Πυθαγόρας: η μυστηριώδης μορφή της αρχαιότητας

Αν από τον Πυθαγόρα (570-495 π.Χ.) έχουμε τόσους μύθους και ελάχιστες συγκεκριμένες πληροφορίες, είναι επειδή ο φιλόσοφος έγινε (ήθελε να γίνει) μύθος, ακόμη και πριν τον θάνατο του. Ξέρουμε ότι γεννήθηκε στο νησί της Σάμου, αλλά γύρω στα σαράντα του έφυγε, ίσως για πολιτικούς λόγους και πήγε στον Κρότωνα, στη Μεγάλη Ελλάδα.

Εκεί ίδρυσε ένα κίνημα, μία πολιτική και θρησκευτική αδελφότητα, η οποία είχε έντονα μυστικιστικά χαρακτηριστικά και σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να κυριαρχήσει σε πολλές αποικίες. Ήταν μία εμπειρία καταστροφική, επειδή η κατά κύριο λόγο αριστοκρατική γενική κατεύθυνση του Πυθαγόρα προκάλεσε έναν σφοδρό λαϊκό ξεσηκωμό, ο οποίος κορυφώθηκε με την καταστροφή της σχολής. Φαίνεται ότι ο φιλόσοφος κατάφερε να σωθεί και πέθανε λίγο καιρό αργότερα στο Μεταπόντιο.

Όπως ο Χριστός, ο Βούδας, και ο Μωάμεθ, έτσι και ο Πυθαγόρας δεν έγραψε ποτέ τίποτε: προτιμούσε να μεταδίδει τη διδασκαλία του είτε μέσω σύντομων αποφθεγμάτων είτε μέσω παραδειγμάτων από τη ζωή. Σε αντίθεση με τους μεγάλους θρησκευτικούς πατριάρχες όμως, καθώς επίσης και με το σύνολο των φιλοσόφων, δεν επιθυμούσε σε καμία περίπτωση να εκλαϊκευθεί η σκέψη του και πολύ περισσότερο να συζητηθεί.

Διατύπωνε τα αποφθέγματα του ή μαθήματα με τρόπο αυταρχικό και οριστικό (σαν δόγματα), επιτρέποντας μόνο στους μαθητές που βρίσκονταν πολύ καιρό κοντά του να θέσουν ερωτήσεις, ενώ οι αρχάριοι (ακροατές) μπορούσαν μόνο να ακούν. Λόγοι μυστικότητας επέβαλλαν να μην κρατά κανείς σημειώσεις και είναι επομένως λογικό ότι μετά τον θάνατο του φιλοσόφου, ήταν αδύνατον να ξεχωρίσει κανείς τη δική του διδασκαλία από εκείνην των μαθητών του.

Επίσης, πολλά ανέκδοτα παρουσιάζουν μία μορφή, η οποία κατά ένα μέρος ήταν ακόμη δεμένη με την προφιλοσοφική παράδοση. Πίστευε στη μετενσάρκωση της ψυχής (μετεμψύχωση), παρουσιάζοντας τους δικούς του προγόνους μέχρι τον Απόλλωνα και φαίνεται ότι μερικές φορές μιλούσε με κάποιο ζώο, υποστηρίζοντας ότι αναγνώριζε σ’ αυτό την ψυχή κάποιου πεθαμένου φίλου του.

Αν ο Πυθαγόρας κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της φιλοσοφίας, αυτό οφείλεται στο ότι θεωρούσε τη γνώση το κυριότερο εργαλείο της θρησκευτικής κάθαρσης: μόνο μέσω της αγάπης για τη γνώση μπορούμε να συντονιστούμε με την αρμονία του σύμπαντος (φαίνεται ότι ο όρος φιλόσοφος επινοήθηκε από εκείνον). Μαθαίνουμε από τι συνίσταται η αρμονία για την οποία μιλά ο Αριστοτέλης (Μεταφυσική), στο πρώτο απόσπασμα που παρουσιάζεται: οι λεγόμενοι Πυθαγόρειοι έβλεπαν στον αριθμό την αρχή όλων των πραγμάτων.

ΑΡΙΘΜΟΣ

Ο Πυθαγόρας εντόπιζε στον αριθμό την αρχή, το σημείο εκκίνησης, βάση και αιτία, την οποία οι Μιλήσιοι είχαν εντοπίσει σε ένα φυσικό στοιχείο. Κάθε γεωμετρική μορφή και επομένως κάθε υπάρχον σώμα, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ολοκληρωμένο και αριθμήσιμο σύνολο από ενιαία στοιχεία, τους αριθμούς. Τα πάντα είναι αριθμός και τα πάντα είναι αριθμητικά. Με αυτή τη βεβαιότητα ο Πυθαγόρας δημιούργησε τα πρώτα μαθηματικά και επεξεργάστηκε μία μεταφυσική, ένα ιδανικό τάξης, ορθολογισμού και παγκόσμιας αρμονίας. Η πυθαγόρεια ιδέα των αριθμών, ωστόσο, είναι διαφορετική από τη σύγχρονη: ο αριθμός δεν είναι μία αφηρημένη έννοια, αλλά κάτι συγκεκριμένο και αληθινό, μία θεμελιώδης διάσταση των πραγμάτων. Για τον λόγο αυτόν ο πυθαγόρειος αριθμός κατείχε επίσης και μία διάσταση στον χώρο: υπάρχουν τριγωνικοί, τετραγωνικοί και ούτω καθ’ εξής.

ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΦΑΤΡΙΑ

Η μορφή του Πυθαγόρα παρουσιάζεται να είναι διασπασμένη ανάμεσα σ’ εκείνην του φιλοσόφου και εκείνην του αρχαίου σαμάνου (ο μάγος ή θεραπευτής των αρχαίων πολιτισμών). Το αποδεικνύει η λίστα των παράξενων κανόνων κάθαρσης που επιβάλλει στους μαθητές του, πραγματικά ταμπού, ή καλύτερα πράξεις απαγορευμένες για θρησκευτικούς λόγους. Αυτοί είναι:

1. Μην τρώτε κουκιά.
2. Μη μαζεύετε αυτό που έχει πέσει κάτω.
3. Μην αγγίζετε έναν λευκό κόκορα.
4. Μην κομματιάζετε το ψωμί.
5. Μην πηδάτε τα δοκάρια.
6. Μη σκαλίζετε τη φωτιά με το σίδερο.
7. Μη δαγκώνετε ολόκληρο το καρβέλι.
8. Μην τσαλακώνετε τις γιρλάντες.
9. Μην κάθεστε πάνω σε μία στάμνα.
10. Μην τρώτε την καρδιά.
11. Μην κοιτάζεστε στον καθρέπτη όταν βρίσκεστε κοντά στο φως κεριού.
12. Να τεντώνετε το σεντόνι σας όταν σηκώνεστε από το κρεβάτι

(προσέξτε ότι ο κανόνας 4 δεν μπορεί λογικά να συνυπάρξει με τον κανόνα 7).

ΚΟΣΜΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Μια από τις ιδέες του Πυθαγόρα, η οποία γνώρισε μεγάλη ιστορική επιτυχία είναι ότι τα αστέρια κατά την κίνησή τους παράγουν μία μουσική τέλεια και θεϊκή, στην κυριολεξία ουράνια. Αν δεν καταφέρνουμε να την ακούσουμε, είναι μόνο εξ αιτίας της συνήθειας, δηλαδή εκείνου του ψυχολογικού φαινομένου που κάνει έναν συνεχόμενο ήχο να περνά απαρατήρητος από την αντίληψή μας.

ΨΥΧΗ

 Προτομή του Πυθαγόρα. Το ανατολίτικου στυλ τουρμπάνι υποδηλώνει τα ταξίδια στην Ανατολή (ή στην Αίγυπτο) τα οποία, σύμφωνα με την παράδοση, πραγματοποίησε ο φιλόσοφος από τη Σάμο.

Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι ζωή έχουν όλα χα πράγματα που διαθέτουν θερμότητα (επομένως και τα φυτά είναι ζωντανά όντα), και ότι ωστόσο δεν έχουν όλα ψυχή. Πίστευαν ότι η ψυχή είναι ένα μόριο του κρύου αιθέρα και του ζεστού αιθέρα και διαφοροποιείται από τη ζωή, επειδή αποτελείται και από κρύο αιθέρα· και είναι αθάνατη, επειδή αθάνατο είναι αυτό από το οποίο προκύπτει.

Πίστευαν ότι η ψυχή ξεκινά από την καρδιά και φθάνει στο κεφάλι και ότι το μέρος που Βρίσκεται στην καρδιά είναι η ψυχή, εκείνη που Βρίσκεται στο κεφάλι είναι η νόηση και ο νους· και ότι οι αισθήσεις είναι όπως οι στάλες που έρχονται από αυτά τα μέρη- και ότι το λογικό μέρος είναι αθάνατο, ενώ τα άλλα θνητά.

Πίστευαν ότι η ψυχή τρέφεται με αίμα και ότι οι συλλογισμοί είναι ανάσες της ψυχής. Και ότι η ψυχή και το σκεπτικό είναι αόρατα επειδή και ο αιθέρας είναι αόρατος…

Πίστευαν ότι η ψυχή συγκρατείται από τις φλέβες, από τις αρτηρίες και τα νεύρα, αλλά αν έχει δύναμη και αν περιλαμβάνεται μέσα της, τότε την κρατάνε ενωμένη οι συλλογισμοί και τα έργα.

Πίστευαν ότι όταν η ψυχή εξορίζεται από το σώμα, περιπλανιέται στη γη και στον αέρα, όπως ένα σώμα. Και ότι ο Ερμής είναι ο φύλακας των ψυχών και ότι γι’ αυτό ακριβώς ονομάζεται Συνοδός και Θυρωρός και Χθόνιος, επειδή είναι εκείνος που στέλνει τις ψυχές, οι οποίες έχουν βγει από τα σώματα, στα μέρη εκείνα όπου είναι η μοίρα τους να φθάσουν, είτε από τη γη είτε από τη θάλασσα.

Πίστευαν ότι οι εξαγνισμένες ψυχές ανυψώνονται στον ουρανό, ενώ οι ακάθαρτες ούτε μπορούν να τις πλησιάσουν ούτε όμως και να ενωθούν μεταξύ τους, αλλά είναι δεμένες από τις Ερινύες με δεσμά που δεν μπορούν να σπάσουν.

Πίστευαν ότι όλος ο αέρας είναι γεμάτος με ψυχές και ότι τέτοιες ήταν οι δαίμονες και οι ήρωες· και ότι από αυτές αποστέλλονται τα όνειρα στους ανθρώπους και τα σημάδια των ασθενειών, όχι μόνο στους ανθρώπους, αλλά και στις αγέλες και στα άλλα κοπάδια.

Και ότι γι’ αυτές (για τις ψυχές των δαιμόνων και των ηρώων) υπάρχουν οι καθάρσεις και οι τελετές και όλη η προφητική τέχνη και οι προφητείες και οι χρησμοί και όλα αυτά που ανήκουν σ’ αυτό το είδος.

Πίστευαν ότι το πιο μεγάλο επίτευγμα των ανθρώπων είναι να πείσουν μία ψυχή να στραφεί προς το καλό, απομακρύνοντάς την από το κακό· ότι ο άνθρωπος είναι ευτυχισμένος όταν έχει μία καλή ψυχή, αλλά ότι δεν είναι ποτέ ήσυχος ούτε ακολουθεί πάντα τον ίδιο δρόμο.

Πίστευαν ότι τα ζώα γεννιούνται από τα ζώα μέσω του σπέρματος, και ότι η γη δεν μπορεί να γεννήσει- και ότι το σπέρμα είναι μία σταγονίτσα του κεφαλιού, η οποία περιέχει ζεστό ατμό. Όταν αυτός μπαίνει στη μήτρα, μεταφέρει υγρασία και αίμα από το κεφάλι, και εκεί αυτά αργότερα σχηματίζουν τη σάρκα και τα νεύρα και τα οστά και τα μαλλιά και ολόκληρο το σώμα, ενώ από τον ατμό γεννιούνται η ψυχή και η λογική.

Πίστευαν ότι το παιδί έχει μέσα του όλες τις σχέσεις της ζωής- και ότι αυτές, καθώς είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους, το κρατάνε ενωμένο, ενώνοντας το κάθε μέρος τη δεδομένη στιγμή σύμφωνα με τις σχέσεις της αρμονίας.

Δεδομένου ότι μπορούμε να δούμε ακόμη και μέσα από το νερό, η όραση πρέπει να περιλαμβάνει ένα υγρό πολύ ελαφρύ, όπως έναν ζεστό ατμό.

Πίστευαν ότι οι αισθήσεις γενικώς, και ιδιαιτέρως η όραση, αποτελούνται από έναν ατμό πολύ ζεστό, μέσω του οποίου μπορούμε να δούμε μέσα από τον αέρα και το νερό, επειδή η ζέστη διατηρείται συμπαγής από το κρύο που την περιβάλλει, ενώ αν ο ατμός που βρίσκεται στα μάτια ήταν κρύος, θα διαλυόταν όταν θα ερχόταν σε επαφή με τον αέρα που θα ήταν το ίδιο κρύος. Γι’ αυτό μερικές φορές ονομάζουν τα μάτια πόρτες του ήλιου. Το ίδιο λένε και για τις άλλες αισθήσεις.

Η Τετρακτύς (τετράδα) του Πυθαγόρα, σημαίνει το άθροισμα των τεσσάρων πρώτων αριθμών, δηλαδή ο αριθμός 10=(1+2+3+4). Οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν ως ρίζα και πηγή κάθε δημιουργίας την τετράδα αυτή των αριθμών και αποτελούσε τον μέγιστο και ιερότερο όρκο τους

Ότι η δικαιοσύνη είναι πίστη στους όρκους και ότι γι’ αυτό ο Δίας ονομάζεται προστάτης. Και ότι η αρετή είναι αρμονία, το ίδιο και η υγεία και το καλό και η θειότητα: και ότι γι’ αυτό τα πάντα συνθέτονται σύμφωνα με τους κανόνες της αρμονίας. Ότι η φιλία είναι αρμονική ισότητα.

Πίστευαν ότι είναι ανάγκη να τιμούμε τους θεούς και τους ήρωες, όχι όμως με τον ίδιο τρόπο: τους θεούς με ύμνους, με λευκά ρούχα και καθαρότητα· τους ήρωες από τη μέση της ημέρας και μετά. Ότι μπορούμε να επιτύχουμε την καθαρότητα μέσω των τελετών κάθαρσης, τα λουτρά, το πλύσιμο, με την αποχή από το πένθος και τη σεξουαλική επαφή και από κάθε άλλη μίανση, από την αποχή από το σαπισμένο κρέας και από εκείνο ζώων που έχουν πεθάνει από φυσικό θάνατο και από τα μπαρμπούνια και από τα μελανούρια και από τα αβγά και από τα ζώα που βρίσκονται σε ωοτοκία και από τα κουκιά και από τα άλλα πράγματα από τα οποία καλούνται να απέχουν και αυτοί, οι οποίοι πραγματοποιούν τις μυήσεις στους ναούς.

Είναι θαυμαστή ακόμη και η προσπάθειά τους να διατηρήσουν μυστικές τις διδασκαλίες τους. Επειδή σε τόσες γενιές μέχρι και τον Φιλόλαο, κανείς δεν είχε μνήμες από τους Πυθαγόρειους: ο Φιλόλαος ήταν ο πρώτος που γνωστοποίησε τα τρία διάσημα βιβλία, για τα οποία λέγεται ότι αποκτήθηκαν για εκατό μνες από τον Δυώνη τον Συρακούσιο με εντολή του Πλάτωνα, όταν ο Φιλόλαος βρέθηκε σε μεγάλη και σκληρή φτώχεια. Ο Φιλόλαος ήταν μέλος της φατρίας των Πυθαγόρειων και για τον λόγο αυτόν είναι πιθανόν να κατείχε τα βιβλία.

ΜΕΤΕΜΨΥΧΩΣΗ

Είναι η θεωρία σύμφωνα με την οποία η ψυχή είναι αθάνατη και μετά τον θάνατο ενός σώματος πηγαίνει σε ένα άλλο. Το δόγμα της μετενσάρκωσης, το οποίο πρεσβεύεται στην Ανατολή ακόμη και σήμερα από την Ινδουιστική και Βουδιστική θρησκεία, έφθασε στην Ελλάδα με τη μυστηριακή φατρία των Ορφικών και με τη διδασκαλία του Πυθαγόρα. Η σημασία της στην ιστορία της φιλοσοφίας βρίσκεται στο ότι μετά την πήρε ο Πλάτων και τη χρησιμοποίησε ως μυθικο-φιλοσοφική εξήγηση της ανάμνησης.

Από το βιβλίο Ανθολογία της Φιλοσοφίας Ubaldo Nicola (εκδ. Ενάλιος)

via