Σύντομη βιογραφία: O άγιος πατέρας μας Μακάριος ο Αιγύπτιος, που επονομάζεται Μέγας, έζησε την εποχή του βασιλιά Θεοδοσίου του Μεγάλου, κατά το έτος 370 μ.Χ. Αφού με τους υπερβολικούς κόπους της ασκήσεως έγινε τύπος και παράδειγμα του μοναχικού βίου, κι αφού μελέτησε στο μέγιστο βαθμό τις θείες Γραφές, συνέγραψε πολλών ειδών λόγους, γεμάτους ψυχική ωφέλεια και θεία σοφία του Πνεύματος· όλοι αυτοί είναι πενήντα.
Τους λόγους αυτούς, ο Συμεών ο Μεταφραστής, που ήκμασε στον καιρό του Βασιλείου του Μακεδόνος κατά το ετος 860, θαυμάζοντας την κοινωφελή διδασκαλία και την πνευματική σοφία που περιέχουν, τους μετέφρασε και τους χώρισε σε 150 κεφάλαια για να είναι πιο ευσύνοπτοι. Και αφού τους καταστόλισε με ωραία, θελκτική και πειστική γλώσσα, με ευφράδεια και αττική χάρη, τους έκανε γλυκύτερους από μέλι στις ακοές όσων τους ακούν.
Και όπως με το ύψος των νοημάτων και με την ηθική διδασκαλία τους διαφέρουν από πολλούς άλλους, έτσι δεν υστερούν κι από κανέναν άλλο κατά τη φραστική ομορφιά και τα συχνά σχήματα. Γι' αυτό και καταγοητεύουν τις καρδιές των μελετητών με τη γλυκόηχη σύνθεσή τους και διαβάζονται με πολλή ευχαρίστηση.
Εισαγωγικά σχόλια: Με ένα στόμα και μιά καρδιά οι Ορθόδοξοι μοναχοί μαρτυρούν, ότι ένα από τα εντρυφήματα υψηλής στάθμης και αποφασιστικής διαμορφώσεως μοναχικού ήθους είναι και οι «Πενήντα ομιλίες» του θεοφόρου πατέρα μας, Μακαρίου του Αιγυπτίου.
Το έργο αυτό, χάρη στην πνευματική του γλυκύτητα, την απλανή διδασκαλία του για τον Θεό, που τον θεολογεί αποφατικώς και καταφατικώς, την Ορθόδοξη χριστολογία του (και προ της Δ' Οικουμενικής Συνόδου), την εκκλησιαστική διδαχή, περί της πρεσβυτέρας κτίσεως των αγγέλων, της πτώσεώς τους και της μετατροπής τους σε δαίμονες, τον πόλεμο που διεξάγουν κατά των ανθρώπων, χάρη στην άψογη ορθοδόξως ανθρωπολογία του και γενικώς την χαριτωμένη ανάπτυξη, περί των ψυχικών δυνάμεων, των αρετών, των παθών, των ασκητικών αγώνων, μπορεί να υποστηριχθεί ότι επηρέασε βαθύτατα τους μεταγενεστέρους διδασκάλους της Εκκλησίας.
Πραγματικά, όλοι οι ασκητικοί και νηπτικοί Πατέρες, στις διάφορες φάσεις των πνευματικών αγώνων και των δογματικών πολέμων τους, επεκαλούντο τις ομιλίες του αγίου Μακαρίου, μέχρι σημείου, ώστε και κατά τον 14ο αιώνα, αυτός ο μέγας Παλαμάς, προκειμένου να θεμελιώσει τις κοινές μεταξύ των Αγίων εμπειρίες του, κατέφυγε στον άγιο Μακάριο τον Αιγύπτιο, του οποίου το όνομα και το έργο επικυρώθηκε και συνοδικώς, αφού εκκλησιαστικώς ετιμάτο ως άγιος μαθητής του Μ. Αντωνίου.
Ό,τι όμως εγράψαμε για τον όσιο Πέτρο τον Δαμασκηνό, μπορεί κατά κάποια αναλογία, να λεχθεί και για τον άγιο Μακάριο. Είναι ανεξήγητο το γεγονός, ότι οι ιστορικοί της εποχής του (Παλλάδιος, Ρουφίνος, Σωκράτης, Σωζόμενος), ούτε λέξη δεν αναφέρουν για το σύγγραμα αυτό.
Επίσης από τα μέσα του 17ου αιώνος, που αναπτύχθηκε σημαντικά η κριτική των κειμένων, διετυπώθησαν υποψίες από ξένους και δικούς μας θεολόγους, ότι οι ομιλίες απηχούν φρονήματα των μασσαλιανών, εξ αφορμής κάποιων εκφράσεων. Ο χρόνος όμως και νεώτερες μελέτες απέδειξαν ότι είναι ορθοδοξότατες και ανήκουν, σαν αναφαίρετο κτήμα της, στην εκκλησιαστική πνευματική παράδοση και μάλιστα στο χώρο της μυστικής θεολογίας.
Ένα από τα ισχυρά επιχειρήματα, ότι οι «50 ομιλίες» είναι κείμενο παραδοσιακό, είναι η κοινή αποδοχή από την ορθόδοξη συνείδηση και το γεγονός της παραφράσεώς τους από τον διασημότερον αγιολόγο του Βυζαντίου, τον Λογοθέτη άγιο Συμεών, τον αποκαλούμενο Μεταφραστή, που έζησε κατά τα μέσα του 10ου αιώνος.
Ο σπουδαίος αυτός θεολόγος, μαζί με τα άλλα πνευματικά του έργα και τη μετάφραση 146 βίων Αγίων, —γι' αυτό και Μεταφραστής— αφού εθαύμασε την «κοινωφελή διδασκαλία και πνευματική σοφία» των ομιλιών, επεχείρησε τη μετάφραση-παράφραση και τη διαίρεσή τους σε εκατό πενήντα κεφάλαια, κατά την συνήθεια της εποχής, για να γίνουν πιο κατανοητά. Πρέπει δε να σημειωθεί, ότι η απόδοση είναι πιστή και διασώζει πλήρως τα νοήματα του θειοτάτου, μυστικοτάτου και θεολογικοτάτου Μακαρίου του Αιγυπτίου.
Τι μπορούμε να πούμε για τις «υπέρ μέλι και κηρίον» γλυκύτατες αυτές ομιλίες, τις θεοφόρες, Χριστοφόρες, πνευματοφόρες, τις εμπνευσμένες, με τόση αμεσότητα στην αγιασμένη ψυχή του θεοφόρου, από αυτό το Πανάγιο Πνεύμα που, μαζί με τον Πατέρα και τον Υιό, είχαν σκηνώσει στον Όσιο, κατά το λόγο του Κυρίου Ιησού: «... προς αυτόν ελευσόμεθα και μονήν παρ' αυτώ ποιήσωμεν»;
Θα τολμούσε να ειπεί κανείς, ότι έφθαναν και μόνες αυτές οι ομιλίες για να τεκμηριωθεί ότι ο συγγραφεύς τους είναι μέγας άγιος, ότι με αυτές καταστολίζεται η Εκκλησία και ότι αυτές μονάχα είναι αρκετές να στοιχειώσουν την ψυχή, να την παιδεύσουν και να την ανυψώσουν μέχρι του θρόνου του Θεού, αν ακολουθηθούν πιστά.
Εκείνο που διακρίνει τις ομιλίες, είναι η μέθεξη του Οσίου μας ερωτικώς στο πρόσωπο του Θεού, η συνεχής αναφορά στη χάρη του αγίου Πνεύματος και η συνεχής υπόδειξη, ότι σκοπός όλων των ασκητικών έργων είναι η κτήση της χάριτος. Αλλά και τότε δεν πρέπει ο μετέχων να θεωρήσει τον εαυτό του ασφαλή, γιατί η αμαρτία είναι «ένδον υποκαθημένη», όταν δεν έχει φθάσει κανείς στην τελεία απάθεια και δεν έχει ολόκληρος ελλαμφθεί από το άκτιστο φως. Γι' αυτό θα μπορούσε να ονομασθεί ο όσιος Μακάριος, κήρυκας της χάριτος.
Βέβαια, πρέπει να υπομνήσομε ότι η διδασκαλία του, αποκαλυφθείσα από τα βάθη της θεοφόρου ψυχής του, είναι αδύνατο να διαφέρει από τις εμπειρίες άλλων μεγάλων Οσίων. Αλλά, όπως έχει τονισθεί επανειλημένως, οι Άγιοι ως ελεύθερες προσωπικότητες έχουν τις ιδιομορφίες τους και τις ιδιαίτερες αποκλίσεις τους στα μη ουσιώδη.
Και ο θείος Μακάριος μεταδίδει με τον εκφραστικό του τρόπο, τις παρομοιώσεις, τα χαριτωμένα παραδείγματα, τις εικόνες και τις αναφορές του στις άγιες Γραφές, μία χάρη που οι μοναχοί ομολογούν ότι αισθάνονται.
Πρόκειται για μια μυστική γλώσσα των Αγίων, για μια μετάδοση χάριτος από τη χάρη τους. Και αυτό συμβαίνει με τον όσιο Μακάριο, όταν με άφατη αγαθότητα εκθέτει την πνευματοφόρα διδασκαλία του για τις μεταμορφωτικές ενέργειες του αγίου Πνεύματος μέσα στις ψυχές που θα επιφοιτήσει, πως η έλλαμψη δεν είναι ένας φωτισμός μονάχα, αλλά συνεχής ενέργεια υποστατικού φωτός, μαρτυρία που χρησιμοποίησε ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς κατά των ορθολογιστών αντιπάλων του. Και δεν σταματά στο σημείο αυτό, αλλά και διδάσκει, ότι η εσωτερική έλλαμψη θα μεταδοθεί, κατά την κοινή ανάσταση, και στα σώματα, που θα γίνουν φωτοφόρα. Είναι θεία και πάμφωτη η εμπειρία του θείου Μακαρίου. Ας τον προσέξομε.
--------------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, γ΄τόμος, σελ. 244-247).
