Αισθήσεις και πραγματικότητα ή μάλλον ανθρώπινες αισθήσεις και το αδιόρατο, ισότροπο και ομογενές Σύμπαν που μας περιβάλλει. Είναι άραγε άμεσο και αληθινό αυτό που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας; Υπάρχουν στην πραγματικότητα όλα αυτά που παρατηρούμε, αγγίζουμε, γευόμαστε και βλέπουμε; Μήπως όλα είναι μια εικονική πραγματικότητα; Μήπως όλα αυτά τα οποία αντιλαμβανόμαστε με τις ατελείς ανθρώπινες αισθήσεις μας αποτελούν, όπως λέμε σήμερα, ένα matrix, δηλαδή μια πλαστή εικόνα, την οποία δημιουργεί η ανθρώπινη φυσιολογία μέσω του εγκεφάλου και των αισθητηρίων οργάνων μας; Είναι γεγονός πλέον ότι οι νέες, πειραματικά επιβεβαιωμένες όμως, επιστημονικές απόψεις για την ύλη και τα παράγωγά της ανατρέπουν, ή πολλές φορές, ενισχύουν δόγματα τόσο επιστημονικά όσο θεολογικά και κοινωνικά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μας οδηγούν σε νέες πολιτισμικές προτεραιότητες τις οποίες θα πρέπει γνωρίσουμε και να ξέρουμε, αφού αυτές πια θα καθορίζουν και θα καθοδηγούν τη ζωή μας.
* * * * * * *
Ένα ερώτημα που βασανίζει τον άνθρωπο εδώ και πολλούς αιώνες είναι η φύση αυτού που ονομάζουμε πραγματικότητα. Είναι αληθινό και υπάρχον ότι αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας ή ένα matrix; δηλαδή μια πλαστή εικόνα που δημιουργεί ανθρώπινη φυσιολογία μέσω του εγκεφάλου και των αισθητηρίων οργάνων; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό καθορίζει ουσιαστικά τη σημασία των όρων: υλη, χρόνος και χώρος οι οποίοι χαρακτηρίζουν την ποιότητα και τις αξιακές προτεραιότητες ενός πολιτισμού. Στο θέμα αυτό είχαν πάρει θέση τόσο η φιλοσοφία όσο και η θεολογία.
Ο Δημόκριτος, δίδασκε ότι υπάρχουν δυο μορφές γνώσης. Μια γνήσια και η άλλη νόθα. Στην νόθα ανήκουν: η όραση, η ακοή, η οσμή, η γεύση και η αφή. Η άλλη μορφή γνώσης αποκτάται μέσω του νου και είναι γνήσια. Στο επίπεδο της θεολογίας ο ομότιμος καθηγητής της θεολογικής σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών Ηλίας Οικονόμου στο βιβλίο του ''Θεολογική οικολογία'' αναφέρει: Ο άκτιστος Θεός βουλήθηκε και η βούληση του υλοποιήθηκε σε αισθητή και μη αισθητή κτίση. Έτσι υπάρχουν οι εξής πραγματικότητες. Η πραγματικότητα του άκτιστου τριαδικού Θεού και η πραγματικότητα της κτίσεως ως αποτέλεσμα της θείας βουλήσεως, η οποία υποδιαιρείτε σε: 1ον μη αισθητή κτήση αθέατου μεγαλείου, 2ον σε αισθητή κτίση τεραστίας διαστάσεως, εκτάσεως, όγκου, ποικιλίας και δυνάμεως και τέλος 3ον σε μεικτή, από αισθητό και μη αισθητό στοιχείο κτίση. Αν αναφερθούμε ειδικότερα στον καταρρέοντα δυτικό πολιτισμό, τον οποίο όλοι βιώνουμε, αυτός έχει ως βασική αξία και στόχο την έννοια της ύλης. Η ύλη για τη σημερινή επιστημονική, κοινωνική και θεολογική δομή αποτελεί ένα αντικειμενικό γεγονός του οποίου την ύπαρξη κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει. Στο βωμό της θεοποιημένης ύλης και των παραγώγων της, οι δυτικές κοινωνίες θυσιάζουν το σύνολο των ανθρώπινων αξιών τους, όπως τη ελευθερία, τη δικαιοσύνη ακόμη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Όλα αυτά μέχρι χθες. Σήμερα, η σύγχρονη επιστήμη μέσω της αποδεικτικής πειραματικής διαδικασίας έχει καταλήξει σε εντελώς διαφορετικά συμπεράσματα για το τι είναι η ύλη και η παραγόμενη απ' αυτήν υλική πραγματικότητα. Για τη σύγχρονη επιστημονική σκέψη, η αισθητή πραγματικότητα σ' οποιοδήποτε επίπεδο αποτελεί ένα matrix, δηλαδή μια ψεύτικη εικόνα την οποία δημιουργεί η ανθρώπινη φυσιολογία μέσω των εγκεφαλικών διαδικασιών. Με τον τρόπο αυτό, γίνεται φανερή η ουτοπία της θεοποίησης της ύλης και της υπεροχής των υλικών αγαθών απέναντι των ανθρωπίνων αξιών. Η συνειδητοποίηση αυτής της μεγάλης αλήθειας οδηγεί σε κατάρρευση όλο το πολιτισμικό σύστημα σε κοινωνικό, οικονομικό, επιστημονικό και θεολογικό επίπεδο. Με τον τρόπο αυτό γεννιέται η ανάγκη συγκρότησης ενός νέου πολιτισμικού ρεύματος εναρμονισμένου όμως με τα νέα επιστημονικά δεδομένα περί ύλης.
Το ότι είναι όμως ψευδής η εικόνα του σύμπαντος, όπως την αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις και τα όργανα μέτρησης, μπορούμε να το αποδείξουμε και με την κλασική φυσική που έχουμε μάθει στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Ας αναφερθούμε αρχικά στο αισθητήριο όργανο της όρασης, το μάτι μας. Αυτόν τον ατελέστατο δέκτη ακτινοβολιών, ο οποίος υπόκειται σε τρεις περιορισμούς. Ο πρώτος περιορισμός είναι ότι δεν μπορεί να διακρίνει αντικείμενα τα οποία έχουν έκταση μικρότερη από κάποια ελάχιστη. Ο δεύτερος περιορισμός συνίσταται στο ότι δεν μπορεί να διακρίνει ως ανεξάρτητα δυο αντικείμενα τα οποία βρίσκονται πάρα πολύ κοντά το ένα στο άλλο, δηλαδή, όταν έχουν μεταξύ τους μια απόσταση μικρότερη από μια ελάχιστη. Η τρίτη αδυναμία είναι ότι το μάτι μας λειτουργεί σε μια πολύ μικρή και καθορισμένη φασματική περιοχή, του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Βλέπουμε πάρα πολύ καλά το πράσινο και το κίτρινο, δεν βλέπουμε όμως το υπεριώδες ούτε το υπέρυθρο. Αυτό σημαίνει ότι ένας ωκεανός ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας δεν γίνεται αντιληπτός από την όραση μας.
Το μάτι μας, δεν μπορεί να διακρίνει αντικείμενα τα οποία έχουν διάμετρο μικρότερη από μια ελάχιστη. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να δει τους κόκκους σκόνης, τα εκατομμύρια μόρια των πτητικών αρωματικών ενώσεων, όπως και τον τεράστιο αριθμό μικροσωματίων που βρίσκονται μεταξύ των αντικειμένων. Έτσι, έχουμε την αίσθηση του κενού μεταξύ όλων των αντικειμένων, ενώ στην πραγματικότητα ο χώρος γύρω μας είναι ασφυκτικά γεμάτος. Ένας απέραντος υλικός κόσμος τον οποίον δεν αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας απλώνεται παντού. Το πυκνό αυτό υλικό δεν μας χωρίζει αλλά μας ενώνει. Αν η όραση μας, δεν παρουσίαζε αυτή την αδυναμία, θα αντιλαμβανόμαστε ένα πυκνότατο ρευστό που μέσα του θα έπλεαν τα διάφορα αντικείμενα.
Το ότι η διακριτική ικανότητα του ματιού μας, είναι πάρα πολύ μικρή, σημαίνει ότι όταν δυο αντικείμενα είναι πάρα πολύ κοντά το ένα στο άλλο, δεν μπορεί το μάτι μας να τα δει σαν δυο και τα αντιλαμβάνεται σαν ένα. Αν μπορούσαμε να δούμε ανεξάρτητα τα σωμάτια ή τα αντικείμενα, όσο κοντά κι αν αυτά βρισκόταν, δε θα βλέπαμε μεμονωμένα και ξεχωριστά ένα τραπέζι, έναν άνθρωπο, ένα άλλο αντικείμενο. Θα μπορούσαμε να δούμε τα μόρια τους σαν ανεξάρτητα μεταξύ τους. Δεν θα βλέπαμε μόνο τα μόρια τους αλλά και τα άτομα των μορίων και ακόμα πάρα πέρα, θα βλέπαμε τα ηλεκτρόνια, τα πρωτόνια, τα νετρόνια αλλά και τα στοιχειώδη σωμάτια που απαρτίζουν αυτή την ενότητα. Επειδή όμως τα στοιχειώδη σωμάτια είναι ρεύματα ενέργειας θα βλέπαμε όλο το σύμπαν σαν ένα χυλό ενέργειας. Τίποτα δεν θα διακρινόταν από το άλλο γιατί τα στοιχειώδη σωμάτια που φτιάχνουν ένα τραπέζι, είναι ομοειδή με τα στοιχειώδη σωμάτια που φτιάχνουν όλα τα άλλα αντικείμενα. Όλο το σύμπαν θα ήταν ένας χυλός τεράστιας κοχλάζουσας ενέργειας και μέσα σ' αυτόν το χυλό, αυτό που σήμερα ονομάζουμε αντικείμενο, θα ήταν πιθανότατα ένας χώρος ελάχιστα πιο μεγάλης πυκνότητας, ενιαίος όμως.
Μετά απ' όλες αυτές τις νέες ιδέες της σύγχρονης φυσικής, το ερώτημα είναι: τι είναι στην πραγματικότητα αυτό που εμείς οι απλοί άνθρωποι, αντιλαμβανόμαστε σαν υλη; Ας δούμε τι αναφέρει ο Τσαρλς Μιούζες στο βιβλίο του "Συνείδηση και πραγματικότητα", πάνω σ' αυτό το θέμα. Ένα δέντρο, ένα τραπέζι, ένα σύννεφο, μια πέτρα. Όλα αυτά διαλύονται από την επιστήμη του 20ου αιώνα σε κάτι που συνίσταται από το ίδιο ακριβώς υλικό. Αυτό το κάτι, είναι ένα συνονθύλευμα στροβιλιζόμενων σωματιδίων, που υπακούουν στους νόμους της κβαντικής φυσικής. Όλα τα αντικείμενα του κόσμου είναι τρισδιάστατες εικόνες που σχηματίζονται με ηλεκτρομαγνητικό τρόπο. Αυτή είναι σήμερα η έννοια της ύλης στη σύγχρονη φυσική.
Σε επιστημονικό επίπεδο, μέσω των αισθήσεων μας δεχόμαστε απλά ηλεκτρομαγνητικά κύματα διαφορετικών συχνοτήτων, τα οποία όμως ο εγκέφαλος μας τα μετασχηματίζει και έτσι τα αντιλαμβανόμαστε σαν χρώματα. Ομοίως δεχόμαστε κύματα πίεσης άλλα τα συγκεκριμενοποιούμαι ως λέξεις. Προσλαμβάνουμε χημικές ενώσεις από τον αέρα και το νερό αλλά αισθανόμαστε οσμές και γεύσεις. Όλα αυτά τα χρώματα, οι ήχοι, οι οσμές, οι γεύσεις δεν υπάρχουν αφ’ εαυτά αλλά δημιουργούνται νοητικά στον εγκέφαλο μέσα από μια επεξεργασία. Άρα μπορούμε να πούμε ότι ένα αντικείμενο που πέφτει κάτω, δε δημιουργεί ήχο αλλά κύματα πίεσης. Ο ήχος δημιουργείται μόνον όταν τα κύματα πίεσης μετασχηματιστούν από έναν ζωντανό οργανισμό.
Το 1826, ο Γιοχάνες Μίλερ υποστήριξε ότι το κάθε είδος ανθρώπινης αίσθησης, είναι αποτέλεσμα των ιδιοτήτων κάποιας συγκεκριμένης νευρικής ίνας, η οποία μεταφέρει τα ερεθίσματα των αισθητηρίων οργάνων σε διαφορετικά καταληκτικά σημεία του εγκεφάλου. Με τον τρόπο αυτό για κάθε αίσθηση, έχουμε αρχικά το όργανο που λαμβάνει πληροφορίες από τον έξω κόσμο, μέσω κάποιων κύτταρων, που ονομάζονται αισθητικοί υποδοχείς. Το καθένα από αυτά τα κύτταρα, έχει ευαισθησία σε μια μόνο μορφή φυσικής ενέργειας. Σε μια δεύτερη φάση, τα ενεργειακά ερεθίσματα που μαζεύουν τα αισθητήρια όργανα μετασχηματίζονται σε ηλεκτροχημική ενέργεια. Η ενέργεια αυτή στη συνέχεια, μετατρέπεται σε ένα νευρικό ενεργειακό σήμα, που μέσω των νευρώνων μεταφέρεται στον εγκέφαλο. Έτσι οι πληροφορίες που μεταφέρονται στον εγκέφαλο, δεν καθορίζονται από τον τύπο του σήματος αλλά από τον δρόμο που θα ακολουθήσει το ηλεκτρικό σήμα, προκειμένου να φτάσει στον εγκέφαλο. Τελικά, ο εγκέφαλος είναι εκείνος, που θα αναλύσει και θα ερμηνεύσει τα σχεδία των εισερχόμενων ηλεκτρικών σημάτων και θα δημιουργήσει την αντίληψη. Μια άλλη ενδιαφέρουσα ιδιότητα, των διατεινόμενων μέσω των ανθρώπινων νευρώνων ενεργειακών σημάτων, είναι το ενεργειακό κατώφλι. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε άνθρωπο, αν το ενεργειακό ερέθισμα που προσλαμβάνει ένα αισθητήριο όργανο, δεν ξεπερνά ένα συγκεκριμένο ποσό ενέργειας, δεν μπορεί να δημιουργήσει ένα ενεργειακό σήμα και έτσι η ανθρώπινη φυσιολογία το αγνοεί ως μη υπάρχον.
Με βάση τα προηγούμενα, γίνεται κατανοητό ότι αυτό το οποίο αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας, το μάτι, το αυτί μας, η όσφρηση μας, δεν είναι η πραγματικότητα αλλά μια πλάνη των αισθήσεων μας. Η πραγματικότητα των αισθήσεων μας, αυτό το δημιούργημα το οποίο ονομάζουμε φύση ή κόσμο, δεν έχει καμιά υπόσταση για τη σύγχρονη φυσική. Το αντιλαμβανόμαστε έτσι, γιατί κατ' αυτόν τον τρόπο, έχουν δομηθεί οι αισθήσεις μας. Εάν είχαν δομηθεί διαφορετικά, θα είχαμε μια τελείως διαφορετική οπτική γωνία. Συνεπώς κυρίαρχο ρόλο παίζει το πώς έχει δομηθεί ο νους μας, το μυαλό μας, ο εγκέφαλος μας, για να καταλάβουμε το σύμπαν που μας περιβάλει.
Ας δούμε όμως μερικά παραδείγματα, τα οποία πιστοποιούν όλα τα προηγούμενα. Στις θερμές περιοχές, παρατηρείται ένα παράξενο φαινόμενο. Ο αντικατοπτρισμός. Το φαινόμενο αυτό, μας κάνει να βλέπουμε αντικείμενα που δεν υπάρχουν, θεωρώντας μάλιστα ότι βρίσκονται πολύ κοντά μας. Έτσι πολλοί ταξιδιώτες μέσα στην έρημο, κουρασμένοι, βλέπουν στο βάθος του ορίζοντα, μια όαση και νερά να κυλάνε. Τρέχουν να πιουν νερό και μόλις φτάνουν κοντά, αντιλαμβάνονται ότι η όαση που ήταν τόσο βέβαιοι ότι υπάρχει, ήταν μια ψευδαίσθηση της όρασης τους, που δημιουργήθηκε με βάση το φαινόμενο του αντικατοπτρισμού. Θα πρέπει να πούμε ότι υπάρχει μια σημαντική διάκριση μεταξύ οπτικής ψευδαίσθησης και οφθαλμαπάτης. Η οπτική ψευδαίσθηση, συντελείτε στον εξωτερικό κόσμο, ενώ η οφθαλμαπάτη συντελείτε μέσα στο μυαλό μας. Η πρώτη έχει να κάνει με τις φυσικές ιδιότητες του φωτός, ενώ η δεύτερη είναι μια κατασκευή του εγκεφάλου. Πολλοί άνθρωποι βλέπουν την οφθαλμαπάτη ως σφάλμα της αντίληψης μας. Αυτό όμως δεν ισχύει. Οι οφθαλμαπάτες, βασικά αντανακλούν τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος μας επεξεργάζεται τις πληροφορίες και κατασκευάζει την αίσθηση μας και τη πραγματικότητα. Η πραγματικότητα έτσι όπως την αντιλαμβανόμαστε σπάνια ταιριάζει με τον κόσμο εκεί έξω. Το μεγαλύτερο μέρος της αντίληψης μας, είναι απατηλό. Ο εγκέφαλος στην πραγματικότητα κατασκευάζει το μεγαλύτερο μέρος της οπτικής εμπειρίας μας. Ας δώσουμε και ένα δεύτερο παράδειγμα που έχει να κάνει με το φαινόμενο της όρασης. Οι ακτίνες, όπως έρχονται από τα φωτιζόμενα αντικείμενα φτάνουν στην κυρτή επιφάνεια του ματιού μας, περνάνε από την κόρη και εστιάζονται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Είναι γνωστό ότι εκεί τα αντικείμενα εμφανίζονται ανάποδα και ανάστροφα. Δηλαδή, το πάνω κάτω και το δεξιά αριστερά. Γεννιέται τώρα το ερώτημα, γιατί αφού τα πράγματα εμφανίζεται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα μας ανάστροφα, εμείς τα βλέπουμε ορθά; Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος μας έχει εκπαιδευτεί έτσι ώστε να βλέπει αυτά τα αντικείμενα όπως τα βλέπουμε. Δηλαδή το πάνω, πάνω και το κάτω, κάτω - το δεξιά, δεξιά και το αριστερά, αριστερά.
Ο Τζωρτζ Στράτον γνωστός αμερικανός ψυχολόγος, έκανε το εξής πείραμα: σφράγισε το ένα του μάτι καλά, ενώ στο άλλο του μάτι, προσάρμοσε ένα φακό, ο οποίος είχε την ιδιότητα να αντιστρέφει όλα τα αντικείμενα. Για μέρες ολόκληρες ο Στράτον έβλεπε όλα τα αντικείμενα αντεστραμμένα. Γρήγορα όμως ο εγκέφαλος προσαρμόστηκε στα καινούργια αυτά δεδομένα, και ενώ μέσω του φακού στην αρχή έβλεπε αντεστραμμένα τα αντικείμενα, με την προσαρμογή του εγκεφάλου του τα έβλεπε πάλι κανονικά, σα να μη φόραγε το φακό. Μετά από λίγες ημέρες ο Στράτον, αφαιρώντας αυτόν το φακό, με έκπληξη διαπίστωσε ότι έβλεπε τα πάντα γύρω του αντεστραμμένα. Μέχρις ότου με την πάροδο των ημερών ο εγκέφαλος του προσαρμόστηκε και πάλι στα καινούργια δεδομένα και άρχισε να βλέπει τα πράγματα κανονικά. Αυτό αποδεικνύει ότι το μάτι μας δεν βλέπει ακριβώς αυτό το οποίο συμβαίνει αλλά βλέπει αυτό που ο εγκέφαλος μας το διατάζει να βλέπει.
Ένα άλλο παράξενο φαινόμενο της αντίληψης, είναι το φαινόμενο της συναισθησίας. Ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, πειραματιστήκαν πάνω σε ανθρώπους, που πραγματικά παρουσίαζαν μια περίεργη ιδιομορφία. Ένα μεγάλο μέρος των οπτικών νευρώνων τους, αντί να καταλήγει στο οπτικό κέντρο του εγκεφάλου, είχε εγκατασταθεί στο ακουστικό κέντρο. Και αντιστρόφως ένα μεγάλο μέρος των ακουστικών νευρώνων, αντί να καταλήγουν στο ακουστικό κέντρο, βρισκόταν στο οπτικό κέντρο. Λόγο αυτής της ιδιομορφίας, οι άνθρωποι αυτοί άκουγαν τα χρώματα και έβλεπαν τους ήχους. Αυτό είναι το φαινόμενο της συναισθησίας, που κάποιοι άνθρωποι δεν το παρουσιάζουν μόνιμα, αλλά περιστασιακά. Έτσι γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι οι οποίοι παίρνουν LSD, για όσο διαρκεί η ενέργεια του σκευάσματος, παρουσιάζουν φαινόμενα συναισθησίας. Γι' αυτόν τον λόγο θέλουν να βιώνουν σκοτεινούς χώρους, με πολύ έντονη μουσική, την οποία αντιλαμβάνονται σαν μια πανδαισία χρωμάτων, που τους έλκει και τους κάνει να νιώθουν ότι βρίσκονται σε ένα κόσμο έξω από την πραγματικότητα.
Τα προηγούμενα οδηγούν την σύγχρονη επιστημονική σκέψη στο συμπέρασμα ότι η αισθητή πραγματικότητα, σε οποιοδήποτε επίπεδο, αποτελεί ένα matrix. Δηλαδή μια ψεύτικη εικόνα την οποία δημιουργεί η ανθρώπινη φυσιολογία μέσω των εγκεφαλικών διαδικασιών. Στην πραγματικότητα τα πάντα μέσα στο σύμπαν είναι ενιαία. Εκεί έξω στο συμπαντικό χώρο, δεν υπάρχει η έννοια της διαίρεσης, της ατομικότητας, του εγώ και του έχω. Όλα είναι ένα. Κάθε δράση σε κάποιο σημείο του χώρου, επηρεάζει το σύνολο του χώρου - αλλά και κάθε δράση, έχει σαν αποτέλεσμα μια ίση αντίδραση. Η επιστημονική αυτή αλήθεια, μπορεί να μπολιάσει το νέο δυτικό πολιτισμικό ρεύμα και ειδικότερα την κοινωνική τους συγκρότηση με νέες αξίες και πρακτικές.
Ο άνθρωπος ως ύλη αποτελεί και αυτός συστατικό της ενιαίας και αδιατάρακτης συμπαντικής πραγματικότητας. Η έννοια της ατομικότητας, του εγώ και του έχω, δεν αποτελούν παρά πλαστές εικόνες των ανθρώπινων αισθήσεων. Κάθε κακή δράση του ανθρώπου πάνω σε κάποιον άλλο άνθρωπο ή ακόμα πάνω στη φύση, έχει επίδραση στο σύνολο της δημιουργίας άρα και στον ίδιο τον άνθρωπο που την προκάλεσε. Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στη συνειδητοποίηση μιας μεγάλης κοινωνικής αλήθειας, που θα πρέπει να χαρακτηρίζει το νέο πολιτισμικό ρεύμα. Η αγάπη, η ελευθερία, η αλληλεγγύη, η ισότητα και η δικαιοσύνη δεν είναι πράξεις παραχώρησης προς τους άλλους ανθρώπους. Είναι μια επιβεβλημένη κοσμική ιδιότητα. Μια πράξη αυτοσυντήρησης που διασφαλίζει σε μας τους ίδιους, τα παιδιά και τα εγγόνια μας την αδιατάρακτη και ευτυχή ύπαρξη μας μέσα στη συμπαντική ενότητα.
