Το πρόσωπο του Ιανού..και η υπακοή... σαν αρετή ή κατάρα..

Στο βουνό είχα μεν σιγή διαδικτύου, αλλά όχι αντίστοιχη.. τηλεφώνων..Ετσι αρκετές ώρες την ημέρα μιλούσα με στενούς φίλους για πολλά και διάφορα θέματα, κυρίως κάτω.. απ τα κυπαρίσσια..

Ενα απ τα πιό ενδιαφέροντα θέματα που με απησχόλησαν ήταν κι εκείνο της υπακοής, καλώς ή κακώς εννοουμένης..αλλά και με τα βαθύτερα συναισθήματα που κρύβει κι εκφράζει στη σκοτεινή πλευρά μιας απαίδευτης ψυχής..

)

Πολλοί απο εμάς γνωρίζουμε για ..Το πείραμα του Μίλγκραμ.. ένα από τα πιο γνωστά αντιδεοντολογικά πειράματα  ψυχολογίας, μια φάρσα, ένα επικίνδυνο παιχνίδι, που ξεγύμνωσε, για μιαν ακόμη φορά, την ανθρώπινη ψυχή.      Εγινε τη δεκαετια του 60 , απο τον 27χρονο Στάνλει Μίλγκραμ, που ήταν επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας στο Γέιλ,και αφορούσε την..υπακοή, μια λέξη με βαθύτατο νόημα, ανάλογα απ την..γωνία που κάποιος την εξετάζει.. 

            

Ο προικισμένος κι ανήσυχος αυτός νέος, αποφάσισε να μελετήσει την υπακοή , σε κάποιου είδους εξουσία..

Είχαν περάσει 15 χρόνια απ το τέλος του πολέμου και τα εγκλήματα των Ναζί, και πλήθος επιστημόνων βάλθηκε να κατανοήσει τη συμπεριφορά των απλών στρατιωτών και Αξιωματικών των SS.

Η κυριως αποδεκτή εξήγηση ,μέχρι εκείνη τη στιγμή, ήταν      

η αυταρχική τευτονική διαπαιδαγώγηση και η καταπιεσμένη παιδική ηλικία των Γερμανών.
Όμως ο Μίλγκραμ ήταν κοινωνικός ψυχολόγος και πίστευε ότι αυτού του είδους η υπακοή -που οδηγεί στο έγκλημα- Δεν Μπορεί Να Είναι Αποτέλεσμα Μόνο Της Προσωπικότητας, Αλλά Περισσότερο Των Πιεστικών Συνθηκών.

Και το απέδειξε κάνοντας το πείραμα-φάρσα του.

Τα υποκείμενα του πειράματος ήταν όλοι εθελοντές, κυρίως φοιτητές, οι οποίοι έναντι αμοιβής πήραν μέρος σε ένα ψυχολογικό πείραμα σχετικό με τη μνήμη..όπως τους είπαν.

Χωρίστηκαν σε ζεύγη κι ο ένας έπαιρνε το ρόλο του ¨μαθητευομένου¨ ενώ ο άλλος του ¨δασκάλου¨.                  

Ο έκπληκτος μαθητευόμενος δενονταν χειροπόδαρα σε μια… ¨ηλεκτρική καρέκλα¨ και του περνούσαν ηλεκτρόδια σε όλο το σώμα. Έπειτα του έδιναν να μάθει δέκα ζεύγη λέξεων.          Ο δάσκαλος, από την άλλη, καθόταν μπροστά σε μια κονσόλα ηλεκτρικής γεννήτριας. Μπροστά του δέκα κουμπιά με ενδείξεις: 15 βολτ, 30 βολτ, 50 βολτ κλπ.                     

Το τελευταίο κουμπί έγραφε: 450 βολτ. Προσοχή! Κίνδυνος! Πίσω από το δάσκαλο στεκόταν ο υπεύθυνος του πειράματος.

Ας δούμε το πείραμα .. σε ενεστώτα για να γίνουμε μέτοχοι της στιγμής.
¨…Θα λέτε την πρώτη λέξη από τα ζεύγη στο μαθητευόμενο και θα περίμενετε να θυμηθεί την άλλη λέξη του ζεύγους.      

Αν κάνει λάθος θα σηκώσετε το πρώτο μοχλό και θα υποστεί ένα ηλεκτροσόκ 15 βολτ.

Σε κάθε λάθος θα σηκώνετε τον αμέσως επόμενο μοχλό, λέει ο πειραματιστής και ο ¨δάσκαλος¨ αισθάνεται ήδη καλά που δεν του έτυχε στην κλήρωση ο άλλος ρόλος.

Το πείραμα ξεκινάει. Ο δάσκαλος λέει τις λέξεις από το μικρόφωνο. Ο μαθητευόμενος, ήδη τρομαγμένος, απαντάει σωστά, αλλά όχι για πολύ.Μόλις κάνει το πρώτο λάθος ο δάσκαλος γυρνάει να κοιτάξει τον πειραματιστή. Εκείνος του λέει να προχωρήσει στο πρώτο ηλεκτροσόκ. Ο δάσκαλος υπακούει.15 βολτ δεν είναι πολλά, αλλά ο μαθητευόμενος έχει αλλάξει ήδη γνώμη. Παρ’ όλα αυτά απαντάει σωστά σε άλλη μια ερώτηση, αλλά στο επόμενο λάθος δέχεται 30 βολτ.¨Αφήστε να φύγω¨, λέει ο μαθητευόμενος που δεν μπορεί να λυθεί. Δε θέλω να συμμετάσχω σε αυτό το πείραμα.

Ο δάσκαλος κοιτάει τον πειραματιστή. Εκείνος του κάνει νόημα να συνεχίσει.

Τα βολτ αυξάνονται και τώρα πια ο πόνος είναι εμφανής στο πρόσωπο του μαθητευόμενου, που εκλιπαρεί να τον αφήσουν ελεύθερο.Στα 200 βολτ ταρακουνιέται ολόκληρος. Ο δάσκαλος πριν κάθε ηλεκτροσόκ γυρνάει να κοιτάξει τον πειραματιστή. Εκείνος, με σταθερή φωνή, του λέει ότι το πείραμα πρέπει να συνεχιστεί.Ο δάσκαλος συνεχίζει να βασανίζει έναν άγνωστο, έναν απλό φοιτητή που κλαίει, ζητάει τη βοήθεια του Θεού και παρακαλεί να τον λυπηθούν. Δεν μπορεί πια να απαντήσει στις ερωτήσεις, αλλά ο πειραματιστής λέει στο δάσκαλο:Τη σιωπή την εκλαμβάνουμε ως αποτυχημένη απάντηση και συνεχίζουμε με την τιμωρία. Στα 345 βολτ ο μαθητευόμενος τραντάζεται ολόκληρος, ουρλιάζει και χάνει τις αισθήσεις του.Ο δάσκαλος, ιδρωμένος και με τα χέρια του να τρέμουν, κοιτάει τον πειραματιστή.
Μην ανησυχείτε, λέει εκείνος, το πείραμα είναι απολύτως ελεγχόμενο… Συνεχίστε με τον τελευταίο μοχλό.Μα είναι λιπόθυμος, λέει ο δάσκαλος.Δεν έχει καμιά σημασία. Το πείραμα πρέπει να ολοκληρωθεί. Συνεχίστε με τον τελευταίο μοχλό.

Πόσοι από τους εθελοντές νομίζετε,οτι έφτασαν ως τον τελευταίο μοχλό;

Πριν ξεκινήσει το πείραμα του ο Μίλγκραμ είχε κάνει μια δημοσκόπηση ανάμεσα στους ψυχιάτρους και στους ψυχολόγους, ρωτώντας τους

Τι Ποσοστό Των Εθελοντών Θα Έφτανε Ως Τον Τελευταίο Μοχλό.

Σχεδόν όλοι απάντησαν ότι κανείς δε θα έφτανε ως τον τελευταίο μοχλό, πέρα ίσως από κάποια άτομα με κρυπτο-σαδιστικές τάσεις, καθαρά παθολογικές.Δυστυχώς έκαναν λάθος.
Μόλις το 5% των δασκάλων αρνήθηκαν εξ’ αρχής να συμμετάσχουν σε ένα τέτοιο πείραμα και αποχώρησαν .       

Το υπόλοιπο 95% προχώρησε πολύ το πείραμα, πάνω από τα 150 βολτ.

Και Το 65%… Έφτασε Μέχρι Τον Τελευταίο Μοχλό, Τα Πιθανότατα.. Θανατηφόρα 450 Βολτ!

Που έγκειται η φάρσα;

Ο ¨μαθητευόμενος¨ δεν ήταν φοιτητής, αλλά ηθοποιός, που είχε προσληφθεί από το Μίλγκραμ για αυτόν ακριβώς το ¨ρόλο¨.

Δεν υπήρχε ηλεκτρισμός ούτε ηλεκτροσόκ.

 Ο ηθοποιός υποκρινόταν.

Το μοναδικό πειραματόζωο ήταν ο ¨δάσκαλος¨.
Όμως τα αποτελέσματα ήταν αληθινά:

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων Θα Υπακούσει Και Θα Βασανίσει -Ίσως Και Θα Σκοτώσει- Έναν Άγνωστο Του,         

Αρκεί Να Δέχεται Εντολές Από Κάποιον Με Κύρος (στην προκειμένη περίπτωση επιστημονικό) και ταυτόχρονα να αισθάνεται ότι δεν τον βαρύνει η ευθύνηγια ό,τι συμβεί -αφού εκείνος ¨απλά ακολουθούσε τις διαταγές¨.Και φυσικά οι περισσότεροι από εμάς θα σκεφτούν όταν μάθουν για αυτό το πείραμα:¨Εγώ αποκλείεται να έφτανα ως τον τελευταίο μοχλό.¨

Ας μεταφέρουμε το ίδιο…πείραμα.. εικονικά.. στην κοινωνία μας, κάθε μέρα..μια κι άρχισαν ήδη οι κινητοποιήσεις για τα περιώνυμα μέτρα…Ο υπάλληλος της ΔΕΗ που απεργείστερώντας το ρεύμα από έναν ανήμπορο ή άρρωστο, ξέροντας ότι έτσι τον ταπεινώνει, τον υποβάλει σε ένα διαρκές βασανιστήριο και πιθανότατα θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του,

Ανήκει Στο 65% Του Τελευταίου Μοχλού.

 Και δεν είναι καθόλου κρυπτοσαδιστής. Απλά ακολουθεί τις εντολές που του έδωσαν.

Ο υπάλληλος του σούπερ-μάρκετ που σου δίνει το χαλασμένο ψάρι και σε διαβεβαιώνει ότι είναι φρέσκο δεν σε μισεί, παρότι γνωρίζει ότι μπορεί να πάθεις και δηλητηρίαση. Απλώς ακολουθεί εντολές.

Ο αστυνομικόςο οποίος ραντίζει με χημικά τους διαδηλωτές δεν είναι κρυπτοσαδιστής. Απλώς κάνει τη δουλειά του.

Ο υπάλληλος της εφορίαςή της τράπεζας που υπογράφει την κατάσχεση κάποιου σπιτιού για 1.000 ευρώ χρέος, θα έφτανε ως τον τελευταίο μοχλό στο πείραμα. Γιατί υπακούει.

Ο πολιτικός που υπογράφει ένα νόμοπου οδηγεί ένα ολόκληρο έθνος στην εξαθλίωση  θα έφτανε μέχρι τον τελευταίο μοχλό. Και αυτός υπακούει, σε εντολές πολύ πιο ισχυρές από εκείνες του πειραματιστή με την άσπρη  φόρμα.

Για την ιστορία:

Τα υποκείμενα του πειράματος του Μίλγκραμ, οι εθελοντές φοιτητές, έμαθαν από τον ίδιο       ( μετά το πείραμα ),         ποιος ήταν ο στόχος του πειράματος.

Εμαθαν ότι ¨ο μαθητευόμενος¨ ήταν ηθοποιός και ότι δεν είχε ποτέ υποστεί ηλεκτροσόκ.             

Ο Μίλγκραμ το έκανε αυτό Για Να Τους Ανακουφίσει, Αλλά Πέτυχε Το Ακριβώς Αντίθετο.Αυτοί οι άνθρωποι, ειδικά το 65% που είχε φτάσει ως τον τελευταίο μοχλό, Πέρασαν Την Υπόλοιπη Ζωή Τους Κυνηγημένοι Από Τις Ερινύες Της Πράξης Τους.

Γιατί Συνειδητοποίησαν Ότι Δεν Ήταν Τόσο Αθώοι Και Τόσο ¨Καλοί¨ Όσο Ήθελαν Να Πιστεύουν Για Τον Εαυτό Τους.

Ας βγάλουμε ένα γενικό συμπέρασμα:

 Η υπακοή είναι μια ύψιστη αρετή, όταν γίνεται σε σωστά¨Πρόσωπα¨..Ο υποτακτικός που ¨υπακούει¨στον Γέροντά του..σώζεται, και μόνο με την υπακοή..

Συγκριτικά με το πείραμα του Μίλγκραμ..η υπακοή…έτσι για πλάκα, αναδύει την δεύτερη όψη του Ιανού που όλοι κρυβουμε στην ψυχή μας, μια κι αυτό το φοβερό ποσοστό του 65%, μας επιτρέπει να το πούμε..

Ας προσέξουμε λοιπόν ,όλοι μας, σε ποιούς υπακούουμε, κι αν πρέπει , κάτω απο οποιεσδήποτε συνθήκες, να δίνουμε ..οποιεσδήποτε εντολές..μια και τις επόμενες μέρες θα δούμε στους δρόμους αμέτρητα πλήθη κόσμου να διαδηλώνουν οργισμένα..υπακούωντας σε..εντολές…

Για όσους ακόμα έχουν το χόμπυ του διαβάσματος…Περισσότερα για το πείραμα του Μίλγκραμ μπορούν να διαβάσουν.. στο υπέροχο βιβλίο της Lauren Slater:

«Το κουτί της ψυχής», από τις εκδόσεις Οξύ, μετάφραση Δέσποινα Αλεξανδρή, 2009

Το πρόσωπο του Ιανού..και η υπακοή... σαν αρετή ή κατάρα..