- Απεχθάνεστε το να πηγαίνετε στη δουλειά σας το πρωί;
- Εκνευρίζεστε εύκολα με τους συναδέλφους, τους συνεργάτες ή τους πελάτες σας και χάνετε την υπομονή σας;
- ”Ζηλεύετε” εκείνους που είναι ευχαριστημένοι στη δουλειά τους;
- Ενδιαφέρεστε λιγότερο πλέον να κάνετε ”καλά” τη δουλειά σας;
- Οι δραστηριότητες στην εργασία σας που παλιότερα ήταν ικανοποιητικές και ευχάριστες σας φαίνονται πλέον ”ασήκωτο φορτίο”;
- Η κούραση και η βαρεμάρα στη δουλειά σας είναι… ”τεράστιες”;
- Η σκέψη ότι αύριο είναι Δευτέρα σας προκαλεί ”κατάθλιψη”;
Και όλα αυτά ενώ πριν ήσαστε ένας άνθρωπος με ενθουσιασμό (ή τουλάχιστον αρκετό ενδιαφέρον) για τη δουλειά του, με ενεργητικότητα, στόχους και καινούργιες ιδέες;
Το χρόνιο, έντονο εργασιακό στρες μπορεί προοδευτικά να οδηγήσει στην εμφάνιση του συνδρόμου της ”επαγγελματικής εξουθένωσης”, δηλαδή στη σωματική, ψυχική και συναισθηματική εξάντληση, μια κατάσταση όπου ο εργαζόμενος χάνει το ενδιαφέρον και τα θετικά συναισθήματα που είχε (στο βαθμό που είχε!) για το αντικείμενο της δουλειάς του, παύει να είναι ικανοποιημένος από την εργασία και την απόδοσή του και αναπτύσσει αρνητική εικόνα για τον εαυτό του.
Συνήθως η επαγγελματική εξουθένωση εμφανίζεται σε εργασιακές συνθήκες που κάνουν το άτομο να αισθάνεται ότι:
- Δουλεύει υπερβολικά.
- Δεν εκτιμάται αρκετά η εργασία του.
- Δεν είναι ξεκάθαρος ο ρόλος και τα καθήκοντά του, καθώς και οι προσδοκίες που οι άλλοι έχουν απ’ αυτό.
- Δεν έχει τον έλεγχο σε σημαντικά ζητήματα σχετικά με τη δουλειά του.
- Δεν είναι εξασφαλισμένη η θέση εργασίας του και υπάρχει ανασφάλεια για το μέλλον.
- Έχει αναλάβει υπερβολικές υποχρεώσεις.
- Δεν ανταμείβεται ανάλογα με την προσφορά του.
Εκτός από τα παραπάνω, υπάρχουν και προσωπικοί παράγοντες που καθιστούν κάποιους ανθρώπους ”ιδανικούς υποψήφιους” για εργασιακή εξουθένωση. Το φαινόμενο αυτό συνήθως ”χτυπά” τα άτομα που έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
- Είναι ιδιαίτερα ευσυνείδητα.
- Έχουν υπερβολικές προσδοκίες από τον εαυτό τους, επιδιώκουν την τελειότητα και έχουν την πεποίθηση ότι μπορούν -ή πρέπει- να επιτυγχάνουν σε ό,τι κάνουν.
- Θέτουν μη ρεαλιστικούς στόχους και αναλαμβάνουν περισσότερα απ’ όσα θα μπορούσαν να φέρουν σε πέρας χωρίς να… φτάσουν στα όριά τους.
- Δυσκολεύονται -ή δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους- να λένε ”όχι”, θέλουν να ικανοποιούν τους πάντες.
- Αρνούνται να μοιραστούν τις ευθύνες με άλλους ή να συζητήσουν τις δυσκολίες τους και προτιμούν να εργάζονται μόνοι.
- Θεωρούν ότι η προσωπική αξία τους είναι στενά συνδεδεμένη με τη δουλειά τους και έχουν έντονη την ανάγκη αποδοχής από τους άλλους μέσα από τα επιτεύγματά τους.
Το φαινόμενο της εργασιακής εξουθένωσης μας ”προειδοποιεί” για την επικείμενη εμφάνισή του, καθώς είναι μια συσσωρευτική διαδικασία που οδηγεί σταδιακά σε συναισθηματική εξάντληση και απόσυρση, της οποίας τα πρώτα σημάδια είναι η απώλεια ενεργητικότητας και κινήτρου και μια αίσθηση ”παράλυσης” σχετικά με την αντιμετώπισή της – η επαγγελματική εξουθένωση είναι ο ”πάτος” μιας αργής και… σιωπηλής διαδικασίας.
Η αρχική αντίδραση απέναντι στο έντονο και παρατεταμένο στρες και στη μείωση της παραγωγικότητάς σας μπορεί να είναι να προσπαθήσετε ακόμα περισσότερο να ανταποκριθείτε σε διάφορους απαιτητικούς ρόλους και καθήκοντα, πιέζοντας τον εαυτό σας να δουλέψει πιο σκληρά, περισσότερο και πιο γρήγορα!
Στη συνέχεια, σταδιακά μπορεί να… κάνουν την εμφάνισή τους ορισμένα ”συμπτώματα” όπως τα παρακάτω:
Έντονα αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις:
- ανυπομονησία
- αρνητισμός
- αδυναμία αντίδρασης
- σύγχυση
- έλλειψη ελπίδας
- θυμός
- αίσθημα ”ματαίωσης” και απογοήτευσης
- συναισθηματική απομάκρυνση και απομόνωση από τους δικούς σας ανθρώπους και από τους συναδέλφους
- έλλειψη ικανοποίησης από την εργασία
- ανία, αδιαφορία
- αποτυχία
- ”εγκλωβισμός” σε μια κατάσταση από την οποία δεν υπάρχει διαφυγή
- υπερβολική πίεση από τα καθήκοντα
- αβεβαιότητα για την επιλογή επαγγέλματος ή χώρου εργασίας
- αβεβαιότητα για τις ικανότητες και την επαγγελματική επάρκεια
- κυνισμός
- ευερεθιστότητα
- έντονο άγχος
- αναποφασιστικότητα.
Ακόμα, μπορεί να παρουσιαστούν και σωματικές ενοχλήσεις, όπως:
- πονοκέφαλοι
- πόνοι σε διάφορα σημεία του σώματος (στον αυχένα, στην πλάτη, στο στομάχι κ.λπ.)
- προβλήματα στον ύπνο (αϋπνία ή υπνηλία)
- αλλαγές στην όρεξη (μείωση ή αύξηση)
- αυξημένη αρτηριακή πίεση
- τρίξιμο δοντιών στον ύπνο (ή συνεχές σφίξιμο, πολλές φορές και… στον ξύπνιο!)
- έντονη, παρατεταμένη κόπωση.
Οι… πρώτες βοήθειες που μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας όταν συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε… σωματικά και ψυχικά εξαντλημένοι από την εργασία μας:
- Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε τις αιτίες που μας κάνουν να νιώθουμε τόση πίεση: οι εργασιακές συνθήκες, ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε για τη δουλειά μας, οι στόχοι που έχουμε θέσει, η υπόλοιπη ζωή μας (ή η… ανυπαρξία της).
- Να αναγνωρίσουμε τα όριά μας και τον περιορισμένο έλεγχο που εκ των πραγμάτων έχουμε σε κάποιες καταστάσεις και να διακρίνουμε αυτά που μπορούμε αν αλλάξουμε (προσπαθώντας να βρούμε και τους τρόπους) από εκείνα που πρέπει να αποδεχτούμε ως έχουν.
- Να φροντίσουμε τον εαυτό μας τόσο συναισθηματικά όσο και σωματικά: πιο ισορροπημένη διατροφή, καλύτερος ύπνος, σωματική άσκηση και ξεκούραση είναι μερικές τετριμμένες αλλά απαραίτητες συμβουλές.
- Να μάθουμε να χειριζόμαστε το στρες με διαφορετικούς τρόπους*.
- Να οργανώνουμε καλύτερα το χρόνο μας, ώστε να υπάρχει και χώρος για… απραξία (την οποία όμως πρώτα πρέπει να μας… επιτρέψουμε!)*.
- Να μάθουμε να λέμε ”όχι” χωρίς φόβο και ενοχές*.
- Να θέτουμε ρεαλιστικούς και εφικτούς στόχους (βλ. και ”Τελειοθηρία: μια μάχη χωρίς νικητή!”).
- Να δίνουμε, όποτε μπορούμε, προτεραιότητα στον εαυτό μας και στις ανάγκες μας.
- Να μοιραζόμαστε με άλλους τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις μας όταν είναι εφικτό (αρκεί πρώτα να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να ζητήσει βοήθεια, να δεχτούμε ότι και οι άλλοι μπορούν να τις φέρουν σε πέρας εξίσου καλά, ή να ”αντέξουμε” το γεγονός ότι τα πράγματα δεν θα γίνουν ακριβώς όπως τα έχουμε εμείς στο μυαλό μας εφόσον θα τα αναλάβουν άλλοι).
- Να ”τροφοδοτήσουμε” και να φροντίσουμε τις εργασιακές αλλά και τις προσωπικές σχέσεις μας και γενικότερα τη ζωή μας έξω και πέρα απ’ τη δουλειά.
- Να εκφράσουμε τη δυσαρέσκειά μας, στο μέτρο του δυνατού, στα κατάλληλα πρόσωπα που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν (προϊσταμένους, συναδέλφους κ.λπ.).
- Να εξετάσουμε την πιθανότητα να αναζητήσουμε άλλη εργασία εφόσον οι συνθήκες δεν αλλάζουν.
* Θα αναφερθούμε μελλοντικά σ’ αυτά τα θέματα με περισσότερες λεπτομέρειες.
Και οι ”στόχοι ζωής”:
Όταν βλέπουμε τη δουλειά και τα εργασιακά μας καθήκοντα από… τόσο κοντά που μας κρύβουν οτιδήποτε άλλο, όταν αρχίσουμε να πιστεύουμε ότι αν αυτό το ”οικοδόμημα” που λέγεται επάγγελμα ή καριέρα διαλυθεί, θα διαλυθούμε κι εμείς μαζί του, τότε έχουμε ”εξασφαλίσει” για τον εαυτό μας, μελλοντικά ή και άμεσα, μια… γερή επαγγελματική εξουθένωση!
Η χρόνια σωματική και ψυχική κόπωση στην ουσία μπορεί να είναι μια ”προστατευτική αντίδραση” του οργανισμού μας, που μας λέει ότι… δεν αντέχει άλλο τους ρυθμούς και πιθανόν τις επιλογές μας και απαιτεί να αλλάξουμε ”πορεία”… Με λίγα λόγια, δεν χρειάζονται και πολλά: μόνο να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητές μας και να ξαναχτίσουμε τη ζωή μας γύρω απ’ αυτές!
Ευθυμία Παυλάτου κλινική ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
