο και το μόσχευμα που λαμβάνει. Σας φαίνομαι ίσως υπό κάποια έννοια αφύσικος. Είχα καταρράκτη και τώρα έχω τους πλαστικούς φακούς στα μάτια μου. Όταν ευλογούμαι από τον ιερέα, ευλογούνται όλα - ο δεύτερος Αδάμ αναμορφώνει τον κόσμο.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέει ότι ο νους χρησιμοποιεί και το όργανο της καρδιάς.
Σωστά.
Εφόσον μετά την μεταμόσχευση ο ασθενής χρησιμοποιήσει την άλλη καρδιά με τον ίδιο τρόπο ορθόδοξης νηπτικής εργασίας, πραγματικά δεν θα πείραζε ποιά καρδιά είναι.
Αυτό είναι σωστό, απόλυτα. Εμείς αφομοιώνουμε την υλική μας υπόσταση… είναι αυτό που έχω κάνει με τους πλαστικούς φακούς μου.
Θα θέλαμε τώρα να αναφερθούμε σε κάποιο συγκεκριμένο βιοηθικό δίλημμα που σχετίζεται με την τεχνητή γονιμοποίηση. Ας πούμε για παράδειγμα ότι υπάρχει ένα ανδρόγυνο με πρόβλημα ατεκνίας και αποφασίζει να κάνει τεχνητή γονιμοποίηση, όπου χρησιμοποιούν μόνο δυό η τρία από τα ωάρια και εμφυτεύονται όλα. Πως αυτό συμβαδίζει με την Εκκλησία, καθώς επίσης και με την οικονομία και την ευλογία του πνευματικού πατέρα, δεδομένου ότι πολλοί πνευματικοί δίνουν την ευλογία τους για μία τέτοια αναπαραγωγική διαδικασία;
Η τεχνητή γονιμοποίηση περιλαμβάνει έναν τρόπο αναπαραγωγής που επιτυγχάνει απόλυτα τον στόχο η, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν παρεκκλίνει πολύ από αυτόν. Δεδομένου ότι ζούμε σε έναν τραυματισμένο και αμαρτωλό κόσμο, συχνά το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο πνευματικός μας είναι να μας βοηθήσει να πλησιάσουμε όσο πιο κοντά γίνεται στον ιδεατό στόχο, λαμβάνοντας υπόψη τα πάθη μας και τις αδυναμίες μας, όταν είναι σαφές ότι δεν θα στοχεύσουμε στο ιδανικό. Οι άνθρωποι διακατέχονται συχνά από ένα μεγάλο πάθος για να αποκτήσουν ένα παιδί. Αυτό το πάθος μπορεί να τους οδηγήσει στο διαζύγιο και σε άλλες πράξεις πολύ χειρότερες από την τεχνητή γονιμοποίηση. Επομένως, ένας πνευματικός μπορεί να επιτρέψει την τεχνητή γονιμοποίηση, ακριβώς όπως με έναν δεύτερο γάμο, ο οποίος υπολείπεται του «στόχου» της εκκλησίας. Ωστόσο, σύμφωνα με το πνεύμα οικονομίας της Εκκλησίας, μπορεί να ευλογηθεί. Με την τεχνητή γονιμοποίηση υπάρχουν, όπως σημειώσατε, περιορισμοί: όλα τα έμβρυα εμφυτεύονται, το σπέρμα πρέπει να ληφθεί από τον σύζυγο με την σύζυγο από κοινού. Παρ ὅλα αυτά, οφείλουμε να θυμόμαστε ότι υπάρχουν πράγματα που, λαμβάνοντας υπόψη την τραυματισμένη ανθρώπινη φύση, οι πνευματικοί τα ευλογούν. Ωστόσο πρέπει να καταλάβουμε ότι υπολειπόμαστε του ιδανικού, και συνεπώς πρέπει να πενθούμε για αυτό. Είναι πολύ σημαντικό να πενθούμε για τις αδυναμίες μας.
Σχετικά με τους δωρητές οργάνων, είτε πριν από τον θάνατο, για παράδειγμα, για μία μεταμόσχευση νεφρών, είτε μετά τον θάνατο, ο απόστολος Παύλος μιλά για το σώμα του ανθρώπου ότι είναι ο ναός του Αγίου Πνεύματος27, και ότι δεν ανήκει σε μας. Δηλαδή, δεν έχουμε κανένα δικαίωμα ακόμη και στο ίδιο το σώμα μας, είναι κάτι που ανήκει στον Θεό.
Θα πρέπει να διακρίνουμε τριών ειδών περιπτώσεις. Ο Απόστολος Παύλος γνωρίζει ότι το σώμα μας δεν ανήκει σε μας - τίποτα δεν ανήκει πραγματικά σε μας. Δίνουμε ο,τι έχουμε ως δώρο από τον Θεό. Επιπλέον, πρέπει να το δώσουμε με αγάπη. Κάθε πράγμα που έχω, εάν προσκολληθώ σε αυτό, θα με οδηγήσει στην καταδίκη. Τώρα, φανταστείτε ότι -ο Θεός να μας φυλά- ένα από τα εγγόνια μου γεννήθηκε με ένα δυσλειτουργούν ήπαρ. Θα μπορούσα να δώσω ένα πέμπτο του ήπατός μου; Κάποιος ίσως θα μπορούσε να κόψει ένα μέρος από το ήπαρ και να το αναπαραγάγει. Μια τέτοια δωρεά θα ήταν μία πράξη της αγάπης. Θα ήταν περίπου όπως το να δώσω χρήματα σε κάποιο φτωχό. Εάν σκέφτομαι τα χρήματά μου ως κτήμα μου, είναι μία αμαρτία. Πρέπει να δίδω σε άλλους ελεύθερα, όταν είναι ανάγκη. Φυσικά, υπάρχουν μερικά πράγματα που δεν μπορώ να κάνω προκειμένου να δώσω σε άλλο: Δεν μπορώ να σκοτωθώ προκειμένου να δοθούν τα όργανά μου στα εγγόνια μου. Αλλά μπορώ να κινδυνέψω για τα εγγόνια μου. Αυτό είναι ένα καλό και ευγενές πράγμα. Στο Τμήμα Φιλοσοφίας όπου είμαι, καθόσον ξέρω, υπάρχουν μόνο δυό από εμάς που με έναν πλήρως παραδοσιακό τρόπο πιστεύουν στον Θεό. Εγώ και ένας ορθόδοξος Εβραίος. Είναι πολύ άρρωστος, και ένας από τους γιους του, του δώρισε ένα νεφρό, το οποίο θεωρείται ως πράξη της αγάπης. Είναι αρμόζον για μας να συμμετέχουμε σε τέτοιες πράξεις.
Το δεύτερο πράγμα είναι ότι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί για οποιαδήποτε δωρεά οργάνων που θα καθιστούσε αδύνατο για μας να έχουμε μία κηδεία εγκαίρως, η τουλάχιστον να μείνουν αρκετά μέρη του σώματος για να τελεστεί μία κηδεία. Είναι σημαντικό να κηδευτεί το σώμα μας για τρεις λόγους. Πρώτος είναι ότι μία ορθόδοξη κηδεία αποτελεί μυστήριο της Εκκλησίας. Ο ορθόδοξος ενταφιασμός είναι ένα πολύ σημαντικό μυστήριο. Για το σώμα μου το να είναι εκεί και να μπορεί να ενταφιαστεί λαμβάνοντας την ευλογία της Εκκλησίας είναι πολύ σημαντικό. Δεύτερον, οι άνθρωποι βλέποντας το σώμα μου προσεύχονται για εμένα. Η θέα του νεκρού σώματός μου συνάγει τους ανθρώπους γύρω του, ώστε να προσευχηθούν για εμένα, και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Τρίτον, είναι επίσης σημαντικό ότι, όταν βλέπουν οι άνθρωποι πως είμαι νεκρός, έχουν μία ευκαιρία να θεωρήσουν ότι σε κάποια, όχι πολύ μακρινή χρονική στιγμή, θα είναι στην θέση μου. Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι καλό να υπάρχει το σώμα, ώστε να μπορεί να κηδευτεί. Εν ολίγοις, υπάρχουν σοβαροί λόγοι να μην δοθεί και απολεσθεί ολόκληρο το σώμα, η γίνουν παρεμβάσεις τέτοιες που θα καταστήσουν ουσιαστικά αδύνατη την κηδεία του. Αλλά μέσα στα παραπάνω όρια, είναι καλό πράγμα να βοηθάει κανείς τους άλλους μέσω της δωρεάς οργάνων.
Στην Σερβία, κατά την διάρκεια του πολέμου, παρατηρήθηκε ότι κάποιοι άρπαζαν γρήγορα τα όργανα από τους ανθρώπους που είχαν σκοτωθεί, στήνοντας κατ αὐτόν τον τρόπο μία αγορά, μια οικονομική επιχείρηση…
Η πώληση οργάνων θα μπορούσε να είναι ιδεώδης, αλλά ο δεύτερος κόσμος την καθιστά ένα κακό μεγαλύτερο από την άμβλωση. Οι οπαδοί της εγκοσμιοκρατίας θέλουν να θεωρούν την πώληση των οργάνων ως μια απέραντη φρίκη, έτσι ώστε να φανεί ότι έχουν ηθικές αρχές ενώ σκοτώνουν 50 εκατομμύρια αγέννητα παιδιά κάθε έτος. Αναλογιζόμενοι τα άλλα, όταν κάποιος πουλά αντί να δωρίσει τα όργανά του παρεκτρέπεται από τον ορθό δρόμο, περίπου στον ίδιο βαθμό με την χρήση της τεχνητής γονιμοποίησης. Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι οι άγιοι πούλησαν τους εαυτούς τους ως δούλους για να βοηθήσουν τους φτωχούς. Εάν ένας μοναχός πουλούσε ένα νεφρό για να βοηθήσει τους φτωχούς, αυτό θα ήταν μία ιερή πράξη της αγάπης. Εάν ένα φτωχό άτομο πουλούσε το νεφρό του για να βοηθήσει την οικογένειά του, αυτό, επίσης, θα μπορούσε να είναι μία πράξη της αγάπης. Εντούτοις, το κοσμικό φρόνημα επιθυμεί να εκλαμβάνει τέτοιες πράξεις ως χειρότερες από την δολοφονία των αγέννητων παιδιών.
Ο τελικός λόγος που ενισχύει την άποψη ότι η μεταμόσχευση είναι αποδεκτή, είναι ότι ο άγιος Κοσμάς πραγματοποίησε μία μεταμόσχευση ενός οργάνου, από έναν έγχρωμο Αφρικανό σε έναν Ευρωπαίο. Εάν η Εκκλησία δεν καταδίκασε ποτέ αυτήν την εικόνα, η Εκκλησία σίγουρα δεν έχει καταδικάσει την μεταμόσχευση των οργάνων28. Ο γαμπρός μου Brian μου υπενθυμίζει να υπογραμμίσω εκείνη την περίπτωση στην Σερβία όπου άνθρωποι πιθανόν φονεύθηκαν με σκοπό να τους αφαιρεθούν τα όργανά τους για μεταμόσχευση. Όπως το επισημαίνει, αυτό θα μπορούσε σίγουρα να αποτελεί σοβαρό κίνδυνο σε καιρούς κοινωνικής αστάθειας.
Τι είδους συνέπειες νομίζετε ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν εάν, για παράδειγμα, με τις νέες τεχνολογίες θα μπορούμε να επεκτείνουμε την ζωή σε μεγάλα όρια, ας πούμε σε 150 η 200 έτη;
Εάν η Ιατρική θα ήταν σε θέση να επεκτείνει την ανθρώπινη ζωή 150 η 200 έτη, γιατί αυτό να συγκλονίσει τους χριστιανούς; Ο Μαθουσάλας έζησε μέχρι την ηλικία των εννιακοσίων εξήντα εννέα ετών29. Αυτό που είναι σημαντικό τώρα δεν είναι πόσο πολύ ζούμε, αλλά πως ζούμε, έτσι ώστε να ζήσουμε στην αιωνιότητα. Εάν ανησυχούμε πάρα πολύ για την μακροβιότητά μας και όχι για το αν θα ζούμε στοχεύοντας στον Χριστό, τότε δεν μπορούμε να διακρίνουμε καθόλου μεταξύ ποσότητας και ποιότητας. Και γνωρίζουμε ποιό είναι το τίμημα.
Είναι ύψιστης σημασίας η σκέψη του ανθρώπου να μην κινείται μέσα στα όρια της εκκοσμίκευσης. Πρέπει να εξέλθει από το παράδειγμά της, από την προοπτική της, από την κοσμοθεωρία της. Εάν επαναπαυθεί στην κοσμική προοπτική και αναζητά τις απαντήσεις στα ερωτήματά του στο κοσμικό επίπεδο, τότε θα χαθεί. Το κοσμικό φρόνημα θα μετατρέψει τους μικρούς λόφους σε βουνά, αγνοώντας την ίδια στιγμή τα μεγάλα βουνά. Είναι σημαντικό πάντα να ανακαλύπτεται η ουσία πίσω από τα θεμελιώδη ζητήματα. Το κεντρικό ζήτημα είναι να αγαπήσω τον Θεό με όλη την καρδιά και με όλη την ψυχή μου, και εσάς τόσο όσο δυνατά αγαπώ τον εαυτό μου. Σημαίνει ότι πρέπει να προσπαθήσω να γίνω καλός σύζυγος, ένας καλός πατέρας, ένας καλός παππούς, ένας καλός δάσκαλος, να μην προσκολληθώ εμπαθώς σε αυτήν την ζωή, αλλά να αναζητώ με πάθος τον Παράδεισο. Πρέπει να στοχεύσω στην μοναδική αλήθεια - την Αγία Τριάδα.
Αγωνιζόμαστε σε έναν μεταμοντέρνο, μεταχριστιανικό, μεταπαραδοσιακό κόσμο. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με έναν ανταγωνιστικό, κοσμικό πολιτισμό που επιθυμεί να περιθωριοποιήσει τον Χριστιανισμό και το μήνυμα σωτηρίας του. Αυτός ο πολιτισμός επιθυμεί να αντικαταστήσει τις ορθές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων με οτιδήποτε άλλο έξω από αυτές και γενικότερα με οτιδήποτε ο άνθρωπος υποκειμενικά και εμπαθώς επιθυμεί.
Ο κοσμικός πολιτισμός διαστρέφει όλες τις σχέσεις μας. Κοιτάξτε γύρω από εσάς και δείτε σε ποιό βαθμό οι νόμοι του κόσμου έρχονται σε αντίθεση με εκείνους του παραδοσιακού Χριστιανισμού. Οι άνδρες και οι γυναίκες εγκαταλείπουν τον γάμο για περιστασιακές και επιπόλαιες σχέσεις. Εκείνοι που συνάπτουν ομοφυλοφιλικές σχέσεις ζητούν την ευλογία της Εκκλησίας αντί έλεος και άφεση αμαρτιών. Η θέση του άνδρα ως κεφαλή στην Εκκλησία και την οικογένεια αποτελεί σκάνδαλο στην κοσμική κοινωνία. Η ιδέα να πορευθεί κάποιος ασκητικά προς την ειλικρινή αγάπη του Θεού θεωρείται ασύνετος φανατισμός. Μέσα σε όλα αυτά, μια κοσμική βιοηθική διαδραματίζει έναν κεντρικό ρόλο. Η βιοηθική μας πρέπει να ενσωματωθεί μέσα στην Καινή Κτίση, έτσι ώστε μέσω της Ενανθρώπησης οι άνθρωποι να μπορέσουν τελικά να βρουν την μοναδική θεραπεία που οδηγεί στην αιώνια ζωή, την θέωση που προσφέρεται μέσω των άκτιστων ενεργειών του Λυτρωτού μας.
Τώρα θα επιθυμούσαμε να ρωτήσουμε κάτι λίγο πιο προσωπικό για τους αναγνώστες της Πεμπτουσίας. Πότε γίνατε ορθόδοξος, και από τότε που γίνατε ορθόδοξος, είστε ικανοποιημένος από την επιλογή σας; Και αφετέρου, αν αυτό επηρέασε την προσέγγισή σας στην ηθική και πως επηρέασε την ακαδημαϊκή και επιστημονική σας δραστηριότητα;
Έγινα ορθόδοξος το Μεγάλο Σάββατο, 1991. Αυτό άλλαξε όλη την ζωή μου. Ελπίζω ότι ο παλαιός άνθρωπος είναι πλήρως νεκρός. Τίποτα δεν ήταν το ίδιο με πριν. Δεν υπάρχει καμία λέξη για να περιγράψει την συνολική διαφορά που συνέβη σε κάθε πτυχή της ζωής μου. Τώρα που είμαι ορθόδοξος, σημαίνει ότι μερικά πράγματα, όταν διδάσκω επιστημονικά η ακαδημαϊκά, όπως η ιστορία της φιλοσοφίας, ίσως να φαίνονται τα ίδια. Αλλά ο λόγος για τον οποίο ασχολούμαι με αυτά έχει αλλάξει. Εκμεταλλεύομαι την ευκαιρία να πω στους σπουδαστές ότι η Δύση ακολουθεί λάθος δρόμο. Τον σωστό δρόμο δείχνει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Πολλά, εάν όχι όλα, τα προβλήματα της δυτικής φιλοσοφίας προέρχονται από το ότι δεν ακολουθείται ο δρόμος που έδειξε ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Όντας μελετητής, όταν έχω την ευκαιρία, προσπαθώ να υπενθυμίσω στους ανθρώπους γιατί ο δυτικός πολιτισμός έχει αποτύχει.
Υπάρχει κάτι από την θητεία σας ως καθηγητού στο Rice ή στο Βaylor, ένα ιδιαίτερο γεγονός στο οποίο θέλετε να αναφερθείτε;
Είναι πολύ δύσκολο στον υπερ-σεξουαλικό σύγχρονο πολιτισμό μας να περιμένει κάποιος έως ότου γίνει 30 για να παντρευτεί και να παραμείνει ακόμα αγνός. Απαιτεί μεγάλη προσπάθεια. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν να συμμετέχουν σε μία τέτοια προσπάθεια. Κατά συνέπεια, η διαθεσιμότητα της άμβλωσης έχει γίνει ένας από τους σημαντικότερους στυλοβάτες του κοσμικού σεξουαλικού ήθους. Επιτρέπει στους ανθρώπους να ζήσουν με πολυτέλεια, να αναβάλουν τον γάμο, και εν τέλει να συμμετέχουν στην σεξουαλική επαφή, χωρίς μέριμνα για τις υποχρεώσεις που θα δημιουργούσε η γέννηση ενός παιδιού. Μπορούν να επιδιώξουν την ευχαρίστηση και τις συνευρέσεις της στιγμής, και να μην έχουν την σύλληψη ενός παιδιού να παρεμποδίζει τους τρόπους πραγματοποίησης της αυτοεκπληρώσεώς τους, δηλαδή τα σχέδιά τους για σταδιοδρομία και άλλα προγράμματα. Η άμβλωση έχει θέση-κλειδί στο κοσμικό ήθος. Είναι ένα αναπόσπαστο τμήμα του παγκόσμιου κοσμικού ήθους.
Η θεραπεία για την στρεβλή νοοτροπία αυτού του πολιτισμού δεν έγκειται τόσο στο να λέμε ότι η άμβλωση είναι κάτι κακό, αν και όντως είναι πολύ κακό. Κάποιος πρέπει πρώτα να φέρει τους ανθρώπους πίσω σε ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να δουν το σφάλμα να ζουν μία μη χριστιανική ορθόδοξη ζωή. Δηλαδή πρέπει να δουν τι σημαίνει να ζουν την σεξουαλικότητά τους με τον ορθό τρόπο, είτε γίνουν μοναχοί είτε έγγαμοι, και να καταλάβουν ότι ο γάμος είναι μία κλίση για την ανατροφή των παιδιών, όχι για την κατοχή δυό εισοδημάτων προκειμένου να εξασφαλίσουν πολλές πολυτέλειες. Δηλαδή κάποιος πρέπει να ζήσει μία ασκητική ζωή. Στον πυρήνα του προβλήματος με την άμβλωση δεν είναι κάποιο πολύ περίπλοκο βιοηθικό ζήτημα, αλλά το πολύ παλαιό ζήτημα του ασκητισμού ενάντια στην κακή χρήση των ενεργειών μου, και του αγώνα να κατευθυνθούν τελικά οι ενέργειές μου σωστά. Για να το κάνω αυτό, πρέπει να έχω κάποιον σαφή προσανατολισμό στον κόσμο. Έτσι, πάμε πίσω στην βασική πρόκληση του κοσμικού πολιτισμού. Δεν είναι πλέον σε θέση να γνωρίζει τους απώτατους σκοπούς της ανθρωπότητας και του κόσμου.
Λόγω της ριζικής εκκοσμίκευσης του δυτικού πολιτισμού, η συνηθισμένη ιατρική πρακτική έχει έρθει να θέσει ως προϋπόθεση ότι η άμβλωση είναι ένα συνηθισμένο μέρος της ζωής και της ιατρικής φροντίδας. Η σύζυγος του Brian, η Χριστίνα, η κόρη μου, ρωτήθηκε από τον γιατρό της: Θέλετε να κάνω έλεγχο για να δω εάν το παιδί σας έχει κάποια ατέλεια; (δηλαδή να κάνει προγεννητική διάγνωση). Αυτή αποκρίθηκε με την ερώτηση: Γιατί θέλετε να κάνετε τέτοιες δοκιμές; Θέλετε να θεραπεύσετε το παιδί; Εκείνος απάντησε: όχι. Εκείνη έπειτα είπε: Αυτό σημαίνει ότι θέλετε να σκοτώσετε το παιδί μου, σωστά; Ο γιατρός έδειξε αρκετά ενοχλημένος και δεν είπε τίποτα περισσότερο. Κάποιος πρέπει να διδάξει στις γυναίκες ότι ο κοσμικός πολιτισμός θα τις προσκαλέσει για να παρουσιάσει ως θεμιτή την δυνατότητα της άμβλωσης, της δολοφονίας του παιδιού τους, ώστε να την θεωρήσουν ως μια θεραπευτική επιλογή. Θα παρουσιάσουν την προγεννητική διάγνωση και την επιλεκτική άμβλωση ως κάτι θεμελιώδες για την ορθή στάση αναφορικά με την γονική υπευθυνότητα.
Η θεραπεία για τέτοιες διαστρεβλωμένες θεωρήσεις βρίσκεται εντός της καρδιάς. Πρέπει να μάθει κανείς νωρίς να αποφασίζει πως πρόκειται να ζήσει ως άνδρας η ως γυναίκα αντίστοιχα. Να αποφασίσει εάν πρόκειται να γίνει μοναχός η να παντρευτεί και έπειτα να κάνει την επιλογή του με την μέγιστη σοβαρότητα. Για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, η βιοηθική μας είναι μέρος ενός ολόκληρου τρόπου ζωής, ο οποίος κατευθύνεται ολοκληρωτικά προς τον Θεό. Δεν περιπλανιόμαστε άσκοπα στον κόσμο. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μπω στον πειρασμό να ακολουθήσω την λανθασμένη κατεύθυνση. Αλλά τουλάχιστον έχω έναν χάρτη που μπορεί να μου δείξει που είμαι και προς τα που βρίσκεται η σωστή κατεύθυνση. Ο πνευματικός μου πατέρας πρέπει να με βοηθήσει να διαβάσω τον χάρτη και να με ενθαρρύνει στην στροφή μου προς τον Θεό, η οποία απαιτεί άσκηση. Από μία άποψη, όλη η ορθόδοξη βιοηθική μπορεί να συνοψιστεί σε αυτό που θα μας επιτρέψει να προσέλθουμε στην Θεία Κοινωνία. Η ηθική και η βιοηθική μας είναι ευχαριστιακά προσανατολισμένες. Εάν το θυμόμαστε αυτό, τότε θυμόμαστε ότι προσπαθούμε να ενεργήσουμε σωστά, έτσι ώστε να μπορούμε να είμαστε σε κοινωνία με τον Χριστό. Πάλι θα το πούμε, δεν έχουμε μία εξωτερική ηθική, αλλά μάλλον εκτιμάμε αυτό που είναι σωστό η λάθος από την σκοπιά, εάν τέτοιες ενέργειες θα μου επιτρέψουν να στοχεύσω σε Εκείνον, να προσέλθω στην Θεία Κοινωνία. Αυτός είναι ο πυρήνας της αληθινής ορθόδοξης βιοηθικής· είναι λειτουργικός, ασκητικός και ευχαριστιακός. Εάν σκεφτόμαστε κατ’ αυτόν τον τρόπο, και βοηθήσουμε τους νέους να σκεφτούν κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα γίνουν όπως οι χριστιανοί τον πρώτο αιώνα, ξένοι σε ξένη χώρα. Θα γνωρίζουν ότι είναι διαφορετικοί και ότι αυτό είναι καλό.
Αυτή είναι πράγματι η σωστή θέση. Χθες μιλούσατε για την ομοφυλοφιλία, ιδιαίτερα για κάποιο νόμο στον Καναδά που απαγορεύει ακόμη και την αναφορά στην Βίβλο δημοσίως, όπου εκείνη κάνει λόγο ενάντια στην ομοφυλοφιλία, ότι κάτι τέτοιο συνιστά ένα έγκλημα...
Ναι, ο Καναδάς δίνει ένα καλό παράδειγμα για το πόσο ριζικά διαφορετικός είναι ο κοσμικός πολιτισμός από τον ορθόδοξο Χριστιανισμό. Στον κοσμικό πολιτισμό θα κατηγορηθούμε ως σεκτιστές επιβεβαιώνοντας την πίστη μας στον Θεό ως Παντοδύναμο Πατέρα, αν αναγνωρίσουμε την πρωτοκαθεδρία των ανδρών στην οικογένεια και στην εκκλησία, και αν καταδικάσουμε την ιδέα των χριστιανών ιερειών. Θα εμφανιστούμε ως «ομοφοβικοί» καταδικάζοντας την ανηθικότητα της σεξουαλικής δραστηριότητας έξω από την ένωση ενός συζύγου και μιας συζύγου.
Για να επιζήσουμε μέσα σε αυτές τις περιστάσεις, θα πρέπει να αναθρέψουμε τους ακαδημαϊκούς που καταλαβαίνουν που βρίσκονται οι αληθινοί φιλόσοφοι και βιοηθικολόγοι. Οι αληθινοί βιοηθικολόγοι βρίσκονται εκεί όπου υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να μας διδάξουν τον ασκητισμό, που θα μας βοηθήσει να δούμε καθαρά πως θα κάνουμε τις σωστές επιλογές την ώρα της ιατρικής φροντίδας, παρά τους πειρασμούς ενός κοσμικού πολιτισμού. Παραδείγματος χάριν, έχει διαμορφωθεί μία ομάδα ορθόδοξων φιλοσόφων, η Κοινωνία των Ορθόδοξων Φιλοσόφων στην Αμερική SOΡΗΙΑ18, η οποία συναντάται πάντα με τους πραγματικούς φιλοσόφους: τους μοναχούς. Συναντιόμαστε στην Ιερά Μονή των Αρχαγγέλων, έξω από το San Antonio. Το κάνουμε αυτό διότι εμείς οι ακαδημαϊκοί φιλόσοφοι πρέπει να μάθουμε ότι η αληθινή φιλοσοφία δεν είναι στο πανεπιστήμιο, το οποίο είναι ένας πολύ κοσμικός τόπος, αλλά εκεί όπου στεκόμαστε σωστά σε προσευχή. Αυτό πρέπει να είναι το μανιφέστο μας στον κόσμο: ότι υπάρχει μόνο ο Θεός, ο οποίος είναι η αλήθεια, και ο Ενσαρκωμένος Υιός Του, η Σοφία που πρέπει να αγαπήσουμε. Και πρέπει, τελικά, να μάθουμε να Τον αγαπάμε με όλη την καρδιά μας, και μέσω εκείνης της αγάπης να αγαπήσουμε και τον πλησίον μας. Αν κι άλλοι άνθρωποι αγωνιστούν θα βοηθήσουμε τους ανθρώπους να μην προσφεύγουν στις αμβλώσεις, να μην καταφεύγουν στην ευθανασία, που χρησιμοποιείται πια ολοένα και περισσότερο, καθώς επίσης και στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Θα βοηθήσουμε τους ανθρώπους να μάθουν και να δοκιμάσουν το αληθινό νόημα της ζωής τους.
Ο Γέροντας19 μας υπενθυμίζει συνεχώς αυτό που πολλοί Πατέρες, ειδικά σύγχρονοι, έχουν πει, ότι θεολόγος δεν είναι αυτός με το ακαδημαϊκό πτυχίο -που γνωρίζει για τον Θεό- αλλά αυτός που γνωρίζει τον Θεό.
Ναι. Ο Γέροντάς σας το διατύπωσε τέλεια. Ο πειρασμός που αναπτύχθηκε στον Δυτικό Μεσαίωνα ήταν η θεώρηση της θεολογίας πρώτιστα ως ακαδημαϊκής επιστήμης. Η δημιουργία του δυτικού πανεπιστημίου, με τα τμήματα Θεολογίας, ανασχημάτισε την έννοια της Θεολογίας. Στον 13ο αιώνα, καθώς έλαβε χώρα η ίδρυση του δυτικού πανεπιστημίου στο Παρίσι και στην Πράγα, η Φιλοσοφία μεταβλήθηκε σε κάτι που δεν χρειαζόταν πλέον να καθαρίσει κανείς την καρδιά του για να γνωρίσει το Θεό. Αντ’ αυτού, το ενδιαφέρον εστιάστηκε όλο και περισσότερο σε ένα τρίτο πράγμα, μια ηθική και μία θεολογία ως διανοητικές ακαδημαϊκές επιστήμες. Υπό μία σκοπιά, κάτω από την δυτική θεώρηση της ηθικής και της θεολογίας, η Ορθοδοξία δεν έχει καμία ηθική, και δεν έχει και καμία θεολογία ως τρίτο πράγμα μεταξύ ημών και του Θεού. Η ηθική μας, η θεολογία μας, είναι η σχέση μας με τον Θεό.
Έτσι ήταν και στο Βυζάντιο. Οι μεγάλοι θεολόγοι και Πατέρες της Εκκλησίας καλούνταν φιλόσοφοι. Όχι όμως φιλόσοφοι αποκομμένοι από την θεία ζωή και εμπειρία.
Έτσι είναι. Έχει να κάνει με την φιλοσοφία ως τρίτο πράγμα όπως μας προειδοποιεί η Τρίτη Στάση του Ακαθίστου Ύμνου, η οποία λέει ότι η Θεοτόκος απέδειξε τους «φιλοσόφους, ασόφους», τους «τεχνολόγους, αλόγους» και τους «ρήτορας πολυφθόγγους ως ιχθύας αφώνους».
Τι γίνεται με την ευθανασία, έχει όντως νομιμοποιηθεί σε ορισμένες χώρες;
Η απάντηση είναι ναι. Στις Κάτω χώρες (Ολλανδία) και στο Βέλγιο. Η ευθανασία περιλαμβάνει δυό βασικά στοιχεία. Προϋποθέτει ταυτόχρονα την πρόθεση να σκοτώσεις και έπειτα κάποια πράξη η παράλειψη που νομοτελειακά συνδέεται με το θάνατο. Και τα δυό αυτά στοιχεία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις. Παραδείγματος χάριν, εάν ένας από τους μοναχούς ερχόταν σε μένα και μου έλεγε, «Herman, έχω πονοκέφαλο μπορείς να μου δώσεις μία ασπιρίνη;», θα του έδινα ασπιρίνη με σκοπό να περάσει ο πονοκέφαλος. Όμως πάντα υφίσταται μία πολύ μικρή πιθανότητα η ασπιρίνη να τον σκοτώσει. Κάθε χρόνο, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι πεθαίνουν εξαιτίας των ασπιρινών λόγω της αιμορραγίας στο στομάχι τους. Τώρα αν υποθέσουμε ότι έρχεται ο χειρότερος εχθρός μου και μου ζητάει μία ασπιρίνη και εγώ του την δίνω με την ελπίδα ότι θα τον σκοτώσει (ξέρω ότι οι πιθανότητες είναι λίγες, αλλά ελπίζω ότι ο διάβολος θα με βοηθήσει) [γέλια], διαπράττω μία αρκετά διαφορετική πράξη. Η πρόθεση καθορίζει το νόημα της πράξης. Έτσι λοιπόν, εάν ο ασθενής πονάει πολύ και εγώ του δώσω μορφίνη -όχι για να τον σκοτώσω, αν και γνωρίζω ότι υπάρχει ένας κίνδυνος θανάτου- δεν εμπλέκομαι σε μία πράξη ευθανασίας η πόνου. Ο Μέγας Βασίλειος λέει ότι δίνουμε όπιο σε ανθρώπους που πονούν20. Το όπιο είχε πάντα τον κίνδυνο να προκαλέσει θάνατο. Όταν κάποιος δίνει μία θεραπεία με σκοπό να εφαρμόσει μία θεραπευτική αγωγή, αυτό δεν συνιστά ενεργητική ευθανασία, αλλά πράξη που αντιμετωπίζει τον πόνο.
Μπορώ επίσης να διακόψω μία θεραπεία, όχι για να σκοτώσω τον ασθενή, αλλά γιατί η θεραπεία τον ενοχλεί και θα τον φέρει σε απόγνωση. Έτσι, αν υπήρχε μία συγκεκριμένη επέμβαση που θα ενοχλούσε τον ασθενή πάρα πολύ -ο ασθενής δεν θα μπορούσε να το αντέξει πλέον- το φορτίο της θεραπείας μπορεί να είναι ένας πειρασμός προς την αμαρτία. Ακόμα και αν μπορούσε να πεθάνει αν σταματήσω την θεραπεία, το γεγονός ότι σταματάω την θεραπεία δεν είναι μία πράξη παθητικής ευθανασίας.
Ας εξετάσουμε την περίπτωση ενός ασθενούς που έχει μία σοβαρή μορφή καρκίνου. Εάν η συνέχεια των θεραπειών για τον καρκίνο θα του προκαλούσε πολύ πόνο, και ο γιατρός φοβάται ότι ο ασθενής θα έρθει σε απόγνωση, μπορεί, με την συναίνεση του ασθενούς, να διακόψει την θεραπεία. Αυτό δεν είναι παθητική ευθανασία.
Ο γιατρός δε σταματά την θεραπεία με σκοπό να σκοτώσει τον ασθενή· αυτό θα ήταν περίπτωση παθητικής ευθανασίας. Η παθητική ευθανασία είναι σήμερα ευρέως αποδεκτή. Σε μία κοσμική κοινωνία, κανένας δεν ρωτά για την πρόθεση του γιατρού η του ασθενούς. Λίγοι ρωτούν, εάν σταματάει η θεραπεία, διότι η θεραπεία αποβαίνει πνευματικό βάρος για τον ασθενή η, αν διακόπτεται η θεραπεία, γιατί ο ασθενής θέλει να πεθάνει. Υπήρξε μία συζήτηση στους κύκλους των κοσμικών ηθικολόγων στην δεκαετία του 70 και του 80 για τον ιδιάζοντα ρόλο της πρόθεσης στην ηθική. Τώρα η παθητική ευθανασία έχει γίνει δεκτή έτσι, ώστε υπάρχει μία προσπάθεια να υπάρξει σύγχυση μεταξύ της παθητικής ευθανασίας και της άρνησης να δοθεί μία θεραπεία με σκοπό να αποφευχθεί η πνευματική ζημία του ασθενούς.
Δεν πρέπει μόνο να διαχωριστεί η παθητική ευθανασία (δηλ. άρνηση η απόσυρση θεραπείας με πρόθεση την θανάτωση) από την ενεργητική (να ενεργεί κάποιος έτσι με σκοπό να θανατώσει τον ασθενή). Πρέπει επίσης να διαχωριστεί η εκούσια από την μη εκούσια και την ακούσια ευθανασία. Εκούσια ευθανασία είναι όταν ο ασθενής ζητάει να θανατωθεί. Ακούσια ευθανασία είναι όταν ο ασθενής θανατώνεται, σε αντίθεση με αυτό που επιθυμεί, για να δοθεί τέλος στον πόνο. Η μη εκούσια ευθανασία αφορά στο να θανατώνεται ένας ανίκανος ασθενής, όταν ο γιατρός θεωρεί ότι ο ασθενής θα ήθελε να του αφαιρεθεί η ζωή.
Μόνο η εκούσια και η μη εκούσια ευθανασία είναι νομικά αποδεκτή. Επιπλέον, σε πολλές νομοθεσίες, επιτρέπεται σε τρίτους να μπορούν να δώσουν σε ένα άτομο τα μέσα για να σκοτώσει τον εαυτό του
Αυτό είναι αυτοκτονία!
Ναι, η υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι, όταν κάποιος προμηθεύει τα μέσα σε κάποιον για να αυτοκτονήσει. Με την ευθανασία, κάποιος άλλος σκοτώνει τον ασθενή. Οι Κάτω Χώρες κινούνται τώρα προς την αποδοχή της ευθανασίας για τα νήπια, ένα είδος παιδοκτονίας. Είναι μία συμπεριφορά που κάποιος θα ανέμενε σε μία ειδωλολατρική κοινωνία. Ο ειδωλολατρικός κόσμος, τον οποίο ο Χριστιανισμός διαδέχθηκε, αποδεχόνταν την παιδοκτονία. Από πότε εμείς μεταβληθήκαμε σε ειδωλολατρικό κόσμο; Η ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι τώρα νόμιμη στην Πολιτεία του Όρεγκον. Είναι επίσης νόμιμη στην Ελβετία. Πολλοί άνθρωποι πηγαίνουν στην Ελβετία για ταξίδι χωρίς επιστροφή. Η υποβοηθούμενη αυτοκτονία επίσης είναι πιθανόν νόμιμη στην Γερμανία, αλλά δεν περιλαμβάνει τους γιατρούς. Πολύ σύντομα, η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία θα γίνει αποδεκτή σε περισσότερες χώρες, και πιθανώς στις περισσότερες Πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό που θλίβει ιδιαίτερα είναι ότι στα ρωμαιοκαθολικά νοσοκομεία επιτρέπουν την ευθανασία στις εγκαταστάσεις τους, και στο Βέλγιο και στην Ολλανδία. Υπάρχει πολύ στενή συνεργασία στο κακό. Μίλησα σε ένα άτομο που εργάστηκε ως αυτοαποκαλούμενος βιοηθικολόγος σε ένα Παπικό νοσοκομείο. Είπε ότι δεν κάνουν ποτέ την μη εκούσια, παρά μόνο την εκούσια ευθανασία. Ωστόσο στα κοσμικά νοσοκομεία κάνουν και τις δυό. Στο εν λόγω παπικό νοσοκομείο, βεβαιώνονται ότι λαμβάνουν την θεία Κοινωνία, και έπειτα τους θανατώνουν.
Έχουμε το παράδειγμα ενός ηλικιωμένου ατόμου που είναι σε ένα κώμα, και ξέρουμε ότι πρόκειται να πεθάνει - εκτός από την περίπτωση του θαύματος. Τον έχουν σε ένα μηχάνημα για να τον κρατήσουν ζωντανό, αλλά η διαδικασία είναι πολύ ακριβή. Η οικογένεια δεν ξέρει τι να κάνει γι αὐτό. Φοβούνται ότι ίσως είναι ευθανασία να τον απομακρύνουν από το μηχάνημα. Εσείς τι νομίζετε;
Αυτές είναι αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν στα πλαίσια του αρραγούς Πατερικού πνεύματος. Όταν ο Μέγας Βασίλειος αντιμετωπίζει το θέμα στην 55η ερώτηση, πραγματεύεται κατά πόσο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ιατρική περίθαλψη21. Όχι αν μπορεί κάποιος να την σταματήσει, αλλά αν μπορεί να την χρησιμοποιήσει. Απαντά ναι, αλλά έπειτα αναφέρει τις προϋποθέσεις. Τονίζει ότι δεν μπορούμε να δεχθούμε την Ιατρική, όταν μεταβάλλεται σε αυτοσκοπό. Εάν ο καθένας μας προσκολληθεί μόνο στην διατήρηση της υλικής ζωής με κάθε μέσο , είτε για μας είτε για τους συνανθρώπους μας, προσεγγίζουμε την Ιατρική με λάθος τρόπο και την καθιστούμε ένα είδωλο. Όπως παρατήρησα, εάν χάσω τις αισθήσεις μου λόγω ενός ατυχήματος, η ιατρική πρέπει να αξιοποιηθεί έτσι ώστε να ανακτήσω τις αισθήσεις μου, να μετανοήσω για τις αμαρτίες μου και να μετέχω των αχράντων μυστηρίων. Αλλά αφότου ανακτήσω τις αισθήσεις μου, η Ιατρική μπορεί συχνά να με κατευθύνει λανθασμένα. Θα ήταν πολύ καλύτερο οι ίδιοι πόροι, που θα δαπανούνταν για εμένα, να σταλούν στους φτωχούς, στις αποστολές της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αφρική και στην Ινδία. Η ευθανασία είναι ευθανασία μόνο εάν ενεργούμε η παραλείπουμε να ενεργήσουμε με την πρόθεση να αφαιρέσουμε την ζωή. Εάν ενεργούμε για να ελέγξουμε τον πόνο επειδή οι άνθρωποι μπορούν να απελπιστούν και να αμαρτήσουν υπό την επήρεια του μεγάλου πόνου, ακόμα κι αν αυτό αυξάνει κάπως τον κίνδυνο θανάτου, η εάν σταματάμε την θεραπεία επειδή η θεραπεία μπορεί να διαστρέψει την πνευματική ζωή ενός ασθενούς, τότε ενεργούμε από την υποχρέωση να παρέχουμε μία ηθική (πνευματική) προστασία (στον ασθενή). Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει ένας κίνδυνος να απολέσουμε την οποιαδήποτε συμπόνια σχετικά με την διατήρηση στην ζωή. Αυτό είναι κάτι που γίνεται ιδιαίτερα στην εποχή της προηγμένης τεχνολογίας, όπου τείνουμε να υποκαταστήσουμε την πίστη μας στον Θεό με την πίστη στην τεχνολογία. Μπορούμε να παραπλανηθούμε από την τεχνολογία. Η ιατρική τεχνολογία είναι ένα από τα μεγάλα είδωλα της εποχής. Υποθέτω ότι ο ορθόδοξος λαός στην Ελλάδα δίνει τουλάχιστον δέκα τοις εκατό από το εισόδημά του στην Εκκλησία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, δίνουμε ένα στα επτά δολάρια, το 14% από το εθνικό εισόδημά μας, για την υγειονομική περίθαλψη. Οι Γερμανοί δίνουν ένα στα δέκα ευρώ για την υγειονομική περίθαλψη. Τώρα εάν οι άνθρωποι στην Ελλάδα δίνουν δέκα έως δεκαπέντε τοις εκατό αυτού που κερδίζουν στην εκκλησία, η Ιατρική δεν αποτελεί σε τόσο μεγάλο βαθμό είδωλο. Αλλά εάν δίνουν περισσότερα χρήματα στην υγειονομική περίθαλψη από ο,τι δίνουν στην Εκκλησία, η Ιατρική μπορεί να καταστεί ένα πάθος στο οποίο παραδίδεται κάποιος ολοκληρωτικά. Σπάνια πλέον χτίζουμε μεγάλους καθεδρικούς ναούς, αλλά χτίζουμε συχνά μεγάλα ιατρικά κέντρα.
Τι πιστεύουμε εμείς οι Ορθόδοξοι για τους ανθρώπους που θεωρούνται «εγκεφαλικά νεκροί»;
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, που τώρα βρισκόμαστε δίπλα από το νέο παρεκκλήσι του, λέει ότι δεν υπάρχει διδασκαλία ως προς ποιό όργανο είναι ουσιαστικό για τις διάφορες λειτουργίες μας22. Είπε ότι είναι ένα ιατρικό ζήτημα ως προς ποιό όργανο είναι κεντρικό. Δέχομαι ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς μιλά σωστά. Όταν μιλάμε θεολογικά για την καρδιά, μιλάμε για την ψυχή μας, και όχι το σαρκικό όργανο. Ξέρουμε ότι οι άνθρωποι μπορούν να έχουν μηχανικές καρδιές και ακόμα να αμαρτάνουν η να στρέφονται προς το Θεό.
Επιτρέψτε μου να σας δώσω μία τρομακτική, υποθετική εικόνα για να σας δείξω γιατί λέμε ότι ο εγκέφαλος είναι ουσιώδης για την ζωή σε αυτόν τον κόσμο, και όχι η καρδιά. Υπήρξε ένα πολύ κοσμικό άτομο που έδωσε τον ορισμό του οξυγόνου, ονόματι Antoine-Laurent Lavoisier (1743-1794). Αποκεφαλίστηκε στην Γαλλική Επανάσταση (8 Μαΐου 1794). Όντας κοσμικός επιστήμονας, έβαλε τους φίλους του να μετρήσουν πόση ώρα αυτός θα μπορούσε να ανοιγοκλείνει τα μάτια του αφότου αποκεφαλίστηκε. Τώρα φανταστείτε ότι αποκεφαλίζεται όχι το 1794, αλλά το 2005. Και έχει τους φίλους. Μόλις το κεφάλι κόβεται, βάζουν τους λαστιχένιους σωλήνες στις χωρισμένες φλέβες και τις αρτηρίες του και τους συνδέουν με μία τεχνητή καρδιά, και παίρνουν το κεφάλι έξω από την πόλη πολύ γρήγορα - προτού να σταματήσει να ανοιγοκλείνει τα μάτια. Το αίμα συνεχίζει τώρα να ρέει και είναι ακόμα ικανός να επικοινωνήσει με τους άλλους με το να ανοιγοκλείνει τα μάτια του. Άλλοι φίλοι συνδέουν το σώμα του και το παίρνουν σε μία άλλη πλευρά της πόλης. Έτσι λοιπόν έχουν το σώμα του σε μια πλευρά του Παρισιού και το κεφάλι του σε άλλη.
Μιλάμε φυσικά υποθετικά εδώ.
Σίγουρα! Αλλά τώρα ίσως θα μπορούσε να γίνει αυτό. Ο Robespierre (1758-1794), που ήθελε να σιγουρευτεί ότι ο Lavoisier ήταν νεκρός, θα έστελνε ανθρώπους για να τον σκοτώσουν. Τώρα, πότε θα τον σκότωναν; Όταν θα πυροβολούσαν το σώμα στην καρδιά, η όταν θα πυροβολούσαν το κεφάλι; Νομίζω ότι θα λέγαμε το κεφάλι. Εάν απλά πυροβολήσεις το σώμα, αλλά τα μάτια ανοιγοκλείνουν ακόμα στην άλλη πλευρά του Παρισιού και υποβάλλουν τις ερωτήσεις λέγοντας, «έχουν αποκεφαλίσει τον Lavoisier; Ανυπομονώ· ελπίζω ότι κανένας δεν θα σώσει το κεφάλι του» [γέλιο], «Είναι ακόμα ζωντανός;». Καταλαβαίνουμε τον εγκέφαλο και την σαρκική καρδιά εμπειρικά. Σκέφτομαι, λοιπόν, ότι είναι πολύ σημαντικό ο εγκέφαλος να είναι απολύτως νεκρός προτού να κηρύξουμε κάποιον νεκρό. Εάν ο εγκέφαλος είναι απολύτως νεκρός, τότε κάποιος δεν «ενσωματώνεται» πλέον σε αυτόν τον κόσμο. Εντούτοις, οι άνθρωποι επιθυμούν διακαώς διάφορα μέλη του σώματος και όργανα για μεταμόσχευση. Σε μερικά αμερικανικά νοσοκομεία, δεν περιμένουν τον εγκεφαλικό θάνατο. Περιμένουν τον ασθενή να επληρώνει τα κριτήρια ως «δωρητής που δεν χτυπά η καρδιά του». Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος δεν είναι νεκρός, απλά η καρδιά έχει σταματήσει το κτύπημα, αλλά θα μπορούσε θεωρητικά να αναζωογονηθεί. Ο εγκέφαλος μπορεί ακόμα να λειτουργεί. Αυτό μπορεί να είναι μία μορφή δολοφονίας.
Πως μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ο εγκέφαλος είναι νεκρός;
Μπορούμε να είμαστε σίγουροι πότε ο εγκέφαλος δεν είναι πλέον ένα άθικτο όργανο, όπως γίνεται μέσω των κλασικών κριτηρίων για τον πλήρη εγκεφαλικό θάνατο. Αλλά με τα κριτήρια των δωρητών που δεν χτυπά η καρδιά τους, μπορεί να μην είναι νεκρός και έτσι έχω μία μεγάλη ανησυχία, για την χρησιμοποίηση ενός τέτοιου προσδιορισμού.
Είναι δυνατό να γίνει μία μεταμόσχευση ολόκληρης καρδιάς;
Ναι. Έχουν υπάρξει πολλές μεταμοσχεύσεις καρδιάς.
Για πόσα χρόνια μπορούν να ζήσουν;
Πολλοί έχουν ζήσει περισσότερο από 10 έτη. Η επιτυχία είναι πολύ μεγαλύτερη τώρα απ ό,τι στο παρελθόν. Η ιατρική σχολή του Baylor ήταν μία από τις πρώτες που έκανε μεταμοσχεύσεις καρδιών. Έχω δει πολλούς ασθενείς με μεταμοσχευμένες καρδιές. Αυτό που έκανε πραγματικά την διαφορά ήταν ένα φάρμακο αποκαλούμενο κυκλοσπορίνη, το οποίο βοηθά να περιορίσει την τάση του σώματος για την απόρριψη της μεταμοσχευμένης καρδιάς. Αρχικά, αυτό ήταν ένα μεγάλο πρόβλημα λόγω της αντίδρασης του σώματος ενάντια σε ένα ξένο όργανο23. Αλλά το φάρμακο κυκλοσπορίνη έχει βελτιώσει εντυπωσιακά το ποσοστό επιτυχίας των μεταμοσχεύσεων.
Υπάρχει κάποια ανησυχία ότι ίσως κάτι από τον χαρακτήρα του δωρητή θα είναι κατά κάποιον τρόπο παρόν στο όργανο που δίνεται στον παραλήπτη. Έχετε ακούσει ποτέ για μια τέτοια εμπειρία;
Ο καθένας ακούει διάφορες ιστορίες. Έχω ακούσει πολλές παρόμοιες Δεν έχω όμως τέτοια εμπειρία με κάποιο ασθενή που να γνωρίζω. Έχω μιλήσει με στενούς μου φίλους που είναι καθηγητές που συμμετέχουν στις μεταμοσχεύσεις καρδιών, και η απάντηση είναι όχι.
Brian24: Ξέρετε την ταινία, Million-Dollar Baby;
Brian, ξέρεις ότι σπάνια βλέπω ταινίες και σπάνια ανοίγω την τηλεόραση.
Brian: Ήταν μία κινηματογραφική επιτυχία του Clint Eastwood για μία κοπέλα που ξεκινά την πυγμαχία και γίνεται επαγγελματίας, αλλάζοντας την ζωή της από εκεί που δεν κέρδιζε τίποτα στο σημείο όπου κέρδιζε τεράστια χρηματικά ποσά, και έπειτα κατά την διάρκεια ενός αγώνα πυγμαχίας ο λαιμός της σπάει και καταλήγει στο κρεβάτι εντελώς παράλυτη. Το υπόλοιπο μέρος της ταινίας πραγματεύεται το ηθικό δίλημμα του προπονητή της για το εάν πρέπει να την θανατώσει η όχι - επειδή δεν μπορεί να κινήσει κανένα μέρος του σώματός της, και έτσι δεν μπορεί να αυτοκτονήσει η ίδια. Η ταινία ηρωοποιεί το γεγονός ότι ο προπονητής της βρήκε το θάρρος στην ψυχή του για να θανατώσει αυτήν την κοπέλα. Βρήκα επίσης ενδιαφέρον ότι μέσα στο ηθικό δίλημμά του αυτός ο εκπαιδευτής συνεχίζει να πηγαίνει σε ένα Ρωμαιοκαθολικό ιερέα, που του λέει τελικά, φύγε μακριά, μην έρχεσαι στην εκκλησία αύριο και ο προπονητής λαμβάνει την απόφαση από μόνος και σκοτώνει την κοπέλα.
Δρ Engelhardt: Ο Brian γνωρίζει για τις εμπειρίες που είχαμε στα παπικά πανεπιστήμια. Έχω ρωτήσει τους ιατρούς εκεί για την στάση τους απέναντι στην ευθανασία, και περίπου τριάντα τοις εκατό είναι υπέρ. Όπως έχω σημειώσει ήδη, η ευθανασία γίνεται μέρος του κοσμικού πολιτισμού στην Δύση. Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε την Ιατρική θα διαφοροποιηθεί. Φανταστείτε ότι περπατώ από την Ιατρική Σχολή Baylor προς το Πανεπιστήμιο του Rice, και ενώ διασχίζω τον δρόμο χωρίς την απαραίτητη προσοχή, ένα μεγάλο φορτηγό με χτυπά, τινάζει το σώμα στον αέρα και προσγειώνομαι στην εντατική ενός Μεθοδιστικού νοσοκομείου. Φαίνεται ότι δεν θα επιζήσω, αλλά προσπαθούν για το καλύτερο. Με συνδέουν με όλους τους σωλήνες. Όταν ρωτούν την σύζυγό μου τι πρέπει να κάνουν, η απάντησή της είναι να τον κρατήσετε ζωντανό, να προσπαθήσετε να ανακτήσει τις αισθήσεις του, και να φέρω έναν ιερέα να τον εξομολογήσει. Έτσι θα χρησιμοποιούσαμε όλα τα μέσα για να επανακτήσει ένα άτομο τις αισθήσεις του -εγώ εν προκειμένω- για να εξομολογηθώ και να κοινωνήσω των Αχράντων Μυστηρίων για τελευταία φορά. Έπειτα από αυτό, πρέπει να έχω όλες τις διασωληνώσεις για να απελπιστώ; Όχι! Τότε μπορείτε να σταματήσετε. Δεν κάνουμε αυτό για να σκοτώσουμε, για να επιφέρουμε τον θάνατο, αλλά για να αποφύγουμε να καταστήσουμε την Ιατρική μία υπερκαταναλωτική διαδικασία. Η προσέγγισή μας ως προς την Ιατρική είναι αρκετά διαφορετική από αυτήν της κοσμικής κοινωνίας.
Για να συγκεκριμενοποιήσουμε την προηγούμενη ερώτησή μας ας υποθέσουμε ότι υπάρχει ένα πρόσωπο που έχει την εμπειρία της θείας Χάριτος, και είναι κάτι φυσικά, το οποίο αφορά πρώτιστα την ψυχή, αλλά επίσης και το σώμα. Οι Πατέρες μιλούν για την φυσική καρδιά που έχει έναν ιδιαίτερο ρόλο σε αυτό. Μία έντονη επίσκεψη της θείας Χάριτος αγγίζει και την φυσική καρδιά του ανθρώπου. Εάν αυτή η καρδιά μεταμοσχευθεί σε κάποιον άλλο η εάν υποθέσουμε ότι παίρνουμε την καρδιά ενός μουσουλμάνου και την μεταμοσχεύουμε σε έναν χριστιανό, θα έχει αυτό μια πνευματική επίδραση στο πρόσωπο του παραλήπτη; Ο νους, όπως ορίζεται από την πατερική παράδοση και διακρίνεται από την διάνοια, το μυαλό, θα είναι σε θέση να ενωθεί με την νέα καρδιά;
Οι άγιοι δοξάζονται μετά τον θάνατό τους, αλλά πριν από την τελική Κρίση, προτού να λάβουν πάλι τα σώματά τους, διατηρούν ακόμα τον νου τους, βλέπουν το Θεό. Τα λείψανα του αγίου Ιωάννη Μαξίμοβιτς του Σαν Φρανσίσκο είναι σε έναν καθεδρικό ναό, όμως ο άγιος είναι καθαρός στην καρδιά και βλέπει τον Θεό, βιώνει την πνευματική παρουσία του Θεού, όχι με μια φυσική καρδιά, αλλά με την καρδιά της ψυχής του. Έτσι, για να έχει κάποιος τον νου δεν χρειάζεται μία φυσική καρδιά. Η πνευματική καρδιά μας δεν εξαρτάται από την φυσική καρδιά μας. Με την καρδιά μου, τα τρόφιμα που έχω φάει εδώ στην Μονή Βατοπαιδίου τίθενται αργά στα νέα κύτταρα της καρδιάς μου. Έτσι η καρδιά μου αλλάζει όλη την ώρα. Η ψυχή μου είναι σε θέση να μετατρέψει αυτό το σαρκικό όργανο σε «δική μου καρδία»25. Έχουμε την ικανότητα να πνευματοποιούμε το σώμα μας, να το κάνουμε δικό μας μέχρι τον θάνατό μας. Του δίδουμε οντότητα και το κάνουμε σώμα μας. Μια μεταμοσχευμένη καρδιά περιλαμβάνει μία αλλαγή που είναι απλώς πιο απότομη.
Εάν κάποιος έχει αποκτήσει την ειρήνη και την προσευχή της καρδιάς, θα ήθελε μία μεταμόσχευση καρδιάς; Ίσως όχι. Μια τόσο ισχυρή εγχείρηση θα μπορούσε να κλονίσει την πνευματική κατάσταση κάποιου. Ο 55ος κανόνας του Μεγάλου Βασιλείου θέτει σημαντικά όρια και δίνει την κατεύθυνση. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο μοναχός δεν πρέπει να αφήσει το μοναστήρι για να αναζητήσει υγειονομική περίθαλψη. Να μην εγκαταλείψει, δηλαδή, τον τόπο που του παρέχει ειρήνη στην καρδιά του. Έτσι ένας μοναχός σε ορισμένες περιπτώσεις δεν μπορεί να υποχρεωθεί να πάει στην Θεσσαλονίκη π.χ. για θεραπεία. Σε άλλες περιστάσεις, θα υποχρεωνόταν. Αυτά είναι θέματα όπου πρέπει να καθοδηγούμαστε από την διάκριση του πνευματικού μας.
Ξέρουμε ότι οι άγιοι αλλάζουν τον κόσμο, επειδή νεκρώνουν το εγώ τους και αναλαμβάνουν τον Χριστό. Γι αὐτό τιμούμε τα λείψανα των αγίων. Όσον αφορά στις μεταγγίσεις αίματος, μπορεί να είναι μεγάλη ευλογία να λάβει κανείς αίμα από έναν άγιο. Έχω ένα πολύ μικρό κομμάτι του υφάσματος που ήταν του αγίου Γερμανού της Αλάσκας, το οποίο απλά τον άγγιζε. Ακόμα, είναι συγκινητικό το πως οι άγιοι, όπως ξέρουμε από τις Πράξεις των Αποστόλων26, μπορούν να μετασχηματίσουν την ύλη με τις άκτιστες ενέργειες του Θεού. Τι θα γινόταν αν ο άγιος Γερμανός είχε μεταγγίσει αίμα; Δεν ξέρω. Δεν έχω την απαραίτητη διάκριση. Θα σκεφτόμουν ότι θα ήταν πολύ καλό να γίνει μία μετάγγιση αίματος από έναν άγιο. Άνθρωποι που πίνουν από το φρέαρ του αγίου Γερμανού έχουν αλλάξει προς το καλύτερο.
Αλλά θα μπορούσε να λειτουργήσει με τον αντίθετο τρόπο;
Ο κόσμος καθαγιάζεται από την φιλανθρωπία μας προς τους άλλους.
Εννοώ, εάν ήταν από κάποιο κακό πρόσωπο.
Και το κακό το καθαγιάζουμε. Ο ιερέας προσεύχεται στην Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου ότι μέσω της αγαθότητας του Θεού το κακό πρέπει να γίνει καλό. Ένας λόγος που η Εκκλησία εύχεται, είναι για να αφαρπάζει τον κόσμο από τον άρχοντα αυτού του κόσμου, ώστε ο τελευταίος (εν. ο κόσμος) να γίνεται ιερός. Ευλογούμε τα πάντα. Ακόμη και οι αγελάδες στο Τέξας μπορούν να ευλογηθούν. Η Εκκλησία ανακαλεί τον πεπτωκότα κόσμο από το κακό και τον επαναφέρει στην αγιότητά Της. Πιθανώς θα ήταν καλό να ευλογήσει την καρδιά που θα ελάμβανε κάποιος από ένα κακό πρόσωπο. Η Εκκλησία έχει σίγουρα την δύναμη, με την ευλογία που παρέχει να αποσοβήσει το κακό από οποιαδήποτε καρδιά και από οποιοδήποτε αίμα ενός αμαρτωλού ανθρώπου. Η εκκλησία που είναι το σώμα του Χριστού έχει την δύναμη να αναμορφώσει τα πάντα. Έτσι, όταν ένας ιερέας παρευρίσκεται σε έναν ασθενή στον οποίο διενεργείται μία μεταμόσχευση η μία μετάγγιση, πρέπει να ευλογήσει το πρόσωπο και το μόσχευμα που λαμβάνει. Σας φαίνομαι ίσως υπό κάποια έννοια αφύσικος. Είχα καταρράκτη και τώρα έχω τους πλαστικούς φακούς στα μάτια μου. Όταν ευλογούμαι από τον ιερέα, ευλογούνται όλα - ο δεύτερος Αδάμ αναμορφώνει τον κόσμο.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέει ότι ο νους χρησιμοποιεί και το όργανο της καρδιάς.
Σωστά.
Εφόσον μετά την μεταμόσχευση ο ασθενής χρησιμοποιήσει την άλλη καρδιά με τον ίδιο τρόπο ορθόδοξης νηπτικής εργασίας, πραγματικά δεν θα πείραζε ποιά καρδιά είναι.
Αυτό είναι σωστό, απόλυτα. Εμείς αφομοιώνουμε την υλική μας υπόσταση… είναι αυτό που έχω κάνει με τους πλαστικούς φακούς μου.
Θα θέλαμε τώρα να αναφερθούμε σε κάποιο συγκεκριμένο βιοηθικό δίλημμα που σχετίζεται με την τεχνητή γονιμοποίηση. Ας πούμε για παράδειγμα ότι υπάρχει ένα ανδρόγυνο με πρόβλημα ατεκνίας και αποφασίζει να κάνει τεχνητή γονιμοποίηση, όπου χρησιμοποιούν μόνο δυό η τρία από τα ωάρια και εμφυτεύονται όλα. Πως αυτό συμβαδίζει με την Εκκλησία, καθώς επίσης και με την οικονομία και την ευλογία του πνευματικού πατέρα, δεδομένου ότι πολλοί πνευματικοί δίνουν την ευλογία τους για μία τέτοια αναπαραγωγική διαδικασία;
Η τεχνητή γονιμοποίηση περιλαμβάνει έναν τρόπο αναπαραγωγής που επιτυγχάνει απόλυτα τον στόχο η, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν παρεκκλίνει πολύ από αυτόν. Δεδομένου ότι ζούμε σε έναν τραυματισμένο και αμαρτωλό κόσμο, συχνά το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο πνευματικός μας είναι να μας βοηθήσει να πλησιάσουμε όσο πιο κοντά γίνεται στον ιδεατό στόχο, λαμβάνοντας υπόψη τα πάθη μας και τις αδυναμίες μας, όταν είναι σαφές ότι δεν θα στοχεύσουμε στο ιδανικό. Οι άνθρωποι διακατέχονται συχνά από ένα μεγάλο πάθος για να αποκτήσουν ένα παιδί. Αυτό το πάθος μπορεί να τους οδηγήσει στο διαζύγιο και σε άλλες πράξεις πολύ χειρότερες από την τεχνητή γονιμοποίηση. Επομένως, ένας πνευματικός μπορεί να επιτρέψει την τεχνητή γονιμοποίηση, ακριβώς όπως με έναν δεύτερο γάμο, ο οποίος υπολείπεται του «στόχου» της εκκλησίας. Ωστόσο, σύμφωνα με το πνεύμα οικονομίας της Εκκλησίας, μπορεί να ευλογηθεί. Με την τεχνητή γονιμοποίηση υπάρχουν, όπως σημειώσατε, περιορισμοί: όλα τα έμβρυα εμφυτεύονται, το σπέρμα πρέπει να ληφθεί από τον σύζυγο με την σύζυγο από κοινού. Παρ ὅλα αυτά, οφείλουμε να θυμόμαστε ότι υπάρχουν πράγματα που, λαμβάνοντας υπόψη την τραυματισμένη ανθρώπινη φύση, οι πνευματικοί τα ευλογούν. Ωστόσο πρέπει να καταλάβουμε ότι υπολειπόμαστε του ιδανικού, και συνεπώς πρέπει να πενθούμε για αυτό. Είναι πολύ σημαντικό να πενθούμε για τις αδυναμίες μας.
Σχετικά με τους δωρητές οργάνων, είτε πριν από τον θάνατο, για παράδειγμα, για μία μεταμόσχευση νεφρών, είτε μετά τον θάνατο, ο απόστολος Παύλος μιλά για το σώμα του ανθρώπου ότι είναι ο ναός του Αγίου Πνεύματος27, και ότι δεν ανήκει σε μας. Δηλαδή, δεν έχουμε κανένα δικαίωμα ακόμη και στο ίδιο το σώμα μας, είναι κάτι που ανήκει στον Θεό.
Θα πρέπει να διακρίνουμε τριών ειδών περιπτώσεις. Ο Απόστολος Παύλος γνωρίζει ότι το σώμα μας δεν ανήκει σε μας - τίποτα δεν ανήκει πραγματικά σε μας. Δίνουμε ο,τι έχουμε ως δώρο από τον Θεό. Επιπλέον, πρέπει να το δώσουμε με αγάπη. Κάθε πράγμα που έχω, εάν προσκολληθώ σε αυτό, θα με οδηγήσει στην καταδίκη. Τώρα, φανταστείτε ότι -ο Θεός να μας φυλά- ένα από τα εγγόνια μου γεννήθηκε με ένα δυσλειτουργούν ήπαρ. Θα μπορούσα να δώσω ένα πέμπτο του ήπατός μου; Κάποιος ίσως θα μπορούσε να κόψει ένα μέρος από το ήπαρ και να το αναπαραγάγει. Μια τέτοια δωρεά θα ήταν μία πράξη της αγάπης. Θα ήταν περίπου όπως το να δώσω χρήματα σε κάποιο φτωχό. Εάν σκέφτομαι τα χρήματά μου ως κτήμα μου, είναι μία αμαρτία. Πρέπει να δίδω σε άλλους ελεύθερα, όταν είναι ανάγκη. Φυσικά, υπάρχουν μερικά πράγματα που δεν μπορώ να κάνω προκειμένου να δώσω σε άλλο: Δεν μπορώ να σκοτωθώ προκειμένου να δοθούν τα όργανά μου στα εγγόνια μου. Αλλά μπορώ να κινδυνέψω για τα εγγόνια μου. Αυτό είναι ένα καλό και ευγενές πράγμα. Στο Τμήμα Φιλοσοφίας όπου είμαι, καθόσον ξέρω, υπάρχουν μόνο δυό από εμάς που με έναν πλήρως παραδοσιακό τρόπο πιστεύουν στον Θεό. Εγώ και ένας ορθόδοξος Εβραίος. Είναι πολύ άρρωστος, και ένας από τους γιους του, του δώρισε ένα νεφρό, το οποίο θεωρείται ως πράξη της αγάπης. Είναι αρμόζον για μας να συμμετέχουμε σε τέτοιες πράξεις.
Το δεύτερο πράγμα είναι ότι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί για οποιαδήποτε δωρεά οργάνων που θα καθιστούσε αδύνατο για μας να έχουμε μία κηδεία εγκαίρως, η τουλάχιστον να μείνουν αρκετά μέρη του σώματος για να τελεστεί μία κηδεία. Είναι σημαντικό να κηδευτεί το σώμα μας για τρεις λόγους. Πρώτος είναι ότι μία ορθόδοξη κηδεία αποτελεί μυστήριο της Εκκλησίας. Ο ορθόδοξος ενταφιασμός είναι ένα πολύ σημαντικό μυστήριο. Για το σώμα μου το να είναι εκεί και να μπορεί να ενταφιαστεί λαμβάνοντας την ευλογία της Εκκλησίας είναι πολύ σημαντικό. Δεύτερον, οι άνθρωποι βλέποντας το σώμα μου προσεύχονται για εμένα. Η θέα του νεκρού σώματός μου συνάγει τους ανθρώπους γύρω του, ώστε να προσευχηθούν για εμένα, και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Τρίτον, είναι επίσης σημαντικό ότι, όταν βλέπουν οι άνθρωποι πως είμαι νεκρός, έχουν μία ευκαιρία να θεωρήσουν ότι σε κάποια, όχι πολύ μακρινή χρονική στιγμή, θα είναι στην θέση μου. Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι καλό να υπάρχει το σώμα, ώστε να μπορεί να κηδευτεί. Εν ολίγοις, υπάρχουν σοβαροί λόγοι να μην δοθεί και απολεσθεί ολόκληρο το σώμα, η γίνουν παρεμβάσεις τέτοιες που θα καταστήσουν ουσιαστικά αδύνατη την κηδεία του. Αλλά μέσα στα παραπάνω όρια, είναι καλό πράγμα να βοηθάει κανείς τους άλλους μέσω της δωρεάς οργάνων.
Στην Σερβία, κατά την διάρκεια του πολέμου, παρατηρήθηκε ότι κάποιοι άρπαζαν γρήγορα τα όργανα από τους ανθρώπους που είχαν σκοτωθεί, στήνοντας κατ αὐτόν τον τρόπο μία αγορά, μια οικονομική επιχείρηση…
Η πώληση οργάνων θα μπορούσε να είναι ιδεώδης, αλλά ο δεύτερος κόσμος την καθιστά ένα κακό μεγαλύτερο από την άμβλωση. Οι οπαδοί της εγκοσμιοκρατίας θέλουν να θεωρούν την πώληση των οργάνων ως μια απέραντη φρίκη, έτσι ώστε να φανεί ότι έχουν ηθικές αρχές ενώ σκοτώνουν 50 εκατομμύρια αγέννητα παιδιά κάθε έτος. Αναλογιζόμενοι τα άλλα, όταν κάποιος πουλά αντί να δωρίσει τα όργανά του παρεκτρέπεται από τον ορθό δρόμο, περίπου στον ίδιο βαθμό με την χρήση της τεχνητής γονιμοποίησης. Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι οι άγιοι πούλησαν τους εαυτούς τους ως δούλους για να βοηθήσουν τους φτωχούς. Εάν ένας μοναχός πουλούσε ένα νεφρό για να βοηθήσει τους φτωχούς, αυτό θα ήταν μία ιερή πράξη της αγάπης. Εάν ένα φτωχό άτομο πουλούσε το νεφρό του για να βοηθήσει την οικογένειά του, αυτό, επίσης, θα μπορούσε να είναι μία πράξη της αγάπης. Εντούτοις, το κοσμικό φρόνημα επιθυμεί να εκλαμβάνει τέτοιες πράξεις ως χειρότερες από την δολοφονία των αγέννητων παιδιών.
Ο τελικός λόγος που ενισχύει την άποψη ότι η μεταμόσχευση είναι αποδεκτή, είναι ότι ο άγιος Κοσμάς πραγματοποίησε μία μεταμόσχευση ενός οργάνου, από έναν έγχρωμο Αφρικανό σε έναν Ευρωπαίο. Εάν η Εκκλησία δεν καταδίκασε ποτέ αυτήν την εικόνα, η Εκκλησία σίγουρα δεν έχει καταδικάσει την μεταμόσχευση των οργάνων28. Ο γαμπρός μου Brian μου υπενθυμίζει να υπογραμμίσω εκείνη την περίπτωση στην Σερβία όπου άνθρωποι πιθανόν φονεύθηκαν με σκοπό να τους αφαιρεθούν τα όργανά τους για μεταμόσχευση. Όπως το επισημαίνει, αυτό θα μπορούσε σίγουρα να αποτελεί σοβαρό κίνδυνο σε καιρούς κοινωνικής αστάθειας.
Τι είδους συνέπειες νομίζετε ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν εάν, για παράδειγμα, με τις νέες τεχνολογίες θα μπορούμε να επεκτείνουμε την ζωή σε μεγάλα όρια, ας πούμε σε 150 η 200 έτη;
Εάν η Ιατρική θα ήταν σε θέση να επεκτείνει την ανθρώπινη ζωή 150 η 200 έτη, γιατί αυτό να συγκλονίσει τους χριστιανούς; Ο Μαθουσάλας έζησε μέχρι την ηλικία των εννιακοσίων εξήντα εννέα ετών29. Αυτό που είναι σημαντικό τώρα δεν είναι πόσο πολύ ζούμε, αλλά πως ζούμε, έτσι ώστε να ζήσουμε στην αιωνιότητα. Εάν ανησυχούμε πάρα πολύ για την μακροβιότητά μας και όχι για το αν θα ζούμε στοχεύοντας στον Χριστό, τότε δεν μπορούμε να διακρίνουμε καθόλου μεταξύ ποσότητας και ποιότητας. Και γνωρίζουμε ποιό είναι το τίμημα.
Είναι ύψιστης σημασίας η σκέψη του ανθρώπου να μην κινείται μέσα στα όρια της εκκοσμίκευσης. Πρέπει να εξέλθει από το παράδειγμά της, από την προοπτική της, από την κοσμοθεωρία της. Εάν επαναπαυθεί στην κοσμική προοπτική και αναζητά τις απαντήσεις στα ερωτήματά του στο κοσμικό επίπεδο, τότε θα χαθεί. Το κοσμικό φρόνημα θα μετατρέψει τους μικρούς λόφους σε βουνά, αγνοώντας την ίδια στιγμή τα μεγάλα βουνά. Είναι σημαντικό πάντα να ανακαλύπτεται η ουσία πίσω από τα θεμελιώδη ζητήματα. Το κεντρικό ζήτημα είναι να αγαπήσω τον Θεό με όλη την καρδιά και με όλη την ψυχή μου, και εσάς τόσο όσο δυνατά αγαπώ τον εαυτό μου. Σημαίνει ότι πρέπει να προσπαθήσω να γίνω καλός σύζυγος, ένας καλός πατέρας, ένας καλός παππούς, ένας καλός δάσκαλος, να μην προσκολληθώ εμπαθώς σε αυτήν την ζωή, αλλά να αναζητώ με πάθος τον Παράδεισο. Πρέπει να στοχεύσω στην μοναδική αλήθεια - την Αγία Τριάδα.
Αγωνιζόμαστε σε έναν μεταμοντέρνο, μεταχριστιανικό, μεταπαραδοσιακό κόσμο. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με έναν ανταγωνιστικό, κοσμικό πολιτισμό που επιθυμεί να περιθωριοποιήσει τον Χριστιανισμό και το μήνυμα σωτηρίας του. Αυτός ο πολιτισμός επιθυμεί να αντικαταστήσει τις ορθές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων με οτιδήποτε άλλο έξω από αυτές και γενικότερα με οτιδήποτε ο άνθρωπος υποκειμενικά και εμπαθώς επιθυμεί.
Ο κοσμικός πολιτισμός διαστρέφει όλες τις σχέσεις μας. Κοιτάξτε γύρω από εσάς και δείτε σε ποιό βαθμό οι νόμοι του κόσμου έρχονται σε αντίθεση με εκείνους του παραδοσιακού Χριστιανισμού. Οι άνδρες και οι γυναίκες εγκαταλείπουν τον γάμο για περιστασιακές και επιπόλαιες σχέσεις. Εκείνοι που συνάπτουν ομοφυλοφιλικές σχέσεις ζητούν την ευλογία της Εκκλησίας αντί έλεος και άφεση αμαρτιών. Η θέση του άνδρα ως κεφαλή στην Εκκλησία και την οικογένεια αποτελεί σκάνδαλο στην κοσμική κοινωνία. Η ιδέα να πορευθεί κάποιος ασκητικά προς την ειλικρινή αγάπη του Θεού θεωρείται ασύνετος φανατισμός. Μέσα σε όλα αυτά, μια κοσμική βιοηθική διαδραματίζει έναν κεντρικό ρόλο. Η βιοηθική μας πρέπει να ενσωματωθεί μέσα στην Καινή Κτίση, έτσι ώστε μέσω της Ενανθρώπησης οι άνθρωποι να μπορέσουν τελικά να βρουν την μοναδική θεραπεία που οδηγεί στην αιώνια ζωή, την θέωση που προσφέρεται μέσω των άκτιστων ενεργειών του Λυτρωτού μας.
Τώρα θα επιθυμούσαμε να ρωτήσουμε κάτι λίγο πιο προσωπικό για τους αναγνώστες της Πεμπτουσίας. Πότε γίνατε ορθόδοξος, και από τότε που γίνατε ορθόδοξος, είστε ικανοποιημένος από την επιλογή σας; Και αφετέρου, αν αυτό επηρέασε την προσέγγισή σας στην ηθική και πως επηρέασε την ακαδημαϊκή και επιστημονική σας δραστηριότητα;
Έγινα ορθόδοξος το Μεγάλο Σάββατο, 1991. Αυτό άλλαξε όλη την ζωή μου. Ελπίζω ότι ο παλαιός άνθρωπος είναι πλήρως νεκρός. Τίποτα δεν ήταν το ίδιο με πριν. Δεν υπάρχει καμία λέξη για να περιγράψει την συνολική διαφορά που συνέβη σε κάθε πτυχή της ζωής μου. Τώρα που είμαι ορθόδοξος, σημαίνει ότι μερικά πράγματα, όταν διδάσκω επιστημονικά η ακαδημαϊκά, όπως η ιστορία της φιλοσοφίας, ίσως να φαίνονται τα ίδια. Αλλά ο λόγος για τον οποίο ασχολούμαι με αυτά έχει αλλάξει. Εκμεταλλεύομαι την ευκαιρία να πω στους σπουδαστές ότι η Δύση ακολουθεί λάθος δρόμο. Τον σωστό δρόμο δείχνει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Πολλά, εάν όχι όλα, τα προβλήματα της δυτικής φιλοσοφίας προέρχονται από το ότι δεν ακολουθείται ο δρόμος που έδειξε ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Όντας μελετητής, όταν έχω την ευκαιρία, προσπαθώ να υπενθυμίσω στους ανθρώπους γιατί ο δυτικός πολιτισμός έχει αποτύχει.
Υπάρχει κάτι από την θητεία σας ως καθηγητού στο Rice ή στο Βaylor, ένα ιδιαίτερο γεγονός στο οποίο θέλετε να αναφερθείτε;
Το μέγιστο γεγονός στην ζωή μου ήταν όταν βαπτίστηκα στην Ορθόδοξη
Εκκλησία [γέλιο], όλα τα άλλα τα θεωρώ υποτυπώδη. Τίποτα δεν εγγίζει την
σημασία του παραπάνω γεγονότος. Χαίρομαι όταν κάθε τόσο ένας σπουδαστής
στρέφεται στην Αγία Ορθοδοξία.
Ο Χριστός τους δείχνει τον δρόμο, αλλά μπορώ τουλάχιστον να τους δώσω τον χάρτη προς τον Χριστό. Αυτή είναι μία μεγάλη χαρά. Προσπαθώ να εξηγήσω στους άλλους για το μεγάλο χάρισμα που μου δόθηκε [εν. το Βάπτισμα].
Να κατεβάσουμε λίγο το επίπεδό της συζήτησης σε σχέση με όσα είπατε για την Ορθοδοξία, που φυσικά ήταν πολύ σημαντικά. Κατά την διάρκεια των διαλέξεων που κάνετε σε όλο τον κόσμο, για παράδειγμα στο Χόνγκ Κόνγκ, συνέβη κάτι που θα το θεωρούσατε μοναδικό;
Δεδομένου ότι έγινα ορθόδοξος, τα σημαντικά γεγονότα έχουν συμβεί μέσα στην Εκκλησία. Το καλύτερο πράγμα στο Χόνγκ Κόνγκ ήταν να είσαι σε θέση να παρευρεθείς στην θεία Λειτουργία και να λάβεις την Θεία Κοινωνία εκεί.
Που;
Στον ναό του Αγίου Λουκά.
Βιογραφικό σημείωμα για τον Ηerman Τ. Εngelhardt.
Ένας από τους σημαντικότερους βιοηθικολόγους στις Η.Π.Α., ο οποίος εξ αρχής μελέτησε την βιοηθική σε βάθος, αναδεικνύοντας την σημασία της θεωρήσεώς της ως πολιτισμικό φαινόμενο, είναι ο καθηγητής Δρ Ηerman Τ. Εngelhardt. Είναι ευρέως γνωστός στον ακαδημαϊκό κόσμο ως Η. Τristram Εngelhardt. Ο Δρ Εngelhardt είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στην Ιατρική, το οποίο έλαβε μετ ἐπαίνων από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Τulane το 1972. Είναι επίσης διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Τέξας (Αustin) από το 1969. Διετέλεσε υπότροφος του ιδρύματος Fulbright στο Πανεπιστήμιο της Βόννης (1969-1970), υπότροφος στο Ινστιτούτο Ανώτερων Σπουδών στο Δυτικό Βερολίνο (1988-1989), επισκέπτης ερευνητής στην Διεθνή Ακαδημία για την Φιλοσοφία στο Furstentum του Λιχτενστάϊν (τέλη του 1997), και επισκέπτης ερευνητής στο Liberty Fundd, της Ινδιανάπολης, (Ινδιάνα Η.Π.Α., άνοιξη του 1998).
Αυτήν την περίοδο είναι καθηγητής του τμήματος Φιλοσοφίας, του Πανεπιστημίου του Rice, και ομότιμος καθηγητής του τμήματος Ιατρικής και του τμήματος Κοινοτικής Ιατρικής, του Κολεγίου Βaylor. Διδάσκει στα πανεπιστήμια του Rice και του Βaylor από τον Ιανουάριο του 1983, αφ ὅτου αποχώρησε από το Πανεπιστήμιο της Georgetown, όπου διετέλεσε καθηγητής Φιλοσοφίας της Ιατρικής στο Ίδρυμα Rosemary Κennedy. Ο Δρ Εngelhardt είναι συντάκτης του «Journal of Medicine and Philosophy», αρχισυντάκτης του επιστημονικού περιοδικού «Christian Bioethics» και της επιστημονικής σειράς βιβλίων «Philosophy and Medicine» με πάνω από ογδόντα ήδη τυπωμένους τόμους. ΕίναιεπίσηςσυντάκτηςστηνσειράβιβλίωνPhilosophical Studies in Contemporary Culture. Δικά του είναι πάνω από τριακόσια δέκα άρθρα και κεφάλαια βιβλίων, πάνω από εκατόν δέκα βιβλιοκρισίες, καθώς και άλλες δημοσιεύσεις. Το έργο του εκτείνεται από την Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία και την Ιστορία της Ιατρικής ως την Φιλοσοφία της Ιατρικής και την Βιοηθική. Έχουν γίνει περισσότερες από εκατόν πενήντα ανατυπώσεις η μεταφράσεις δημοσιεύσεών του, ενώ έχει συνεργαστεί για την έκδοση περισσότερων από είκοσι πέντε συλλογικών τόμων και έχει προσκληθεί ως ομιλητής σε όλο τον κόσμο. Από τα πιο σημαντικά βιβλία του είναι: Το «Bioethics and Seular Humanism: Τhe Search of a Common Morality» (Βιοηθική και Εκκοσμικευμένος Ανθρωπισμός: Η αναζήτηση μιας κοινής ηθικής) (Φιλαδέλφεια/Λονδίνο: «Trinity Press International/SCM Press», 1991) και η δεύτερη, λεπτομερώς αναθεωρημένη έκδοση του «The Foundation of Bioethics» (Τα Θεμέλια της Βιοηθικής) (Νέα Υόρκη: Οξφόρδη, 1996), η οποία έχει μεταφραστεί στα Κινεζικά, Ιταλικά, Ιαπωνικά, Πορτογαλικά, και Ισπανικά. Το 1998 μεταφράστηκε στα Κινεζικά το «Bioethics and Seular Humanism». Το πιο πρόσφατο έργο του είναι το «The Foundation of Christian Bioethics» (Τα Θεμέλια της Χριστιανικής Βιοηθικής) (Κάτω Χώρες: Swets & Zeitlinger, 2000), το οποίο έχει εμφανιστεί στα Πορτογαλικά και Ρουμανικά.
Όπως τονίζει ο ίδιος ο Ηerman Εngelhardt, αυτό το ακαδημαϊκό βιογραφικό σημείωμα «έχει να πει μόνο μέρος της ιστορίας». Το Μεγάλο Σάββατο του 1991, εισήλθε στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, πράγμα που άλλαξε τα πάντα στην ζωή του. Από εκείνη την στιγμή, άρχισε να θέτει τις ακαδημαϊκές δραστηριότητες και δυνατότητές του στην υπηρεσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αυτή η νέα του κατεύθυνση ευθύνεται για την έκδοση του περιοδικού «Christian Bioethics», καθώς επίσης και για το βιβλίο «The Foundation of Christian Bioethics». Στην Ορθοδοξία μεταστράφηκαν επίσης και η σύζυγός του και οι δυό από τις κόρες του, Χριστίνα και Δωροθέα. Η νεώτερη κόρη του, Δωροθέα, είναι σύζυγος ορθόδοξου ιερέα. Μέχρι τώρα, έχει επτά εγγόνια βαπτισμένα ορθόδοξα. Εκτός από τις ομιλίες του σχετικά με την Φιλοσοφία της Ιατρικής και την Βιοηθική, μιλά εκτενώς για την Ορθόδοξη Εκκλησία στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Αυτήν την περίοδο είναι επίσης αναπληρωτής καθηγητής της Ηθικής Θεολογίας και της Ηθικής στην Θεολογική Σχολή του Αγ. Γερμανού στο νησί Κodiak, της Αλάσκα. Υπηρετεί επίσης ως χειροθετημένος αναγνώστης στον Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου του Πατριαρχείου Αντιοχείας στο Houston του Τέξας.
Για την παρούσα συνέντευξη
Ο καθ. Εngelhardt έχει επισκεφθεί αρκετές φορές το Άγιον Όρος και συνδέεται ιδιαίτερα με την Ι.Μ. Μονή Βατοπαιδίου. Σε μία από τις επισκέψεις του παραχώρησε στους πατέρες της Μονής εκτενή συνέντευξη αναφορικά με τα θέματα της βιοηθικής. Κρίνοντας κανείς από το παραπάνω σύντομο βιογραφικό η ανατρέχοντας στην διεθνή βιβλιογραφία, μπορεί εύκολα να κατανοήσει τον λόγο για τον οποίο κατατάσσεται ανάμεσα στα «μεγάλα ονόματα» της βιοηθικής, με παγκόσμιο κύρος και αναγνώριση. Αυτό σημαίνει ότι η άποψή του έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Τα ερωτήματα που του τέθηκαν, καθώς και οι απαντήσεις του, καλύπτουν με ιδιαίτερα περιεκτικό τρόπο σχεδόν όλο το φάσμα της βιοηθικής προβληματικής: αμβλώσεις, υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, θεραπευτική και αναπαραγωγική κλωνοποίηση, μεταμοσχεύσεις, ευθανασία30. Με άλλα λόγια, ο αναγνώστης της συνέντευξης μπορεί, μέσα από τις τριάντα περίπου αυτές σελίδες, να πληροφορηθεί με έγκυρο και περιεκτικό τρόπο για πράγματα που θα μελετούσε σε πολλαπλάσια βιβλιογραφία.
Το σημαντικότερο, ωστόσο, δεν είναι οι πληροφορίες που παρέχονται, αλλά ο τρόπος θεώρησης των βιοηθικών ζητημάτων από τον καθηγητή Δρα Εngelhardt. Ο Εόώό ὰἶὶὦθεωρεί τα βιοηθικά προβλήματα στην ουσία τους και με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Δεν τα βλέπει επιφανειακά και δεοντολογικά. Κατ ἀρχήν θεωρεί την βιοηθική πολιτισμικό φαινόμενο του δυτικού κόσμου και της εκκοσμικεύσεως που αυτός σταδιακά υπέστη, από το σχίσμα του 1054 και εντεύθεν. Οι ιστορικές αναφορές του στον δυτικό μεσαίωνα, στην νεωτερικότητα και στην μετανεωτερικότητα, είναι πολύ σημαντικές για την βαθύτερη κατανόηση του πνεύματος και της κοινωνίας που γέννησε πρώτα τα βιοηθικά προβλήματα και έπειτα την βιοηθική για την αντιμετώπισή τους.
Σταθμός στην ζωή και την φιλοσοφική σκέψη του Εngelhardt είναι η μεταστροφή του στην Ορθοδοξία το Μ. Σάββατο του 1991. Η επαφή του με την Ορθοδοξία και η μελέτη των Πατέρων της Εκκλησίας της Ανατολής του έδωσαν την δυνατότητα να εμβαθύνει όχι μόνον στα φιλοσοφικά και κοινωνικά, αλλά και στα πνευματικά αίτια των βιοηθικών ζητημάτων. Ανατρέχει στην πηγή τους, η οποία είναι -όπως ο ίδιος αναφέρει- ο ανθρώπινος εγωισμός και το σύγχρονο ηδονοθηρικό και υπερκαταναλωτικό πνεύμα. Αυτή η βάση θεώρησης δίνει το απαραίτητο έδαφος για την αντιμετώπιση των βιοηθικών ζητημάτων επί τη βάσει του ασκητικού πατερικού πνεύματος. Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστος και πρωτότυπος ο τρόπος με τον οποίον συνδέει απ εὐθείας τα ιατρο-βιολογικά με τα πνευματικά φαινόμενα (π.χ. σύνδεση κλωνοποίησης και σκοπού της ανθρώπινης αναπαραγωγής μέσω γάμου κ.λ.π.). Αν και απουσιάζει κάποια συστηματική αναφορά στην ορθόδοξη ανθρωπολογία (πλην εκείνης στον άγιο Γρηγόριο Παλαμά για την σχέση εγκεφάλου και καρδιάς) ως βάσης θεώρησης των βιοηθικών ζητημάτων, ωστόσο κινείται μέσα στο πνεύμα της. Δίνει δηλαδή μία σαφήήκατεύθυνση για τον τρόπο με τον οποίον μπορεί να κινηθεί ο σύγχρονος ορθόδοξος βιοηθικολόγος, κατά την προσπάθειά του εξαγωγής ηθικών και πνευματικών συμπερασμάτων από βιολογικά και ιατρικά φαινόμενα. Επίσης, αν και φαίνεται αρκετά αυστηρός κατά την κρίση του στις εφαρμογές της σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας, διασώζει ωστόσο και το πνεύμα οικονομίας της Εκκλησίας μας (π.χ. όταν μιλά για την υπό όρους αποδοχή της εξωσωματικής γονιμοποίησης).
Ιδιαίτερη αξία έχουν και οι επιμέρους θεωρήσεις των βιοηθικών ζητημάτων. Διαπιστώνει κανείς τον μεθοδικό τρόπο με τον οποίον αναλύει και αντιμετωπίζει το θέμα της ευθανασίας και του εγκεφαλικού θανάτου, την επιστημονική επιχειρηματολογία και την θεολογική τεκμηρίωση. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα βιοηθικά ζητήματα. Πολύ μεγάλης σημασίας επίσης είναι και οι παρατηρήσεις του για τον τρόπο λειτουργίας και την επιστημολογία της βιοηθικής, καίτοι εμφανίζεται σχετικά σκληρός στην κριτική του σε ορισμένες περιπτώσεις.
Πρέπει να τονισθεί ότι η ευρύτητα και το βάθος της σκέψης ενός σύγχρονου επιστήμονα και διανοητή του διαμετρήματος του Ηerman Τ. Εngelhardt δεν μπορούν να εξαντληθούν στα όρια μίας, έστω και εκτενούς, συνεντεύξεως. Η μετάφραση και η παρουσίασή της στο περιοδικό «Πεμπτουσία» σε καμμία περίπτωση δεν φιλοδοξούν να καλύψουν όλο το έργο του, έστω και περιληπτικά. Κύριος σκοπός είναι να δώσουν μία ζωντανή «γεύση» της σκέψης και του προβληματισμού ενός από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους βιοηθικολόγους, ώστε αυτό να αποτελέσει μία αφορμή για γνωριμία του ελληνικού κοινού με το ευρύτερο έργο του Εngelhardt.
Η προσπάθεια των μεταφραστών της συνέντευξης κινήθηκε ανάμεσα σε δυό όρια: Αφενός στην κατά το δυνατόν καλύτερη νεοελληνική απόδοση και αφετέρου στην διατήρηση των νοημάτων στο πνεύμα του καθηγητή Εngelhardt. Δεδομένου ότι λόγω της φιλοσοφικής γλώσσας και του ιδιάζοντος περιεχομένου υπήρξαν πολλές δυσκολίες στην νεοελληνική απόδοση, προτιμήθηκε συνειδητά να θυσιαστεί σε ορισμένες περιπτώσεις κάπως η ομαλή νεοελληνική απόδοση, προκειμένου να διασωθεί κατά το δυνατόν η αυθεντικότητα του πνεύματος του Εngelhardt. Εάν, ωστόσο, υπάρχουν σημεία δυσνόητα η το κείμενο εμφανίζει λάθη η παραλείψεις, αυτά βαρύνουν αποκλειστικά τους μεταφραστές.
Σημειώσεις
1. Ο Νικόλαος Κόϊος είναι διδάκτωρ του Τομέα Ηθικής και Κοινωνιολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Εργάζεται ως θεολόγος καθηγητής στην μέση εκπαίδευση από το 2000. Έχει εξειδικευθεί σε θέματα βιοηθικής στην Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μονάχου και στο Hasting Center της Νέας Υόρκης. Έχει συμμετάσχει σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια ως προσκεκλημένος ομιλητής. Άρθρα και μελέτες του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά, ιατρικά και θεολογικά. Βασικά έργα του τα οποία έχουν εκδοθεί είναι: 1) Ηθική Θεώρηση των Τεχνικών Παρεμβάσεων στο Ανθρώπινο Γονιδίωμα, εκδ. Κέντρου Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, Αθήνα 2003. 2) Επ ἐλευθερία εκλήθητε, Αυτονομία και Ετερονομία στην Ηθική, εκδ. Σταμούλη, Αθήνα 2004.
2. Ο Δημήτριος Αλβανός είναι δικηγόρος παρ ἐφέταις στον Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης. Έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στα ανθρώπινα δικαιώματα στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας και στο Πανεπιστημιακό Κέντρο του Λουξεμβούργου. Στο πεδίο της βιοηθικής ειδικεύεται στο θέμα της πληροφορημένης συναίνεσης. Διδάσκει στην Αστυνομική Ακαδημία Θεσσαλονίκης σχέσεις Κράτους-Πολίτη. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στον ημερήσιο και εβδομαδιαίο τύπο.
3. Α. R. Jonsen, Τhe Birth of Bioethics, Special Supplement, Ηasting Center Report Ι23, 6, 1993. D. Callahan, Why America accepted Bioethics. ο.π..
4. Βλ. Γ. Μαντζαρίδη, Παγκοσμιοποίηση και Παγκοσμιότητα, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 157 κ.ε. Χριστιανική Ηθική ΙΙ, Θεσσαλονίκη 2004, σ. 499.
5. Γιαπερισσότεραβλ. Jessica Η. Μuller, Anthropology, Bioethics, and Medicine: ΑΡrovocative Trilogy, Μedical Anthropology Quarterly, December 1994, Vol. 8, Νo. 4, σ.σ. 448-467. Μasahiro Μorioka, Βioethics and Japanese Culture: Βrain Death, Ρatient’s Rights, and Cultural Factors Eubios Journal of Asian and International Bioethics 5 (1995), σ.σ. 87-90. Τουιδίου, Τoward International and Cross-cultural Bioethics, στοντόμοτωνNorio Fujiki, Μ.D. & Darryl R.J. Μacer, Ρh.D. (eds.) Intractable Neurological Disorders, Ηuman Genome Research and Society. Ρroceedings of the Third Internation Bioethics Seminar in Fukui, Εubios Ethics Institute,(1994):293-295. Frank J. Leavitt, What is an "Ιntegrated Cross-Cultural approach to bioethics"?, Εubios Ethics Institute Newsletter 2 (1992), 58-59.
6. Σ.τ.μ.: Ως «κοσμικός» μεταφράζεται εδώ ο αγγλικός όρος secular, ο οποίος σημαίνει τον αποθρησκευτικοποιημένο και τον μη εκκλησιαστικό. Βλ. Α.S. Ηornby, Ε.V. Gatenby, Η. Wakefield, Τhe Edvanced Learner’s Dictionary of Current English, second edition, Οxfoed University Press 1963, σ. 897. Για την καλύτερη απόδοση του νεοελληνικού κειμένου κατά περίπτωση εναλλάσσονται οι όροι «κοσμικός» η «εκκοσμικευμένος».
7. Βλ. Ι. Χρυσοστόμου, Εις το Κατά Ματθαίον, ΡG 58, 548 και Εις την Α Πρός Κορινθίους, ΡG 61, 52.
8. Ι. Χρυσοστόμου, Ομιλία Κ’ είς την Προς Εφεσίους, ΡG 62, 135.
9. Βλ. Μαρκ. 10, 6.
10. Η ορθόδοξη ηθική πολλές φορές ενεργεί και ως αντιηθική. Για αναλυτική παρουσίαση αυτής της απόψεως βλ. Γ. Μαντζαρίδη, Παγκοσμιοποίηση και Παγκοσμιότητα, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 123 κ.ε.
11. Τom Beauchamp καιJames Childress, Principles of Biomedical Ethics, ΝέαΥόρκηΟxford University Ρress, 1979.
12. Σ.τ.μ.: Με την φράση «μέσος όρος αποδοχής» αποδίδεται περιφραστικά ο αγγλικός όρος middle-level πού επακριβώς σημαίνει «μέσου επιπέδου».
13. Βλ. Γεν. 5, 22-24.
14. Βλ. Γεν. 6,9.
15. Βλ. Γαλ. 4,3.
16. Εφεσ. 5, 22.
17. Μ. Βασιλείου, Όροι κατά πλάτος, ερώτησις 55, ΡG 31, 1044CD και 1048ΒC.
18. SΟΡΗΙΑ = Society of Orthodox Philosophers In America.
19. Ο λόγος γίνεται για τον καθηγούμενο της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου, αρχιμ. Εφραίμ.
20. Μ. Βασιλείου, Όροι κατά πλάτος, ερώτησις 55, ΡG 31, 1045ΑΒ.
21. Μ. Βασιλείου, Όροι κατά πλάτος, ερώτησις 55, ΡG 31, 1052ΒC.
22. Γρηγορίου Παλαμά, Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 2,2,30, εκδ. Π. Χρήστου, τομ. 1, Θεσ/νίκη 1962, σ. 535-536. Πρβλ. Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία 53, εκδ. Οικονόμου, Αθήνησι 1861, σ. 174, «νου δε όργανον ουδέν εστιν».
23. Ο λόγος εδώ γίνεται για την αντιγονική ασυμβατότητα που είναι και το κυριότερο πρόβλημα των μεταμοσχεύσεων.
24. Ο Βrian-Christopher Partridge είναι γαμπρός του Εngelhardt (σύζυγος της κόρης του Χριστίνας) και είναι Διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού, Ηθικής και Περιβάλλοντος στο Homer της Αλάσκα.
25. Ο καθ. Εngelhardt εδώ χρησιμοποιεί τον όρο καρδιά συμφώνως προς την νηπτική παράδοση.
26. Πραξ. 19, 12.
27. Βλ. Α Κορ. 6,19.
28. Η εγκυρότητα αυτής της αγιολογικής μαρτυρίας έχει αμφισβητηθεί ως πολύ μεταγενέστερη προσθήκη. Ωστόσο παρά την πιθανή ανεπάρκεια των ιστορικών στοιχείων, η Εκκλησία στην συνείδησή της αποδέχθηκε την μεταμόσχευση ως πράξη αγάπης και την υιοθέτησε στην εικονογράφησή της. Ως εκ τούτου η θέση του καθηγητή Εngelhardt δεν απέχει από την εκκλησιαστική συνείδηση. Για περισσότερα στο θέμα των μεταμοσχεύσεων βλ. στον τόμο της Εκκλησίας της Ελλάδος, Εκκλησία και Μεταμοσχεύσεις, Αθήνα 2001, και Νικολάου Χατζηνικολάου, σεβ. μητροπ. Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, Αλλήλων Μέλη, εκδ. Κέντρου Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, Αθήνα 2005.
29. Γεν. 5,27.
30. Το μόνο βιοηθικό ζήτημα το οποίο δεν συζητήθηκε εκτενώς είναι η παρέμβαση στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Ωστόσο μέρος της προβληματικής του περιλαμβάνεται έμμεσα στις θέσεις του καθηγητή Εngelhardt για την κλωνοποίηση και την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Βέβαια η παρέμβαση στο γονιδίωμα αναλύεται σε βάθος και σε πλάτος σε πολλά από τα συγγράμματά του.
Ο Χριστός τους δείχνει τον δρόμο, αλλά μπορώ τουλάχιστον να τους δώσω τον χάρτη προς τον Χριστό. Αυτή είναι μία μεγάλη χαρά. Προσπαθώ να εξηγήσω στους άλλους για το μεγάλο χάρισμα που μου δόθηκε [εν. το Βάπτισμα].
Να κατεβάσουμε λίγο το επίπεδό της συζήτησης σε σχέση με όσα είπατε για την Ορθοδοξία, που φυσικά ήταν πολύ σημαντικά. Κατά την διάρκεια των διαλέξεων που κάνετε σε όλο τον κόσμο, για παράδειγμα στο Χόνγκ Κόνγκ, συνέβη κάτι που θα το θεωρούσατε μοναδικό;
Δεδομένου ότι έγινα ορθόδοξος, τα σημαντικά γεγονότα έχουν συμβεί μέσα στην Εκκλησία. Το καλύτερο πράγμα στο Χόνγκ Κόνγκ ήταν να είσαι σε θέση να παρευρεθείς στην θεία Λειτουργία και να λάβεις την Θεία Κοινωνία εκεί.
Που;
Στον ναό του Αγίου Λουκά.
Βιογραφικό σημείωμα για τον Ηerman Τ. Εngelhardt.
Ένας από τους σημαντικότερους βιοηθικολόγους στις Η.Π.Α., ο οποίος εξ αρχής μελέτησε την βιοηθική σε βάθος, αναδεικνύοντας την σημασία της θεωρήσεώς της ως πολιτισμικό φαινόμενο, είναι ο καθηγητής Δρ Ηerman Τ. Εngelhardt. Είναι ευρέως γνωστός στον ακαδημαϊκό κόσμο ως Η. Τristram Εngelhardt. Ο Δρ Εngelhardt είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στην Ιατρική, το οποίο έλαβε μετ ἐπαίνων από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Τulane το 1972. Είναι επίσης διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Τέξας (Αustin) από το 1969. Διετέλεσε υπότροφος του ιδρύματος Fulbright στο Πανεπιστήμιο της Βόννης (1969-1970), υπότροφος στο Ινστιτούτο Ανώτερων Σπουδών στο Δυτικό Βερολίνο (1988-1989), επισκέπτης ερευνητής στην Διεθνή Ακαδημία για την Φιλοσοφία στο Furstentum του Λιχτενστάϊν (τέλη του 1997), και επισκέπτης ερευνητής στο Liberty Fundd, της Ινδιανάπολης, (Ινδιάνα Η.Π.Α., άνοιξη του 1998).
Αυτήν την περίοδο είναι καθηγητής του τμήματος Φιλοσοφίας, του Πανεπιστημίου του Rice, και ομότιμος καθηγητής του τμήματος Ιατρικής και του τμήματος Κοινοτικής Ιατρικής, του Κολεγίου Βaylor. Διδάσκει στα πανεπιστήμια του Rice και του Βaylor από τον Ιανουάριο του 1983, αφ ὅτου αποχώρησε από το Πανεπιστήμιο της Georgetown, όπου διετέλεσε καθηγητής Φιλοσοφίας της Ιατρικής στο Ίδρυμα Rosemary Κennedy. Ο Δρ Εngelhardt είναι συντάκτης του «Journal of Medicine and Philosophy», αρχισυντάκτης του επιστημονικού περιοδικού «Christian Bioethics» και της επιστημονικής σειράς βιβλίων «Philosophy and Medicine» με πάνω από ογδόντα ήδη τυπωμένους τόμους. ΕίναιεπίσηςσυντάκτηςστηνσειράβιβλίωνPhilosophical Studies in Contemporary Culture. Δικά του είναι πάνω από τριακόσια δέκα άρθρα και κεφάλαια βιβλίων, πάνω από εκατόν δέκα βιβλιοκρισίες, καθώς και άλλες δημοσιεύσεις. Το έργο του εκτείνεται από την Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία και την Ιστορία της Ιατρικής ως την Φιλοσοφία της Ιατρικής και την Βιοηθική. Έχουν γίνει περισσότερες από εκατόν πενήντα ανατυπώσεις η μεταφράσεις δημοσιεύσεών του, ενώ έχει συνεργαστεί για την έκδοση περισσότερων από είκοσι πέντε συλλογικών τόμων και έχει προσκληθεί ως ομιλητής σε όλο τον κόσμο. Από τα πιο σημαντικά βιβλία του είναι: Το «Bioethics and Seular Humanism: Τhe Search of a Common Morality» (Βιοηθική και Εκκοσμικευμένος Ανθρωπισμός: Η αναζήτηση μιας κοινής ηθικής) (Φιλαδέλφεια/Λονδίνο: «Trinity Press International/SCM Press», 1991) και η δεύτερη, λεπτομερώς αναθεωρημένη έκδοση του «The Foundation of Bioethics» (Τα Θεμέλια της Βιοηθικής) (Νέα Υόρκη: Οξφόρδη, 1996), η οποία έχει μεταφραστεί στα Κινεζικά, Ιταλικά, Ιαπωνικά, Πορτογαλικά, και Ισπανικά. Το 1998 μεταφράστηκε στα Κινεζικά το «Bioethics and Seular Humanism». Το πιο πρόσφατο έργο του είναι το «The Foundation of Christian Bioethics» (Τα Θεμέλια της Χριστιανικής Βιοηθικής) (Κάτω Χώρες: Swets & Zeitlinger, 2000), το οποίο έχει εμφανιστεί στα Πορτογαλικά και Ρουμανικά.
Όπως τονίζει ο ίδιος ο Ηerman Εngelhardt, αυτό το ακαδημαϊκό βιογραφικό σημείωμα «έχει να πει μόνο μέρος της ιστορίας». Το Μεγάλο Σάββατο του 1991, εισήλθε στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, πράγμα που άλλαξε τα πάντα στην ζωή του. Από εκείνη την στιγμή, άρχισε να θέτει τις ακαδημαϊκές δραστηριότητες και δυνατότητές του στην υπηρεσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αυτή η νέα του κατεύθυνση ευθύνεται για την έκδοση του περιοδικού «Christian Bioethics», καθώς επίσης και για το βιβλίο «The Foundation of Christian Bioethics». Στην Ορθοδοξία μεταστράφηκαν επίσης και η σύζυγός του και οι δυό από τις κόρες του, Χριστίνα και Δωροθέα. Η νεώτερη κόρη του, Δωροθέα, είναι σύζυγος ορθόδοξου ιερέα. Μέχρι τώρα, έχει επτά εγγόνια βαπτισμένα ορθόδοξα. Εκτός από τις ομιλίες του σχετικά με την Φιλοσοφία της Ιατρικής και την Βιοηθική, μιλά εκτενώς για την Ορθόδοξη Εκκλησία στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Αυτήν την περίοδο είναι επίσης αναπληρωτής καθηγητής της Ηθικής Θεολογίας και της Ηθικής στην Θεολογική Σχολή του Αγ. Γερμανού στο νησί Κodiak, της Αλάσκα. Υπηρετεί επίσης ως χειροθετημένος αναγνώστης στον Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου του Πατριαρχείου Αντιοχείας στο Houston του Τέξας.
Για την παρούσα συνέντευξη
Ο καθ. Εngelhardt έχει επισκεφθεί αρκετές φορές το Άγιον Όρος και συνδέεται ιδιαίτερα με την Ι.Μ. Μονή Βατοπαιδίου. Σε μία από τις επισκέψεις του παραχώρησε στους πατέρες της Μονής εκτενή συνέντευξη αναφορικά με τα θέματα της βιοηθικής. Κρίνοντας κανείς από το παραπάνω σύντομο βιογραφικό η ανατρέχοντας στην διεθνή βιβλιογραφία, μπορεί εύκολα να κατανοήσει τον λόγο για τον οποίο κατατάσσεται ανάμεσα στα «μεγάλα ονόματα» της βιοηθικής, με παγκόσμιο κύρος και αναγνώριση. Αυτό σημαίνει ότι η άποψή του έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Τα ερωτήματα που του τέθηκαν, καθώς και οι απαντήσεις του, καλύπτουν με ιδιαίτερα περιεκτικό τρόπο σχεδόν όλο το φάσμα της βιοηθικής προβληματικής: αμβλώσεις, υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, θεραπευτική και αναπαραγωγική κλωνοποίηση, μεταμοσχεύσεις, ευθανασία30. Με άλλα λόγια, ο αναγνώστης της συνέντευξης μπορεί, μέσα από τις τριάντα περίπου αυτές σελίδες, να πληροφορηθεί με έγκυρο και περιεκτικό τρόπο για πράγματα που θα μελετούσε σε πολλαπλάσια βιβλιογραφία.
Το σημαντικότερο, ωστόσο, δεν είναι οι πληροφορίες που παρέχονται, αλλά ο τρόπος θεώρησης των βιοηθικών ζητημάτων από τον καθηγητή Δρα Εngelhardt. Ο Εόώό ὰἶὶὦθεωρεί τα βιοηθικά προβλήματα στην ουσία τους και με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Δεν τα βλέπει επιφανειακά και δεοντολογικά. Κατ ἀρχήν θεωρεί την βιοηθική πολιτισμικό φαινόμενο του δυτικού κόσμου και της εκκοσμικεύσεως που αυτός σταδιακά υπέστη, από το σχίσμα του 1054 και εντεύθεν. Οι ιστορικές αναφορές του στον δυτικό μεσαίωνα, στην νεωτερικότητα και στην μετανεωτερικότητα, είναι πολύ σημαντικές για την βαθύτερη κατανόηση του πνεύματος και της κοινωνίας που γέννησε πρώτα τα βιοηθικά προβλήματα και έπειτα την βιοηθική για την αντιμετώπισή τους.
Σταθμός στην ζωή και την φιλοσοφική σκέψη του Εngelhardt είναι η μεταστροφή του στην Ορθοδοξία το Μ. Σάββατο του 1991. Η επαφή του με την Ορθοδοξία και η μελέτη των Πατέρων της Εκκλησίας της Ανατολής του έδωσαν την δυνατότητα να εμβαθύνει όχι μόνον στα φιλοσοφικά και κοινωνικά, αλλά και στα πνευματικά αίτια των βιοηθικών ζητημάτων. Ανατρέχει στην πηγή τους, η οποία είναι -όπως ο ίδιος αναφέρει- ο ανθρώπινος εγωισμός και το σύγχρονο ηδονοθηρικό και υπερκαταναλωτικό πνεύμα. Αυτή η βάση θεώρησης δίνει το απαραίτητο έδαφος για την αντιμετώπιση των βιοηθικών ζητημάτων επί τη βάσει του ασκητικού πατερικού πνεύματος. Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστος και πρωτότυπος ο τρόπος με τον οποίον συνδέει απ εὐθείας τα ιατρο-βιολογικά με τα πνευματικά φαινόμενα (π.χ. σύνδεση κλωνοποίησης και σκοπού της ανθρώπινης αναπαραγωγής μέσω γάμου κ.λ.π.). Αν και απουσιάζει κάποια συστηματική αναφορά στην ορθόδοξη ανθρωπολογία (πλην εκείνης στον άγιο Γρηγόριο Παλαμά για την σχέση εγκεφάλου και καρδιάς) ως βάσης θεώρησης των βιοηθικών ζητημάτων, ωστόσο κινείται μέσα στο πνεύμα της. Δίνει δηλαδή μία σαφήήκατεύθυνση για τον τρόπο με τον οποίον μπορεί να κινηθεί ο σύγχρονος ορθόδοξος βιοηθικολόγος, κατά την προσπάθειά του εξαγωγής ηθικών και πνευματικών συμπερασμάτων από βιολογικά και ιατρικά φαινόμενα. Επίσης, αν και φαίνεται αρκετά αυστηρός κατά την κρίση του στις εφαρμογές της σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας, διασώζει ωστόσο και το πνεύμα οικονομίας της Εκκλησίας μας (π.χ. όταν μιλά για την υπό όρους αποδοχή της εξωσωματικής γονιμοποίησης).
Ιδιαίτερη αξία έχουν και οι επιμέρους θεωρήσεις των βιοηθικών ζητημάτων. Διαπιστώνει κανείς τον μεθοδικό τρόπο με τον οποίον αναλύει και αντιμετωπίζει το θέμα της ευθανασίας και του εγκεφαλικού θανάτου, την επιστημονική επιχειρηματολογία και την θεολογική τεκμηρίωση. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα βιοηθικά ζητήματα. Πολύ μεγάλης σημασίας επίσης είναι και οι παρατηρήσεις του για τον τρόπο λειτουργίας και την επιστημολογία της βιοηθικής, καίτοι εμφανίζεται σχετικά σκληρός στην κριτική του σε ορισμένες περιπτώσεις.
Πρέπει να τονισθεί ότι η ευρύτητα και το βάθος της σκέψης ενός σύγχρονου επιστήμονα και διανοητή του διαμετρήματος του Ηerman Τ. Εngelhardt δεν μπορούν να εξαντληθούν στα όρια μίας, έστω και εκτενούς, συνεντεύξεως. Η μετάφραση και η παρουσίασή της στο περιοδικό «Πεμπτουσία» σε καμμία περίπτωση δεν φιλοδοξούν να καλύψουν όλο το έργο του, έστω και περιληπτικά. Κύριος σκοπός είναι να δώσουν μία ζωντανή «γεύση» της σκέψης και του προβληματισμού ενός από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους βιοηθικολόγους, ώστε αυτό να αποτελέσει μία αφορμή για γνωριμία του ελληνικού κοινού με το ευρύτερο έργο του Εngelhardt.
Η προσπάθεια των μεταφραστών της συνέντευξης κινήθηκε ανάμεσα σε δυό όρια: Αφενός στην κατά το δυνατόν καλύτερη νεοελληνική απόδοση και αφετέρου στην διατήρηση των νοημάτων στο πνεύμα του καθηγητή Εngelhardt. Δεδομένου ότι λόγω της φιλοσοφικής γλώσσας και του ιδιάζοντος περιεχομένου υπήρξαν πολλές δυσκολίες στην νεοελληνική απόδοση, προτιμήθηκε συνειδητά να θυσιαστεί σε ορισμένες περιπτώσεις κάπως η ομαλή νεοελληνική απόδοση, προκειμένου να διασωθεί κατά το δυνατόν η αυθεντικότητα του πνεύματος του Εngelhardt. Εάν, ωστόσο, υπάρχουν σημεία δυσνόητα η το κείμενο εμφανίζει λάθη η παραλείψεις, αυτά βαρύνουν αποκλειστικά τους μεταφραστές.
Σημειώσεις
1. Ο Νικόλαος Κόϊος είναι διδάκτωρ του Τομέα Ηθικής και Κοινωνιολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Εργάζεται ως θεολόγος καθηγητής στην μέση εκπαίδευση από το 2000. Έχει εξειδικευθεί σε θέματα βιοηθικής στην Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μονάχου και στο Hasting Center της Νέας Υόρκης. Έχει συμμετάσχει σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια ως προσκεκλημένος ομιλητής. Άρθρα και μελέτες του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά, ιατρικά και θεολογικά. Βασικά έργα του τα οποία έχουν εκδοθεί είναι: 1) Ηθική Θεώρηση των Τεχνικών Παρεμβάσεων στο Ανθρώπινο Γονιδίωμα, εκδ. Κέντρου Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, Αθήνα 2003. 2) Επ ἐλευθερία εκλήθητε, Αυτονομία και Ετερονομία στην Ηθική, εκδ. Σταμούλη, Αθήνα 2004.
2. Ο Δημήτριος Αλβανός είναι δικηγόρος παρ ἐφέταις στον Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης. Έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στα ανθρώπινα δικαιώματα στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας και στο Πανεπιστημιακό Κέντρο του Λουξεμβούργου. Στο πεδίο της βιοηθικής ειδικεύεται στο θέμα της πληροφορημένης συναίνεσης. Διδάσκει στην Αστυνομική Ακαδημία Θεσσαλονίκης σχέσεις Κράτους-Πολίτη. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στον ημερήσιο και εβδομαδιαίο τύπο.
3. Α. R. Jonsen, Τhe Birth of Bioethics, Special Supplement, Ηasting Center Report Ι23, 6, 1993. D. Callahan, Why America accepted Bioethics. ο.π..
4. Βλ. Γ. Μαντζαρίδη, Παγκοσμιοποίηση και Παγκοσμιότητα, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 157 κ.ε. Χριστιανική Ηθική ΙΙ, Θεσσαλονίκη 2004, σ. 499.
5. Γιαπερισσότεραβλ. Jessica Η. Μuller, Anthropology, Bioethics, and Medicine: ΑΡrovocative Trilogy, Μedical Anthropology Quarterly, December 1994, Vol. 8, Νo. 4, σ.σ. 448-467. Μasahiro Μorioka, Βioethics and Japanese Culture: Βrain Death, Ρatient’s Rights, and Cultural Factors Eubios Journal of Asian and International Bioethics 5 (1995), σ.σ. 87-90. Τουιδίου, Τoward International and Cross-cultural Bioethics, στοντόμοτωνNorio Fujiki, Μ.D. & Darryl R.J. Μacer, Ρh.D. (eds.) Intractable Neurological Disorders, Ηuman Genome Research and Society. Ρroceedings of the Third Internation Bioethics Seminar in Fukui, Εubios Ethics Institute,(1994):293-295. Frank J. Leavitt, What is an "Ιntegrated Cross-Cultural approach to bioethics"?, Εubios Ethics Institute Newsletter 2 (1992), 58-59.
6. Σ.τ.μ.: Ως «κοσμικός» μεταφράζεται εδώ ο αγγλικός όρος secular, ο οποίος σημαίνει τον αποθρησκευτικοποιημένο και τον μη εκκλησιαστικό. Βλ. Α.S. Ηornby, Ε.V. Gatenby, Η. Wakefield, Τhe Edvanced Learner’s Dictionary of Current English, second edition, Οxfoed University Press 1963, σ. 897. Για την καλύτερη απόδοση του νεοελληνικού κειμένου κατά περίπτωση εναλλάσσονται οι όροι «κοσμικός» η «εκκοσμικευμένος».
7. Βλ. Ι. Χρυσοστόμου, Εις το Κατά Ματθαίον, ΡG 58, 548 και Εις την Α Πρός Κορινθίους, ΡG 61, 52.
8. Ι. Χρυσοστόμου, Ομιλία Κ’ είς την Προς Εφεσίους, ΡG 62, 135.
9. Βλ. Μαρκ. 10, 6.
10. Η ορθόδοξη ηθική πολλές φορές ενεργεί και ως αντιηθική. Για αναλυτική παρουσίαση αυτής της απόψεως βλ. Γ. Μαντζαρίδη, Παγκοσμιοποίηση και Παγκοσμιότητα, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 123 κ.ε.
11. Τom Beauchamp καιJames Childress, Principles of Biomedical Ethics, ΝέαΥόρκηΟxford University Ρress, 1979.
12. Σ.τ.μ.: Με την φράση «μέσος όρος αποδοχής» αποδίδεται περιφραστικά ο αγγλικός όρος middle-level πού επακριβώς σημαίνει «μέσου επιπέδου».
13. Βλ. Γεν. 5, 22-24.
14. Βλ. Γεν. 6,9.
15. Βλ. Γαλ. 4,3.
16. Εφεσ. 5, 22.
17. Μ. Βασιλείου, Όροι κατά πλάτος, ερώτησις 55, ΡG 31, 1044CD και 1048ΒC.
18. SΟΡΗΙΑ = Society of Orthodox Philosophers In America.
19. Ο λόγος γίνεται για τον καθηγούμενο της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου, αρχιμ. Εφραίμ.
20. Μ. Βασιλείου, Όροι κατά πλάτος, ερώτησις 55, ΡG 31, 1045ΑΒ.
21. Μ. Βασιλείου, Όροι κατά πλάτος, ερώτησις 55, ΡG 31, 1052ΒC.
22. Γρηγορίου Παλαμά, Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 2,2,30, εκδ. Π. Χρήστου, τομ. 1, Θεσ/νίκη 1962, σ. 535-536. Πρβλ. Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία 53, εκδ. Οικονόμου, Αθήνησι 1861, σ. 174, «νου δε όργανον ουδέν εστιν».
23. Ο λόγος εδώ γίνεται για την αντιγονική ασυμβατότητα που είναι και το κυριότερο πρόβλημα των μεταμοσχεύσεων.
24. Ο Βrian-Christopher Partridge είναι γαμπρός του Εngelhardt (σύζυγος της κόρης του Χριστίνας) και είναι Διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού, Ηθικής και Περιβάλλοντος στο Homer της Αλάσκα.
25. Ο καθ. Εngelhardt εδώ χρησιμοποιεί τον όρο καρδιά συμφώνως προς την νηπτική παράδοση.
26. Πραξ. 19, 12.
27. Βλ. Α Κορ. 6,19.
28. Η εγκυρότητα αυτής της αγιολογικής μαρτυρίας έχει αμφισβητηθεί ως πολύ μεταγενέστερη προσθήκη. Ωστόσο παρά την πιθανή ανεπάρκεια των ιστορικών στοιχείων, η Εκκλησία στην συνείδησή της αποδέχθηκε την μεταμόσχευση ως πράξη αγάπης και την υιοθέτησε στην εικονογράφησή της. Ως εκ τούτου η θέση του καθηγητή Εngelhardt δεν απέχει από την εκκλησιαστική συνείδηση. Για περισσότερα στο θέμα των μεταμοσχεύσεων βλ. στον τόμο της Εκκλησίας της Ελλάδος, Εκκλησία και Μεταμοσχεύσεις, Αθήνα 2001, και Νικολάου Χατζηνικολάου, σεβ. μητροπ. Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, Αλλήλων Μέλη, εκδ. Κέντρου Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, Αθήνα 2005.
29. Γεν. 5,27.
30. Το μόνο βιοηθικό ζήτημα το οποίο δεν συζητήθηκε εκτενώς είναι η παρέμβαση στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Ωστόσο μέρος της προβληματικής του περιλαμβάνεται έμμεσα στις θέσεις του καθηγητή Εngelhardt για την κλωνοποίηση και την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Βέβαια η παρέμβαση στο γονιδίωμα αναλύεται σε βάθος και σε πλάτος σε πολλά από τα συγγράμματά του.
