Προσωκρατική φιλοσοφία

Η προσωκρατική φιλοσοφία γεννήθηκε στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. στις Ελληνικές πόλεις της Ιωνίας. Η ίδρυση της Ιωνικής σχολής της Μιλήτου αποτελεί το οριακό σηµείο  έναρξης της προσωκρατικής σκέψης και ουσιαστικά της πρώτης φιλοσοφικής σκέψης στον αρχαίο Ελληνικό κόσµο.

Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι είναι οι πρώτοι φιλόσοφοι.

Οι Έλληνες παντρεύουν µέσα τους την αρχαία Ελληνική µυθολογία µε την έλλογη σκέψη και αναζητούν στη φύση όλες εκείνες τις δυνάµεις που την απαρτίζουν. Οι φυσικοί προσωκρατικοί φιλόσοφοι ασχολούνται εξ ολοκλήρου µε την πρωταρχική αιτία του κόσµου και µε τις δυνάµεις εκείνες που στηρίζουν την πλάση και τον ίδιο τον άνθρωπο.

Θεωρούνται οι πρώτοι που διατύπωσαν συγκεκριμένες φιλοσοφικές θεωρίες, εγκαταλείποντας την αυθεντία της παράδοσης. Τα ερωτήματα που θέτουν αφορούν κυρίως στην Κοσμογονία, ως απάντηση στο ερώτημα για τη γένεση του κόσμου, την Κοσμολογία, ως απάντηση στο ερώτημα για την υφή και τη λειτουργία του κόσμου και την Γνωσιολογία, ως απάντηση στο ερώτημα ποιες είναι οι δυνατότητες και τα όρια της ανθρώπινης σκέψης

Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι έδρασαν στην Μικρά Ασία, τη Θράκη, τη Σικελία και την Κάτω Ιταλία. Η Μίλητος γέννησε τους Θαλή, Αναξίµανδρο, Αναξιµένη, η Έφεσος τον Ηράκλειτο, η Σάµος τον Πυθαγόρα και Μέλισσο, τα Άβδηρα τον Δηµόκριτο, η Σικελία τον Εµπεδοκλή, η Ελέα τους Παρµενίδη και Ζήνωνα.

Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι άπλωσαν,µε την σκέψη τους, τα φτερά του πολιτισµού και της φιλοσοφίας. Όλες οι έννοιες και οι επιστήµες, που µέχρι και σήµερα αναπτύσσονται αλµατωδώς, είναι πνευµατικά τέκνα αυτών των φιλόσοφων. Η έννοια της ύλης, η έννοια του απείρου, η έννοια της δύναµης, του αριθµού, της κίνησης, του Είναι, του γίγνεσθαι, του Οντος, του Ατόµου, του χωροχρόνου, είναι δηµιουργήµατα αυτής της φιλοσοφικής σκέψης.

Οι κυριότεροι προσωκρατικοί φιλόσοφοι

Μιλήσιοι	Πυθαγόρειοι	Ελεάτες	Ανεξάρτητοι Φυσιολόγοι	Ατοµικοί
Θαλής ο Μιλήσιος Ύδωρ	Πυθαγόρας ο Σάµιος Αριθµός	Παρµενίδης ο Ελεάτης Ον	Ηράκλειτος ο Εφέσιος Πυρ και Λόγος	Δηµόκριτος ’Ατοµον
Αναξίµανδρος ο Μιλήσιος Απειρον	Φιλόλαος	Ζήνων ο Ελεάτης Χωροχρόνος	Εµπεδοκλής ο Ακραγαντινός Φιλότης, Νείκος, Πρωταρχικά Στοιχεία	Λεύκιππος ’Ατοµον
Αναξιµένης ο Μιλήσιος Αήρ	Αλκµαίων ο  Κροτωνιάτης Πόροι Εγκεφάλου, Αντίθετες Δυνάµεις Αρχύτας	Μέλισσος ο Σάµιος	Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος Μονοθεϊσµός Αναξαγόρας ο Κλαζοµένιος Νους, Σπέρµατα	Ανάξαρχος Μητρόδωρος ο Χίος
	Έκφαντος Ικέτας		Διογένης ο Απολλωνιάτης

Ποιά ερωτήματα έθεσαν οι Προσωκρατικοί;

Οι Προσωκρατικοί ασχολήθηκαν με ερωτήματα κοσμολογικά αναζητώντας στη φύση τις δυνάμεις που την απαρτίζουν και επιδιώκοντας να βρουν την πρωταρχική αιτία, ουσία ή αρχή του κόσμου αλλά και τη δομή ή μορφή του κόσμου. Προσπάθησαν επίσης να εξηγήσουν λογικά την ουσία και τη δομή του κόσμου. Μολονότι στηρίχθηκαν σε παλαιότερους ποιητές και στοχαστές, όπως ο Όμηρος και ο Ησίοδος, αλλά και στις παλαιές κοσμολογίες και κοσμογονίες, είδαν τον κόσμο ως μια ολότητα, που αποτελείται από αισθητά και μεταξύ τους διακριτά πράγματα, και απορρέει από μια πρώτη αρχή ή από σύνολο αρχών.

Οι εξηγήσεις τους για τον κόσμο στηρίχθηκαν στην παρατήρηση και σε λογικές μεθόδους, όπως η αναγωγή, η επαγωγή και η αναλογία. Συνέβαλαν στη διερεύνηση της φύσης και στην κατανόηση του κόσμου και πολλά από τα ερωτήματα που έθεσαν απασχολούν και στις μέρες μας επιστήμονες, φιλοσόφους, καλλιτέχνες.

Ασχολήθηκαν επίσης με προβλήματα της γνώσης, της κοινωνίας, της ηθικής και της πολιτικής. Παρομοίασαν τη δομή της φύσης με τη δομή της κοινωνίας τους αλλά και με την πολιτική οργάνωση της. Οι έννοιες της αρετής, της φρόνησης, της σοφίας, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας και του νόμου τους απασχόλησαν εξίσου με τις έννοιες της ύλης, του απείρου, της δύναμης, του αριθμού, της κίνησης και της μεταβολής, του Γίγνεσθαι (της αέναης ροής και μεταβολής των πάντων) και του Είναι, που νοείται ως ακίνητο και αιώνιο.

Οι Προσωκρατικοί ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για τον άνθρωπο και υποστήριξαν την αξία των ηθικών αρετών. Καθιέρωσαν τον τύπο του σκεπτόμενου και σώφρονος ανθρώπου. H φιλοσοφία τους θεωρείται όμως κοσμοκεντρική και μόνο με τον Σωκράτη, τους Σοφιστές και τους μετέπειτα φιλοσόφους γίνεται ανθρωποκεντρική.

Η φιλοσοφική διαμάχη μεταξύ των προσωκρατικών

Η σύγχρονη άποψη για τους προσωκρατικούς λέει ότι η ιστορία της προσωκρατικής φιλοσοφίας, όπως τη διασώζουν οι πηγές, είναι μια διαλεκτική, φιλοσοφική διαμάχη. Mία φιλοσοφική διαμάχη μεταξύ των θεωρητικών της ενότητας (Ελεάτες) και των θεωρητικών της πολλαπλότητας του σύμπαντος (Ίωνες, Πυθαγόρειοι, Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Ατομικοί).

Συνοπτικά, η προσωκρατική φιλοσοφική διαμάχη έχει ως εξής. Πρώτος ο μονιστής Παρμενίδης χρησιμοποίησε τα πυθαγόρεια σημεία, για να ασκήσει κριτική στην ιωνική, πυθαγόρεια και ηρακλείτεια υλική μονάδα. Έπειτα, οι μαθητές του Παρμενίδη Ζήνων και Μέλισσος χρησιμοποίησαν την υλική μονάδα των συγχρόνων τους πλουραλιστών Εμπεδοκλή και Αναξαγόρα, για να δείξουν ότι, αφού είναι απείρως διαιρετή, δεν ικανοποιεί την ελεατική λογική.

Τέλος, οι πλουραλιστές Ατομικοί, αφού, κατά τον Αριστοτέλη ενέδωσαν στην ελεατική λογική και χρησιμοποίησαν “ατομικά μεγέθη” (Φυσ. Α 3, 187a1-3), τελικώς επιχείρησαν να ανασκευάσουν την ελεατική θεωρία. Αυτή είναι η επικρατέστερη ερμηνεία όσον αφορά την εξέλιξη των προσωκρατικών φιλοσοφικών συστημάτων.

Ο Σωκράτης και οι προσωκρατικοί

Ο Σωκράτης µεγάλωσε µέσα στο πνεύµα των προσωκρατικών φιλοσόφων και αξιοποίησε τις γνώσεις και την σοφία τους. Η παιδεία του στηρίχτηκε στην προσωκρατική φιλοσοφία και η µορφή του άλλαξε τον κόσµο. Ο Σωκράτης έδωσε για πρώτη φορά στη φιλοσοφία ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Η έλλειψη αυτή του στοιχείου, από την ως τότε φιλοσοφική σκέψη, είναι ο κύριος λόγος που δόθηκε στους προηγούµενους από αυτόν φιλοσόφους ο τίτλος προσωκρατικοί.

Η ηθική φιλοσοφία του Σωκράτη στέλνει το φως της φιλοσοφίας ακόµα πιο µακριά στον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Πλωτίνο. Η έκταση της προσωκρατικής φιλοσοφίας είναι µικρή αλλά η επιρροή που προκάλεσε σε όλο τον µετέπειτα Ελληνικό και δυτικό πολιτισµό κολοσσιαία. 

Το άλµα, από τον θρησκευτικό φόβο στο ελεύθερο και καθαρό πνεύµα, είναι το σηµαντικότερο στην ιστορία της επιστήµης και δεν έχει προηγούµενο σε κανένα άλλο πολιτισµό.

Σε ολόκληρη την ιστορία, τίποτε δεν είναι πιο εκπληκτικό ή τόσο δύσκολο να περιγραφεί όσο η αιφνίδια άνοδος του πολιτισµού στη Ελλάδα. Πολλά απ’ όσα δηµιουργούν τον πολιτισµό υπήρχαν ήδη επί χιλιάδες χρόνια στην Αίγυπτο και στη Μεσσοποταµία, και είχαν απλωθεί από εκεί στις γειτονικές χώρες. Αλλά ορισµένα στοιχεία έλειπαν, ωσότου τα προµήθευσαν οι Έλληνες.     Το τι απετέλεσαν στην τέχνη και τη λογοτεχνία είναι  γνωστό στον καθένα, αλλά ό,τι έχουν πραγµατοποιήσει στον καθαρά διανοητικό τοµέα είναι ακόµη εξαιρετικότερο. (Bertrand Russel, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας)

|Ο σηµερινός άνθρωπος είναι εξοικειωµένος µε την επιστηµονική σκέψη. Την εποχή όµως εκείνη η τοµή αυτή που γεννά την φιλοσοφία από τη µυθολογία και την ποίηση είναι πολύ δύσκολη και αντιµετωπίζεται από τους µελετητές µε θαυµασµό.

via