Μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια το διαδίκτυο από ένα μέσο μεταφοράς πληροφοριών μεταξύ επιστημόνων και μυστικών υπηρεσιών μεταμορφώθηκε σε ένα από τα πιο λαϊκά και πολυχρησιμοποιημένα μέσα επικοινωνίας. Οι αλλαγές που έφερε στον τρόπο ζωής μας πολλές και διάφορες. Κατάφερε να παρεισφρήσει και να αλλάξει τα δεδομένα στον τρόπο οργάνωσης της εργασίας μας, την επικοινωνία με γνωστούς και φίλους, την διασκέδαση και, φυσικά, την ενημέρωση. Όπως συμβαίνει και με κάθε άλλη αλλαγή στο ανθρώπινο περιβάλλον και ιδιαίτερα στον τρόπο επικοινωνίας (π.χ. ανακάλυψη τυπογραφίας, τηλέγραφος, τηλέφωνο κτλ), έτσι και εδώ η συμπεριφορά μας δεν έμεινε ανεπηρέαστη. Όπως ήταν φυσικό το διαδίκτυο έγινε μια νέα δίοδος διοχέτευσης των συναισθημάτων και των σκέψεών μας.
via
Μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις μεταφοράς μοτίβων ανθρώπινης συμπεριφοράς στο διαδίκτυο είναι και η βία. Στην αγγλική βιβλιογραφία μάλιστα το φαινόμενο της διαδικτυακής βίας έχει και όνομα: cyberbullying. Ένας γενικός ορισμός που θα μπορούσαμε να δώσουμε στο φαινόμενο αυτό, ώστε να το διαχωρίσουμε από τις περιπτώσεις ψυχολογικής, λεκτικής και σωματικής βίας εκτός διαδικτύου (bullying) είναι πως πρόκειται για μια επιθετική και συνειδητή ομαδική ή ατομική πράξη μέσω της χρήσης του διαδικτύου και άλλων ηλεκτρονικών μέσων, η οποία στρέφεται εναντίον ενός ατόμου το οποίο είναι δύσκολο να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Παραδείγματα τέτοιας συμπεριφοράς είναι η αποστολή απειλητικών ή χλευαστικών e-mails, τα flames, η παρενόχληση μέσω IM, η δημοσίευση προσωπικών στοιχείων και φωτογραφιών χωρίς την συγκατάθεσή μας κ.α.
Αν και οι περισσότερες περιπτώσεις βίαιης παρενόχλησης εκτός διαδικτύου αφορούν κυρίως παιδιά σχολικής και εφηβικής ηλικίας[1] , η διαδικτυακή παρενόχληση είναι ένα φαινόμενο που αγγίζει τόσο τους νεαρούς, όσο και τους ενήλικες, καθώς θύτες και θύματα μπορούν να βρεθούν και στις δύο ηλικιακές ομάδες (αν και η αλήθεια είναι πως το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται πιο έντονο στις νεαρότερες ηλικίες).
Αν και το φαινόμενο του cyberbullying δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς -ιδιαίτερα στην Ελλάδα- μπορούμε να πούμε με σχετική σιγουριά πως σίγουρα θα παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στο μέλλον, καθώς οι νέες γενιές άρχισαν ήδη να μεγαλώνουν μέσα σε έναν κόσμο όπου το διαδίκτυο και η διαδραστική επικοινωνία κυριαρχούν. Αυτό, κατά την άποψή μου, θα οδηγήσει σε σταδιακή μερική αντικατάσταση του “παραδοσιακού” bullying με το cyberbullying.
Αν και ακόμη είναι νωρίς να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για τις μακροχρόνιες συνέπειες της διαδικτυακής βίας, υπάρχουν ήδη κάποιες έρευνες για την συσχέτιση μεταξύ cyberbullying και ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών. Μόλις πρόσφατα Φινλανδοί επιστήμονες έκαναν έρευνα σε ένα δείγμα 7000 νεαρών Φινλανδών και βρήκαν πως ένα ποσοστό της τάξεως του 4,8% ήταν μόνο θύματα διαδικτυακής βίας (64% κορίτσια), ένα 7,8% ήταν μόνο θύτες (62% αγόρια), ενώ ένα 5,4% ήταν και θύτες και θύματα (55% αγόρια)[2] . Ένα στα τέσσερα παιδιά που χαρακτηρίστηκαν ως θύματα διαδικτυακής βίας, ανέφεραν έντονο άγχος, φόβο και ανασφάλεια, κάτι που τα κάνει ιδιαίτερα ευάλωτα για την ανάπτυξη συναισθηματικής διαταραχής στο μέλλον.
Από τα πιο ενδιαφέροντα αποτελέσματα της έρευνας αυτής όμως ήταν οι συσχετίσεις που βρήκαν οι ερευνητές μεταξύ της ιδιότητας του θύτη και του θύματος και της ανάπτυξης ψυχοσωματικών, συναισθηματικών και γνωστικών συμπτωμάτων. Οι θύτες βρέθηκαν να έχουν προβλήματα με την οργάνωση και διευθέτηση εργασιών, και παρουσίαζαν συμπτώματα γενικότερης αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Από την άλλη πλευρά, τα θύματα σχετίστηκαν θετικά με ανάπτυξη συναισθηματικών προβλημάτων, ανασφάλεια και έντονα σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλος, πόνος στο στομάχι, προβλήματα ύπνου).
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως μπορεί να επηρεαστεί η ψυχολογική ανάπτυξη ενός ατόμου στο μέλλον εάν πέσει θύμα τέτοιας συμπεριφοράς, αλλά και πως μπορούμε να περιορίσουμε την εξάπλωση της διαδικτυακής βίας. Θα έλεγα πως ο καλύτερος τρόπος είναι η εκπαίδευση σε θέματα επικοινωνίας και διαδραστικότητας. Τα παιδιά θα πρέπει να γνωρίζουν πως μπορούν να προφυλαχθούν από ανεπιθύμητα άτομα, πως μπορούν να μπλοκάρουν και να διαγράψουν συνομιλητές οι οποίοι τα ενοχλούν συστηματικά, αλλά και πως μπορούν να προστατεύσουν τα προσωπικά τους στοιχεία. Η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση και σε αυτή την περίπτωση. Ήδη έχουν αρχίσει να δημιουργούνται πυρήνες ενημέρωσης γύρω από τέτοια θέματα στο σύνολο των ευρωπαϊκών κρατών. Για παράδειγμα, στη φωτογραφία βλέπετε ένα κέντρο ενημέρωσης και εκπαίδευσης παιδιών για θέματα διαδικτύου το οποίο έχει δημιουργηθεί στο Βερολίνο (MSPT Museen), ενώ αξίζει να αναφερθεί και η ελληνική ιστοσελίδα SaferInternet.gr που προσπαθεί να ενημερώσει μικρούς και μεγάλους για τους τρόπου με τους οποίους πρέπει να κινούνται στο διαδίκτυο ώστε να παραμένουν ασφαλείς.
Φυσικά, δεν πρέπει να φτάσουμε ούτε στο άλλο άκρο, αυτό της διαδικτυακής απομόνωσης, όπου κάποιος αποφεύγει εντελώς τις ευκολίες του διαδικτύου απλά και μόνο από φόβο μη τυχόν του συμβεί τίποτε. Το διαδίκτυο δεν είναι μπαμπούλας και σίγουρα δεν εγκυμονεί περισσότερους κινδύνους από την ζωή εκτός διαδικτύου. Απλά τυχαίνει να είμαστε λιγότερο εξοικειωμένοι για το πως μπορούμε να προφυλαχθούμε από τα όσα αρνητικά και επικίνδυνα κυκλοφορούν εδώ μέσα.
