5. Ψυχή

Η παρούσα ανάρτηση ανήκει στο σύνολο των άρθρων του Χάρη Φουνταλή επί θεμάτων νοολογίας

Μέχρι στιγμής πάντως δεν έχουμε “χτυπήσει το θηρίο στην καρδιά-του”. Δεν έχουμε “πιάσει τον ταύρο απ’ τα κέρατα”, αν μου επιτρέψετε να χρησιμοποιήσω δυο κάπως μπανάλ εκφράσεις. Εννοώ οτι πήγαμε από δω, πήγαμε από κει, το γυροφέραμε το θέμα, είπαμε για αναφυόμενες, επαναλαμβανόμενες, και διατηρούμενες ιδιότητες, για το πώς εξελίχθηκε η ζωή, ακόμα και για το με τί μοιάζουν οι σκέψεις, όμως άλλο όλ’ αυτά, και άλλο η προσωπική αίσθηση του τί σημαίνει να ζεις, να αισθάνεσαι, να σκέφτεσαι σε πρώτο πρόσωπο. Όσο και να σας πω για συναισθήματα και ρητές σκέψεις, και να σας εξηγήσω το από τί αποτελούνται και πώς οργανώνονται, ακόμα κι αν σας πείσω οτι είναι δυνατό να δημιουργήσουμε κάποτε προγράμματα υπολογιστών που να κάνουν σκέψεις παρόμοιες με τις ανθρώπινες, εσείς θα πείτε «Καλά όλ’ αυτά, αλλά εγώ γνωρίζω τί σημαίνει να ζω, να σκέφτομαι και να υπάρχω. Όταν λέω “η ψυχή-μου”, σκέφτομαι κυρίως σε πρώτο πρόσωπο. Αυτό πώς εξηγείται;»

Αυτή ήταν κυρίως η ιδέα που έκανε τους ανθρώπους να υποθέσουν οτι έχουν “ψυχή”. Η ζωή μας παρουσιάζεται σαν ένα συνεχές στο χρόνο, και η ύπαρξή μας φαίνεται κι αυτή να είναι ένα συνεχές: μοιάζουμε να είμαστε οι ίδιες οντότητες που ήμασταν και χθες, και προχθές, και τον προηγούμενο μήνα, χρόνο, δεκαετία, μέχρι τις πρώτες αναμνήσεις της παιδικής-μας ηλικίας. Είμαστε όλα αυτά: αυτό που είμαστε τώρα (που ήδη πέρασε και έγινε πριν), όπως και αυτό που ήμασταν σε όλες τις αναμνήσεις που διατηρούμε στη μνήμη-μας για τον εαυτό-μας (περισσότερα στην §5.2.2). Αυτή λοιπόν η οντότητα, που γνωρίζουμε “από πρώτο χέρι”, λέμε πως έχει μια ψυχή. Και μάλιστα για λόγους που εξηγώ στην αρχή της σελίδας-μου περί θρησκείας, οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν οτι ενώ το σώμα προφανώς πεθαίνει και αποσυντίθεται, η ψυχή είναι αθάνατη και η ύπαρξή της παραμένει αιώνια. Δεν θα επαναλάβω εδώ τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι ανέπτυξαν αυτές τις δοξασίες — οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες μπορούν να επισκεφτούν τη σελίδα που μόλις προανέφερα — αλλά θ’ αναπτύξω το θέμα του τί είναι αυτό που μας δίνει την εντύπωση της εμπειρίας σε πρώτο πρόσωπο· τί είναι το “εγώ”, πώς δημιουργείται αυτή η έννοια, από τί αποτελείται, και γιατί μοιάζει τόσο ιδιαίτερη σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη έννοια που γνωρίζουμε;

Αλλά για να περιγράψω τί είναι το “εγώ”, πρέπει πρώτα να περιγράψω τί είναι τα “άλλα”. Δηλαδή: το “εγώ” είναι κι αυτό μια έννοια όπως όλες οι άλλες, αλλά έχει πράγματι κάτι το ιδιαίτερο σε σύγκριση με τις υπόλοιπες έννοιες. Για να δούμε τί το ιδιαίτερο έχει, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε λίγο καλύτερα το πώς οργανώνονται οι έννοιες. Είπα βέβαια στις προηγούμενες ενότητες οτι οι έννοιες ακολουθούν τη δομή πυρήνα–άλω, όπως και τόσα άλλα συστήματα στη φύση, αλλά πρέπει να δούμε κάπως βαθύτερα την οργάνωση αυτή των εννοιών, με κάποια λεπτομέρεια, ώστε μετά να μπορέσουμε να καταλάβουμε την ιδιαιτερότητα του “εγώ”.

• Περί ψυχής
• 1. Ψυχές;
• 2. Ύλη
• 2.1 Αναφυόμενες ιδιότητες
• 2.2 Αναφυόμενες, αλλά και Ανακυκλούμενες!
• 3. Ζωή
• 4. Σκέψη
• 5. Ψυχή
• 5.1 Οι έννοιες: τα “μόρια” της νόησης
• 5.2 Η έννοια του “άλλου” και η έννοια του “εγώ”
• 5.3 Η Δυτική Σκέψη και η εξάρτησή της από την Ελλη...
• 6. Τεχνητές ψυχές;
• 6.1 Δυϊσμός: η φιλοσοφική άρνηση “με το έτσι θέλω”...
• 6.2 John Searle, ο πατριάρχης των αρνητών
• 6.3 Επιχειρήματα που υποστηρίζουν τη δυνατότητα κα...
• 6.4 Γιατί δεν έχουν υλοποιηθεί “τεχνητές ψυχές” μέ...
• 6.5 Κίνδυνοι από την υλοποίηση νοήμονων προγραμμάτ...
• 6.6 Πιθανά οφέλη από την υλοποίηση νοήμονων προγρα...