«Ὅποιος συνηθίζει νὰ δίνει λόγο γιὰ τὴν ζωή του κατὰ τὴν ἐξομολόγηση ἐδῶ στὸν κόσμο δὲν θὰ τοῦ εἶναι φοβερὸ νὰ δώσει λόγο γιὰ τὴν ζωή του ἐνώπιον τοῦ φοβεροῦ Κριτηρίου τοῦ Χριστοῦ.» (Ἅγ. Ἰω. Κρονστάνδης)
Ἀπὸ τὸ βιβλίο
Ἁγ. Ἰωάννου τῆς Κρονστάνδης,
«Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΚΑΙ Η ΘΕΙΑ ΜΕΤΑΛΗΨΗ»,
μετάφρ. Χαρ. Ἀσσιώτη
ἐκδ. «Τῆνος», ἔκδ. γ´, Ἀθῆναισελ. 47-53
«Ἐὰν εἴπωμεν ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν, ἑαυτοὺς πλανῶμεν καὶ ἡ ἀλήθεια οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν. Ἐὰν ὁμολογῶμεν τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, πιστός ἐστι καὶ δίκαιος, ἵνα ἀφῇ ἡμῖν τὰς ἁμαρτίας καὶ καθαρίσῃ ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀδικίας». (Α´ Ἰω. α´ 8-9)
. Εἶπες στὸν Κύριο μὲ συντετριμμένη καρδία τὶς ἁμαρτίες σου κι ἐξαφανίστηκαν· στέναξες καὶ λυπήθηκες γι’ αὐτὲς καὶ διαλύθηκαν σὰν καπνός. «Λέγε σὺ τὰς ἀνομίας σου πρῶτος, ἵνα δικαιωθῇς» (Ἡσ. μγ´ 26). Ὅπως ἔρχονται, ἔτσι φεύγουν. Ὀνειροπολήματα καὶ χίμαιρες. Ἀναγνώρισες ὅτι δὲν εἶναι παρὰ μόνο ὀνειροπολήματα, παραλογισμὸς κι ἀνοησία καὶ σκέφτηκες πὼς στὸ μέλλον θὰ ζεῖς μὲ ἐπιμέλεια κι εὐσυνειδησία -καὶ ἰδοὺ ὁ Θεὸς σὲ καθάρισε μέσῳ τοῦ διακονοῦντος λειτουργοῦ Του καὶ μὲ τὰ ἱερὰ Μυστήρια.
Ἡ μετάνοια
. Ἡ μετάνοια πρέπει νὰ εἶναι εἰλικρινὴς καὶ ὁλότελα ἐλεύθερη καὶ νὰ μὴ εἶναι κατὰ κανένα τρόπο ἀποτέλεσμα ἐξαναγκασμοῦ ἀπὸ τὸ στοιχεῖο τοῦ χρόνου ἤ ἀπὸ τὸν ἐξομολόγο πνευματικό. Ἀλλοιῶς δὲν θὰ πρόκειται γιὰ μετάνοια. Ἔχεῖ λεχθεῖ: «Μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. δ´ 17). Ἤγγικε, πλησίασε· δηλαδὴ ἦρθε ἡ ἴδια ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν σὲ σᾶς καὶ δὲν εἶναι ἀνάγκη καμιά νὰ τὴν ἀναζητεῖτε γιὰ πολὺ καιρό· σᾶς ἀναζητεῖ ἐκείνη· ἀναζητεῖ τὴν ἐλεύθερή σας διάθεση· δηλαδή, σεῖς οἱ ἴδιοι μετανοεῖστε μὲ καρδία συντετριμμένη. «Ἐβαπτίζοντο (ὅσοι βαφτίζονταν ἀπὸ τὸν Ἰωάννη τὸν Βαπτιστή) καὶ ἐξομολογοῦνταν τὶς ἁμαρτίες αὐτῶν» (Μτθ. γ´ 6), δηλαδὴ οἱ ἴδιοι ἐξομολογούμενοι τὰς ἁμαρτίας τους. Κι ἐπειδὴ ἡ προσευχή μας κατὰ κύριο λόγο εἶναι μετάνοια καὶ ἱκεσία γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας, πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ εἶναι πάντοτε εἰλικρινὴς καὶ ὁλότελα ἐλεύθερη καὶ ὄχι ἀκούσια, ἀποτέλεσμα ἀναγκασμοῦ ἀπὸ τὸ ἔθιμο, ἤ τὴν συνήθεια. Τέτοια πρέπει νἆναι ἡ προσευχή μας κι ὅταν εἶναι ἔκφραση τῆς εὐχαριστίας μας πρὸς τὸν Θεὸ καὶ δοξολογίας Του. Ἡ εὐγνωμοσύνη προϋποθέτει τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ψυχὴ τοῦ εὐεργετηθέντος εἶναι γεμάτη ἀπὸ ἕνα ἐλεύθερο, ζωντανὸ συναίσθημα ποὺ ἐλεύθερα ξεχειλάει ἀπὸ τὰ χείλη του: «Ἐκ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας τὸ στόμα λαλεῖ» (Ματθ. ιβ´ 34). Ἡ δοξολογία προϋποθέτει ἐνθουσιασμὸ ἐκπλήξεως καὶ θαυμασμοῦ μέσα στὸν ἄνθρωπο, ποὺ θεᾶται τὰ ἔργα τῆς ἄπειρης ἀγαθότητας, τὴς σοφίας καὶ τῆς παντοδυναμίας τοῦ Θεοῦ στὸν ἠθικοπνευματικὸ καὶ ὑλικὸ κόσμο καὶ γι’ αὐτὸ κατὰ φυσικὸ λογο πρέπει νὰ εἶναι ἐκδήλωση κι ἐνέργεια ὁλότελα ἐλεύθερη καὶ λογική. Γενικά, Ἡ προσευχὴ πρέπει νὰ εἶναι ἕνα ἐλεύθερο καὶ ὁλότελα συνειδητὸ ξεχείλισμα τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου μπροστὰ στὸ Θεό: «Ἐκχεῶ ἐναντίον αὐτοῦ (τοῦ Κυρίου) τὴν δέησίν μου» (Ψαλμ. ρμα´ 2).
. Στὴν μετάνοια βοηθᾶνε ἡ συναίσθηση, ἡ μνήμη, ἡ φαντασία, τὸ συναίσθημα καὶ ἡ θέληση. Καθὼς ἁμαρτάνουμε μὲ ὅλες τὶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς, ἔτσι καὶ ἡ μετάνοιά μας πρέπει νὰ εἶναι ὁλόψυχη. Ἡ μετάνοια ποὺ γίνεται μὲ λόγια μονάχα, δίχως πρόθεση γιὰ διόρθωση καὶ δίχως τὸ συναίσθημα τῆς συντριβῆς, ὀνομάζεται ὑποκριτικὴ μετάνοια. Ἡ συναίσθηση τῶν ἁμαρτιῶν συσκοτίζεται καὶ εἶναι ἀνάγκη νὰ καθαριστεῖ γιὰ νὰ τὶς βλέπουμε· τὸ αἴσθημα καταπνίγεται καὶ ἐξασθενεῖ· πρέπει νὰ τὸ ξυπνήσουμε· Ἡ θέληση ἀπαμβλύνεται καὶ ἀποδυναμώνεται καὶ γι’ αὐτὸ δὲν εἶναι χρήσιμη γιὰ τὴν διόρθωσή μας· ἔτσι, εἶναι ἀνάγκη νὰ τὴν βιάζουμε: «Ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται» (Μτθ. 11, 12). Ἡ ἐξομολόγησή μας πρέπει νὰ εἶναι ἐγκάρδια καὶ εἰλικρινής, βαθιὰ καὶ πλήρης.
. Ὁ σαρκικὸς ἄνθρωπος τὴν χριστιανικὴ ἐλευθερία τὴν θεωρεῖ δουλεία. Γιὰ παράδειγμα, θεωρεῖ δουλεία τὴν παρουσία καὶ συμμετοχὴ στὶς ἱερὲς ἀκολουθίες, τὶς νηστεῖες, τὴν προπαρασκευὴ γιὰ τὴν Θεία Μετάληψη, τὴν ἐξομολόγηση καὶ τὴν Ἁγία Κοινωνία καὶ ὅλα τὰ ἱερὰ Μυστήρια καὶ δὲν γνωρίζει ὅτι ὅλα αὐτὰ εἶναι ἀπαίτηση τῆς φύσεώς του καὶ ἀνάγκη του πνευματική.. Ὅποιος συνηθίζει νὰ δίνει λόγο γιὰ τὴν ζωή του κατὰ τὴν ἐξομολόγηση ἐδῶ στὸν κόσμο δὲν θὰ τοῦ εἶναι φοβερὸ νὰ δώσει λόγο γιὰ τὴν ζωή του ἐνώπιον τοῦ φοβεροῦ Κριτηρίου τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι ἀκριβῶς γι’ αὐτὸ ποὺ καθιερώθηκε ἐδῶ τὸ ἐπιεικὲς κριτήριο τῆς μετάνοιας. Σκοπὸς εἶναι, ἀφοῦ καθαρθοῦμε καὶ διορθωθοῦμε μέσῳ τῆς μετάνοιάς μας ἐδῶ, νὰ μποροῦμε νὰ δώσουμε ἀνεπαίσχυντα λόγο στὸ φοβερὸ Κριτήριο τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὸ εἶναι μιὰ πρώτη παρότρυνση κι ἐλατήριο γιὰ εἰλικρινῆ μετάνοια κι ἐξομολόγηση, ποὺ πρέπει ἐπίσης νὰ γίνεται ὁπωσδήποτε κάθε χρόνο. Ὅσο περισσότερος ὁ χρόνος, κατὰ τὸν ὁποῖο μένουμε χωρὶς τὴν μετάνοια-ἐξομολόγηση, τόσο τὸ χειρότερο γιὰ μᾶς τοὺς ἴδιους, τόσο πιὸ πολὺ ἐμπλέκονται μεταξύ τους τὰ δεσμὰ τῶν ἁμαρτιῶν καὶ αὐτὸ θὰ πεῖ πὼς τόσο δυσκολώτερο γίνεται νὰ δώσουμε λόγο τῆς ζωῆς μας. Ἕνα δεύτερο ἐλατήριο εἶναι ἡ ἠρεμία: Ὅσο πιὸ ἤρεμη ἡ ψυχή, τόσο εἰλικρινέστερη καὶ ἐγκαρδιώτερη εἶναι ἡ ἐξομολόγηση. Οἱ ἁμαρτίες εἶναι μυστικὰ φίδια, ποὺ κατατρώγουν τὴν καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὅλη του τὴν ὕπαρξη· νὰ ἡσυχάσει δὲν τὸν ἀφήνουν κι ἀδιάλειπτα ἀπομυζοῦνε τὴν καρδιά του· οἱ ἁμαρτίες εἶναι πολυάγκαθα, ποὺ ἀσταμάτητα γδέρνουν καὶ τραυματίζουν τὴν ψυχή· οἱ ἁμαρτίες εἶναι ἕνα σκοτάδι πνευματικό. Ὅσοι μετανοοῦν γιὰ τὶς ἁμαρτίες τους πρέπει νὰ φέρουν καὶ καρποὺς μετανοίας.
. Ποῦ ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο ἡ νηστεία καὶ ἡ μετάνοια; Πρὸς τί μοχθοῦμε καί κοπιάζουμε; Ἡ νηστεία μὲ τὴν μετάνοια ὁδηγοῦν στὸν καθαρισμὸ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες, στὴν ψυχικὴ ἠρεμία, στὴν ἕνωση μὲ τὸν Θεό· μᾶς καθιστοῦν υἱοὺς τοῦ Θεοῦ καὶ μᾶς δίνουν παρρησία ἐνώπιον τοῦ Κυρίου. Ὑπάρχουν σοβαροὶ λόγοι, γιὰ τοὺς ὁποίους πρέπει νὰ νηστεύουμε καὶ νὰ ἐξομολογούμαστε μ’ ὅλη μας τὴν καρδιά. Ἀνεκτίμητη θὰ εἶναι ἡ ἀμοιβὴ γιὰ τὸν εὐσυνείδητο κόπο μας. Εἶναι μήπως πολλοὶ ἀπὸ μᾶς, ποὺ αἰσθανόμαστε υἱϊκὴ ἀγάπη γιὰ τὸν Θεό; Εἴμαστε ἄραγε πολλοὶ ὅσοι τολμοῦμε μὲ παρρησία καὶ ἀκατάκριτα νὰ ἐπικαλούμαστε τὸν ἐπουράνιο Θεὸ Πατέρα καὶ νὰ λέμε: Πάτερ ἡμῶν!… Δὲν εἶναι ὁλότελα ἀντίθετο σ’ αὐτὸ τὸ γεγονὸς ὅτι μέσα στὶς καρδιές μας δὲν ἀκούεται διόλου μιὰ τέτοια υἱϊκὴ φωνή, καθὼς καταπνίγεται ἀπὸ τὴν πρόσδεση καὶ προσήλωσή μας στὰ πράγματα καὶ τὶς ἱκανοποιήσεις αὐτοῦ τοῦ κόσμου; Δὲν εἶναι μακρυὰ ἀπὸ τὶς καρδιές μας ὁ Οὐράνιος Πατέρας μας; Καὶ δὲν πρέπει νὰ Τὸν φανταζόμαστε σὰν Θεὸ τιμωρὸ ἐμεῖς, ποὺ ἀπομακρυνθήκαμαε ἀπ’ Αὐτὸν «εἰς χώραν μακράν»; Ναί, γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας ὅλοι εἴμαστε ἄξιοι τῆς δίκαιης ὀργῆς καὶ τιμωρίας Του καὶ εἶναι θαυμαστὸ τὸ ὅτι τόσο μακροθυμεῖ ἀπέναντί μας καὶ δὲν μᾶς ἀποξηραίνει, ὅπως ἔκανε μὲ τὴν ἄκαρπη συκῆ. Ἄς σπεύσουμε νὰ Τὸν ἐξευμενίσουμε μὲ μετάνοια καὶ δάκρυα. Ἄς εἰσέλθουμε ἐντός μας κι ἄς ἐξετάσουμε τὴν ἀκάθαρτη καρδιά μας μὲ κάθε αὐστηρότητα. Θὰ δοῦμε τότε πόσες ἀκαθαρσίες ἐμποδίζουν τὴν Θεία Χάρη νὰ φθάσει ὣς τὴν καρδιά μας καὶ θὰ ἀναγνωρίσουμε ὅτι εἴμαστε νεκροὶ πνευματικά.. Θὰ ὑποστεῖς καὶ θὰ ὑποφέρεις τὴν δυσχέρεια καὶ τὴν ἀλγεινὴ κάψη τῆς ἐγχείρησης καὶ σὰν ἀμοιβὴ θὰ γίνεις ὑγιὴς (μὲ τὴν λέξη «ἐγχείρηση» νοεῖται ἡ ἐξομολόγηση). Αὐτὸ σημαίνει πὼς κατὰ τὴν ἐξομολόγηση πρέπει νὰ φανερώσεις στὸν πνευματικό σου, χωρὶς ν’ ἀποκρύψεις καμιά, ὅλες σου τὶς αἰσχρὲς πράξεις, ἔστω κι ἄν αὐτὸ εἶναι ὀδυνηρό, ἐπαίσχυντο, ἐπονείδιστο καὶ ἐξευτελιστικό. Ἀλλιῶς, ἡ πληγή σου θὰ παραμένει ἀθεράπευτη καὶ θὰ σὲ πονεῖ καὶ θὰ μείνει σὰν προζύμι γιὰ ἄλλες ψυχικὲς ἀδυναμίες ἤ ἁμαρτωλὲς συνήθειες καὶ πάθη. Ὁ ἱερέας εἶναι πνευματικὸς ἰατρός· δεῖξε του τὶς πληγές σου χωρὶς ντροπή, μὲ εἰλικρίνεια, ἀνοιχτά, μὲ υἱϊκὴ ἐμπιστοσύνη, γιατὶ ὁ πνευματικός σου εἶναι ὁ πνευματικός σου πατέρας, ποὺ ὀφείλει νὰ σὲ ἀγαπᾶ περισσότερο ἀπ’ ὅσο σ’ ἀγαπᾶνε οἱ δικοί σου πατέρας καὶ μητέρα, γιατὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὑψηλότερη ἀπὸ τὴν σαρκική, τὴν φυσικὴ ἀγάπη· γιὰ σένα ὁ πνευματικός σου θὰ πρέπει νὰ δώσει λογο στὸ Θεό. Γιατί ἡ ζωή μας ἔχει γίνει τόσο ἀκάθαρτη, γεμάτη ἀπὸ πάθη καὶ ἁμαρτωλὲς συνήθειες; Γιὰ τὸν λόγο ὅτι πάρα πολλοὶ ἀποκρύπτουν τὶς πληγὲς ἤ τὰ ἕλκη τῆς ψυχῆς τους, γι’ αὐτὸ καὶ πονᾶνε καὶ ἐρεθίζονται καὶ ἔτσι δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ἐπιθέσει κανεὶς σ’ αὐτὲς ὁποιοδήποτε φάρμακο.
. «Ἄν κάποτε πέσεις, σήκω καὶ θὰ σωθεῖς». Εἶσαι ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς καὶ πάντα πέφτεις σὲ κάποια ἁμαρτία· μάθε νὰ σηκώνεσαι· φρόντισε νὰ ἀποκτήσεις αὐτὴ τὴ σοφία νὰ ἐγείρεσαι. Κι αὐτὴ ἡ σοφία συνίσταται σὲ τοῦτο: Μάθε ἀπ᾽ ἔξω τὸν Ψαλμὸ «Ἐλέησόν με, ὁ Θεός, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός Σου» (Ψ. 50), τὸν ὁποῖο τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐνέπνευσε στὸν Προφητάνακτα Δαβίδ. Νὰ τὸ λὲς μὲ εἰλικρινῆ πίστη κι ἐλπίδα, μὲ καρδιὰ συντετριμμένη καὶ ταπεινωμένη· ὕστερα ἀπὸ τὴν εἰλικρινῆ σου μετάνοια, ποὺ θὰ ἔχει ἐκφραστεῖ μὲ τὰ λόγια τοῦ βασιλέα Δαβίδ, αὐτοστιγμεὶ θὰ λάμψει μέσα σου ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν σου ἀπὸ τὸν Κύριο καὶ θὰ νοιώσεις εἰρήνη στὶς ψυχικές σου δυνάμεις. Τὸ κυριώτερο πρᾶγμα στὴν ζωὴ εἶναι νὰ ἐμφορεῖσαι ἀπὸ τὸν ζῆλο τῆς πρὸς ἀλλήλους ἀγάπης καὶ νὰ μὴ κρίνεις κανένα. Ὁ καθένας θὰ δώσει λόγο στὸν Θεὸ γιὰ τὸν ἑαυτό του· κι ἐσὺ νὰ κοιτάζεις μέσα σου καὶ νὰ φυλάγεσαι ἀπὸ τὴν κακία.. «Τὸν (γὰρ) μὴ γνόντα ἁμαρτίαν (τοῦτο εἰπώθηκε γιὰ τὸ Χριστό) ὑπὲρ Ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίησεν, ἵνα ἡμεῖς γενώμεθα δικαιοσύνη Θεοῦ ἐν αὐτῷ» (Β´ Κορ. ε´ 21). Ὕστερα ἀπ’ αὐτό, ἐσὺ εἶσαι ποὺ θὰ ντραπεῖς νὰ ἐξομολογηθεῖς ὁποιασδήποτε ἁμαρτία ἤ νὰ δεχτεῖς τὴν κατηγορία γιὰ ἁμαρτία ποὺ δὲν διέπραξες; Ἄν ὁ ἴδιος ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ κατηγορήθηκε γιὰ ἁμαρτία γιὰ χάρη μας, μολονότι ἤτανε ἀναμάρτητος, τότε κι ἐσὺ πρέπει νὰ δεχτεῖς τὴν κατηγορία γιὰ ὅλες σου τὶς ἁμαρτίες μὲ πραότητα καὶ ἀγάπη, γιατὶ ἐσὺ στὴν πραγματικότητα εἶσαι ἔνοχος σὲ σχέση μ’ ὅλες τὶς ἁμαρτίες. Καὶ γιὰ ὅποιες δὲν εἶσαι ἔνοχος, νὰ δέχεσαι τὴν κατηγορία ἀπὸ ταπεινοφροσύνη.. Χάρη στὴν πίστη μας καὶ μόνο μετακινοῦνται ὄρη, ποὺ βαραίνουν τὴν καρδιά μας, δηλαδὴ οἱ πιὸ μεγάλες καὶ οἱ πιὸ βαριὲς ἁμαρτίες. Ὅταν οἱ Χριστιανοὶ κατὰ τὴν μετάνοια καὶ τὴν ἐξομολόγηση ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὸ φορτίο τῶν ἁμαρτιῶν, μερικὲς φορὲς λέγουν: «Δόξα τῷ Θεῷ· ἔπεσε ὁλόκληρο βουνὸ ἀπὸ τοὺς ὤμους μου!».
via
