Το παρακάτω κείμενο είναι μια περίληψη ενός γερμανικού βιβλίου που εκδόθηκε το 2005 με τίτλο «Der domestizierte Affe. Die Evolution des menschlichen Gehirns»,του Peter Weber, σε ελεύθερη μετάφραση . Ακολουθεί ένα σύντομο σχόλιό μου.
Ένα ενδιαφέρον ερώτημα που απασχολεί πολλούς ανθρώπους είναι το εξής:
Πως ήταν δυνατό από ένα συνηθισμένο πίθηκο, που ήμασταν πριν από περίπου 6 εκατομμύρια χρόνια, να εξελιχθεί ένα όν που δεν μουγκρίζει αλλά μιλά, που δεν περιφέρεται μέσα στη ζούγκλα αλλά ζει στις μεγαλουπόλεις και πλένεται με αρωματικά σαπούνια, που διδάσκει στα παιδιά του μαθηματικά, φιλοσοφία, ιστορία και θρησκευτικά, που κηρύττει ηθική και ειρήνη και που παρόλο αυτόν τον πολιτισμό συνεχώς κάνει πολέμους.
Η πιο γνωστή απάντηση σε αυτό και σε συναφή ερωτήματα είναι ο τεράστιος όγκος εγκεφάλου που έχουμε αναπτύξει. Πως και γιατί συνέβη όμως αυτό;
Μια υπόθεση ισχυρίζεται ότι οι οικολογικές αλλαγές οδήγησαν στην εφεύρεση εργαλείων κι αυτό προκάλεσε την μεγέθυνση του εγκεφάλου.
Η κοινωνιολογική προσέγγιση ισχυρίζεται ότι οι κοινωνικές απαιτήσεις της ζωής (πως να τα βγάλω πέρα) οδήγησαν στην διόγκωση του εγκεφάλου απαιτώντας από αυτόν όλο και περισσότερες ικανότητες.
Για να ανταποκριθεί ο εγκέφαλος στις αυξημένες απαιτήσεις χρειάζεται και την ανάλογη πηγή ενέργειας. Κι αυτό συνέβη όταν ο «άνθρωπος» άρχισε να τρέφεται με πρωτεΐνες (κρέας και άλλα). Μιλάμε τώρα για την εποχή πριν 2 εκατομμύρια χρόνια.
Ένα άλλος παράγοντας είναι η εμμηνόπαυση. Τα ζώα μπορούν και τεκνοποιούν μέχρι το τέλος της ζωής τους, ο άνθρωπος όμως (η γυναίκα δηλαδή) σταματά γύρω στα 50 χρόνια. Έτσι δημιουργείται και ο ρόλος των γιαγιάδων που καθώς φαίνεται έχουν συμβάλλει ουσιαστικά στην εξέλιξη του ανθρώπου (μεγέθυνση του εγκεφάλου).
Και τέλος η γλώσσα και η δυνατότητα επικοινωνίας του ανθρώπου γεννά τα ερωτήματα: Πως και πότε δημιουργήθηκε η ικανότητα αυτή και πως συμβάλλει στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Τα ζώα δεν επικοινωνούν;
Η επιστήμη και ιδιαίτερα η ανθρωπολογία προσπαθεί να δώσει απαντήσεις. Κάθε νέα ανακάλυψη εμπλουτίζει, επικυρώνει ή τροποποιεί προηγούμενα συμπεράσματα. Η σημερινή θέση των ανθρωπολόγων όσον αφορά την προέλευση του ανθρώπου και την εξέλιξη του εγκεφάλου είναι περίπου η εξής:
Ο άνθρωπος, χωρίς αμφιβολία, δημιουργήθηκε στην Αφρική. Δραματικές γεωλογικές, κλιματολογικές και οικολογικές αλλαγές τον «γέννησαν».
Ο πρόγονος του «χιμπατζή» και του προϊστορικού ανθρώπου ζούσε πριν 6-7 εκατομμύρια χρόνια. Από αυτόν μια «γραμμή» οδηγεί στους χιμπατζήδες και μια άλλη στους ανθρώπους.
Πριν 9 εκατομμύρια χρόνια προέκυψαν μεγάλες τεκτονικές αλλαγές, (μετακινήσεις των Άλπεων, των όρων Ιμαλάια, η δημιουργία του Rift Valley στην ανατολική Αφρική κ.α.), με αποτέλεσμα να προκληθούν σημαντικές κλιματολογικές αλλαγές πάνω στη γη (παγόβουνα στους πόλους, αλλαγές κατευθύνσεων των υδάτων και των ανέμων ? τραβήχτηκαν οι θάλασσες κ.λ.π.). Το κλίμα στην Ευρώπη έγινε πιο ψυχρό και στην Αφρική πιο ξηρό.
Το τεράστιο ρήγμα και τα βουνά που δημιουργήθηκαν στην Αφρική άλλαξαν το κλίμα. Η ανατολική πλευρά του ρήγματος δεν είχε πλέον βροχές και σταδιακά οδήγησε στη σαβάνα, ενώ η δυτική πλευρά γέμισε με δάση. Στα δάση εξελίχθηκαν ο χιμπατζής και ο γορίλας, στη σαβάνα ο άνθρωπος.
Παλαιότερα, πριν περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια υπήρξε μια μετακίνηση των πιθήκων προς το βορρά (Ευρώπη ? Ασία), πάλι για κλιματολογικούς λόγους. Εξαιτίας των αλλαγών πριν 9 εκατομμύρια χρόνια πολλά είδη των πιθήκων (ανθρωποπιθήκων) εξαφανίστηκαν. Κάποιοι όμως μετακινήθηκαν προς τη Νότια Ασία όπου εξελίχθηκε ο ουραγκοτάγκος και κάποιοι άλλοι ανθρωποπίθηκοι προς την Αφρική όπου εξελίχθηκαν, όπως προαναφέρθηκε, ο χιμπατζής, ο γορίλας και ο άνθρωπος. Υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ χιμπατζήδων και προϊστορικών ανθρώπων (ο τρόπος κίνησης και βαδίσματος, η διατροφή, η χρησιμοποίηση κάποιων αντικειμένων ως εργαλεία, η συμβίωση σε ομάδες κ.λ.π.).
Το 1974 βρέθηκαν μέρη γυναικείου σκελετού στην Αιθιοπία. (Lucy in the sky?.ήταν το τραγούδι που ακουόταν εκείνη τη στιγμή στο ραδιόφωνο). H γυναίκα (θηλυκό) αυτή που την ονόμασαν Lucy έζησε πριν από 3,2 εκατομμύρια χρόνια (δίποδος χιμπατζής).
Ερχόμαστε στο ερώτημα γιατί περπατάμε όρθιοι; Τη δυνατότητα να στεκόμαστε όρθιοι την είχαμε και παλαιότερα, όπως ο χιμπατζής και ο γορίλας. Με την αλλαγή περιβάλλοντος ? σαβάνα ? αναγκαστήκαμε να εξελιχθούμε σε δίποδο ον, προφανώς για να προστατευτούμε από τον ήλιο. Το όρθιο σώμα είναι λιγότερο εκτεθειμένο στον ήλιο (μικρότερη επιφάνεια). Η διαδικασία αυτή κράτησε κάποια εκατομμύρια χρόνια και προκάλεσε επιπλέον αλλαγές, όπως π.χ. στο σχήμα (μορφή) της λεκάνης ? για το «κράτημα» των εντέρων και για να έχει χώρο το μεγάλο κεφάλι του μωρού.
Η προστασία του εγκεφάλου από τον ήλιο και η αλλαγή διατροφής (περισσότερες πρωτείνες) οδήγησε στη μεγέθυνση του εγκεφάλου και κατά συνέπεια του κρανίου. Γι'αυτό το βρέφος γεννιέται πρόωρα, σε σύγκριση με άλλα θηλαστικά. Όμως η πρόωρη γέννα καθιστά το βρέφος εξαρτημένο από τους γονείς για μεγάλο χρονικό διάστημα. Από την άλλη πλευρά, ακριβώς επειδή η τελική ανάπτυξη του εγκεφάλου γίνεται μετά τη γέννα, έχουμε τη δυνατότητα μέσα από την επίδραση των ερεθισμάτων που λαμβάνουμε από το περιβάλλον μας τους πρώτους μήνες/χρόνια της ζωής, να αναπτύξουμε και να τελειοποιήσουμε τους νευρώνες και τις διασυνδέσεις των διάφορων κέντρων που έχει ο εγκέφαλος.
Μια άλλη αλλαγή που προέκυψε κατά την προσπάθεια προσαρμογής στις νέες συνθήκες πριν περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια ήταν η ανάπτυξη ιδρωτοποιών αδένων, η αλλαγή του τριχωτού του δέρματος και του χρώματος του δέρματος (σκούρο χρώμα για την αποφυγή του καρκίνου του δέρματος).
Η πιο σημαντική αλλαγή όμως ήταν η εξέλιξη ενός ειδικού κυκλοφορικού συστήματος στον αυχένα και κατ΄επέκταση στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να αποφεύγεται η υπερθέρμανσή του. Ειδικά αγγεία μεταφέρουν το αίμα και τη θερμότητα ? όταν αυξάνεται ? όχι μόνο από μέσα προς τα έξω, αλλά και το αντίστροφο, δηλαδή τη δροσιά του δέρματος που δημιουργείται με την εξάτμιση από έξω προς τα μέσα. Αυτή η σημαντική ανάπτυξη επέτρεψε την αύξηση/ μεγέθυνση του εγκεφάλου και κατ΄επέκταση τη σταδιακή εξέλιξη του ανθρώπου στη σημερινή του μορφή.
Το ξεκίνημα της νέας αυτής περιόδου χρονολογείται στα 2-2,5 εκατομμύρια χρόνια. Ο πιθηκάνθρωπος αρχίζει να γίνεται άνθρωπος (homo erectus) με τις πιο πάνω αλλαγές και με την ικανότητα να χρησιμοποιεί πέτρες και κόκαλα ως εργαλεία. Δεν είναι σίγουρο από πότε έχουμε αποκτήσει την ικανότητα να επικοινωνούμε λεκτικά.
Μερικές εκατοντάδες χρόνια αργότερα, πάλι εξαιτίας κλιματολογικών αλλαγών, για πρώτη φορά ο αρχαϊκός άνθρωπος εγκαταλείπει την Αφρική. Ο εγκέφαλός του έχει φτάσει το 1 κιλό, το βάρος του εγκεφάλου ενός παιδιού ενός έτους σήμερα!
Προς το βορρά φτάνει μέχρι τη Γεωργία και νοτιοανατολικά μέχρι την Ινδονησία. Για περίπου 1 εκατ. χρόνια δε συναντάμε ιδιαίτερες εξελίξεις (δεν βρίσκονται και νέα στοιχεία). Πριν 600,000 συναντάμε τον άνθρωπο που πλέον δεν χρησιμοποιεί μόνο κάποια εργαλεία, αλλά τα φτιάχνει. Ο εγκέφαλος έχει φτάσει τα 1,2 κιλά (homo sapiens). Σύντομα θα φτιάξει ακόντια, θα αρχίσει να ντύνεται και θα ανακαλύψει τη φωτιά.
Πριν 200,000 χρόνια εμφανίζεται στην Ευρώπη ο Neanderthaler που εξαφανίζεται μετά από 150,000 χρόνια περίπου.
Δύο υποθέσεις για την εμφάνισή του:
1). Πρόκειται για μια ενδιάμεση μορφή από τον homo erectus - homo sapiens, και με την έννοια αυτή είμαστε απόγονοί του. Με παρόμοιο τρόπο θα έχουν εξελιχθεί οι διάφορες ράτσες ανθρώπων (Κινέζοι, Ινδοί κ.λ.π).
2). Εξελίχθηκε από τον αρχαϊκό homo erectus και μετά εξαφανίστηκε. Ο μοντέρνος άνθρωπος sapiens, εξελίχθηκε επίσης από τον αρχαϊκό homo erectus πριν περίπου 200,000 στην Αφρική κι από εκεί εξαπλώθηκε στον κόσμο. Οι διαφορετικές ράτσες δημιουργήθηκαν από αυτόν και τις κάποιες επιμιξίες που προέκυψαν στις διάφορες περιοχές του κόσμου με τις μορφές ανθρώπων που ζούσαν σε αυτές. Όλοι οι άνθρωποι δηλαδή έχουν τον ίδιο πρόγονο, είμαστε μακρινά ξαδέλφια.
Η δεύτερη υπόθεση είναι η επικρατέστερη. Αν πάλι υπήρξαν επιμιξίες με το μοντέρνο άνθρωπο, τότε εμείς οι Ευρωπαίοι κουβαλάμε κάποια γονίδια του Neanderthaler. Αυτό δεν έχει απαντηθεί ακόμα.
Η υπόθεση ότι όλοι έχουμε καταγωγή την Αφρική επικυρώνεται τα τελευταία 3-4 χρόνια, καθότι σκελετοί ή κρανία του μοντέρνου ανθρώπου που έζησε πριν 200,000, 160,000, 150,000 και 120,000 χρόνια βρέθηκαν μόνο στην Αφρική.
Ο πρώτος μοντέρνος άνθρωπος που έζησε εκτός Αφρικής πριν 100,000 χρόνια βρέθηκε στο Ισραήλ.
Το 99,9% των γονιδίων είναι σε όλους τους ανθρώπους το ίδιο. Το 0,1% που διαφέρει σχετίζεται με το χρώμα του δέρματος, τη δομή των μαλλιών, τη δυνατότητα να χωνεύεις ως ενήλικος το γάλα (οι Ευρωπαίοι μπορούν, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος όχι). Πιθανώς η όλη μοντέρνα εξέλιξη ξεκίνησε από ένα πολύ μικρό αριθμό ανθρώπων, ίσως 10,000, πριν 200,000 έως 50,000 χρόνια.
Πριν 50,000 έφτασε ο άνθρωπος στην Αυστραλία, πριν 40,000 στην Ευρώπη κι αργότερα σε πιο βόρειες περιοχές. Στην Αμερική θα έφτασε πριν 25,000 ? 12,000 χρόνια. Πριν από 50,000 ξεκινά επίσης μια πολιτισμική έξαρση, πάλι στην Αφρική. Σχετικά ξαφνικά ο άνθρωπος έγινε ηθικός, απέκτησε ενσυναίσθηση, ανακάλυψε την τέχνη, το συμβολισμό στη γλώσσα κ.λ.π. Προφανώς προέκυψε κάποια μετάλλαξη στον άνθρωπο της Αφρικής, ο οποίος στη συνέχεια εξελίχθηκε γρηγορότερα από τους Ευρωπαίους ή τους Ασιάτες. Η διαφορά αυτή σταδιακά καλύφθηκε και περίπου πριν 35,000 χρόνια όλοι οι άνθρωποι είχαν τις ίδιες δυνατότητες και ικανότητες.
Ας δούμε τώρα μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία του εγκεφάλου μας. Το βάρος του εγκεφάλου είναι περίπου 1,350 γραμ , σε αναλογία με το βάρος του σώματος το 2%. Καταναλώνει όμως περίπου το 20% των αποθεμάτων ενέργειάς του, είναι δηλαδή ένα ακριβό όργανο.
Ο εγκέφαλος της Lucy πριν 3,2 εκατομμύρια χρόνια ήταν 400 γραμμάρια (όπως αυτός των χιμπατζήδων). Πριν 2,5 εκατ. χρόνια ο ανθρώπινος εγκέφαλος ήταν 600 ? 800 γρ, ο homo erectus τον ανέπτυξε στα 1,000 γρ (μέχρι πριν 800,000 χρ), ο homo sapiens στα 1,400 γρ (800,000 -200,000). Ο μοντέρνος άνθρωπος πριν 50,000 χρόνια και μετά συνεχίζει να έχει το ίδιο βάρος εγκεφάλου.
Ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι: γιατί οι γυναίκες μπαίνουν στην εμμηνόπαυση γύρω στα 50 τους χρόνια, ενώ σχεδόν όλα τα θηλαστικά μπορούν να τεκνοποιούν πάντα. Πιθανή απάντηση: «Υπόθεση της γιαγιάς!».
Οι αλλαγές που αναφέρθηκαν και οδήγησαν στην αύξηση του εγκεφάλου απαιτούσαν ποιοτική διατροφή (πρωτεΐνες) που δεν μπορούσαν να καλύψουν οι άντρες με το κυνήγι (δεν είχαν ακόμη τα ανάλογα όπλα), με αποτέλεσμα οι γυναίκες να συμβάλουν ουσιαστικά στην ανεύρεση τροφής. Αν όμως όλες οι γυναίκες γεννούσαν δεν θα μπορούσαν να συμμετάσχουν σε αυτό. Οι γιαγιάδες λοιπόν ανέλαβαν να φροντίζουν τα παιδιά και να ψάχνουν για τροφή. Ένας συναφής λόγος αποτελεί και η ποιότητα των γονιδίων. Όσο πιο νέα, τόσο πιο υγιή γονίδια. Επίσης, αν δεν υπήρχαν οι γιαγιάδες (δηλ. η εμμηνόπαυση), δε θα μπορούσαν να γεννήσουν οι μητέρες πολλά παιδιά. Η αναγκαία τροφή δεν ήταν μόνο το κρέας αλλά και διάφοροι βολβοί που έβρισκαν στη γη (χώμα). Τα δε λιπαρά οξέα που χρειάζονται επίσης ιδιαίτερα για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και που εμπεριέχονται στα διάφορα θαλασσινά, τα έβρισκαν στα διάφορα σκουλήκια ή στις νύμφες (τα θαλασσινά δεν τα γνώριζαν τότε).
Ένας σημαντικός νόμος της φύσης αποτελεί η τάση (ανάγκη) για συγχρονισμό. Όταν π.χ. οι πυγολαμπίδες αρχίζουν να λάμπουν, σε λίγα λεπτά λάμπουν όλες με τον ίδιο ρυθμό. Όταν αναβοσβήνουν τα δύο αριστερά ή τα δύο δεξιά φλας ενός αυτοκινήτου ή όλα μαζί, ξέρεις περί τίνος πρόκειται. Όταν όμως αναβοσβήνουν ξεχωριστά δεν καταλαβαίνεις τίποτα.
Την αρχή του συγχρονισμού τη συναντάμε φυσικά και στον εγκέφαλο. Οι σκέψεις αποθηκεύονται με τη μορφή δικτύων από νευρώνες στον φλοιό του εγκεφάλου και όλες οι πνευματικές ικανότητες δημιουργούνται βάση αυτής της αρχής. Δεν ανακαλούμε μόνιμες εικόνες από κάποιο «κουτί». Τα νευρωνικά κυκλώματα που «φωτίζουν» για μικρό διάστημα τις εικόνες αυτές, μετά από κάθε ερέθισμα συνθέτονται εκ νέου.
Εγκεφαλικές βλάβες εξαιτίας όγκων, τραυμάτων, αγγειακών επεισοδίων κ.λ.π. οδηγούν σε συμπτώματα ανάλογα με την περιοχή που έχει υποστεί τη βλάβη. Εκτός από τις γνωστές περιπτώσεις όπου μια ατροφία ή αρτηριοσκλήρυνση εγκεφάλου οδηγεί σταδιακά σε άνοια ή ένα «εγκεφαλικό» οδηγεί σε πάρεση μιας πλευράς του σώματος, υπάρχουν και πολλά συμπτώματα, σε μια πρώτη φάση ακατανόητα, που δείχνουν τη σημασία κάθε περιοχής του εγκεφάλου και την ταυτόχρονη συνεργασία τους. Η γνώση για τα συμπτώματα αυτά βοηθά τους ειδικούς όχι μόνο στην εντόπιση της περιοχή της βλάβης, αλλά και για να αποφύγουν επεμβάσεις που θα είχαν πολύ δυσάρεστες επιπτώσεις.
Το μυαλό μας «μαθαίνει» κανόνες μέσα από τα ερεθίσματα που λαμβάνει (οπτικά, ακουστικά). Κάθε νέο ερέθισμα δημιουργεί νέο δίκτυο νευρώνων. Νευρώνες που δε χρησιμοποιούνται (πλέον) αχρηστεύονται. Όταν ακούμε π.χ. τη λέξη «ντομάτα» δε χρειάζεται να συγκεντρωθούμε και να σκεφτούμε πως είναι μια ντομάτα ή πότε είδαμε μια ντομάτα για τελευταία φορά. Αναπτύξαμε όμως νέο δίκτυο για τον κανόνα του σύμφωνου «ν» σε σχέση με τη λέξη «δεν», πότε γράφουμε δηλαδή το «ν» και πότε «όχι», (δεν πηγαίνω, δεν ακούω, δε χρειάζομαι, δε βλέπω). Αχρηστέψαμε από την άλλη πλευρά τους νευρώνες που χρησιμοποιούσαμε για την ψιλή, δασεία και περισπωμένη).
Με το μετωπιαίο λοβό σχετίζεται επίσης και η κοινωνική συμπεριφορά με την έννοια του ελέγχου. Ενορμήσεις που έρχονται από βαθύτερα κεντρικά σημεία του εγκεφάλου, εδώ ελέγχονται (καταπιέζονται ή επιτρέπονται). Και φυσικά δεν εννοούμε μόνο επιθετικές ή σεξουαλικές ενορμήσεις, αλλά κάθε είδους καταστάσεις που απαιτούν κάποια επιλογή ή απόφαση, π.χ. να προσπεράσω το φορτηγό ή όχι, να πάρω το αυτοκίνητο ή να περπατήσω, αλλά και να αναβάλλω, να προγραμματίσω κ.λ.π. Με λίγα λόγια στην περιοχή αυτή τοποθετείται κατά κάποιο τρόπο η αίσθηση για τον εαυτό μας, η συμπεριφορά, θέματα ηθικής κ.α. Αυτό που ονομάζουμε προσωπικότητα, αναπτύσσεται κυρίως στην περιοχή αυτή, χωρίς βέβαια να αγνοούμε τις επιδράσεις και άλλων σημείων του εγκεφάλου, μέσα από ταυτίσεις, μιμήσεις και άλλους μηχανισμούς άμυνας που γνωρίζουμε από την ψυχολογία. Και στο σημείο αυτό μπλέκεται καθοριστικά η επίδραση του περιβάλλοντος.
Η μίμηση και η μάθηση φαίνεται να είναι χαρακτηριστικό των ανθρώπων, ενώ τα ζώα λειτουργούν κυρίως μέσα από τα ένστικτά τους. Το ίδιο ισχύει και για τη «γλώσσα». Την ικανότητα να μιλάμε την αποκτήσαμε τουλάχιστον πριν 50.000 χρόνια. Μερικοί επιστήμονες ανεβάζουν τον πήχη στα 200,000 χρόνια και άλλοι ακόμη νωρίτερα.
Κάνοντας μια περίληψη της.... περίληψης μπορούμε να πούμε τα εξής:
Είναι σίγουρο ότι προερχόμαστε από την Αφρική και ότι ο πρόγονός μας ήταν πίθηκος. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: πως, πότε και γιατί ένα από τα 180 είδη πιθήκων που υπάρχουν εξελίχθηκε σε αυτό που σήμερα είναι ο άνθρωπος. Οι διάφορες ανασκαφές και ανακαλύψεις προϊστορικών αντικειμένων και σκελετών οδηγούν σε συμπεράσματα, τα οποία στην πορεία των χρόνων εμπλουτίζονται ή τροποποιούνται. Παρότι μερικές από τις απόψεις των ερευνητών διαφέρουν μεταξύ τους, (συνήθως ως προς τις χρονικές περιόδους) οι περισσότερες συμφωνούν στα βασικά θέματα.
Σημαντικές κλιματολογικές και οικολογικές αλλαγές «ανάγκασαν» ένα είδος χιμπατζή που βρέθηκε στη σαβάνα των ανατολικών περιοχών της κεντρικής Αφρικής, πριν περίπου 6-7 εκατ. χρόνια, σταδιακά να εξελιχθεί σε πιθηκάνθρωπο και στη συνέχεια σε άνθρωπο. Τα αίτια που οδήγησαν στην αλλαγή αυτή είναι πολλαπλά και είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας προσαρμογής στις νέες συνθήκες. Αρχικά ο πίθηκος αυτός έγινε δίποδος για να μειώσει την επιφάνεια του σώματός του που ήταν εκτεθειμένη στον ήλιο. Η όρθια στάση οδήγησε σε αλλαγές του σκελετού ( θώρακας, λεκάνη κλπ), για την καλύτερη λειτουργία των οργάνων. Άλλαξε τη διατροφή του......
Η αλλαγή διατροφής, η προστασία του εγκεφάλου από την υπερθέρμανση μέσω ειδικού κυκλοφορικού συστήματος και άλλες προσαρμοστικές αλλαγές οδήγησαν σταδιακά στη μεγέθυνση του εγκεφάλου.
Πριν 2,5 εκατομμύρια χρόνια έχουμε τον homo habilis που χρησιμοποιεί υποτυπώδη εργαλεία και αναπτύσσει την ικανότητα μίμησης. Πριν 1,8 εκατ. χρόνια έχουμε τον homo erectus με μοντέρνο σώμα, διπλάσιο εγκέφαλο από τους προγόνους και την ικανότητα όχι μόνο να χρησιμοποιεί αλλά και να φτιάχνει εργαλεία. Παράλληλα αναπτύσσεται και η μάθηση.
Πριν περίπου 700,000 χρ. ανακαλύπτει ο homo erectus τη φωτιά και πριν 400,000 συναντάμε τον αρχαϊκό homo sapiens, ο οποίος μεταξύ άλλων αρχίζει να κατοικεί σε χώρους που φτιάχνει ο ίδιος, να προστατεύεται με ρούχα, να ψήνει το κρέας, να κατανοεί σύμβολα κ.λ.π.
Τέλος, πριν περίπου 150,000 αρχίζει ο άνθρωπος να μιλά, πάλι στην Αφρική. Ο μοντέρνος άνθρωπος λοιπόν ξεκινά απ?εκει την κατάκτηση του υπόλοιπου κόσμου (πριν 50,000 χρόνια). Η ραγδαία εξέλιξη του πολιτισμού είναι πλέον αναπόφευκτη.
Προσωπικές μου απόψεις/σχόλια:
Είχα διαβάσει και παλαιότερα ανάλογα βιβλία ή κείμενα. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι απλά γραμμένο, κατατοπιστικό και κυρίως εμπλουτισμένο με τις νέες ανακαλύψεις στον τομέα της νευροφυσιολογίας. Το γεγονός ότι τα κύτταρα του εγκεφάλου συνεχώς επηρεάζονται, ανανεώνονται και εμπλουτίζονται με νέες συνάψεις μέσα από εξωτερικά ή εσωτερικά ερεθίσματα, θεωρείται πολύ σημαντικό. Αφενός επικυρώνει τις ψυχαναλυτικές απόψεις του παρελθόντος (ως γνωστόν πριν περίπου 100 χρόνια είχε επισημανθεί η τεράστια σημασία της σχέσης μητέρας ? παιδιού, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας) κι αφετέρου αυξάνει την ελπίδα ή την πεποίθηση ψυχοσυναισθηματικής ωρίμανσης του ατόμου μέσα από ανάλογα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Η διορθωτική εμπειρία που περιγράφεται αναλυτικά σε άλλα σημεία της ιστοσελίδας βιώνεται και βοηθά προφανώς εξαιτίας αυτής της πλαστικότητας του εγκεφάλου.
Ποια μπορεί να είναι η σημασία της γνώσης για την προέλευση του ανθρώπου; Μια απλή απάντηση είναι η κάλυψη της περιέργειάς του. Μια άλλη απάντηση είναι η ανάγκη που έχει ο άνθρωπος να αναζητά τις ρίζες του, ιδιαίτερα όταν μεγαλώνει η ηλικία του, όπου ο φόβος θανάτου αυξάνει την ανασφάλειά του. Αυτές και άλλες προσωπικές ανάγκες γενικεύονται, με αποτέλεσμα οι διάφορες επιστήμες, στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν καλύτερα την εξέλιξη της ανθρώπινης ύπαρξης, να ερευνούν και την προέλευσή της.
Το γεγονός ότι οι πρόγονοί μας ανήκουν στο ζωικό βασίλειο ενδεχομένως να μας δυσανασχετεί. Επίσης, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν επιτρέπουν προσεγγίσεις που ίσως να οδηγούσαν στην αμφισβήτηση ή κατάρρευσή τους. Πως αλλιώς όμως θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε την εξέλιξή μας, τα ένστικτά μας, τις ενορμήσεις μας και γενικότερα τον πολιτισμό μας με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του, χωρίς τη γνώση και συσχέτιση με την φυσική μας προέλευση; Το γνωστό «πίστευε χωρίς να ερευνάς» δε μας αρκεί πλέον.
Οι χρονολογίες που αναφέρονται συμπίπτουν με εκείνες που αναφέρονται σε άλλα βιβλία. Αλλά κι αν ακόμα δεν είναι ακριβείς δεν ενοχλεί εμάς τους κοινούς θνητούς. Με αυτά ασχολούνται κάποιοι επιστήμονες. Σημαντικό για μας είναι να καταφέρουμε σταδιακά να εγκαταλείψουμε πεπαλαιωμένες αντιλήψεις, είτε θρησκευτικές, είτε άλλες, ώστε να μπορούμε να υιοθετούμε σύγχρονες αντιλήψεις και επιστημονικά συμπεράσματα που αφορούν όχι μόνο στην προέλευσή μας, αλλά και γενικότερα. Διαφορετικά θα παραμένουμε αγκιστρωμένοι στις προκαταλήψεις του παρελθόντος και θα συνεχίζουμε να εμποδίζουμε, αν μη τι άλλο, την πνευματική μας εξέλιξη και την συναισθηματική μας ωρίμανση. Φανταστείτε το «μπέρδεμα» που δημιουργείται στα παιδιά του δημοτικού ή του γυμνασίου πχ, όταν πρέπει να παρακολουθούν το μάθημα των θρησκευτικών από τη μία, κι από την άλλη να προβληματίζονται με τις θεωρίες του Δαρβίνου, οι οποίες ούτως ή άλλως (και δεν είναι τυχαίο αυτό) αναφέρονται με δύο φράσεις μόνο, σαν να πρόκειται για κάτι που δεν μας αφορά.
Αυτό που δεν τονίζεται επαρκώς, κατά την άποψή μου, στο βιβλίο είναι η απάντηση στο ερώτημα «πως είναι δυνατό ο πίθηκος που έφτιαξε πολιτισμό να συνεχίζει να κάνει πολέμους;» Η απάντηση είναι απλή: ακριβώς επειδή έχουμε εξελιχθεί απ αυτόν, έχουμε κληρονομήσει τα δύο βασικά ένστικτα των θηλαστικών, την επιθετικότητα και τη σεξουαλικότητα. Η σεξουαλικότητα είναι απαραίτητη για την αναπαραγωγή και τη διατήρηση του είδους και η επιθετικότητα για την επιβίωση. Αυτό που έχει αλλάξει σε μας τους ανθρώπους είναι οι μορφές εκδήλωσης των ενστίκτων αυτών. Μέσα από τον πολιτισμό που αναπτύξαμε δεν κατασπαράζουμε πλέον τον άλλο για να τον φάμε και να επιβιώσουμε, τον «τρώμε» όμως με άλλους τρόπους. Ένας από αυτούς είναι και ο πόλεμος.
Η «υπόθεση της γιαγιάς» που περιγράφεται στο βιβλίο έχει μια βάση, αλλά δε νομίζω να αποτελεί τη μόνη εξήγηση της εμμηνόπαυσης. Δεν αποτελεί άλλωστε σημαντικό παράγοντα της όλης προσέγγισης του θέματος.
Οι προσεγγίσεις της προέλευσής μας είναι πολύ ενδιαφέρουσες και πολλές φορές συναρπαστικές, ανάλογα με το ύφος του εκάστοτε συγγραφέα. Αυτό όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία δεν είναι τόσο η απόκτηση γνώσεων, όσο η απόκτηση ψυχολογικής σκέψης. Και σε αυτό βοηθούν βιβλία που λειτουργούν κατά κάποιο τρόπο ανατρεπτικά. Η απόκτηση γνώσης προϋποθέτει ενδιαφέρον γι αυτήν.
Ψυχολογική σκέψη θεωρούμε την ικανότητα του ανθρώπου να αυτοπαρατηρείται, να προβληματίζεται με νέες ιδέες και προτάσεις, να αμφισβητεί τις προκαταλήψεις του, να προσεγγίζει τα συναισθήματά του, να σκέφτεται δηλαδή ελεύθερα και ουσιαστικά. Δυστυχώς λίγοι είναι οι άνθρωποι που έχουν ανεπτυγμένη την ψυχολογική σκέψη, καθώς πουθενά δε διδάσκεται. Εύχομαι εσείς να την έχετε ή να ανήκετε σε αυτούς που θέλουν να την αποκτήσουν.
