Πίστη σε περίεργα πράγματα

Για να δείτε τους ελληνικούς υπότιτλους κάντε κλικ εκεί που λέει View subtitles, και στον κατάλογο γλωσσών που θα εμφανιστεί λίγο μετά επιλέξτε Greek.
Το πλήρες απομαγνητοφωνημένο κείμενο από το TEDtalks, μεταφρασμένο στα Ελληνικά από τον Ιωάννη Δερμιτζάκη και επιμελημένο από την Αγγελική Ζαφειροπούλου:




 Γεια χαρά, είμαι ο Μάικλ Σέρμερ, διευθυντής του Συλλόγου Σκεπτικιστών, εκδότης του περιοδικού “Σκεπτικιστής”. Ερευνούμε ισχυρισμούς σχετικά με παραφυσική, ψευδοεπιστήμη, και περιθωριακές ομάδες και λατρείες και ισχυρισμούς κάθε είδους σχετικά με — επιστήμη και ψευδοεπιστήμη και μη-επιστήμη και “σκουπιδοεπιστήμη”, επιστήμη βουντού, παθολογική επιστήμη, κακή επιστήμη, επιστημονικές ανοησίες και κλασικές ανοησίες. Και εκτός κι αν ήσασταν στον Άρη πρόσφατα, ξέρετε ότι υπάρχουν μπόλικες εκεί έξω.

Κάποιοι μας λένε απομυθοποιητές, που είναι κάπως αρνητικός όρος. Αλλά ας το παραδεχτούμε — υπάρχουν πολλοί μύθοι, και είμαστε όπως οι αστυνομικοί που κυνηγάνε παπατζήδες, καθαρίζοντας τους δρόμους. Βασικά είμαστε οι Ράλφ Νέηντερς των ανόητων ιδεών– (Γέλια) — προσπαθώντας να αντικαταστήσουμε ανόητες με καλές ιδέες.

Θα σας δείξω ένα παράδειγμα μιας ανόητης ιδέας. Έφερα αυτό μαζί μου. Μας το έδωσε η NBC Dateline για να το δοκιμάσουμε. Είναι το — κατασκευάζεται από την Quadro Corporation στην Δυτική Βιρτζίνια. Ονομάζεται Ραβδοσκόπος Quadro 2000. (Γέλια) Πωλούνταν σε διευθυντές λυκείων προς 900 δολάρια το κομμάτι. Είναι ένα κομμάτι πλαστικό που έχει πάνω του κολλημένη μια κεραία. Μπορείς να ραβδοσκοπήσεις για ένα σωρό πράγματα, αλλά το συγκεκριμένο μοντέλο είναι κατασκευασμένο για να βρίσκει μαριχουάνα στα ντουλάπια των μαθητών. (Γέλια)

Βασικά ο τρόπος που δουλεύει είναι, προχωράς κατά μήκος του διαδρόμου και βλέπεις αν γέρνει προς κάποιο συγκεκριμένο ντουλάπι, οπότε το ανοίγεις. Βασικά δουλεύει κάπως έτσι. Θα σας δείξω. (Γέλια) Όχι, είναι — καλά, έχει μάλλον μια απόκλιση προς τα δεξιά. Οπότε θα δείξω — φυσικά, εδώ κάνουμε επιστήμη, οπότε θα επαληθεύσουμε το πείραμά μας. Τώρα σίγουρα θα πάει προς τα εδώ. (Γέλια)

Κύριε, παρακαλώ αδειάστε τις τσέπες σας. Σας παρακαλώ κύριε; (Γέλια)

Οπότε το ερώτημα ήταν, μπορεί πραγματικά να βρει μαριχουάνα στα ντουλάπια των μαθητών; Και η απάντηση είναι, αν ανοίξεις αρκετά από αυτά — ναι. (Γέλια) (Χειροκρότημα)

Αλλά στην επιστήμη, πρέπει να παρακολουθούμε τις αποτυχίες, όχι μόνο τις επιτυχίες. Και αυτό είναι πιθανότατα το βασικό σημείο της σύντομης ομιλίας μου εδώ, είναι ότι έτσι δουλεύουν οι παραψυχολόγοι, οι αστρολόγοι και οι χαρτορίχτρες κλπ. Οι άνθρωποι θυμούνται τις επιτυχημένες προβλέψεις. Ξεχνάνε τις αποτυχίες. Στην επιστήμη πρέπει να κρατάμε όλα τα δεδομένα, και να εξετάζουμε αν ο αριθμός των επιτυχιών κατά κάποιο τρόπο ξεχωρίζει από τον συνολικό αριθμό που θα περιμέναμε αν τα αποτελέσματα οφείλονταν στην τύχη.

Σε αυτή την περίπτωση, το εξετάσαμε. Είχαμε δύο αδιαφανή κουτιά, το ένα με κυβερνητικά-εγκεκριμένη THC μαριχουάνα και ένα που δεν περιείχε τίποτα. Και το βρήκε στο 50% των περιπτώσεων — – που είναι ακριβώς αυτό που θα περιμέναμε αν η επιλογή βασίζονταν στην ρίψη ενός νομίσματος. Οπότε αυτό είναι απλά ένα διασκεδαστικό παράδειγμα από αυτά που κάνουμε.

Το περιοδικό Σκεπτικιστής είναι τριμηνιαία έκδοση. Κάθε ένα έχει ένα συγκεκριμένο θέμα, όπως αυτό που ασχολείται με το μέλλον της ευφυΐας. Γίνονται οι άνθρωποι πιο έξυπνοι ή πιο ανόητοι; Έχω την αποψή μου σε αυτό το θέμα λόγω της δουλειάς μου. Αλλά, στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι, απ’ ότι φαίνεται, γίνονται εξυπνότεροι. Τρεις βαθμοί IQ ανά 10 χρόνια, προς τα πάνω. Ενδιαφέρον.

Με την επιστήμη, μην σκέφτεστε τον σκεπτικισμό σαν ένα πράγμα, ούτε την επιστήμη σαν ένα πράγμα. Είναι συμβατή η επιστήμη και η θρησκεία; Σα να λέμε, είναι συμβατή η επιστήμη με τις υδραυλικές εγκαταστάσεις; Αυτά — είναι απλώς δύο διαφορετικά πράγματα. Η επιστήμη δεν είναι ένα πράγμα. Είναι ρήμα. Είναι ένας τρόπος να σκέφτεσαι σχετικά με τα πράγματα. Είναι ένας τρόπος να αναζητάς φυσικές εξηγήσεις για όλα τα φαινόμενα.

Αυτό που θέλω να πω είναι, τι είναι πιο πιθανό — ότι εξωγήινη νοημοσύνη ή πολυδιάστατα όντα ταξιδεύουν τις τεράστιες διαστρικές αποστάσεις για να αφήσουν ένα αγρογλυφικό σε ένα χωράφι της φάρμας του Μπομπ στο Πούκερμπρους του Κάνσας για να προωθήσουν το skeptic.com, την ιστοσελίδα μας; Ή είναι πιο πιθανό ότι ένας αναγνώστης του Σκεπτικιστής το έφτιαξε στο Photoshop; Και σε όλες τις περιπτώσεις πρέπει να αναρωτηθούμε — (Γέλια) — ποια είναι η πιο πιθανή εξήγηση; Και πριν πούμε ότι κάτι είναι υπερφυσικό, θα πρέπει πρώτα να είμαστε σίγουροι ότι δεν είναι φυσικό. Τι είναι πιο πιθανό — ότι ο Άρνολντ είχε λίγη εξωγήινη βοήθεια στην προεκλογική του εκστρατεία για κυβερνήτης; Ή ότι το World Weekly News κατασκευάζει ψεύτικες ειδήσεις? (Γέλια)

Και μέρος αυτού — το ίδιο θέμα εκφράζεται όμορφα εδώ σε αυτό το σκίτσο του Σίντνεϊ Χάρρις. Για εσάς στα πίσω καθίσματα, λέει εδώ “Και μετά συμβαίνει ένα θαύμα.” “Νομίζω πως πρέπει να είσαι πιο συγκεκριμένος εδώ στο δεύτερο βήμα” Αυτή η διαφάνεια διαλύει τα επιχειρήματα του Ευφυούς Σχεδιασμού (κίνημα φονταμενταλιστών χριστιανών που υποστηρίζουν ότι η γη έχει ηλικία 5000 ετών). Δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο από αυτό. (Χειροκρότημα) Μπορείς να πεις ότι συμβαίνει ένα θαύμα. Το θέμα είναι ότι αυτό δεν εξηγεί τίποτα. Δεν προσφέρει τίποτα. Δεν υπάρχει κάτι να εξετάσεις. Είναι το τέλος της συζήτησης για τους Δημιουργιστές του Ευφυούς Σχεδιασμού.

Ενώ — και είναι αλήθεια, οι επιστήμονες μερικές φορές πετάνε όρους λέξεις που αναφέρονται σε άγνωστες ακόμα έννοιες — σκοτεινή ενέργεια ή σκοτεινή ύλη ή κάτι τέτοιο. Μέχρι να καταλάβουμε τί είναι αυτό, απλά θα το λέμε έτσι. Είναι η αρχή της αιτιακής αλυσίδας για την επιστήμη. Για τους Δημιουργιστές του Ευφυούς Σχεδιασμού, είναι το τέλος της αλυσίδας. Οπότε ξανά, μπορούμε να ρωτήσουμε — τι είναι πιο πιθανό — είναι τα UFO εξωγήινα διαστημόπλοια ή γνωσιακά λάθη αντίληψης ή ακόμα και πλαστά;

Αυτό είναι ένα UFO φωτογραφημένο από το σπίτι μου στην Αλταντένα, Καλιφόρνια, κοιτώντας κάτω την Πασαντένα. Και αν μοιάζει πολύ με τάσι Buick, είναι επειδή είναι ακριβώς αυτό. Δεν χρειάζεσαι καν Photoshop, δεν χρειάζεσαι εξοπλισμό υψηλής τεχνολογίας, δεν χρειάζεσαι υπολογιστές. Αυτή η φωτογραφία τραβήχτηκε με φωτογραφική μιας χρήσεως. Απλά έχεις κάποιον στο πλάι με το τάσι έτοιμο. Ετοιμάζεις τη μηχανή — κι αυτό ήταν. (Γέλια)

Οπότε, αν και είναι πιθανό τα περισσότερα από αυτά να είναι πλαστά ή ψευδαισθήσεις και λοιπά και κάποια από αυτά να είναι αληθινά, είναι πιο πιθανό όλα να είναι πλαστά, όπως τα αγρογλυφικά.

Πιο σοβαρά, στην επιστήμη αναζητάμε ισορροπία μεταξύ δεδομένων και θεωρίας. Στην περίπτωση του Γαλιλαίου, είχε δύο προβλήματα όταν έστρεψε το τηλεσκόπιό του προς τον Κρόνο. Πρώτα απ’ όλα, δεν υπήρχε θεωρία πλανητικών δακτυλίων. Και δεύτερον, τα δεδομένα του ήταν θολά και χαμηλής ανάλυσης οπότε δεν μπορούσε να διακρίνει τι ακριβώς κοιτούσε. Οπότε έγραψε τι είχε δει — “Παρατήρησα ότι ο πιο μακρινός πλανήτης έχει τρία σώματα” Και τελικά κατέληξε ότι αυτό είχε δει. Οπότε χωρίς θεωρία πλανητικών δακτυλίων και με δεδομένα χαμηλής ανάλυσης, δεν μπορείς να καταλήξεις σε μια καλή θεωρία. Και αυτό δεν λύθηκε μέχρι το 1655.

Αυτό είναι το βιβλίο του Κρίστιαν Χόυγκενς όπου κατέγραψε όλα τα λάθη που έκαναν οι άνθρωποι καθώς προσπαθούσαν να καταλάβουν τι συνέβαινε με τον Κρόνο. Δεν ήταν ώσπου — ο Χόυγκενς είχε δύο πράγματα. Είχε μια καλή θεωρία πλανητικών δακτυλίων και πως λειτουργούσε το ηλιακό σύστημα. Και είχε καλύτερο τηλεσκόπιο, καλύτερης ποιότητας εικόνα με την οποία μπορούσε να καταλάβει ότι, όπως η Γη γυρνάει γύρω από τον Ήλιο γρηγορότερα — σύμφωνα με τους νόμους του Κέπλερ — από τον Κρόνο, τότε τον φτάνουμε. Και βλέπουμε τα δαχτυλίδια από διαφορετικές γωνίες, εδώ. Και αυτό, στην πραγματικότητα, αποδεικνύεται ότι είναι αλήθεια.

Τα προβλήματα με το να έχεις μια θεωρία είναι ότι η θεωρία σου μπορεί να είναι φορτωμένη με αντιληπτικά λάθη. Οπότε ένα από τα προβλήματα του να εξηγήσεις γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα είναι ότι αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα σε ένα απλοϊκό επίπεδο. Και τώρα θα προχωρήσω σε πιο σοβαρά. Όπως αυτό: έχουμε την τάση να βλέπουμε πρόσωπα.

Αυτό είναι το πρόσωπο στον Άρη που ήταν — το 1976, όπου υπήρχε ένα ολόκληρο κίνημα να βάλει τη NASA να φωτογραφήσει την περιοχή γιατί οι άνθρωποι πίστευαν ότι ήταν μνημειακή αρχιτεκτονική κατασκευασμένη από αρειανούς. Λοιπόν, απ’ ότι φάνηκε — εδώ είναι το κοντινό από το 2001. Αν μισοκλείσεις τα μάτια σου, μπορείς ακόμη να δεις το πρόσωπο. Και όπως τα μισοκλείνεις, αυτό που κάνεις είναι ότι πας από υψηλή ανάλυση σε χαμηλή ανάλυση. Και έτσι, μειώνεις την ποιότητα των δεδομένων σου. Και αν δε σας έλεγα για τι να ψάξετε, πάλι θα βλέπατε το πρόσωπο, γιατί είμαστε προγραμματισμένοι από την εξέλιξη να βλέπουμε πρόσωπα.

Τα πρόσωπα μας είναι σημαντικά σε κοινωνικό επίπεδο. Και, φυσικά, χαμογελαστά πρόσωπα. Πρόσωπα κάθε είδους ανακαλύπτονται εύκολα. (Γέλια) Εδώ μπορείτε να δείτε ένα χαρούμενο πρόσωπο στον Άρη. Αν οι αστρονόμοι ήταν βατράχια ίσως να έβλεπαν τον Κέρμιτ. Τον βλέπετε εδώ; Μικρά βατραχοπόδαρα. ‘Η αν οι γεωλόγοι ήταν ελέφαντες;

Θρησκευτική εικονογραφία. (Γέλια) Ανακαλύφθηκε από έναν φούρναρη στο Τέννεσσυ το 1996. Χρέωνε 5 δολάρια το κεφάλι για να έρθουν να δουν το ψωμάκι-μοναχή, μέχρι που έλαβε μια εντολή δικαστηρίου από το δικηγόρο της Μητέρας Τερέζας. Εδώ είναι “Η Κυρά μας της Γουαδελούπης” και “Η Κυρά μας του Γουάτσονβιλ”, σ’ αυτό το δρόμο, πιο κάτω. Ή μήπως είναι πιο πάνω στο δρόμο από εδώ; Οι κορμοί δέντρων είναι πολύ καλοί γιατί είναι ωραίοι και σαγρέ και με κλαδιά, ασπρόμαυροι με στάμπες και ο εγκέφαλος βρίσκει πρότυπα — οι άνθρωποι είναι ζώα που αναζητάνε αυτόματα πρότυπα στη φύση.

Εδώ είναι η Παρθένος Μαρία στο πλάι ενός γυάλινου παράθυρου στο Σάο Πάολο. Τώρα, εδώ η Παρθένος Μαρία εμφανίστηκε σε ένα σάντουιτς με τυρί — το οποίο μπόρεσα και κράτησα σε ένα καζίνο του Λας Βέγκας, φυσικά, μιας και εδώ είναι Αμερική. (Γέλια) Αυτό το καζίνο πλήρωσε 28.500 δολάρια στο eBay για το σάντουιτς με τυρί. (Γέλια) Αλλά με ποιά μοιάζει στην πραγματικότητα, την Παρθένο Μαρία; (Γέλια) Έχει αυτό το ύφος της εποχής του 1940, με τα σουφρωμένα χείλη.

Η Παρθένος Μαρία στο Κλιαργουότερ, Φλόριντα. Βασικά πήγα να το δω αυτό εδώ. Υπήρχε πολύς κόσμος εκεί — οι πιστοί έρχονται με τις — αναπηρικές καρέκλες και τα δεκανίκια τους, και τα λοιπά. Και πήγαμε εκεί κάτω, το ερευνήσαμε. Απλά για να σας δώσω μια ιδέα του μεγέθους — αυτός είναι ο Ντόκινς, εγώ και ο Φανταστικός Ράντι, δίπλα σε αυτή την εικόνα ύψους δύο, δυόμιση ορόφων. Όλα αυτά τα κεριά, τόσες χιλιάδες κεριά που είχαν ανάψει οι άνθρωποι προς τιμήν της. Οπότε περπατήσαμε στην πίσω πλευρά, απλά για να δούμε τι συνέβαινε εκεί, και τελικά όπου υπήρχε ένα αυτόματο ποτιστικό και ένας φοίνικας, αυτό είναι το αποτέλεσμα. Εδώ είναι η Παρθένος Μαρία στην πίσω πλευρά, την οποία είχαν αρχίσει να σκουπίζουν. Φαντάζομαι ότι μπορείς να έχεις μόνο ένα θαύμα ανά κτίριο. (Γέλια) Οπότε είναι αληθινά ένα θαύμα της Παρθένου ή είναι ένα θαύμα της Μαρτζ; (Γέλια)

Και μετά θα τελειώσω με ένα ακόμα τέτοιο παράδειγμα με ήχο — ακουστικές ψευδαισθήσεις. Υπάρχει ένα φιλμ, “Λευκός Θόρυβος”, με τον Μάικλ Κίτον κι έχει να κάνει με νεκρούς που μιλάνε σε ζωντανούς. Παρεμπιπτόντως, η όλη ιστορία με το να μιλάς στους νεκρούς δεν είναι και τίποτα σημαντικό. Ο καθένας μπορεί να το κάνει. Το πραγματικά δύσκολο είναι να κάνεις τους νεκρούς να σου απαντήσουν. (Γέλια)

Σε αυτή την περίπτωση, υποτίθεται, αυτά τα μηνύματα είναι κρυμμένα σε ηλεκτρονικά φαινόμενα. Υπάρχει μια ιστοσελίδα, η ReverseSpeech.com, απ’ όπου κατέβασα όλα αυτά . Εδώ είναι η κανονική κατεύθυνση — αυτό είναι το πιο διάσημο παράδειγμα από αυτά. Εδώ είναι η κανονική έκδοση αυτού του δημοφιλούς τραγουδιού Αχ, δε θα μπορούσες να το άκουγες αυτό όλη μέρα; (Γέλια)

Εντάξει, εδώ είναι παιγμένο ανάποδα, και δείτε αν μπορείτε να ακούσετε τα κρυμμένα μηνύματα που υποτίθεται ότι υπάρχουν. Τι ακούσατε;

(Κοινό: “Σατανάς”)

“Σατανάς”; Οκ, λοιπόν, τουλάχιστον πιάσαμε το “Σατανάς”. Τώρα, θα προϊδεάσω το ακουστικό τμήμα του εγκεφάλου σας λέγοντας σας τι υποτίθεται ότι ακούτε, και μετά θα το ακούσουμε ξανά. (Γέλια) (Χειροκρότημα)

Δεν μπορείς παρά να το ακούσεις όταν σου πω τι να ακούσεις. (Γέλια)

Εντάξει, θα τελειώσω με μια θετική, ωραία ιστοριούλα σχετικά — ο Σύλλογος Σκεπτικιστών είναι ένας μη κερδοσκοπικός εκπαιδευτικός οργανισμός. Πάντα ψάχνουμε για μικρά καλά πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι.

Και στην Αγγλία, υπάρχει μια ποπ τραγουδίστρια. Πολύ — μια από τις πιο δημοφιλείς τραγουδίστριες στην Αγγλία σήμερα, η Κέητι Μελούα. Και έγραψε ένα όμορφο τραγούδι. Ήταν στο Top 5 το 2005, και λεγόταν “Nine Million Bicycles in Beijing” Είναι μια ιστορία αγάπης — είναι κάτι σαν τη Νόρα Τζόουνς του Ηνωμένου Βασιλείου — για το πόσο αγαπάει τον φίλο της, συγκρινόμενο με 9 εκατομμύρια ποδήλατα και τα λοιπά Και έχει αυτό το απόσπασμα μέσα

Είμαστε 12 δισεκατομμύρια έτη φωτός από την άκρη
Αυτή είναι μια εικασία
Κανείς δεν μπορεί ποτέ να πει ότι είναι αλήθεια
Αλλά ξέρω πως πάντα θα είμαι μαζί σου

Λοιπόν, αυτό είναι ωραίο. Τουλάχιστον έπεσε κοντά. Στην Αμερική θα ήταν “Είμαστε 6000 έτη φωτός από την άκρη”

(Γέλια)

Αλλά ο φίλος μου ο Σάιμον Σινγκ, ο σωματιδιακός φυσικός που τώρα είναι εκπαιδευτικός της επιστήμης, και έγραψε το βιβλίο “Η Μεγάλη Έκρηξη” και τα λοιπά. Χρησιμοποιεί όποια ευκαιρία βρει για να προωθήσει καλή επιστήμη. Οπότε, έγραψε ένα άρθρο στη Γκάρντιαν για το τραγούδι της Κέητι, στο οποίο είπε, λοιπόν, ξέρουμε ακριβώς την ηλικία, πόσο μακριά από την άκρη είμαστε. Ξέρετε, είναι 12 — είναι 13.7 δισεκατομμύρια έτη φωτός, και δεν είναι εικασία, Ξέρουμε πόσο κοντά είναι με συγκεκριμένο περιθώριο σφάλματος. Οπότε, μπορούμε να πούμε, αν και όχι με απολυτη ακρίβεια, αλλά πολύ κοντά στην πραγματικότιτα.

Και, προς τιμήν του, η Κέητι τον πήρε τηλέφωνο μετά τη δημοσίευση του άρθρου Και είπε, “Ντρέπομαι τόσο πολύ. Ήμουν μέλος του κλαμπ Αστρονομίας και θα έπρεπε να ξέρω” Και ξαναέβγαλε το τραγούδι. Οπότε θα κλείσω με τη νέα έκδοση:

Είμαστε 13.7 δισεκατομμύρια έτη φωτός από την άκρη
του παρατηρήσιμου σύμπαντος
αυτή είναι μια καλή εκτίμηση με καλά ορισμένα περιθώρια σφάλματος
και με όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες
προβλέπω πως θα είμαι για πάντα μαζί σου

(Χειροκρότημα)

Δεν είναι απίθανο; (Χειροκρότημα)

diagoras