Όπως είδαμε έως τώρα, μέσα από πολυάριθμες αναφορές σε Πατερικά κείμενα και Βίους Αγίων, η ψυχή μετά το θάνατο εισέρχεται αμέσως στον υπο-ουράνιο εναέριο κόσμο, τα χαρακτηριστικά του οποίου εξετάσαμε λεπτομερώς. Είδαμε επίσης ότι η πορεία της ψυχής διαμέσου αυτού του εναέριου κόσμου, εφόσον το σώμα έχει πραγματικά πεθάνει και η σχέση της ψυχής με οτιδήποτε επίγειο έχει παύσει, περιγράφεται ως μία άνοδος μέσα από τα τελώνια, όπου ξεκινά η Μερική Κρίση η οποία έχει σκοπό να καθορίσει την καταλληλότητα ή μη της ψυχής για να κατοικήσει στον παράδεισο. Οι ψυχές που έχουν καταδικαστεί λόγω αμετανοησίας για τις αμαρτίες τους καταποντίζονται από τα πεπτωκότα πνεύματα στην κόλαση, ενώ εκείνες που τελικά υπερνικούν τις δοκιμασίες των τελωνίων ανέρχονται ανεμπόδιστα, οδηγούμενες από αγγέλους, στον παράδεισο.
Τι είναι όμως αυτός ο παράδεισος; Πού βρίσκεται; Είναι κάποιος τόπος; Είναι «επάνω»;
Οπως και για όλα τα θέματα που αφορούν τη μετά θάνατον ζωή, δεν θα πρέπει να διατυπώνουμε τέτοια ερωτήματα από απλή περιέργεια, αλλά αποκλειστικά με σκοπό να κατανοήσουμε πληρέστερα τη σχετική διδασκαλία την οποία η Εκκλησία μας έχει κληροδοτήσει και να αποφύγουμε τη σύγχυση που μπορούν να προκαλέσουν ακόμα και στους Ορθόδοξους Χριστιανούς οι σύγχρονες ιδέες και μερικές ψυχικές εμπειρίες.
Το θέμα του «χωρικού εντοπισμού» του παραδείσου και της κόλασης είναι ένα ευρύτατα παρανοημένο θέμα στη σύγχρονη εποχή. Αρκετά χρόνια πριν ο Σοβιετικός δικτάτορας Κρούστσεφ χλεύαζε τους θρησκευόμενους ανθρώπους που πίστευαν ακόμα στον παράδεισο - είχε στείλει «κοσμοναύτες» στο διάστημα και δεν τον είχαν δεί!
Κανείς σκεπτόμενος χριστιανός, βεβαίως, δεν πιστεύει στην αθεϊστική γελοιογραφία ενός παραδείσου που βρίσκεται «στον ουρανό» παρότι μερικοί αφελείς Προτεστάντες τοποθετούν τον παράδεισο σε κάποιο μακρινό γαλαξία ή αστερισμό, όλη η ορατή δημιουργίαείναι πεπτωκυία και διεφθαρμένη και δεν υπάρχει κανένας τόπος οπουδήποτε εντός αυτής για τον αόρατο παράδεισο του Θεού, ο οποίος συνιστά πνευματική και όχι υλική πραγματικότητα. Αλλά και πολλοί χριστιανοί, προκειμένου να αποφύγουν τον εμπαιγμό των άπιστων και να προλάβουν ακόμα και την παραμικρή κηλίδα οιασδήποτε υλιστικής αντίληψης, καταφεύγουν στο αντίθετο άκρο και δηλώνουν ότι ο παράδεισος δε βρίσκεται «πουθενά». Στο χώρο των Ρωμαιοκαθολικών και των Προτεσταντών υπάρχουν κάποια απολογητικά έργα τα οποία προσεγγίζουν διανοητικά το θέμα του παραδείσου και της κόλασης και διακηρύσσουν ότι ο παράδεισος είναι «κατάσταση, όχι τόπος», ότι το «πάνω» είναι καθαρή μεταφορά, ότι η Ανάληψη του Χριστού «Τους ωδήγησε δε έξω έως την Βηθανίαν και αφού εσήκωσε τα χέρια του τους ευλόγησε. Και ενώ τους ευλογούσε, αποχωρίσθηκε απ' αυτούς και εφέρετο επάνω εις τον ουρανόν», «Όταν είπε αυτά, εσηκώθηκε εις τον αέρα, ενώ εκείνοι τον εκοιτούσαν, και ένα σύννεφο τον απέκρυψε από τα μάτια τους. Και καθώς εκοιτούσαν με προσοχήν προς τον ουρανόν, ενώ αυτός ανυψώνετο, αίφνης δύο άνδρες με ενδύματα λευκά εστάθηκαν κοντά τους και τους είπαν, Ανδρες Γαλιλαίοι, γιατί στέκεσθε και κοιτάζετε εις τον ουρανόν; Αυτός ο Ιησούς που ανελήφθη από σας εις τον ουρανόν, θα έλθη κατά τον ίδιο τρόπο όπως τον είδατε να ανεβαίνει εις τον ουρανόν»- δεν ήταν στην πραγματικότητα «ανάληψη» αλλά μόνον αλλαγή κατάστασης. Το αποτέλεσμα τέτοιων απολογητικών έργων είναι να παρουσιάζεται ο παράδεισος και η κόλαση ως πολύ ακαθόριστες και συγκεχυμένες έννοιες, και η αίσθηση της πραγματικής τους υπόστασης βαθμιαία να εξασθενεί, με καταστροφικά αποτελέσματα για τη χριστιανική ζωή, αφού αυτές ακριβώς είναι οι πραγματικότητες προς τις οποίες κατευθύνεται όλη η επίγεια ζωή μας.
Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Επισκόπου Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, όλα αυτά τα απολογητικά έργα βασίζονται στη λανθασμένη αντίληψη του σύγχρονου φιλόσοφου Ντεκάρτ ότι οτιδήποτε μη υλικό είναι «αμιγές πνεύμα» και δεν περιορίζεται από χρόνο και χώρο. Η Ορθόδοξη Εκκλησίαδε διδάσκει κάτι τέτοιο. Ο Επίσκοπος Ιγνάτιος γράφει: «η φαντασίωση του Ντεκάρτ για τη μη εξάρτηση των πνευμάτωναπό το χώρο και το χρόνο είναι ένας αναμφισβήτητος παραλογισμός. Οτιδήποτε περιορισμένο εξαρτάται αναγκαστικά από το χώρο». Τα πολυάριθμα χωρία από λειτουργικά βιβλία και έργα Πατέρων της Ορθόδοξης Εκκλησίας που παραθέσαμε πιο πάνω ορίζουν απολύτως ικανοποιητικά τό που βρίσκονται ο παράδεισος και η κόλαση... Η Ορθόδοξη Εκκλησία διδάσκει με ευκρίνεια ότι ο παράδεισος βρίσκεται στους ουρανούς και η κόλαση στα έγκατα της γής». Εδώ θα υποδείξουμε μόνο το πώς πρέπει να ερμηνευτεί αυτή η διδασκαλία.
Αληθεύει ασφαλώς, όπως υποδεικνύουν τα πολυάριθμα χωρία που παραθέτει ο Επίσκοπος Ιγνάτιος, ότι όλες οι Ορθόδοξες πηγές - η Αγία Γραφή, οι θείες λειτουργίες, οι Βίοι Αγίων, τα γραπτά των αγίων Πατέρων - τοποθετούν τον παράδεισο και τους ουρανούς «επάνω» και την κόλαση «κάτω» από τη γή. Αληθεύει επίσης ότι αφού οι άγγελοι και οιψυχές περιορίζονται στο χώρο - όπως είδαμε στο κεφάλαιο για την «Ορθόδοξη διδασκαλία περί των Αγγέλων» - πρέπει πάντα να βρίσκονται σε έναν καθορισμένο τόπο - είτε στον ουρανό ειτε στην κόλαση είτε στη γή. Εχουμε ήδη παραθέσει σχετικό απόσπασμα από τη διδασκαλία του αγ. Ιωάννη του Δαμασκηνού το οποίο δηλώνει ότι «οι άγγελοι είναι περιγραπτοί, όταν βρίσκονται στον ουρανό, δε βρίσκονται στη γή και όταν στέλνονται από το Θεό στη γή, δε μένουν στον ουρανό» και το οποίο δεν είναι παρά η ίδια διδισκαλία περί αγγέλων που δίδαξαν πρωτύτερα ο αγ. Βασίλειος ο Μέγας, ο αγ. Γρηγόριος ο Διάλογος και βεβαίως όλοι οι Ορθόδοξοι Πατέρες.
Ο παράδεισος, επομένως, είναι σίγουρα τόπος, και είναι σίγουρα επάνω από οποιοδήποτε σημείο της γής, όπως και η κόλαση είναι σίγουρα κάτω, στα έγκατα της γής, όμως οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να δούν αυτούς τους τόπους μέχρι να ανοιχθούν οι πνευματικοί τους οφθαλμοί, όπως είδαμε προηγουμένως στα αναφερόμενα για τον εναέριο κόσμο. Επιπλέον, αυτοί οι τόποι δε βρίσκονται μέσα στις «συντεταγμένες» του δικού μας χωρο-χρονικού συστήματος: ένα αεροπλάνο δεν μπορεί να περάσει «αόρατα» μέσα από τον παράδεισο, ούτε ένας γήινος δορυφόρος μέσα από τον τρίτο ουρανό, ούτε ασφαλώς μπορεί κανείς σκάβοντας με τρυπάνι βαθιά στη γή να φτάσει έως τις ψυχές που βρίσκονται στην κόλαση αναμένοντας την Τελική Κρίση. Δεν είναι εκεί, αλλά σε ένα διαφορετικό είδος χώρου που ξεκινά ακριβώς από δώ αλλά «εκτίνεται» προς μία διαφορετική κατεύθυνση.
Υπάρχουν ενδείξεις, ή τουλάχιστον κάποια στοιχεία, που υποδηλώνουν αυτήν την άλλου είδους πραγματικότητα ακόμα και στην καθημερινή εμπειρία, στο γήινο κόσμο μας. Για παράδειγμα, η ύπαρξη ηφαιστείων και τεράστιας θερμότητας στο κέντρο της γής θεωρείται από πολλούς αγίους και Πατέρες ως άμεση ένδειξη περί της ύπαρξης κόλασης μέσα στα έγκατα του πλανήτη μας. Φυσικά, η κόλαση δεν είναι «υλική» με την έννοια της υλικής λάβας που ξεπηδά κάτω από το φλοιό της γης κατευθυνόμενη προς τα πάνω, όμως φαίνεται ότι όντως υπάρχει ένα είδος αλληλοεπικάλυψης των δυό πραγματικοτήτων - μία «αλληλοεπικάλυψη» που μπορεί να γίνει αντιληπτή στην ίδια τη φύση του ανθρώπου, ο οποίος είναι ικανός, κάτω από ορισμένες συνθήκες ή με το θέλημα του Θεού, να κατανοήσει και τα δυό είδη πραγματικότητας ακόμα και στην επίγεια ζωή. Οι ίδιοι οι σύγχρονοι επιστήμονες παραδέχονται τελικά ότι δεν είναι πλέον σίγουροι για την απώτερη φύση και τα απώτερα όρια της ύλης, ούτε για το πού αυτή η ύλη παύει να υπάρχει και ξεκινά η «ψυχική» πραγματικότητα.
Πολυάριθμα περιστατικά στους Βίους Αγίων δείχνουν το πώς αυτό το άλλο είδος χώρου εισέρχεται στο «φυσιολογικό» χώρο του κόσμου τούτου. Συχνά, για παράδειγμα, η ψυχή ενός ανθρώπου που μόλις έχει πεθάνει θεάται να ανέρχεται στους ουρανούς, όπως όταν ο αγ. Βενέδικτος είδε την ψυχή του αγ. Γερμανού, επισκόπου Καπούης, να μεταφέρεται από αγγέλους στους ουρανούς μέσα σε μία πύρινη σφαίρα, ή όταν οι κάτοικοι του Αφονιακ είδαν την ψυχή του αγ. Γερμανού να ανέρχεται μέσα σε μία πύρινη στήλη, ή όταν ο Πρεσβήτερος Φιλάρετος του Γκλίνσκ είδε να ανέρχεται η ψυχή του οσίου Σεραφείμ του Σάρωφ. Ο Προφήτης Ελισαίος αντίκρυσε τον Προφήτη Ηλία να ανυψώνεται στους ουρανούς μέσα σε ένα πύρινο άρμα: «Αίφνης ένα πύρινος άρμα και πύρινοι ίπποι διεχώρισαν τον ένα από τον άλλον, και ο Ηλιού μέσα εις ανεμοστρόβιλον ανελήφθη και εφέρετο ως εις τον ουρανόν». Συχνά επίσης, στους Βίους Αγίων συναντούμε περιστατικά κατά τα οποίαοι άγιοι βλέπουν τις ψυχές να διέρχονται από τα τελώνια, πολλά τέτοια περιστατικά αναφέρονται στον Βίο του αγ.Νήφωνος Κωνσταντίας και του αγ. Κολούμβα από τη νήσο της Αιόνας, και μερικά από αυτά παραθέσαμε στο κεφάλαιο περί τελωνίων. Στο Βίο του οσίου Θεοφίλου του Κιέβου, περιγράφεται η εμπειρία του Ντιμίτρι, του ανθρώπου που έστεκε δίπλα του τη στιγμή που ξεψυχούσε μέσα στο κελί του: «κάτι άστραψε μπροστά στα μάτια του και ένα ρεύμα ψυχρού αέρα χτύπησε το πρόσωπό του. Ο Ντιμίτρι κοίταξε κατάπληκτος προς τα επάνω και έμεινε αποσβολωμένος. Το ταβάνι του κελιού άρχισε να σηκώνεται και ο κυανός ουρανός ,σαν να άνοιγε τις αγκάλες του, ετοιμαζόταν να υποδεχθεί την άγια ψυχή του αποθνήσκοντος δικαίου Θεοφίλου».
Πέραν της γενικής γνώσης ότι ο παράδεισος και η κόλαση είναι όντως «τόποι», αλλά όχι τόποι του κόσμου αυτού, στο δικό μας χωρο-χρονικό σύστημα, δε χρειάζεται να επιζητούμε από περιέργεια να γνωρίζουμε κάτι περισσότερο. Αυτοί οι «τόποι» είναι τόσο διαφορετικοί από τις κοσμικές αντιλήψεις μας περί «τόπου»,ώστε σίγουρα θα βρεθούμε σε απελπιστική σύγχυση εάν επιχειρήσουμε να τους τοποθετήσουμε «γεωγραφικά» στο χώρο. Σε μερικούς Βίους Αγίων δηλώνεται σαφώς ότι οι «ουρανοί» είναι πάνω από τον «παράδεισο», και σε άλλους ότι υπάρχουν τουλάχιστον «τρείς ουρανοί» δεν είναι όμως στη δικαιοδοσία μας να καθορίσουμε τα «σύνορα» αυτών των τόπων ή να προσπαθήσουμε να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά τους. Τέτοιες περιγραφές μας παρέχονται από τη θεία Πρόνοια με σκοπό να μας εμπνεύσουν να αγωνιστούμε, ώστε να εισέλθουμε στη Βασιλεία των Ουρανών ζώντας και πεθαίνοντας χριστιανικά και όχι για να τις εντάξουμε σε κοσμικές κατηγορίες λογικής και γνώσης που δεν τους αρμόζουν. Ο αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος ορθά μας υπενθυμίζει με ποιό φρόνημα πρέπει να μελετούμε τα σχετικά με τον παράδεισο και την κόλαση: «Και που, λέγει, και σε ποιό τόπο θα είναι αυτή η γέεννα; Τι σ' ενδιαφέρει αυτό; Γιατί το ζητούμενο είναι ν' αποδειχθεί ότι υπάρχει, όχι που ορίσθηκε και σε ποιό τόπο... Κάπου έξω, όπως εγώ βέβαια νομίζω, απ' όλο αυτόν τόν κόσμο... Ας μη ζητούμε λοιπόν που βρίσκεται η γέεννα, αλλά πώς μπορούμε να την αποφύγουμε».
Η πλήρης κατανόηση της υπερκόσμιας πραγματικότητας δεν μας έχει παραχωρηθεί, αν και είναι αλήθεια ότι γνωρίζουμε αρκετά, ώστε να απαντήσουμε στους ορθολογιστές, οι οποίοι προσβεύουν ότι ο παράδεισος και η κόλαση δε βρίσκονται «πουθενά» και συνεπώς είναι μη-υπαρκτοί επειδή δεν μπορούμε να τους δούμε. Πράγματι, αυτοί οι τόποι βρίσκονται «κάπου», και μερικοί άνθρωποι που ζούν στη γή έχουν βρεθεί εκεί και έχουν επιστρέψει για να διηγηθούν τα όσα είδαν, όμως ο σαρκικός άνθρωπος βλέπει αυτούς του τόπους περισσότερο με την πίστη παρά με τη γνώση:» Τώρα βλέπομεν σαν σε καθρέφτη αμυδρώς, τότε όμως θα βλέπωμεν πρόσωπον προς πρόσωπον. Τώρα γνωρίζω μερικώς, αλλά τότε θα έχω πλήρη γνώσιν».
Απόκρυφες εμπειρίες «Αστρική προβολή» «Αστρικά ταξίδια» Συμπεράσματα σχετικά με τον «εξωσωματικό» κόσμο Λίγα λόγια για τη «μετενσάρκωση» Αληθινές Χριστιανικές εμπειρίες Παραδείσου Πού «βρ... Χριστιανικές εμπειρίες Παραδείσου Χαρακτηριστικά της αληθινής εμπειρίας Παραδείσου Ένα σχόλιο για τις οράσεις της κόλασης
via
