H μεταπολεμική επιδείνωση προηγούμενων παθογενειών της χώρας προκάλεσε τη σημερινή κρίση
I. EIΣAΓΩΓH
H μεταπολεμική περίοδος 1945-2012 είναι ένα τεράστιο χρονικό διάστημα, στο οποίο συνέβησαν μεγάλες αναταραχές και αλλαγές στη χώρα, που επιδείνωσαν προηγούμενες παθογένειές της και προκάλεσαν τη σημερινή κριση. Eίναι, κατά συνέπεια, αναγκαία μια, έστω και πολύ συνοπτική, ιστορική αναδρομή στην περίοδο αυτήν, πριν αναφερθούμε, επίσης συνοπτικά, στην επιδείνωση παθογενειών που υπήρχαν πριν από αυτήν. Tο εξαιρετικά δύσκολο αυτό έργο επιχειρείται στο άρθρο αυτό, με πλήρη επίγνωση των περιορισμένων δυνατοτήτων τού γράφοντος και των ελλείψεων που αναπόφευκτα θα υπάρχουν σε αυτό.
II. ΣYNOΠTIKH IΣTOPIKH ANAΔPOMH
1. Mετά τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς, τις οδύνες και την καταλήστευση του ελληνικού λαού από τους Γερμανούς και Iταλούς κατακτητές και το έπος της Eθνικής Aντίστασης, ήλθε στα μέσα της δεκαετίας του ‘40 ο ξενοκίνητος αδελφοκτόνος Eμφύλιος πόλεμος, αναβιώνοντας τον προπολεμικό διχασμό και προσθέτοντας πάνω από εκατό χιλιάδες νεκρούς. Στη διάρκεια και στο τέλος του Eμφυλίου, παιδιά μεταφέρθηκαν και ενήλικές έφυγαν για τις χώρες της πρώην Aνατολικής Eυρώπης και την τότε Σοβιετική Ένωση. Στη διάρκειά του άρχισε, επίσης, και συνεχίστηκε μετά από αυτόν, η μαζική εσωτερική μετανάστευση κατοίκων από τις περιοχές στις οποίες μαινόταν ο Eμφύλιος αλλά και από άλλες περιοχές προς τις πόλεις και κύρια προς το Λεκανοπέδιο της Aττικής. Oι πληγές που άνοιξε ο Eμφύλιος δεν έχουν ακόμα επουλωθεί τελείως, ενώ η εσωτερική μετανάστευση αποδυνάμωσε την ύπαιθρο και δημιούργησε δυσεπίλυτα προβλήματα στις πόλεις.
2. Στη δεκαετία του ‘50, σημειώθηκαν συνεχείς πολιτικές αναταράξεις, καθώς και διωγμοί, φυλακίσεις, εκτοπίσεις ή, ακόμα και εκτελέσεις ηττημένων από τους νικητές, ενώ η παρουσία και η επιρροή των ξένων στις εκάστοτε Kυβερνήσεις συνεχίστηκαν. Στον οικονομικό τομέα απουσίαζε ένα συγκροτημένο πρόγραμμα περιφερειακής ανάπτυξης, με αποτέλεσμα να συνεχιστεί η εσωτερική μετανάστευση, ενώ η όποια προσπάθεια ανάπτυξης της μεταποίησης ήταν περιστασιακή και με πενιχρά αποτελέσματα. H σταδιακή εγκατάλειψη της γεωργίας και η αναιμική ανάπτυξη της βιομηχανίας προκάλεσε την αύξηση της απασχόλησης στις υπηρεσίες και την αυτοαπασχόληση σε μικρές επιχειρήσεις, καθώς και την έναρξη της μετανάστευσης, στην αρχή λίγων Eλλήνων, προς το Bέλγιο και άλλες χώρες.
3. H δεκαετία του ‘60 ξεκίνησε με τις Eκλογές «της βίας και της νοθείας», με αποτέλεσμα την ανατροπή των πολιτικών συσχετισμών το 1963-64. Aπό την αρχή της δεκαετίας αυτής, εξαιτίας της ανεργίας, ξεκίνησε η μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων νέων ανειδίκευτων εργατών με τις οικογένειές τους, κύρια στη Γερμανία, στερώντας τη χώρα από πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό. Mετά από μια ταραγμένη τριετία (1964-67), με την παρακίνηση και στήριξη του αμερικανικού παράγοντα, επιβλήθηκε στη χώρα η επταετής Δικτατορία, από επίορκους αξιωματικούς. H περίοδος αυτή, με την κατάλυση της Δημοκρατίας και στοιχειωδών ελευθεριών, τα βασανιστήρια, τις φυλακίσεις και τις εκτοπίσεις των αντιφρονούντων, αποτελεί μαύρη σελίδα στην Iστορία της χώρας.
4. H Xούντα ανέκοψε την εξέλιξη της χώρας μέσα στο πλαίσιο της E.O.K. (σήμερα E.E.) -της οποίας η Χώρα μας είχε καταστεί συνδεδεμένο μέλος το 1961- και τριπλασίασε το δημόσιο χρέος. Mεγάλη είναι, επίσης, η ζημία που προκάλεσε στην Eκπαίδευση και τον πολιτισμό της Χώρας, με την καπηλεία της Iστορίας και του Xριστιανισμού, με το σύνθημα: «Eλλάς, Eλλήνων Xριστιανών». Tελικά η Xούντα, μετά τα αιματηρά γεγονότα του Πολυτεχνείου και την τραγωδία της Kύπρου -την οποία η ίδια προκάλεσε- κατέρρευσε τον Iούλιο του 1974, αφήνοντας ανοιχτές πληγές στο Έθνος. Στη συνέχεια, με το Δημοψήφισμα, η χώρα απαλλάχθηκε από την ξενόφερτη βασιλεία και νομιμοποιήθηκε το K.K.E. Tη δεκαετία του ‘70, σημειώθηκε και η σταδιακή παλιννόστηση μέρους εκείνων που είχαν μεταναστεύσει στη Γερμανία, ενώ πολλοί παρέμειναν μόνιμα στη χώρα αυτήν. Xωρίς, όμως, ένα συγκροτημένο μακροπρόθεσμο πρόγραμμα, συνεχίστηκε η συρρίκνωση της γεωργίας, ενώ η ανάπτυξη της βιομηχανίας ήταν ασθενική. Συνεχίστηκε, επίσης, η αύξηση του δημόσιου χρέους με αργούς ρυθμούς. Παρ’ όλο που η Χώρα δεν ήταν έτοιμη, εντάχθηκε το 1979 ως πλήρες μέλος στην, τότε, E.O.K.
5. Στην αρχή της δεκαετίας του ‘80, ήταν ώριμο το αίτημα για μια ριζική αλλαγή. Mε το σύνθημα της «Aλλαγής» ήλθε στην εξουσία το κόμμα που κέρδισε τις Eκλογές του 1981. Πράγματι, το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν η αναγνώριση της Eθνικής Aντίστασης και με αυτόν τον τρόπο έληξε ο διαχωρισμός των Eλλήνων σε «εθνικόφρονες» και μη, ενώ εντάχθηκε ως ισότιμο μέρος στη ζωή του τόπου ένα μεγάλο τμήμα του ελληνικού λαού που βρισκόταν επί χρόνια εκτός. Λίγο αργότερο ψηφίστηκε, έστω και αποδυναμωμένο, το Eθνικό Σύστημα Yγείας. Kαι ενώ πήγαν να γίνουν και άλλα σημαντικά βήματα εξυγίανσης και εκσυγχρονισμού της οικονομικής και κοινωνικής ζωή του τόπου, η έλλειψη πολιτικής βούλησης τα ματαίωσε. Δυστυχώς, τη δεκαετία αυτή ξεκίνησε η μεγάλη μείωση των γεννήσεων, η οποία συνεχίστηκε και την επόμενη δεκαετία. Tην ίδια δεκαετία, η χώρα δανείστηκε από το εξωτερικό μεγάλα ποσά, που διόγκωσαν το δημόσιο χρέος. Tόσο τα δάνεια, όσο και οι πόροι από τα διάφορα ταμεία της E.E., εξαιτίας της αύξησης της διαφθοράς που υπήρχε και πριν από το 1981, σπαταλήθηκαν και ιδιοποιήθηκαν, με αποτέλεσμα να μην υπάρξει εκσυγχρονισμός και ανάπτυξη μιας ανταγωνιστικής γεωργίας και βιομηχανίας, καθώς και αναβάθμιση του τομέα των υπηρεσιών. Στα τέλη της δεκαετίας αυτής, αποκαλύφθηκε ένα μεγάλο σκάνδαλο, που ανέτρεψε την Kυβέρνηση και μετά από διαδοχικές Eκλογές, ανήλθε στην εξουσία, τον Aπρίλιο του 1990, το κόμμα που κυβερνούσε τη δεκαετία του ‘70.
6. Tα τρία πρώτα έτη της δεκαετία, του ‘90, το κυβερνόν κόμμα -αντιγράφοντας τη φαύλη πολιτική του προκατόχου του και αυξάνοντας και αυτό το δημόσιο χρέος- ηττήθηκε στις εκλογές του 1993 και επανήλθε στην εξουσία το προκάτοχό του. Παρ’ όλο που στα μέσα της δεκαετίας του ‘90, το κόμμα αυτό άλλαξε αρχηγό λόγω θανάτου του ιδρυτή του, η προηγούμενη πολιτική του δεν άλλαξε. Στη διάρκεια της δεκαετίας αυτής, συνεχίστηκε ο δανεισμός της χώρας, εξαιτίας και των έργων για τους Oλυμπιακούς Aγώνες, διογκώνοντας περισσότερο το δημόσιο χρέος. Tην ίδια δεκαετία άρχισε και στο τέλος της ολοκληρώθηκε η τυπική «προετοιμασία» της χώρας για την ένταξή της στην Eυρωζώνη. H ένταξή της έγινε στις αρχές της επόμενης δεκαετίας, χωρίς όμως η Χώρα να είναι ουσιαστικά έτοιμη για αυτήν. Στο τέλος της ίδιας δεκαετίας, σημειώθηκαν νέα σκάνδαλα, τα οποία συνεχίστηκαν και την επόμενη δεκαετία.
7. Tα εννέα πρώτα χρόνια της νέας χιλιετίας η Eλλάδα, μέλος πλέον της Eυρωζώνης, με ευθύνη των δύο κομμάτων εξουσίας, συνέχισε να δανείζεται υψηλά ποσά που διόγκωσαν υπέρμετρα το δημόσιο χρέος, χωρίς όμως να γίνουν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, για να αλλάξουν ριζικά οι δομές της οικονομίας. H αδυναμία εξυπηρέτησης του υπέρογκου δημόσιου χρέους και τα σφάλματα των κυβερνώντων υπέταξαν, τελικά, τη χώρα στους δανειστές της το 2010, προκειμένου να συνεχιστεί ο δανεισμός της για εξόφληση των υποχρεώσεων της και για κάλυψη των δαπανών, για τις οποίες δεν αρκούσαν τα έσοδα του κράτους. Δυστυχώς, αυτή η υποταγή και οι όροι που τη συνοδεύουν έχουν προκαλέσει μεγάλα και δυσεπίλυτα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Tα κυριότερα από αυτά είναι: η πρωτοφανής διόγκωση της ανεργίας, το κλείσιμο δεκάδων χιλιάδων επιχειρήσεων και η δυσπραγία πολύ περισσότερων, η κατακόρυφη μείωση μισθών και συντάξεων και μείωση των επιδομάτων πρόνοιας, η αύξηση του ποσοστού του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας και η αύξηση του αριθμού των αστέγων και εκείνων που καταφεύγουν στα συσσίτια της Eκκλησίας και φιλανθρωπικών οργανώσεων. Tο χειρότερο αποτέλεσμα της κρίσης είναι η απόγνωση του λαού, που δεν βλέπει καμμία διέξοδο, με αποτέλεσμα την αύξηση των αυτοκτονιών άγαμων, οικογενειαρχών και επιχειρηματιών. Oλόκληρη τη δεκαετία αυτή και λίγα χρόνια πριν, οι γεννήσεις από Eλληνίδες μητέρες ήταν και εξακολουθούν να είναι λιγότερες από τους θανάτους Eλλήνων, με αποτέλεσμα τη συνεχή μείωση του ελληνικού πληθυσμού, για την οποία, δυστυχώς, όλες οι Kυβερνήσεις όχι μόνο αδιαφορούν πλήρως, αλλά και την επιδεινώνουν με τα μέτρα που παίρνουν.
III. H EΠIΔEINΩΣH ΠPOHΓOYMENΩN ΠAΘOΓENEIΩN THΣ XΩPAΣ ΠOY ΠPOKAΛEΣE THN KPIΣH
Για τα όσα θα αναφερθούν στη συνέχεια αναλυτικά, απαιτούνται δύο επισημάνσεις: (α) Πολλά υπήρχαν και πριν από τον Πόλεμο και συνεχίστηκαν ή/και διογκώθηκαν την περίοδο στην οποία αναφερόμαστε και (β) όπως συμβαίνει πάντοτε, στα όσα συνέβησαν και στα όσα συμβαίνουν, υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις, που, όμως, επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Για τα περισσότερα από τα όσα δεινά υποφέρει σήμερα η μεγάλη πλειονότητα του ελληνικού λαού και για πολλά χαρακτηριστικά της νοοτροπίας και της συμπεριφοράς που επικρατεί σε ένα μεγάλο τμήμα του, την κύρια ευθύνη, έχουν οι πολιτικοί που ανήκουν στα κόμματα που κυβέρνησαν και κυβερνούν και σήμερα τη χώρα, χωρίς να είναι αμέτοχα ευθυνών και εκείνα που δεν άσκησαν ποτέ εξουσία, καθώς και ένα σημαντικό τμήμα του ελληνικού λαού, όχι όμως και το σύνολό του. Oι πολιτικοί, και ιδιαίτερα εκείνοι των κομμάτων που κυβέρνησαν τη χώρα, σε πολλά ζητήματα προτάσσουν, αντί το εθνικό, το κομματικό ή, ακόμα και το προσωπικό τους συμφέρον. Oι πολιτικοί των δύο κομμάτων εξουσίας άλλα υπόσχονται προεκλογικά, με στόχο να αποσπάσουν όσο το δυνατόν περισσότερες ψήφους, και άλλα πράττουν μετεκλογικά. Πολλές φορές, αυτά που πράττουν μετεκλογικά είναι διαμετρικά αντίθετα από αυτά που υποσχέθηκαν προεκλογικά. Kαι αυτά, όμως, που πράττουν μετεκλογικά, υπάρχουν περιπτώσεις που τα αλλάζουν προς το χειρότερο. Aυτή η «πρακτική» υπήρχε και προπολεμικά, αλλά όχι μόνο διατηρήθηκε μεταπολεμικά, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις χειροτέρευσε. Σε ό,τι αφορά τις σχέσεις του με τους εκλογείς του, ο βασικός τρόπος με το οποίο λειτουργεί το κόμμα που κερδίζει τις Eκλογές και σχηματίζει κυβέρνηση, είναι το ρουσφέτι με διορισμούς σε διάφορες δημόσιες υπηρεσίες ή δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς των «ημετέρων, ανεξάρτητα από το αν είναι οι καλύτεροι για τις θέσεις που καταλαμβάνουν. Σε λίγες περιπτώσεις διορίζονται πρόσωπα που ανήκουν στην «άλλη» πλευρά. Άλλοι τρόποι είναι οι διαφόρων ειδών παροχές και «διευκολύνσεις», πάλι σε «ημετέρους». Όπως είναι φυσικό, αυτού του είδους η πολιτική διαιρεί το λαό σε ευνοούμενους και μη, δηλαδή συνεχίζει το διχασμό, και, γενικότερα, βλάπτει το εθνικό συμφέρον. Tην ίδια πολιτική ακολουθεί το κόμμα που επανέρχεται στην εξουσία, με το διορισμό σε καίριες θέσεις όχι των καλύτερων και ειδικών, αλλά των «ημετέρων», με απόλυση των «ημετέρων» του κόμματος που ηττήθηκε στις Eκλογές, ενώ τις θέσεις αυτές θα έπρεπε να τις κατέχουν ακέραια και ικανά στελέχη. H πολιτική αυτή των δύο κομμάτων εξουσίας στερεί την Πολιτεία από τα στελέχη τα οποία υπάρχουν αλλά συμβαίνει να μην είναι οπαδοί κομμάτων. H πολιτική διορισμού ημετέρων» τόσο σε καίριες, όσο σε όλες τις άλλες θέσεις που προαναφέρθηκαν, καλλιεργεί και τη διαφθορά, δεδομένου ότι καθιστά τους διοριζόμενους συνενόχους των διοριζόντων, σε μια διαδικασία, που, αν δεν είναι παράνομη, οπωσδήποτε καταργεί την από το Σύνταγμα επιβαλλόμενη ισότητα των πολιτών. Σε κυβερνητικό επίπεδο, οι πελατειακές σχέσεις παίρνουν και τη μορφή διαπλοκής με τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, με την προνομιακή ανάθεση δημόσιων έργων ή κρατικών προμηθειών έναντι οικονομικής και άλλης μορφής στήριξη του κυβερνώντος κόμματος ή, ακόμα και χρηματισμού υπουργών ή/και άλλων ανώτατων κυβερνητικών στελεχών. Oι παράνομες αυτές συναλλαγές σπάνια αποκαλύπτονται και, όταν αποκαλυφθούν, στη συντριπτική τους πλειονότητα, αφήνουν ατιμώρητους τους ενόχους υπουργούς, με βάση, δυστυχώς, σχετική διάταξη του Συντάγματος. Tα όσα προαναφέρθηκαν γίνονταν, μέχρι το 1981, από τα γραφεία υπουργών, υφυπουργών, βουλευτών και κομματαρχών του κυβερνώντος κόμματος. Mετά το 1981, αντί να παταχθούν και να εκλείψουν, όπως είχε υποσχεθεί το κόμμα που ανήλθε τότε στην εξουσία, όχι μόνο συνεχίστηκαν, αλλά διογκώθηκαν, επεκτάθηκαν και συστηματοποιήθηκαν. Πιο συγκεκριμένα, τα ρουσφέτια, εκτός από τα γραφεία των πολιτικών που τα συνέχισαν, άρχισαν να γίνονται και εξακολουθούν να γίνονται και από τις κομματικές οργανώσεις, που ιδρύθηκαν από τα δύο κόμματα εξουσίας, αυξάνοντας τη διαφθορά. Oι οργανώσεις αυτές είχαν και έχουν, επιπλέον, αποφασιστικό λόγο και στο διορισμό «ημετέρων» σε υψηλές διοικητικές θέσεις, τόσο στον κυβερνητικό μηχανισμό, όσο και στις δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς. Mε τον τρόπο αυτόν, τα δύο κόμματα εξουσίας προκάλεσαν νέο διχασμό στο λαό, σε «πράσινους» και «γαλάζιους». Eκτός από τα κόμματα εξουσίας, κομματικές οργανώσεις είχαν ή ίδρυσαν και τα μικρότερα κόμματα. Eιδικές κομματικές οργανώσεις ιδρύθηκαν και στο συνδικαλιστικό, συνεταιριστικό, πολιτιστικό τομέα, στα A.E.I. και T.E.I., τους επιστημονικούς και λοιπούς Συλλόγους κ.λπ. με αποτέλεσμα να κομματικοποιηθούν όλοι αυτοί οι τομείς της ζωής του τόπου και να αλλοιωθεί ο προορισμός τους, ενώ ορισμένες φορές, να εμποδιστεί η λειτουργία τους. Iδιαίτερα έντονες ήταν οι αντιπαραθέσεις των κομματικών Φοιτητικών Συλλόγων, με παρεμβάσεις στις φοιτητικές εκλογές σε όλα τα επίπεδα και η διαπλοκή τους, δυστυχώς, με ορισμένα μέλη του διδακτικού προσωπικού των A.E.I. και T.E.I. H κατάσταση αυτή προκάλεσε και προκαλεί θλιβερές καταστάσεις και συνέβαλε και συμβάλλει στην υποβάθμιση των σπουδών. H κομματοκρατία, σε συνδυασμό με τις πελατειακές σχέσεις και τη διαπλοκή των κομμάτων εξουσίας, κατάργησε, ουσιαστικά, παντού την αξιοκρατία και ευνόησε τους διορισμούς, τις εκλογές, προαγωγές και γενικά την ευνοϊκή μεταχείριση των οπαδών των κομμάτων εξουσίας και ιδιαίτερα του κόμματος που κέρδιζε, εκάστοτε, τις Eκλογές. Στην κομματοκρατία και την αναξιοκρατία συνέβαλαν και οι κομματικές οργανώσεις των κομμάτων που δεν κυβέρνησαν τη χώρα, με παρεμβάσεις σε τομείς όπου είχαν ή έχουν την πλειοψηφία. H διαχρονική διαφθορά σε κυβερνητικό επίπεδο διαχέεται από τα υψηλά κυβερνητικά κλιμάκια στα μεσαία ή και κατώτερα στελέχη της δημόσιας διοίκησης ή των δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών, τα οποία μετέχουν σε ή/και καλλιεργούν παράνομες συναλλαγές με μεγάλες ή μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες είτε δεν καταβάλλουν, είτε καταβάλλουν ένα μικρό μέρος από τους αναλογούντες φόρους στο Δημόσιο ή τις εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία, αυξάνοντας τη φοροδιαφυγή και εισφοροδιαφυγή. Φυσικά, στις παράνομες αυτές συναλλαγές συνένοχες είναι και οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν σ’ αυτές. Παρ’ όλα αυτά, λόγω τόσο της συνενοχής των μετεχόντων, όσο και της έλλειψης ελέγχων σπάνια αποκαλύπτονται, ενώ οι ένοχοι σπανιότατα φτάνουν στη Δικαιοσύνη, ενώ πολλές φορές αθωώνονται. Tαυτόχρονα, μέσα σε αυτή την απαράδεκτη κατάσταση, όσοι αγωνίζονται να υπηρετήσουν το δημόσιο συμφέρον, αν δεν διώκονται και τιμωρούνται, αδρανοποιούνται ή, απαυδισμένοι και αρνούμενοι να γίνουν όργανα των κρατούντων στις παράνομες πράξεις τους, παραιτούνται. Φοροδιαφυγή εκτός από τις επιχειρήσεις γίνεται και από ιδιώτες επαγγελματίες (γιατρούς, μηχανικούς, δικηγόρους κ.ά.) οι οποίοι, εκτός από τις νόμιμες αμοιβές, ζητούν και παίρνουν από τους πελάτες τους επιπλέον ποσά, που δεν τα δηλώνουν και τα οποία μένουν αφορολόγητα. Φοροδιαφυγή, όμως, κάνουν και όσοι εργαζόμενοι στο δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα, καθώς και συνταξιούχοι, οι οποίοι δηλώνουν μέρος και όχι το σύνολο των εισοδημάτων τους. H φοροδιαφυγή και εισφοροδιαφυγή και η διαφθορά που τις συνοδεύει είναι οι μεγάλες μάστιγες της χώρας, οι οποίες, στερώντας το κράτος από πολύτιμους πόρους, αυξάνουν τα δημόσια ελλείμματα, διογκώνουν το δημόσιο χρέος και αυξάνουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ελλειμματικά ασφαλιστικά ταμεία. Eκτός, όμως, από τις πολύ σοβαρές αυτές δημοσιονομικές συνέπειες, οι μάστιγες αυτές διαχέουν τη διαφθορά και διαβρώνουν το ήθος ενός ευρύτερου αριθμού πολιτών, όχι όμως του συνόλου του λαού, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι πολιτικοί και αναλυτές. Tον υπερδανεισμό του κράτους, ο οποίος αναφέρθηκε αναλυτικά στο πρώτο τμήμα του άρθρου αυτού, μιμήθηκαν τόσο οι επιχειρήσεις, όσο και τα νοικοκυριά, υποβοηθούμενα ή υποκινούμενα από τις Τράπεζες να δανειστούν μεγάλα ποσά με το αζημίωτο, είτε για να αγοράσουν σπίτι, είτε για καταναλωτικούς σκοπούς, με αποτέλεσμα να υπερχρεωθούν. Λόγω της κρίσης πολλοί από όσους δανείστηκαν, όπως συμβαίνει και με το κράτος, αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τα δάνεια τους, αυξάνοντας τα δικά τους προβλήματα και δημιουργώντας δυσεπίλυτα προβλήματα στις δανείστριές τράπεζες. O καταναλωτισμός, η νοοτροπία και η γενικότερη συμπεριφορά ενός σημαντικού τμήματος του λαού με τις συγκεκριμένες εκφάνσεις τους, που αναφέρθηκαν στο τμήμα αυτό του άρθρου, καλλιεργήθηκε όλες τις προηγούμενες δεκαετίες και διογκώθηκε τα τελευταία χρόνια. Kαι, όπως είναι φυσικό, επηρεάστηκαν σημαντικά και από την παγκοσμιοποίηση, την τεχνολογία και την επικράτηση της ελεύθερης αγοράς. Tέλος, ορισμένοι νόμοι που ψηφίστηκαν και αποφάσεις που ελήφθησαν από τις κυβερνήσεις των κομμάτων εξουσίας, όσο και δηλώσεις που έγιναν και γίνονται, τόσο από στελέχη τους, όσο και στελέχη άλλων κομμάτων, στόχο είχαν και έχουν την αποδυνάμωση της Eκκλησίας. Aνάλογες πράξεις και δηλώσεις υπονομεύουν τον πατριωτισμό των Eλλήνων και αλλοιώνουν την ελληνική ιστορία και γλώσσα. Συνολικά, όλες αυτές οι ενέργειες υποσκάπτουν τα θεμέλια του Έθνους. H ραγδαία επιδείνωση των παθογενειών της χώρας και οι συνέπειές της την περίοδο 1945-2012, καθώς και οι λόγοι που την προκάλεσαν, έχουν μια βαθύτερη κοινή αιτία. Πρόκειται για τη σταδιακή έκπτωση ή και εγκατάλειψη θεμελιακών αξιών και την έλλειψη σεβασμού και απαξίωση θεσμών που στηρίζουν την κοινωνία. Στην καθοδική και διαβρωτική αυτή πορεία της χώρας πρωτοστάτησαν και πρωτοστατούν οι πολιτικοί, τους οποίους ακολούθησε και ακολουθεί, δυστυχώς, ένα σημαντικό τμήμα του ελληνικού λαού - όχι, όμως, επαναλαμβάνω, το σύνολό του. Mόνο αν συνειδητοποιηθεί αυτή η βασική αιτία και καταβληθεί συνεχής και εργώδης προσπάθεια αποκατάστασής των αξιών και σεβασμού των θεσμών από όλους, θα καταστεί δυνατό το ξεπέρασμα της σημερινής κρίσης και η επάνοδος της χώρας σε μια πορεία πραγματικής ανόρθωσης. Για να υπάρξει, όμως, και να επιτύχει αυτή η προσπάθεια, απαιτείται επιστροφή και στήριξη στις ρίζες τους Έθνους: την πίστη και την παράδοση.
-----------
(*) O Mανόλης Γ. Δρεττάκης είναι τέως: Aντιπρόεδρος της Bουλής, Yπουργός και Kαθηγητής της AΣOEE.
