Σήμερα διαπιστώνουμε ότι οι πανανθρώπινες αξίες που με τόσο κόπο και αίμα κατέκτησαν οι λαοί της Γης δια μέσου των αιώνων, έχουν αποδυναμωθεί εξαιτίας της ανάδειξης του χρήματος ως πρώτης αξίας. Έχουμε φθάσει σε σημείο θεοποίησης του χρήματος και των υλικών αγαθών. Η ανάγκη αναστήλωσης και ενίσχυσης του ρόλου των πανανθρώπινων αξιών στη ζωή μας, στον πλανήτη ολόκληρο, είναι επιτακτική. Χωρίς τις αξίες αυτές δεν μένει παρά ο κατήφορος και η καταστροφή. Το μεγάλο ανάχωμα που συγκρατούσε, συγκρατεί και θα συγκρατεί την ανθρωπότητα σ’ ένα δρόμο με πνευματικές αξίες, με ιδανικά και πολιτισμό, είναι η αγάπη μας και η προσήλωσή μας στις πανανθρώπινες αξίες: Την ειρήνη, τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την αξιοκρατία, την εντιμότητα, την αρετή. Το ανάχωμα αυτό έχει αποδυναμωθεί πολύ και συνεχίζει ν’ αποδυναμώνεται. Ζούμε υπό το καθεστώς κατάρρευσης των πανανθρώπινων αξιών.
Στις μέρες μας έχουμε ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα, το γνωστό σε όλους μας πρόβλημα των ανθρώπινων προτύπων. Οι πιο πολλοί έχουν τη γνώμη ότι σήμερα δεν υπάρχουν πρότυπα και ότι τα νέα που έχουν εμφανισθεί σπρώχνουν τους νέους στα επουσιώδη και στα εφήμερα και όχι στα ουσιαστικά και τα αναλλοίωτα. Αυτή η διαπίστωση είναι σωστή και έχει ως επακόλουθο την επικράτηση των υλικών αγαθών. Μόνο όταν αντιστρέψουμε την κατάσταση υπέρ των πνευματικών αγαθών, τότε μπορούμε να έχουμε λαμπρά ιδανικά για τους νέους μας. Για να φθάσουμε όμως εκεί, θα πρέπει όσους έχουν την τόλμη να ταυτίζονται, με λόγια και με έργα, με τις πανανθρώπινες αξίες, να τους στηρίζουμε και να τους προβάλλουμε ως τα μόνα πραγματικά πρότυπα για τους νέους, αλλά και για όλους μας.
Ο άνθρωπος θέλει μια ζωή με νόημα και ποιότητα και το νόημα και η ποιότητα έρχεται μόνο μέσα από τις πανανθρώπινες αξίες και από τον πολιτισμό. Δεν αποτελεί αξία το ότι έχεις μια βίλα με πισίνα και τρως από το πρωί μέχρι το βράδι. Αποτελεί αξία να είσαι τίμιος, ενάρετος, ηθικός, φιλεύσπλαχνος, φιλότεχνος, φιλόσοφος. Μην αφήνουμε τα υλικά αγαθά να μας παρασύρουν, γιατί έτσι απομακρυνόμαστε από τα πνευματικά. Μην αφήνουμε τον εαυτό μας να γίνεται ανθρωπάκι και τροφή στο αδυσώπητο τέρας των υλικών αγαθών. Κανένας μας δε γεννήθηκε για να γίνει ένα τέτοιο ανθρωπάκι. Όλοι μας μπορούμε να συστρατευτούμε με τα πνευματικά αγαθά, όπου ο καθένας μας, αλλά και η ανθρωπότητα ολόκληρη, θ’ αποκτήσει το μπόι που της ταιριάζει.
Η σημερινή εικόνα της χώρας μας, αλλά και του πλανήτη ολόκληρου, παρουσιάζει μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα ευτελισμού και σήψης. Αυτό το συναντάς σε κάθε χώρο δουλειάς, σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Παντού υπάρχουν οι πολλοί (το 90%), που ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτούλη τους και το εύκολο κέρδος, καταστρατηγώντας και ποδοπατώντας αξίες και ιδανικά. Υπάρχουν όμως παντού και οι ολίγοι (το 10%), που, σε πείσμα της περιρρέουσας αυτής ατμόσφαιρας, στέκονται όρθιοι και δίνουν τη μάχη για έναν καλύτερο και ανώτερο τρόπο ζωής.
Εδώ ταιριάζει να θυμηθούμε τα λόγια του σοφού μας Χείλωνα: «Στην πέτρα δοκιμάζεται το χρυσάφι, αλλά στο χρυσάφι δοκιμάζεται ο άνθρωπος».
Σε μια κοινωνία όπου καταρρέουν οι πανανθρώπινες αξίες, η γνώση γίνεται όργανο καταπίεσης, η αλήθεια διαστρέφεται σε απάτη και η αρετή καταντά υποκρισία.
Είναι κοινή η διαπίστωση ότι στους χώρους της πολιτικής, της δημόσιας διοίκησης, της αστυνομίας, της παιδείας, της υγείας, της εκκλησίας, της δημοσιογραφίας και μερικές φορές ακόμα και της δικαιοσύνης, υπάρχει σοβαρότατο έλλειμμα ήθους και αφοσίωσης στο καθήκον. Για τους πολλούς, το ήθος είναι από λίγο έως ανύπαρκτο, ενώ το καθήκον είναι πάρεργο και αγγαρεία. Το κύριο έργο τους είναι η αρπαχτή, το βόλεμα, η ιδιοτέλεια, το φακελάκι, η καρέκλα, η προβολή και πάνω απ’ όλα το χρήμα. Έτσι, έχουμε φθάσει στο σημείο ο ένας να υποψιάζεται τον άλλον, ο ένας να μην εμπιστεύεται τον άλλον και όλοι μαζί να είμαστε ένα πλήθος αχυρανθρώπων που πηγαίνουν όπου τους φυσήξει ο άνεμος του χρήματος.
Γι’ αυτό πνευματικά, είναι τεράστιες οι ευθύνες εκείνων που κατέχουν πολιτικά, εκπαιδευτικά, θρησκευτικά και άλλα αξιώματα. Είναι το δικό τους κακό παράδειγμα που παρασύρει και τους άλλους στον κατήφορο.
Οι πολιτικοί έχουν χάσει την αξιοπιστία τους σ’ όλο τον πλανήτη. Η συντριπτική πλειοψηφία των λαών τους θεωρεί ανάξιους, ανίκανους και προπαντός ανήθικους (πλην εξαιρέσεων). Εξαιτίας της αχαλίνωτης δίψας που τους διακατέχει ν’ αναρριχηθούν στο κόμμα και σε κυβερνητικές θέσεις, ποδοπατούν ανελέητα τις πανανθρώπινες αξίες, μπροστά στα έκπληκτα μάτια του λαού, αρκεί αυτοί να γίνουν πιο δυνατοί, πιο πλούσιοι, πιο λαμπεροί. Η διαπλοκή με τα διάφορα κατεστημένα, και ιδίως με το οικονομικό και το θρησκευτικό, είναι καθημερινή τους πράξη.
Τέτοιες πολιτικές ηγεσίες σκοπίμως διαφθείρουν τους λαούς, για να μπορούν να τους ελέγχουν. Έτσι έχουμε φθάσει στο σημείο, αυτήν την κορωνίδα των ανθρώπινων κατακτήσεων, τη δημοκρατία, να την κατακρεουργούμε, να την ποδοπατούμε, ακόμα και να τη χρησιμοποιούμε ως μανδύα για να διαπράττουμε ακατονόμαστα έργα, ακόμα και εγκλήματα. Και η δημοκρατία, εύθραυστη και ευαίσθητη καθώς είναι, δεν μπορεί ν’ αντέξει αυτήν την κακομεταχείριση, με αποτέλεσμα να καταρρέει, να εξασθενεί, ν’ απονευρώνεται και να συρρικνώνεται.
Οι πολιτικοί μας οφείλουν πρώτοι απ’ όλους να σεβαστούν τον όρκο που έδωσαν και να σταθούν στο ύψος της αποστολής τους, διαφορετικά να πάνε από εκεί που ήρθανε. Οι καιροί άλλαξαν, οι συνθήκες σ’ όλον τον πλανήτη άλλαξαν, οι απαιτήσεις της διακυβέρνησης μιας χώρας μεγάλωσαν. Από εδώ και εμπρός δεν μας παίρνει να έχουμε πολιτικούς ανίκανους, μικρούς και διεφθαρμένους. Χρειαζόμαστε κατεπειγόντως πολιτικούς ικανούς, ικανότατους, με ήθος, με αγάπη και αφοσίωση στο πολίτευμα της δημοκρατίας, στην ελευθερία, στην αξιοκρατία και στη δικαιοσύνη. Θέλουμε πολιτικούς που να σέβονται τη λαϊκή κυριαρχία και να πασχίζουν και να ιδρώνουν για μια πιο δίκαιη και πιο ανθρώπινη κοινωνία.
Εξίσου μεγάλες ευθύνες φέρουν οι καθηγητές και οι δάσκαλοι. Σ’ αυτούς έχει ο λαός μας εναποθέσει ό,τι καλύτερο έχει: Τα παιδιά του. Αυτά τα παιδιά είναι η ελπίδα μας για έναν καλύτερο κόσμο. Γι’ αυτό, πρέπει να τους εμπνέουμε ζήλο για τη γνώση και προθυμία να δώσουν πολλά, να δώσουν όσα χρειάζεται, για να φτιάξουν έναν κόσμο πολύ καλύτερο απ’ αυτόν που τους παραδίδουν οι γονείς τους.
Γι’ αυτό οι καθηγητές και οι δάσκαλοι δεν έχουν το δικαίωμα ν’ αποτύχουν στην αποστολή τους, γιατί αποτυχία στη σημερινή παιδεία σημαίνει αποτυχία στην αυριανή κοινωνία.
Όσοι είναι, ή θέλουν να γίνουν εκπαιδευτικοί, πρέπει να έχουν αποδεχθεί και να έχουν αποφασίσει με όλη τους τη ψυχή ότι θα υπηρετήσουν ένα λειτούργημα, μια αποστολή. Εκπαιδευτικοί που βλέπουν τη δουλειά τους σαν αγγαρεία, που χρησιμοποιούν απαράδεκτους τρόπους να κερδίζουν χρήματα από παράνομες εξωσχολικές φροντιστηριακές ασχολίες, που δεν διστάζουν να καταστρατηγούν τις πανανθρώπινες αξίες για ιδιοτελείς σκοπούς, που από πρότυπα προς μίμηση γίνονται πρότυπα προς αποφυγήν, θα προσφέρουν μεγάλες υπηρεσίες στη νεολαία μας, αν εγκαταλείψουν αμέσως την εκπαίδευση.
Ανάλογα σχόλια και παρατηρήσεις ισχύουν για τους κληρικούς, για τους αστυνομικούς, για τους δημοσιογράφους, για τους γιατρούς, για τους δικαστές και γενικά για όλους τους εργαζόμενους στο δημόσιο, αλλά και στον ιδιωτικό τομέα.
Ως εκ περισσού σημειώνουμε ότι την ευθύνη για την αναβάθμιση των πανανθρώπινων αξιών τη φέρουμε τελικά όλοι μας. Δεν αρκεί μόνο ο καλός δάσκαλος ή ο καλός δικαστικός ή ο καλός παπάς, για ν’ ανατρέψουμε την τόσο κακή περιρρέουσα ατμόσφαιρα που έχει δημιουργηθεί σ’ όλο τον πλανήτη. Μια σάπια κοινωνία δεν διορθώνεται μόνο με λίγους. Διορθώνεται μόνο όταν βοηθήσουμε όλοι, ο καθένας ανάλογα με τη θέση του και με τις δυνάμεις του. Από τον αγώνα αυτό, δεν εξαιρείται απολύτως κανένας, αποτελεί υποχρέωση όλων μας.
Οι ολίγοι (και υπάρχουν παντού και πάντα κάποιοι ολίγοι) προσπαθούν να συγκρατήσουν το χείμαρρο. Σχεδόν πάντα ανώνυμοι και απροστάτευτοι από την μήνη των επιτήδειων, όταν αποκαλύπτουν τις βρωμιές τους. Αφοσιωμένοι στο καθήκον τους, με πάθος και αγάπη, αλλά και με απαράμιλλη υπομονή και θέληση, τα δίνουν όλα για μια ιδέα, για ένα όνειρο: Να φτιάξουν μια καλύτερη ανθρωπότητα.
Προσπαθώντας να κάνουν αυτό το όνειρο πραγματικότητα διαπιστώνουν πολύ γρήγορα ότι ο δρόμος της επιτυχίας είναι ανηφορικός και δύσβατος. Είναι ενδεικτική των δυσκολιών αυτών η άποψη του Μπρέχτ για το πως πρέπει να πολεμάμε την ψευτιά και την αμάθεια:
«Όποιος θέλει σήμερα να πολεμήσει την ψευτιά και την αμάθεια και να γράψει την αλήθεια, έχει να ξεπεράσει το λιγότερο πέντε δυσκολίες:
· Πρέπει να έχει το θάρρος να γράψει την αλήθεια, παρόλο που παντού την πνίγουν, την εξαφανίζουν.
· Την εξυπνάδα να την αναγνωρίσει, όσο και αν την κρύβουν με χίλιους τρόπους.
· Την τέχνη να την κάνει εύχρηστο και αποτελεσματικό όπλο.
· Την κρίση να διαλέξει αυτούς που στα χέρια τους η αλήθεια θ’ αποκτήσει τεράστια δύναμη.
· Την πονηριά να την διαδώσει ανάμεσά τους».
Οι πανανθρώπινες αξίες είναι το νήμα που πλέκει τον ανθρώπινο ιστό. Είναι το λίπασμα που βοηθά στην ανάπτυξή του. Και είναι αυτός ο ανθρώπινος ιστός που φέρνει τους ανθρώπους κοντά, τους ενώνει σ’ένα σώμα, ένα νου, μια ψυχή, για να μπορέσουν να ξεπεράσουν τα εμπόδια, να κάνουν την απαιτούμενη υπέρβαση, για να ζήσει η ανθρωπότητα μια καλύτερη ζωή. Χωρίς τον ιστό των πανανθρώπινων αξιών δεν μπορούμε να υπερνικήσουμε τις μεγάλες και καταστροφικές απειλές του πλανήτη μας, ούτε ν’ ανεβάσουμε τον άνθρωπο ψηλά και να τον κάνουμε πιο ανθρώπινο. Χωρίς τον ιστό των πανανθρώπινων αξιών είναι σαν να χτίζουμε στην άμμο. Μόνο με τον ιστό αυτό μπορεί η ανθρωπότητα ν’ αποτρέψει κάθε κακό και να κάνει πραγματικότητα τα όνειρα και τους πόθους όλων των λαών, όλων των εποχών για μια πιο δίκαιη και πιο ανθρώπινη ζωή.
Μηδενί συμφοράν ονειδίσης,
κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον.Iσοκράτης
του Παρασκευά Ν. Παρασκευόπουλου καθηγητή ΕΜΠ
