Ποιο είναι το νόημα της ανθρώπινης ζωής ή
της οργανικής ζωής συνολικά; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση συνεπάγεται
μια ολόκληρη θρησκεία. Έχει συνεπώς κάποιο νόημα - αναρωτιέσαι - να τη
θέτουμε; Απαντώ πως ο άνθρωπος που αντιμετωπίζει την ίδια τη ζωή του και
αυτή των συνανθρώπων του σαν κάτι χωρίς νόημα δεν είναι απλά δυστυχής
αλλά και σχεδόν ανάξιος να ζει.
Τι ασυνήθιστη κατάσταση είναι αυτή η
δική μας, των θνητών! Καθένας από εμάς βρίσκεται εδώ για μια σύντομη
διαμονή. Δε γνωρίζει για ποιο σκοπό, αν και μερικές φορές το
διαισθάνεται. Αλλά από τη σκοπιά της καθημερινής ζωής, χωρίς να
πηγαίνουμε βαθύτερα, υπάρχουμε για τους συνανθρώπους μας - πρώτιστα γι
αυτούς που από τα χαμόγελά τους και την καλή τους κατάσταση εξαρτάται η
ευτυχία μας και έπειτα για όλους αυτούς τους άγνωστους σε μας προσωπικά,
με τις τύχες των οποίων όμως είμαστε δεμένοι μέσω δεσμών συμπάθειας.
Εκατοντάδες φορές καθημερινά υπενθυμίζω στον εαυτό μου ότι η εσωτερική
και η εξωτερική ζωή μου εξαρτώνται από την εργασία άλλων ανθρώπων,
ζωντανών και νεκρών, και πως πρέπει να προσπαθήσω να δίνω στον ίδιο
βαθμό που έχω δεχτεί και ακόμα δέχομαι. Είμαι σε μεγάλο βαθμό
αφοσιωμένος σε μια απλή ζωή και συχνά καταπιέζομαι από την αίσθηση ότι
απορροφώ ένα άχρηστο ποσό από την εργασία των συνανθρώπων μου. Θεωρώ τις
ταξικές διαφορές αντίθετες προς τη δικαιοσύνη και σε τελευταία ανάλυση
βασισμένες στη δύναμη. Επίσης θεωρώ ότι η απλή ζωή είναι καλή για όλους,
φυσιολογικά και διανοητικά.
Οπωσδήποτε δεν πιστεύω στην ανθρώπινη
ελευθερία υπό τη φιλοσοφική έννοια. Καθένας ενεργεί όχι μόνο από
εξωτερική πίεση αλλά επίσης και σύμφωνα με τις εσωτερικές του ανάγκες.
Τα λόγια του Σοπενχάουερ, ότι ένας άνθρωπος μπορεί να κάνει ό,τι θέλει,
αλλά δε θέλει να κάνει ότι θέλει, ήταν πηγή έμπνευσης για μένα από τη
νεότητά μου και μια διαρκής παρηγοριά και αλάθητη πηγή υπομονής στην
αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής, της δικής μου και των άλλων. Αυτό
το συναίσθημα καταπραΰνει το αίσθημα της ευθύνης, που τόσο εύκολα μας
παραλύει και μας αποτρέπει να παίρνουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους
περισσότερο από όσο πρέπει στα σοβαρά. Συμβάλλει σε μια άποψη της ζωής,
στην οποία το χιούμορ πάνω από όλα κατέχει την αδιαπραγμάτευτη θέση
του.
Το να ερευνώ για το νόημα ή το σκοπό της
ύπαρξης κάποιου, ή της δημιουργίας του, μου φαινόταν γενικά παράλογο
από αντικειμενική σκοπιά. Άλλωστε, ο καθένας έχει συγκεκριμένα ιδανικά
που καθορίζουν την κατεύθυνση των προσπαθειών του και της κρίσης του. Με
αυτή την έννοια δε βλέπω την ευκολία και την ευτυχία σαν αυτοσκοπούς -
θεωρώ μια τέτοια ηθική βάση πιο σωστή για μια αγέλη γουρουνιών. Τα
ιδανικά που μου φώτισαν το δρόμο και που κάθε στιγμή μού έδιναν κουράγιο
για να αντιμετωπίσω τη ζωή ευδιάθετα υπήρξαν η Αλήθεια, η Καλοσύνη και η
Ομορφιά. Χωρίς την έννοια της αδελφότητας με ανθρώπους με παρόμοιες
σκέψεις, τη φροντίδα για το αντικειμενικό, το αιώνια απραγματοποίητο στο
χώρο της τέχνης και της επιστημονικής έρευνας, η ζωή θα μου φαινόταν
άδεια. Οι καθημερινοί στόχοι της ανθρώπινης προσπάθειας - περιουσία,
επιφανειακή επιτυχία, πολυτέλεια- πάντοτε μου φαίνονταν περιφρονητέοι.
Το πάθος μου για την κοινωνική
δικαιοσύνη και την κοινωνική υπευθυνότητα παραδόξως βρισκόταν πάντοτε σε
αντίθεση με την εκφρασμένη απελευθέρωσή μου της ανάγκης για άμεση επαφή
με άλλους ανθρώπους και άλλες ανθρώπινες κοινωνίες. Βάδισα το δικό μου
δρόμο και δεν ανήκα ποτέ ολοκληρωτικά στη χώρα μου, στο σπίτι μου ή
ακόμη και στο άμεσο οικογενειακό περιβάλλον μου. Απέναντι σε όλους
αυτούς τους δεσμούς δεν έχω χάσει ποτέ το επίμονο αίσθημα της
ανεξαρτησίας, της ανάγκης για απομόνωση - ένα συναίσθημα που μεγαλώνει
με τα χρόνια. Μπορεί κάποιος να γνωρίζει χωρίς να το μετανιώνει τα όρια
της δυνατότητας για αμοιβαία κατανόηση και συμπάθεια για τα πλάσματα
γύρω του. Ένας τέτοιος άνθρωπος αναμφισβήτητα χάνει κάτι στο δρόμο από
την εγκαρδιότητα και την ξενοιασιά. Από την άλλη πλευρά, όμως, είναι σε
μεγάλο βαθμό ανεξάρτητος από την κοινή γνώμη, τα έθιμα και τις απόψεις
των συναδέλφων του και αποφεύγει τον πειρασμό να πάρει θέση σε τέτοιες
ανασφαλείς τοποθετήσεις
Το πολιτικό μου ιδεώδες είναι η
δημοκρατία. Ας είναι κάθε άνθρωπος σεβαστός και ας μην αφήσουμε κανένα
να θεοποιείται. Είναι ειρωνεία της τύχης ότι εγώ ο ίδιος είμαι ο
αποδέκτης υπερβολικού θαυμασμού και σεβασμού από τους συναδέλφους μου,
χωρίς να το έχω απαιτήσει και χωρίς να το αξίζω. Αιτία αυτού πιθανότατα
είναι η επιθυμία, ανέφικτη για πολλούς, να κατανοήσουν μια ή δυο ιδέες
που έχω συλλάβει με τις μικρές μου δυνάμεις, έπειτα από ασταμάτητο
αγώνα. Ξέρω πολύ καλά τι χρειάζεται για την επιτυχία κάθε , σύνθετης
επιδίωξης που θα επιχειρούσε, θα κατεύθυνε γενικά και θα αναλάμβανε
κάποιος άνθρωπος την ευθύνη της. Αλλά κι αυτοί που οδηγούνται δεν πρέπει
να αναγκάζονται, πρέπει να είναι ικανοί να διαλέξουν τον οδηγό τους.
Ένα απολυταρχικό, καταπιεστικό σύστημα κατά τη γνώμη μου σύντομα
εκφυλίζεται. Γιατί η δύναμη πάντα προσελκύει ανθρώπους ευτελούς ηθικής
και πιστεύω ότι είναι ένας αμετάβλητος κανόνας όπου οι αχρείοι
διαδέχονται τους τυράννους. Γι' αυτό το λόγο, πάντοτε ήμουνα με πάθος
αντίθετος στα συστήματα όπως αυτά που βλέπουμε στην Ιταλία ή τη Ρωσία
σήμερα. Εκείνο που έχει φέρει τον εξευτελισμό στην επικρατούσα μορφή της
δημοκρατίας στην Ευρώπη σήμερα δεν είναι ότι ξέφυγε από τη δημοκρατική
ιδέα, αλλά ότι εχασαν τη σταθερότητά τους οι ηγέτες των κυβερνήσεων και
κυριάρχησε ένας απρόσωπος χαρακτήρας του εκλογικού συστήματος. Πιστεύω
ότι από αυτή την άποψη οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχουν βρει το
σωστό δρόμο. Έχουν έναν υπεύθυνο πρόεδρο, που εκλέγεται για μια αρκετά
μεγάλη περίοδο και έχει αρκετή ισχύ ώστε να είναι πραγματικά υπεύθυνος.
Από την άλλη πλευρά, αυτό που εκτιμώ στο δικό μας πολιτικό σύστημα είναι
η μεγαλύτερη πρόνοια που υπάρχει για το άτομο σε περίπτωση ασθένειας ή
ανάγκης. Το πολυτιμότερο πράγμα στη μεγαλοπρέπεια της ανθρώπινης ζωής
για μένα δεν είναι το κράτος, αλλά το δημιουργικό και ευαίσθητο άτομο, η
προσωπικότητα. Αυτή μόνο δημιουργεί το ευγενές και το θείο, ενώ το
κοπάδι, έτσι όπως είναι , παραμένει αποκτηνωμένο και στη σκέψη και στα
αισθήματα.
Αυτό το θέμα με φέρνει στο άλλο άσχημο
προϊόν της φύσης του κοπαδιού, το μιλιταριστικό σύστημα, που τόσο
απεχθάνομαι. Όταν ένας άνθρωπος μπορεί και ευχαριστιέται παρελαύνοντας
σε σχηματισμούς στο πρόσταγμα μιας μπάντας, είναι αρκετό να με κάνει να
τον περιφρονήσω. Ο εγκέφαλος του δόθηκε κατά λάθος. Το μόνο που του
χρειάζεται είναι μια σπονδυλική στήλη για να στηρίζεται. Αυτή η μάστιγα
του πολιτισμού πρέπει να καταργηθεί το γρηγορότερο. Ο ηρωισμός κατά
διαταγή, η βία χωρίς νόημα και όλη η μολυσματική ανοησία που συμβαδίζει
με τ' όνομα του πατριωτισμού - πόσο τα απεχθάνομαι! Θεωρώ τον πόλεμο σαν
ένα κακό, αξιοκατάκριτο πράγμα: θα προτιμούσα να γίνω κομμάτια, παρά να
πάρω μέρος σε μια τόσο απεχθή επιχείρηση. Αλλά και πάλι, η γνώμη μου
για το ανθρώπινο είδος βρίσκεται τόσο ψηλά, σε πείσμα όλων, που πιστεύω
ότι αυτός ο μπαμπούλας θα είχε εξαφανιστεί εδώ και καιρό, αν η υψηλή
λογική των εθνών δεν είχε συστηματικά διαφθαρεί από τα εμπορικά και
πολιτικά συμφέροντα που επενεργούν, έχοντας σαν όργανα τα σχολεία και
τον Τύπο.
Το ωραιότερο πράγμα που μπορούμε να
αισθανθούμε είναι το μυστήριο. Είναι το θεμελιώδες συναίσθημα που
κυριαρχεί στην αληθινή τέχνη και την αληθινή επιστήμη. Αυτός που δεν το
γνωρίζει και δεν μπορεί να το θαυμάσει ούτε να νιώσει δέος είναι σαν
ένας νεκρός, ένα σβησμένο κερί. Η εμπειρία του μυστηρίου - ακόμη και
αναμεμειγμένη με φόβο- ήταν αυτή που γέννησε τη θρησκεία. Η γνώση της
ύπαρξης ενός πράγματος ενός πράγματος στο οποίο δεν μπορούμε να
εισχωρήσουμε, η γνώση των εκδηλώσεων του βαθύτερου λόγου και της πιο
ακτινοβολούσας ομορφιάς, που η λογική μας έχει πρόσβαση μόνο στις πιο
στοιχειώδεις μορφές τους, αυτή η γνώση και αυτή η συγκίνηση είναι που
αποτελούν την πραγματική θρησκευτική στάση. Με αυτή την έννοια και μόνο
με αυτή, είμαι ένας βαθύτατα θρησκευόμενος άνθρωπος. Δεν μπορώ να
καταλάβω ένα Θεό που ανταμείβει και τιμωρεί τα πλάσματά του ή έχει
θέληση ανάλογη με αυτή που έχουμε εμείς οι ίδιοι. Ένας άνθρωπος που θα
εξακολουθούσε να ζει και πέρα από το φυσικό του θάνατο είναι επίσης έξω
από την αντίληψη μου, και ούτε θέλω να συμβεί διαφορετικά. Τέτοιες
αντιλήψεις αρμόζουν στους φόβους ή τον παράλογο εγωισμό των μικρόψυχων.
Για μένα είναι αρκετό το μυστήριο της αιωνιότητας της ζωής και ο πόθος
της θαυμάσιας δομής της πραγματικότητας, μαζί με την προσπάθεια να
καταλάβω ένα μέρος, όσο μικρό και αν είναι, της λογικής που διέπει τη
φύση.
~ Από το βιβλίο "Πώς βλέπω τον κόσμο" Albert Einstein
