Έπειτα από δεκαετίες συνεχούς εκπαίδευσης
το σημαντικότερο ίσως μάθημά μου -που ακόμη να χωνέψω- είναι το πόσο
λίγα ξέρω. Όσο κι αν προσπαθώ να γνωριστώ καλύτερα με τα γνωστικά πεδία
που με ενδιαφέρουν, στο τέλος δεν καταφέρνω τίποτα παραπάνω από το να
νιώσω ακόμη πιο «λίγος» μπροστά τους. Ωστόσο παρατηρώ ότι υπάρχουν
αρκετοί έξυπνοι άνθρωποι που τοποθετούνται με στόμφο σε ζητήματα που
ξεπερνούν κατά πολύ την «ειδικότητά» τους.
Μου κάνει εντύπωση. Πολλές φορές τους βρίσκω
τόσο λάθος που μου είναι πραγματικά δύσκολο να βρω ένα λογικό
επιχείρημα για να ξεκινήσει η συζήτηση από κοινή βάση. Κι εκεί χάνουμε
τη μπάλα. Τελικά στη συζήτηση καταλήγουμε να κάνουμε περισσότερο τους
δικηγόρους και λιγότερο τους δικαστές, παραβλέποντας ότι η δουλειά του
δικηγόρου δεν είναι να αναδείξει την αλήθεια – κάθε άλλο. Όμως από την
άλλη δε θα έπρεπε να μου κάνει εντύπωση. Για δεδομένο γνωστικό πεδίο
(ειδικότητα) η διαδικασία κατά την οποία ένα ανειδίκευτο άτομο παίρνει
λάθος αποφάσεις, η ανικανότητα του οποίου όμως του στερεί τη δυνατότητα
αυτοδιάγνωσης του λάθους του, είναι γνωστή ως φαινόμενο Dunning-Kruger
(πήρανε Νοbel πριν 10 χρόνια γι’ αυτή την ανακάλυψη). Σύμφωνα με το
φαινόμενο Dunning-Kruger ο ανειδίκευτος πολύ συχνά πάσχει από πλασματική
υπεροχή (illusionary superiority) σε αντιδιαστολή με τον εξειδικευμένο
που πάσχει από πλασματική κατωτερότητα (illusionary inferiority).
Ο Bertrand Russell, φιλόσοφος, μαθηματικός και ιστορικός του περασμένου αιώνα θα το έθετε πιο χιουμοριστικά ως εξής: Ένα από τα πιο επώδυνα πράγματα για την εποχή μας είναι ότι αυτοί που αισθάνονται βεβαιότητα είναι ηλίθιοι, και αυτοί με την όποια φαντασία και κατανόηση είναι γεμάτοι με αμφιβολίες και αναποφασιστικότητα. Το πιο εύκολο που μπορούμε να κάνουμε σαν δέκτες μηνυμάτων είναι να δράσουμε ως δικηγόροι. Να δράσουμε ως οπαδοί («Πέστα ρε!» ή «Α ‘πο δω ρε!» και λοιπά ούγκα μπούγκα). Αυτό είναι το πιο εύκολο. Η αδράνεια είναι η πιο εύκολη. Για να μην παρεξηγηθώ, θεωρώ το ρόλο του δικηγόρου μέσα μου άκρως σημαντικό. Ως πομπό μόνο. Γιατί σε ένα διάλογο θα προκαλέσει το συνομιλητή που έχει ενστάσεις να καταθέσει τον καλύτερο εαυτό του για να με πείσει.
Όμως αν ο δικαστής-δέκτης μέσα μου κοιμάται όρθιος, τότε είναι εύκολο να απαξιώσω ταμπελιάζοντας τα επιχειρήματα που μου παρατίθενται ή να ανάγω εσφαλμένα την ασάφεια των επιχειρημάτων του άλλου σε ανωτερότητα της δικής μου θέσης. Έτσι ο δικηγόρος μέσα μου γίνεται επικίνδυνος, καθώς έχει ακριβώς τη γνώση που του χρειάζεται για να νιώσει την ψευδή υπεροχή απέναντι στις θέσεις των άλλων, αλλά όχι τόση ώστε να νιώσει ταπεινός μπροστά στην άγνοιά του. Βρίζω το σχολείο που μου παρουσίαζε τους καθηγητές ως αυθεντίες. Τους περισσότερους καθηγητές μου που δεν είχαν το σθένος να παρουσιαστούν όπως στ’ αλήθεια είναι, δηλαδή τρωτοί. Έπρεπε να βρεθώ στα τελειώματα του Πανεπιστημίου για να καταλάβω ότι δεν υπάρχουν «θεοί», μόνο καλά διαβασμένοι σε πολύ συγκεκριμένα θέματα για πολύ συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα.
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα προσπάθησε να μας διδάξει τρόπους να αναπτύσσουμε λογικά επιχειρήματα. Δεν προσπάθησε όμως να μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε πότε αυτά τα λογικά επιχειρήματα βασίζονται σε αέρα κοπανιστό, δε μας έμαθε πως να μην πέφτουμε θύματα σε ανθρώπους που λένε «ωραίες ιστορίες». Και είναι τόσο εύκολο να πέσουμε θύματα μιας «ωραίας ιστορίας», όταν η αλήθεια για μας είναι κάτι το δεδομένο. Τελικά νομίζουμε ότι σκεφτόμαστε με τη λογική, ενώ στην ουσία απλά προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε την όποια στάση μας με λογική επιχειρηματολογία. Δε νομίζω ότι η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη να «κρίνει» συναισθηματικά περιμένοντας την αυτοκαταστροφή της. Θα μου πείτε «τόσες χιλιετίες η ανθρωπότητα συναισθηματικά δεν έκρινε;» και ίσως να έχετε δίκιο. Δεν αυτοκαταστράφηκε. Όμως ποτέ ξανά δεν είχε στα χέρια της εργαλεία τόσο ισχυρά όσο τα σημερινά, εργαλεία που αποκτήθηκαν με λογική και θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν με λογική.
Ο λόγος που είμαι τόσο αυστηρός είναι γιατί βλέπω να κατακλύζεται ο δημόσιος διάλογος από «επιχειρήματα» που μοναδικό στόχο έχουν το θυμικό και όχι το λογικό. Και δε θα σταθώ στον ελληνικό ή ευρωπαϊκό δημόσιο διάλογο που όλοι αναγνωρίζουμε ότι γίνεται με όρους τρόμου και συναισθηματικών εκβιασμών. Θα αναφερθώ στην Αμερική που βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο. Εκεί λοιπόν η απόρριψη της επιστήμης έχει αναχθεί σε προεκλογική εκστρατεία από τους Ρεπουμπλικάνους – τον συντηρητικό πόλο στο πολιτικό σύστημα των Η.Π.Α. Ένας υποψήφιος, που στις δημοσκοπήσεις πατώνει, άφησε το ακόλουθο μήνυμα στο twitter: «Θα είμαι σαφής. Πιστεύω την εξελικτική βιολογία και εμπιστεύομαι τους επιστήμονες για την κλιματική αλλαγή. Πείτε με τρελό.».
Αυτό το μήνυμα είναι χαρακτηριστικό του διχασμού που διέπει αυτή τη στιγμή το εκλογικό σώμα στην Αμερική πάνω σε θέματα που η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει σε σχετική ομοφωνία. Είναι στην ίδια χώρα που, επιτέλους μετά από 30 χρόνια συνεχών προσφυγών, το αμερικανικό δικαστήριο αποφάσισε ότι ο δημιουργισμός θεωρείται θρησκευτικό ζήτημα και δε μπορεί να διδάσκεται αντί της εξέλιξης στα δημόσια σχολεία. Η επιστήμη γίνεται πρόβλημα όταν συμφωνεί σε κάτι που αντιτίθεται στις πολιτιστικές μας αξίες. Η αποχή από τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι αναποτελεσματική, το διοξείδιο του άνθρακα προκαλεί την κλιματική αλλαγή, η ανθρωπότητα προήλθε μέσω εξελικτικής διαδικασίας, η ομοφυλοφιλία δεν είναι επιλογή, τα ωροσκόπια δεν είναι παρά λόγια που ταιριάζουν σε όλους.
Προτάσεις σαν τις προηγούμενες, ανάλογα με τις πεποιθήσεις του καθενός από εμάς, εμπεριέχουν στοιχεία επίθεσης προς τα νοητικά μας οικοδομήματα, ίσως και στα θεμέλιά τους μερικές φορές. Η επιστήμη είναι ΟΚ για να μας φτιάχνει καλύτερα αυτοκίνητα όχι για να μας λέει ότι τα αυτοκίνητά μας ευθύνονται για οικολογικές καταστροφές. Μέσω της απόρριψης της επιστήμης, οι υποψήφιοι Ρεπουμπλικάνοι λένε στους ψηφοφόρους τους «Θίγομαι κι εγώ. Είμαι ένας από εσάς.». Και πολλοί ψηφοφόροι φυσικά τσιμπάνε. Και είναι λογικό γιατί ως άνθρωποι έχουμε και άλλες αξίες εκτός της αλήθειας, συμπεριλαμβανομένων της ατομικής επιβεβαίωσης και της αυτοπροστασίας. Φαίνεται λοιπόν ότι αυτές οι προτεραιότητες μας κάνουν πολύ αντιδραστικούς, ακόμα και όταν τα γεγονότα υπογραμμίζουν το πόσο λάθος είμαστε. Δικαστές ή δικηγόροι λοιπόν; Ελπίζω να μην έχετε προαποφασίσει.
Ο Bertrand Russell, φιλόσοφος, μαθηματικός και ιστορικός του περασμένου αιώνα θα το έθετε πιο χιουμοριστικά ως εξής: Ένα από τα πιο επώδυνα πράγματα για την εποχή μας είναι ότι αυτοί που αισθάνονται βεβαιότητα είναι ηλίθιοι, και αυτοί με την όποια φαντασία και κατανόηση είναι γεμάτοι με αμφιβολίες και αναποφασιστικότητα. Το πιο εύκολο που μπορούμε να κάνουμε σαν δέκτες μηνυμάτων είναι να δράσουμε ως δικηγόροι. Να δράσουμε ως οπαδοί («Πέστα ρε!» ή «Α ‘πο δω ρε!» και λοιπά ούγκα μπούγκα). Αυτό είναι το πιο εύκολο. Η αδράνεια είναι η πιο εύκολη. Για να μην παρεξηγηθώ, θεωρώ το ρόλο του δικηγόρου μέσα μου άκρως σημαντικό. Ως πομπό μόνο. Γιατί σε ένα διάλογο θα προκαλέσει το συνομιλητή που έχει ενστάσεις να καταθέσει τον καλύτερο εαυτό του για να με πείσει.
Όμως αν ο δικαστής-δέκτης μέσα μου κοιμάται όρθιος, τότε είναι εύκολο να απαξιώσω ταμπελιάζοντας τα επιχειρήματα που μου παρατίθενται ή να ανάγω εσφαλμένα την ασάφεια των επιχειρημάτων του άλλου σε ανωτερότητα της δικής μου θέσης. Έτσι ο δικηγόρος μέσα μου γίνεται επικίνδυνος, καθώς έχει ακριβώς τη γνώση που του χρειάζεται για να νιώσει την ψευδή υπεροχή απέναντι στις θέσεις των άλλων, αλλά όχι τόση ώστε να νιώσει ταπεινός μπροστά στην άγνοιά του. Βρίζω το σχολείο που μου παρουσίαζε τους καθηγητές ως αυθεντίες. Τους περισσότερους καθηγητές μου που δεν είχαν το σθένος να παρουσιαστούν όπως στ’ αλήθεια είναι, δηλαδή τρωτοί. Έπρεπε να βρεθώ στα τελειώματα του Πανεπιστημίου για να καταλάβω ότι δεν υπάρχουν «θεοί», μόνο καλά διαβασμένοι σε πολύ συγκεκριμένα θέματα για πολύ συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα.
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα προσπάθησε να μας διδάξει τρόπους να αναπτύσσουμε λογικά επιχειρήματα. Δεν προσπάθησε όμως να μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε πότε αυτά τα λογικά επιχειρήματα βασίζονται σε αέρα κοπανιστό, δε μας έμαθε πως να μην πέφτουμε θύματα σε ανθρώπους που λένε «ωραίες ιστορίες». Και είναι τόσο εύκολο να πέσουμε θύματα μιας «ωραίας ιστορίας», όταν η αλήθεια για μας είναι κάτι το δεδομένο. Τελικά νομίζουμε ότι σκεφτόμαστε με τη λογική, ενώ στην ουσία απλά προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε την όποια στάση μας με λογική επιχειρηματολογία. Δε νομίζω ότι η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη να «κρίνει» συναισθηματικά περιμένοντας την αυτοκαταστροφή της. Θα μου πείτε «τόσες χιλιετίες η ανθρωπότητα συναισθηματικά δεν έκρινε;» και ίσως να έχετε δίκιο. Δεν αυτοκαταστράφηκε. Όμως ποτέ ξανά δεν είχε στα χέρια της εργαλεία τόσο ισχυρά όσο τα σημερινά, εργαλεία που αποκτήθηκαν με λογική και θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν με λογική.
Ο λόγος που είμαι τόσο αυστηρός είναι γιατί βλέπω να κατακλύζεται ο δημόσιος διάλογος από «επιχειρήματα» που μοναδικό στόχο έχουν το θυμικό και όχι το λογικό. Και δε θα σταθώ στον ελληνικό ή ευρωπαϊκό δημόσιο διάλογο που όλοι αναγνωρίζουμε ότι γίνεται με όρους τρόμου και συναισθηματικών εκβιασμών. Θα αναφερθώ στην Αμερική που βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο. Εκεί λοιπόν η απόρριψη της επιστήμης έχει αναχθεί σε προεκλογική εκστρατεία από τους Ρεπουμπλικάνους – τον συντηρητικό πόλο στο πολιτικό σύστημα των Η.Π.Α. Ένας υποψήφιος, που στις δημοσκοπήσεις πατώνει, άφησε το ακόλουθο μήνυμα στο twitter: «Θα είμαι σαφής. Πιστεύω την εξελικτική βιολογία και εμπιστεύομαι τους επιστήμονες για την κλιματική αλλαγή. Πείτε με τρελό.».
Αυτό το μήνυμα είναι χαρακτηριστικό του διχασμού που διέπει αυτή τη στιγμή το εκλογικό σώμα στην Αμερική πάνω σε θέματα που η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει σε σχετική ομοφωνία. Είναι στην ίδια χώρα που, επιτέλους μετά από 30 χρόνια συνεχών προσφυγών, το αμερικανικό δικαστήριο αποφάσισε ότι ο δημιουργισμός θεωρείται θρησκευτικό ζήτημα και δε μπορεί να διδάσκεται αντί της εξέλιξης στα δημόσια σχολεία. Η επιστήμη γίνεται πρόβλημα όταν συμφωνεί σε κάτι που αντιτίθεται στις πολιτιστικές μας αξίες. Η αποχή από τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι αναποτελεσματική, το διοξείδιο του άνθρακα προκαλεί την κλιματική αλλαγή, η ανθρωπότητα προήλθε μέσω εξελικτικής διαδικασίας, η ομοφυλοφιλία δεν είναι επιλογή, τα ωροσκόπια δεν είναι παρά λόγια που ταιριάζουν σε όλους.
Προτάσεις σαν τις προηγούμενες, ανάλογα με τις πεποιθήσεις του καθενός από εμάς, εμπεριέχουν στοιχεία επίθεσης προς τα νοητικά μας οικοδομήματα, ίσως και στα θεμέλιά τους μερικές φορές. Η επιστήμη είναι ΟΚ για να μας φτιάχνει καλύτερα αυτοκίνητα όχι για να μας λέει ότι τα αυτοκίνητά μας ευθύνονται για οικολογικές καταστροφές. Μέσω της απόρριψης της επιστήμης, οι υποψήφιοι Ρεπουμπλικάνοι λένε στους ψηφοφόρους τους «Θίγομαι κι εγώ. Είμαι ένας από εσάς.». Και πολλοί ψηφοφόροι φυσικά τσιμπάνε. Και είναι λογικό γιατί ως άνθρωποι έχουμε και άλλες αξίες εκτός της αλήθειας, συμπεριλαμβανομένων της ατομικής επιβεβαίωσης και της αυτοπροστασίας. Φαίνεται λοιπόν ότι αυτές οι προτεραιότητες μας κάνουν πολύ αντιδραστικούς, ακόμα και όταν τα γεγονότα υπογραμμίζουν το πόσο λάθος είμαστε. Δικαστές ή δικηγόροι λοιπόν; Ελπίζω να μην έχετε προαποφασίσει.
Γράφει ο Νίκος Μπόγδος
Πηγή: http://www.fuitplus.gr
