Το κύριο και καθολικό αποτέλεσμα του καταμερισμού της δουλειάς και της ατομικής ιδιοκτησίας στις ανθρώπινες σχέσεις, είναι ο διαχωρισμός των ανθρώπων μέσα στις κοινότητες κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η δουλειά μερικών να γίνεται το αναγκαίο μέσο που οι άλλοι πρέπει να υποτάξουν στους σκοπούς τους, ώστε να πετύχουν την παραγωγή των προϊόντων που επιθυμούν.
Έτσι, μπήκε στις ανθρώπινες σχέσεις μια ασυμμετρία που έφτιαξε ο ίδιος ο άνθρωπος, διαφορετική από τη φυσιολογική ασυμμετρία των σχέσεων ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες , στους δυνατούς και στους αδύνατους, στους γέρους και στους νέους, στους γονείς και τα παιδιά, κ.ο.κ.ε. Τούτη είναι η χαρακτηριστική ασυμμετρία της κυριαρχίας και εκμετάλλευσης.
Τούτο σημαίνει ότι οι άνθρωποι είναι τόσο διαιρημένοι και απομονωμένοι μεταξύ τους, ώστε για μερικούς από αυτούς, οι σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους να είναι σχέσεις απρόσωπες ως πράγμα ή αντικείμενο, που χρησιμοποιούνται σα μέσα για την επίτευξη σκοπών, χωρίς καμία αναφορά στην προσωπικότητά τους. Τούτο σημαίνει ότι αυτό που οι άνθρωποι μαθαίνουν να το θεωρούν αξία, δεν είναι η απόλαυση που προέρχεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, αλλά τα εξωτερικά αντικείμενα που μπορούν να καταφέρουν να ιδιοποιηθούν και για την απόκτηση των όποιων ανταγωνίζεται άλλους ανθρώπους και χρησιμοποιούν άλλους ανθρώπους.
Αυτή η απομόνωση έχει επιβληθεί πέρα από τις προσωπικές και φυσικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, σύμφωνα με τις οποίες, όλοι είναι για όλους, καταργώντας το εγώ ακόμη και το ψυχαναλυτικό υπέρ εγώ, απλά, διαφορετικά είναι μόνο διαφορές φύλου, ηλικίας, ικανότητας, χαρακτήρα κ.λ.π Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα ή οπωσδήποτε, οι συμφυείς προσωπικές τους ικανότητες που παίρνουν εξωτερική αντικειμενική υπόσταση όταν δουλεύουν, γίνονται ιδιοκτησία άλλων ατόμων, που θα αναλωθούν κατά τις διαταγές αυτών των άλλων – όπως συμβαίνει π.χ με τους δούλους, τους δουλοπάροικους, τους μισθοσυντήρητους.
Η εγκαθίδρυση της κατασκευασμένης από τον άνθρωπο ασυμμετρίας ή ανισότητας στις ανθρώπινες σχέσεις, σημαίνει την αποπροσωποποίηση τους. Οι άνισες ή ασύμμετρες σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους – αποτέλεσμα του καταμερισμού της δουλειάς και της ατομικής ιδιοκτησίας – είναι σχέσεις που ισχύουν ανάμεσά τους, όχι εξ αιτίας αυτών ή άλλων προσωπικών χαρακτηριστικών τους, αλλά από την κατοχή ή μη, τίτλων ιδιοκτησίας. Για αυτά, οι σχέσεις αυτές, δεν είναι προσωπικές σχέσεις, τις οποίες μπορεί κανείς κατά βούληση να προσαρμόσει, όπως συμβαίνει ανάμεσα σε πρόσωπα, ούτε είναι απλές φυσικές σχέσεις αλλά, αποπροσωποποιημένες ή απρόσωπες σχέσεις.
Το γεγονός ότι στο ελεγχόμενο σύστημα παραγωγής και ιδιοποίησης. ορισμένα άτομα χρησιμοποιούνται από άλλα σαν αντικείμενα, και ότι, αυτοί ή οι προσωπικές τους ικανότητες γίνονται ιδιοκτησία άλλων ατόμων, προγράφεται από το Μαρξ στα «Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα», σαν «αυτό-αλλοτρίωση», που σημαίνει ότι ένα ολόκληρο μέρος της προσωπικότητάς τους αλλοτριώθηκε, έγινε ιδιοκτησία άλλων.
Αυτή η αλλοτρίωση, έχει σαν αποτέλεσμα να αποπροσωποιεί γενικά τις ανθρώπινες σχέσεις, και όχι μόνο αυτές τις ειδικές σχέσεις που αλλοτριώνονται. Η ανθρώπινη συντροφικότητα αντικαθίσταται από σχέσεις που επιβάλλουν τη χρησιμοποίηση των ανθρώπων από άλλους ανθρώπους και την άποψη ότι ο σκοπός και το όφελος δεν έχουν σχέση με τους άλλους ανθρώπους, αλλά με τα αντικείμενα και την εκμετάλλευση των άλλων ανθρώπων για την απόκτηση αντικειμένων. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας συνάπτει με τους άλλους απρόσωπες σχέσεις, που εξαρτιούνται από την ιδιοκτησία. Φυσικά, όλοι οι άνθρωποι προσπαθούν και κατορθώνουν να συνάπτουν προσωπικές σχέσεις. Αλλά οι προσωπικές σχέσεις, διαμορφώνονται και χαρακτηρίζονται από απρόσωπες, π.χ Ένα δουλοκτήτη ή άρχοντας φεουδάρχης ή εργοδότης μπορεί παρά πολύ καλά να παραδεχτεί ότι οι δούλοι, ι δουλοπάροικοι, ή οι υπάλληλοι είναι άνθρωποι και κάνει τα πάντα για τους μεταχειρίζεται σύμφωνα με αυτή την αντίληψη του, και ακόμα, αυτοί μπορεί να το ανταποδίδουν με σεβασμό και αγάπη. Αλλά αυτό δεν μεταβάλλει κατά το ελάχιστο το απρόσωπο των σχέσεων.
Το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι για άλλους ανθρώπους αντικείμενα για χρήση, έχει θεμελιακά επηρεάσει τις σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα. Οι προσωπικές σεξουαλικές σχέσεις που βασίζονται στη φυσική διαφορά ανάμεσα στα φύλα, η ηδονή και η υποστήριξη που φυσιολογικά παρέχει το ένα (φύλο) στο άλλο, και η ανατροφή των παιδιών, έχουν γίνει άνισες, με την έννοια, ότι οι γυναίκες είναι υποταγμένες στους άντρες και χρησιμοποιούνται σαν αντικείμενα – μέσα για σεξουαλική χρήση, μέσα για παραγωγή παιδιών και ανάμεσα στις αριστοκρατικές τάξεις, σα μέσα για συμμαχίες κληρονομιών, και πολύ συχνά ως σκεύη και η ίδιας παραγωγής ηδονής. Έτσι, παράλληλα μα άλλες διαιρέσεις, δημιουργήθηκε και μια άλλη διαίρεση, που διαχώρισε ίσια στα δυο την ανθρώπινη φυλή, για να μεταβάλει τη φυσιολογική διαφορά των φύλων σε διαφορά θέσεων και να αποπροσωποποιήσει, κατά ένα μέρος ή και ολοκληρωτικά, τις προσωπικές σεξουαλικές σχέσεις.
Τέτοια αποτελέσματα αλλοτρίωσης στις ανθρώπινες σχέσεις, είναι τόσο καλά γνωστά από πείρα, ώστε είναι ολοφάνερα. Υπήρξαν για τόσο μακρύ διάστημα οικεία, ώστε να θεωρούνται πια απλά δεδομένα, έτσι που οι πιότεροι σκέφτονται πως εδώ δεν υπάρχει τίποτα το αξιοπαρατήρητο, ακόμα λιγότερο για θεραπεία, στις τέτοιες ανθρώπινες σχέσεις.
Η εγκαθίδρυση της ανισότητας, αλλοτρίωσης και αποπροσωποίησης στις ανθρώπινες σχέσεις, φέρνει στην ανθρώπινη κοινότητα ανταγωνισμού εντελώς διαφορετικούς από τους προσωπικούς ανταγωνισμούς – αντιθέσεις συμφερόντων μεταξύ ολόκληρων ομάδων ή τάξεων, που αναφαίνονται όχι εξ αιτίας προσωπικών διαφωνιών ή φιλονικιών, αλλά εξ αιτίας διαφορών στις μέθοδες για την απόκτηση και συσσώρευση περιούσιας. Αυτοί οι ανταγωνισμοί είναι απόλυτα απρόσωποι και μπορεί να βρίσκονται πέρα από τις προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειες των ανθρώπων αλλά, θέλοντας μη θέλοντας, οι άνθρωποι είναι πεισμένη στα γρανάζια αυτών των ανταγωνισμών. Η ιστορία όλων των κοινοτήτων είναι έτσι καθώς αναφέρεται στην λενινιστική «ιστορία των τάξεων».
Και επειδή οι άνθρωποι είναι για άλλους ανθρώπους αντικείμενα για χρήση τους, έχουμε σαν αποτέλεσμα τους κατακτητικούς πολέμους και, στην άλλη πλευρά, τους απελευθερωτικούς πολέμους, με όλες τις καταστροφές, τις σκληρότητες και τα βάσανα που φέρνουν. Η κοινωνική βία αι σκληρότητα που για τόσο μακρύ διάστημα χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, δεν είναι το αποτέλεσμα της επιθετικότητας των ανθρώπων (σαν βιολογικό όν) – υπάρχει, βέβαια, μια τέτοια επιθετικότητα και οξύνεται στην ταξική πάλη και στους πολέμους – αλλά το αποτέλεσμα των σχέσεων ιδιοκτησίας στις οποίες μπήκαν οι άνθρωποι κατά την ανάπτυξη της κοινωνικής παραγωγής.
Ταυτόχρονα , οι διαιρέσεις μέσα στην κοινωνία οδηγούν σε πόλωση και στον ένα πόλο συγκεντρώνεται ο μόχθος και στον άλλο οι ανταμοιβές. Έτσι, για τις μάζες των παραγωγών ( και αρχικά πρόκειται για τους γεωργούς) δεν υπάρχει παρά ένας ατελείωτος μόχθος που γεμίζει τη ζωή τους ολόκληρη, με αντάλλαγμα γι΄ αυτό μονάχα την επιβίωση τους, την αμάθεια, τη ρυπαρότητα, χωρίς καμία ευκαιρία για να απολαύσουν τα αγαθά της επιστήμης και της τέχνης, ενώ η ανταμοιβή του μόχθου τους σε ανέσεις, πολυτέλεια , εκπαίδευση και κουλτούρα, πηγαίνει στον αντίθετο πόλο της κοινωνίας, στην άρχουσα τάξη και στους προνομιούχους. Όμοια, οι μάζες έχουν τη δυνατότητα να ασκούν μόνον χειρωνακτικές εργασίες, ενώ οι πνευματικές και καλλιτεχνικές δημιουργίες μονοπωλούνται από ολίγους προνομιούχους, που εξαρτιούνται, πατρονάρονται ή χρησιμοποιούνται από την άρχουσα τάξη. Και όμοια, τα δώρα του πολιτισμού είναι συγκεντρωμένα στις πολιτείες, ενώ οι αγροτικές περιοχές παραμένουν στην οπισθοδρόμηση. Με κάθε τεχνική πρόοδο που πετυχαίνεται, η πόλωση γίνεται όλο και εντονότερη. Μεγαλύτερος γίνεται ο όγκος του πλούτου, μεγαλύτερη γίνεται και η ανισότητα ανάμεσα στον πλούτο των ολίγων και τη φτώχεια των πολλών.
Το αποκορύφωμα της αλλοτρίωσης και της αποπροσωποίησης των ανθρωπίνων σχέσεων, είναι ότι οι άνθρωποι στην κοινωνική δραστηριότητά τους υπόκεινται σε δυνάμεις που δρουν πάνω και πέρα από τη θέλησή τους – που οι ίδιοι άθελά τους δημιούργησαν, αλλά που δεν ελέγχουν. Έτσι οι ίδιες οι ανθρώπινες σχέσεις αντιμάχονται τους ανθρώπους σαν μια εχθρική δύναμη, επηρεάζουν τη δράση τους και τα αποτελέσματα της δράσης τους και προσδιορίζουν τις σχέσεις τις οποίες τα άτομα μπορούν ενσυνείδητα να συνάψουν μεταξύ τους. Έτσι, διαφορετικά από την παραγωγή στην οποία οι άνθρωποι παράγουν εκείνο που θέτουν σα σκοπό τους, η ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων πορεύεται σε κατευθύνσεις ανεξάρτητα και συχνά εντελώς αντίθετα από τις προθέσεις των ανθρώπων, όμοια με την πορεία των φυσικών φαινομένων που οι νόμοι τους είναι ανεξάρτητοι από τη θέληση των ανθρώπων.
Κατά μια άλλη έννοια «αλλοτρίωσης» οι άνθρωποι έχουν ομαδικά αλλοτριώσει τις κοινωνικές του σχέσεις, και όχι μόνο αυτό, αλλά έχουν αποξενωθεί και από τα παραγωγικά τους μέσα, τα προϊόντα τους και τους θεσμούς τους, έτσι, που αντί αυτά να είναι κάτω από τον ομαδικό έλεγχο των ανθρώπων, υποταγμένοι στους ανθρώπινους σκοπούς, η ζωή των ανθρώπων – αντίθετα – είναι υποταγμένη σ’ αυτά. Οι άνθρωποι ή παραδέχονται παθητικά ή παλεύουν να απελευθερωθούν από τα ίδια τους τα αποξενωμένα από αυτούς δημιουργήματα. Έτσι, αναπτύσσοντας τα παραγωγικά μέσα, οι άνθρωποι σαν άτομα, βρέθηκαν υποταγμένοι σε αυτά, έτσι που ο χωρικός είναι δεμένος με τη γη και τα ζώα, και ο βιομηχανικός εργάτης με τη μηχανή.
Τα παραγωγικά μέσα δεν είναι υπηρέτες του ανθρώπου, αλλά εκείνος έγινε υπηρέτες τους. Από τότε που τα προϊόντα άρχισαν να παράγονται όχι για χρήση των παραγωγών, αλλά για ανταλλαγή και ιδιοποίηση από άλλους, οι άνθρωποι χάσανε τον ομαδικό έλεγχο πάνω σε αυτά, και, αντίστροφα, πέσανε κάτω από τον έλεγχο των δικών τους προϊόντων, που ασκείται μέσα από την απρόσωπη δύναμη του χρήματος. Στη διαιρημένη ανθρώπινη κοινωνία, όπως την περιγράφει ο Γκαλμπραίθ στο βιβλίο του «Η κοινωνία της Αφθονίας», οι θεσμοί είναι μονταρισμένοι για να στηρίζουν την κοινωνική τάξη και να διευθύνουν τη δημόσια πολιτική, και τότε οι άνθρωποι υποτάσσονται στο κράτος, η στην οικονομική ελίτ. Τα συμφέροντα του κράτους γεννιούνται, απαιτούντος υπηρεσίες και θυσίες από τους πολίτες κατά προτεραιότητα σε σχέσης με τα ατομικά τους συμφέροντα. Όταν τα ατομικά συμφέροντα είναι πάνω από τα συμφέροντα του συνόλου, όταν το εγώ κυριαρχεί του εμείς τότε η προσωπικότητα χάνεται μέσα στο πλήθος και καταστρέφεται η κοινωνική συνοχή, χάνεται το μέλλον της ανθρωπότητα, ο πολιτισμός και βασικά η παιδεία.
Χρήστος Χαλαζίας
