Από πολλές πλευρές έχει αμφισβητηθεί η αξία της φιλοσοφίας ως ιδιαίτερης διανοητικής δραστηριότητας. Πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι οι φιλόσοφοι κάνουν μια κατά βάθος άχρηστη δουλειά, εφόσον ασχολούνται με ερωτήματα που δεν απασχολούν κανέναν και αναλύουν έννοιες που στην πραγματικότητα είναι αυτονόητες. Δεν είναι τυχαίο ότι πολύ συχνά οι φιλόσοφοι παρουσιάζονται ως κωμικές φιγούρες, ως άνθρωποι που δεν μπορούν να ζήσουν κανονικά και ασχολούνται με ερωτήματα που μόνο αυτούς απασχολούν.
Από την άλλη όμως, πολύ συχνά οι φιλόσοφοι έχουν αντιμετωπιστεί όχι ως άχρηστοι, αλλά ως επικίνδυνοι για την καθεστηκυία τάξη, ακριβώς επειδή με την κριτική τους υπονόμευαν παραδεδομένες αξίες και έδειχναν πόσο άδικες και ανελεύθερες ήταν διάφορες μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Έτσι:
■ O Αναξαγόρας θα διωχθεί για αθεΐα.
■ O Σωκράτης θα φυλακιστεί και θα θανατωθεί επειδή εισήγαγε «καινά δαιμόνια».
■ O Πλάτωνας θα φυλακιστεί στη Σικελία.
■ O Μπρούνο θα καεί στην πυρά ως αιρετικός.
■ O Σπινόζα θα αφοριστεί.
■ O Καντ θα αντιμετωπίσει τη λογοκρισία και τις απαγορεύσεις.
■ O Μαρξ θα διωχθεί ως επικίνδυνος επαναστάτης.
■ O Ράσελ θα φυλακιστεί λόγω της αντιπολεμικής στάσης του.
■ O Σωκράτης θα φυλακιστεί και θα θανατωθεί επειδή εισήγαγε «καινά δαιμόνια».
■ O Πλάτωνας θα φυλακιστεί στη Σικελία.
■ O Μπρούνο θα καεί στην πυρά ως αιρετικός.
■ O Σπινόζα θα αφοριστεί.
■ O Καντ θα αντιμετωπίσει τη λογοκρισία και τις απαγορεύσεις.
■ O Μαρξ θα διωχθεί ως επικίνδυνος επαναστάτης.
■ O Ράσελ θα φυλακιστεί λόγω της αντιπολεμικής στάσης του.
Όμως, εάν οι φιλόσοφοι αντιμετωπίζονται ως επικίνδυνοι από τις διάφορες εξουσίες, αυτό σημαίνει ότι η φιλοσοφία είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να έχει αποτελέσματα. Μπορεί να ασκεί κριτική, να εντοπίζει ανεπάρκειες και προβλήματα στην κοινωνική ζωή, να παίρνει θέση σε μεγάλα ερωτήματα, να ανοίγει νέους δρόμους για το πώς μπορούμε να στοχαζόμαστε τη ζωή μας. Μπορεί να αποτελεί κριτικό εργαλείο στη συλλογική προσπάθεια για έναν καλύτερο κόσμο. Τελικά, μάλλον οι φιλόσοφοι δεν είναι και τόσο «άχρηστοι».
H χρησιμότητα της φιλοσοφίας. - H φιλοσοφία μπορεί να μας βοηθήσει:
- Να αποφύγουμε εννοιολογικές συγχύσεις.
- Να ανιχνεύσουμε δυνατές απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα της ύπαρξης μας – έστω κι αν δεν μπορούμε να ορίσουμε την ορθή απάντηση.
- Να συνειδητοποιήσουμε τα όρια της γνώσης μας.
- Να διαμορφώσουμε συνολικές αντιλήψεις για τον άνθρωπο και τον κόσμο.
- Επιπλέον, η φιλοσοφία μάς προσφέρει τη χαρά της διανοητικής έρευνας και την ευκαιρία να βγούμε από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και να δούμε τα πράγματα από απόσταση.
- H φιλοσοφία έχει και πρακτική χρησιμότητα, καθώς συμβάλλει στην ατομική προκοπή και την κοινωνική πρόοδο:
- H άσκηση στην επιχειρηματολογία βοηθά την κριτική ικανότητα, προστατεύει από λογικά σφάλματα και απαλλάσσει από προκαταλήψεις.
- O φιλοσοφικός στοχασμός διευρύνει τον διανοητικό μας ορίζοντα και ανοίγει νέες θεωρητικές δυνατότητες.
- H φιλοσοφική ανάλυση των εννοιών και τα νοητικά πειράματα βοήθησαν τους επιστήμονες να διατυπώσουν νέες επιστημονικές θεωρίες.
- Οι φιλόσοφοι επεξεργάστηκαν πρώτοι θεωρίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δικαιοσύνη και την κοινωνική χειραφέτηση.
- O φιλοσοφικός τρόπος στοχασμού μπορεί να μας βοηθήσει και στην προσωπική μας ζωή. Μπορεί, για παράδειγμα, να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους βαθύτερους λόγους για τους οποίους πρέπει να διεκδικούμε την προσωπική μας αυτονομία ως ελεύθεροι πολίτες και αντίστοιχα να σεβόμαστε την αυτονομία των άλλων.
- Μπορεί να μας βοηθήσει επίσης να σκεφτούμε με τρόπο συστηματικό και ορθολογικό κάθε σοβαρό πρόβλημα που μπορεί να προκύψει στη ζωή μας.
