Ποια είναι η μεσαία τάξη ανά τον κόσμο; Η
Διεθνής Οργάνωση Εργασίας παρατηρεί μια αύξηση της «αναπτυσσόμενης
μεσαίας τάξης» -ανθρώπους που κερδίζουν μόλις από 4 έως 13 δολάρια τη
μέρα, γράφει ο Paul Mason.
Όταν ένα εκατομμύριο άνθρωποι κατέκλυσαν
στους δρόμους της Βραζιλίας τον περασμένο Ιούνιο, υπήρξε συναίνεση στο
ότι η διαμαρτυρία ήταν ένα φαινόμενο της «νέας μεσαίας τάξης», η οποία
καταπιέζεται από τη διαφθορά και την έλλειψη υποδομών. Καθώς
συνεχίζονται οι διαδηλώσεις στην Ταϊλάνδη, μεσαία τάξη χαρακτηρίζονται
επίσης οι υπάλληλοι γραφείου που κάνουν flashmobs με τα άψογα,
κολαρισμένα πουκάμισα.
Αλλά τι σημαίνει μεσαία τάξη στον
αναπτυσσόμενο κόσμο; Περίπου 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι κερδίζουν
λιγότερα από δύο δολάρια την ημέρα , αλλά οι αριθμοί για τους υπόλοιπους
δεν είναι σαφείς. Τώρα, νέες έρευνες οικονομολόγων της Διεθνούς
Οργάνωσης Εργασίας (International Labour Organisation) δείχνουν
λεπτομερώς τι συμβαίνει στο εργατικό δυναμικό του παγκόσμιου Νότου κατά
τη διάρκεια των 25 χρόνων της παγκοσμιοποίησης: γίνεται όλο και πιο
στρωματοποιημένη – με την ταχεία αύξηση του όρου «η αναπτυσσόμενη μεσαία
τάξη»- μια ομάδα που κερδίζει μεταξύ 4 και 13 δολάρια την ημέρα. Αυτή η
ομάδα έχει αυξηθεί από 600 εκατομμύρια σε 1,4 δισεκατομμύρια. Αν
περιλάβει και τα περίπου 300 εκατομμύρια που κερδίζουν πάνω από 13
δολάρια την ημέρα, αποτελεί πλέον το 41% του εργατικού δυναμικού, ενώ
ως το 2017 θα έχει ξεπεράσει το 50 %. Αλλά σε παγκόσμιους όρους δεν
είναι πραγματικά καθόλου μεσαία τάξη. Τα 13 δολάρια ως ανώτατο όριο την
ημέρα αντιστοιχεί περίπου με το όριο της φτώχειας στις ΗΠΑ το 2005.
Λοιπόν, τι συμβαίνει;
Οι ερευνητές της ΔΟΕ απέσπασαν στοιχεία
από 61 έρευνες νοικοκυριών σε όλο τον κόσμο για να καταλήξουν σε αυτά τα
στοιχεία. Για τη διαδικασία υιοθέτησε έναν πρόχειρο ορισμό του τρόπου
ζωής της ομάδας υπό των 13 δολαρίων. Οι βασικοί δείκτες ήταν: οι
οικογένειες είχαν πρόσβαση σε αποταμιεύσεις και ασφάλιση, είχαν
πιθανότατα τηλεόραση στο σπίτι και ζούσαν σε μικρότερα νοικοκυριά
(τεσσάρων ατόμων). Θα δαπανούσαν κατά κανόνα 2% του εισοδήματός τους για
ψυχαγωγία – συν το ότι θα είχαν καλύτερη πρόσβαση σε νερό, αποχέτευση
και ηλεκτρική ενέργεια. Αυτοί, λοιπόν, είναι οι «νικητές» της
παγκοσμιοποίησης: μια διευρυνόμενη ομάδα για τους οποίους η παγκόσμια
ανάπτυξη είχε ως αποτέλεσμα μια σοβαρή αύξηση του πραγματικού
εισοδήματος, χρόνο με το χρόνο, σε σύγκριση με την πρόσφατη στασιμότητα
σχεδόν των εισοδημάτων για τις οικογένειες της εργατικής και της
κατώτερης μεσαίας τάξης σε μέρη του ανεπτυγμένου κόσμου.
Μπορεί να υποθέσετε ότι η «αναπτυσσόμενη μεσαία τάξη» είναι κυρίως εργάτες εργοστασίων, αλλά δεν είναι. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα της έρευνας της ΔΟΕ είναι ότι περισσότερο από το ήμισυ της «αναπτυσσόμενης μεσαίας τάξης» εργάζεται στον τομέα των υπηρεσιών. Οι εργοστασιακοί εργάτες σχηματίζουν μεταξύ 15 % και 20 % του εισοδήματος κάθε ομάδας: έχουν εξαπλωθεί από την ομάδα των πάμφτωχων σε αυτή των άνω των 13 δολαρίων. Αυτό, λένε οι ερευνητές, αντανακλά το γεγονός ότι ο βιομηχανικός τομέας του παγκόσμιου Νότου προσφέρει τώρα τόσο πολύ εξειδικευμένη υψηλής αξίας εργασία, όσο και η σκληρή δουλειά στα εργοστάσια.
Όταν ο οικονομολόγος του Χάρβαρντ
Richard Freeman υπολόγισε τον «μεγάλο διπλασιασμό» του παγκόσμιου
εργατικού δυναμικού – ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας ανάπτυξης και την
είσοδο των πρώην κομμουνιστικών κρατών στην αγορά- η υπόθεση ήταν ότι
αυτό θα δημιουργήσει ένα «προλεταριάτο» στην περιφέρεια του
καπιταλισμού. Το έκανε, αλλά ο υπολογισμός της ΔΟΕ είναι η ισχυρότερη
απόδειξη μέχρι σήμερα ότι κινούνται σταθερά προς μία διαστρωμάτωση και
προς μία περισσότερο προσανατολισμένη στην παροχή υπηρεσιών εργασία,
ακριβώς όπως ο πλούσιος κόσμος έκανε στη δεκαετία του 1960 και του ’70.
Αν δούμε την πραγματικότητα της «νέας μεσαίας τάξης» στη Βραζιλία, το
Μαρόκο ή την Ινδονησία, η λέξη «άνετα» δεν μας έρχεται στο μυαλό. Αυτό
σημαίνει ότι συχνά ζουν σε μια χαοτική μεγαλούπολη, πολύ κοντά σε
συνθήκες απόλυτης φτώχειας και εγκληματικότητας, συνωστισμένοι σε
πρόχειρα συστήματα δημόσιων μεταφορών και βλέποντας το εισόδημά τους να
γλιστρά στις τσέπες κάθε είδους διεφθαρμένων αξιωματούχων, μεσαζόντων
και ανθρώπων της γκρίζας αγοράς. Αυτό με τη σειρά του έχει διαμορφώσει
αυτό για το οποίο οι άνθρωποι διαμαρτύρονται. Υπάρχουν, φυσικά, οι
αγώνες των εργαζομένων «υψηλού προφίλ»: στην Αργεντινή εξακολουθούν να
υπάρχουν περισσότερα από 180 κατειλημμένα εργοστάσια. Η πόλη του
βαμβακιού της Ελ Μαχάλα Ελ Κούμπρα στην Αίγυπτο
παραμένει το είδος του τόπου που μπορεί να προκαλέσει μια συνολική στάση
εργασίας και, όπως τον Δεκέμβριο του 2012, να κηρύξει «αυτονομία» από
την κυβέρνηση.
Αλλά η τάση της ΔΟΕ δείχνει ότι, από τη
δεύτερη 25ετία του αιώνα, η τυπική κοινωνική δυναμική μιας μεσαίας
αναπτυγμένης χώρας θα είναι ένα μείγμα «ενδο-εργασιακών» συγκρούσεων και
πιο δικτυωμένων, σποραδικών και άστατων σαν αυτές που είδαμε στην
Τουρκία και τη Βραζιλία πέρυσι. Η δυτική αριστερά που έχει περάσει
δεκαετίες άγχους για τη μείωση της χειρωνακτικής εργασίας και της
ιδεολογίας της αντίστασης, μερικές φορές μαλάκωνε με την ελπίδα ότι όλα
θα ανασυνταχθούν κάπου αλλού. Η έρευνα της ΔΟΕ δείχνει ότι αυτό δεν
πρόκειται να γίνει.
Αυτό που ήταν αδιανόητο πριν από 20
χρόνια, γίνεται τώρα απτό: ότι τα πραγματικά εισοδήματα των ειδικευμένων
εργατών, εργατών της γνώσης και διευθυντών σε «αναπτυσσόμενες χώρες»,
αλληλοεπικαλύπτονται με εκείνα που βρίσκονται στο κάτω μέρος του σωρού
στη δυτική κοινωνία. Αλλά ενώ κάποτε αυτή η προοπτική εκλαμβανόταν ως
πρόβλεψη της σταθερότητας, πλέον αυτό δεν ισχύει. Όπως έχει αποδείξει ο
επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας Μπράνκο Μιλάνοβιτς,
όσον αφορά την πρόκληση ανισότητας, η επίδραση της τάξης και της θέσης
έχουν αντιστραφεί: «Γύρω στο 1870, η τάξη εξηγούσε πάνω από τα δύο τρίτα
της παγκόσμιας ανισότητας. Και τώρα; Οι αναλογίες έχουν ακριβώς
αντιστραφεί: περισσότερο από τα δύο τρίτα της συνολικής ανισότητας
οφείλεται στην τοποθεσία».
Ο Μιλάνοβιτς το αποκαλεί «μη – μαρξικό
κόσμο», στον οποίο η ταξική πάλη γίνεται λιγότερο χρήσιμη ως στρατηγική
και το λογικό πράγμα που κάνει κανείς είναι να μεταναστεύσει: «Είτε οι
φτωχές χώρες θα γίνουν πλουσιότερος, ή οι φτωχοί άνθρωποι θα
μεταναστεύσουν σε πιο πλούσιες χώρες». Πιστεύω, αντίθετα, ότι η έξαρση
των αναταραχών είναι ένα σημάδι ότι η αυξανόμενη, φτωχή, νέα μεσαία τάξη
– η οποία δεν μπορεί να μεταναστεύσει μαζικά- αποφάσισε να αναγκάσει
τις φτωχές χώρες να γίνουν πλουσιότερες στη δημοκρατία, την αειφόρο
ανάπτυξη, τις αστικές υποδομές, την υγειονομική περίθαλψη. Επιλέγουν
θέματα που προκαλούν δράση – διαφθορά, μεταφορές, χώρους πρασίνου, όπως η
κατάληψη του πάρκου Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη- αλλά σε όλο τον κόσμο η
αποφασιστικότητά τους να κάνουν τη ζωή με 13 δολάρια την ημέρα λιγότερο
αυθαίρετη και ανασφαλή είναι σαφής.
____________
