Ιστορίες πάλης με τον Θεό…
Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης (1866-1958).
Έζησε στη γη ένας άνθρωπος, άνδρας με άσβεστη πνευματική δίψα, που λεγόταν Συμεών. Προσευχόταν για πολύν καιρό με ασταμάτητο θρήνο: «Ἑλέησόν με!». Αλλά ο Θεός δεν τον άκουγε. Πέρασαν μήνες και μήνες με τέτοια προσευχή και οι δυνάμεις της ψυχής του εξαντλήθηκαν. Έφθασε μέχρι την απόγνωση και φώναξε: «Είσαι αδυσώπητος!» (=αλύπητος). Και όταν με αυτές τις λέξεις ράγισε κάτι μέσα στη συντετριμμένη από την απόγνωση ψυχή του, είδε ξαφνικά τον ζώντα Χριστό. Πυρ γέμισε την καρδιά του και όλο του το σώμα με τέτοια δύναμη, που, αν κρατούσε ακόμη μια στιγμή η όραση, θα πέθαινε. Από τότε δεν μπορούσε πια να λησμονήσει το ανείπωτα πράο, το απέραντα αγαπητικό, το χαρούμενο και γεμάτο από υπερνοητή ειρήνη βλέμμα του Χριστού. Και στα επόμενα χρόνια της μακράς ζωής του μαρτυρούσε ακούραστα ότι «ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν», αγάπη άπειρή, που ξεπερνά κάθε νου.[1]
Ο γιατρός Αντώνιος Μπλουμ (μετέπειτα Ορθόδοξος επίσκοπος στην Αγγλία)
Ως νέος, ήταν σκληροπυρηνικός άθεος. Βασανιζόταν όμως έντονα από την απουσία νοήματος στη ζωή. Αποφάσισε λοιπόν να ερευνήσει αν υπήρχε νόημα στη ζωή και, αν σε ένα χρόνο διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει νόημα, να αυτοκτονήσει. Μια μέρα, παρακινημένος από φίλο του, παρακολούθησε την αι. ενός Ρώσου ορθόδοξου ιερέα. Αυτά που άκουσε τον εξόργισαν τόσο, ώστε, γυρίζοντας σπίτι, πήρε την Καινή Διαθήκη της μητέρας του, για να δει αν το Ευαγγέλιο υποστηρίζει αυτά που είπε ο ιερέας στην ομιλία του. Λίγη ώρα αργότερα, είχε την αίσθηση ότι Κάποιος καθόταν, αόρατος, απέναντί του – και ότι Αυτός ο «κάποιος» ήταν ο Χριστός.
Ο Γκλεμπ Ποντμοσένσκι (μετέπειτα π. Γερμανός, ιδρυτής της Αδελφότητας του Αγίου Γερμανού της Αλάσκας – Καλιφόρνια)
«Επιθυμούσα τη ζωή αλλά έπρεπε να ξέρω γιατί. Να ζω απλώς και μόνον επειδή γεννήθηκα, για να υποφέρω αναίτια και να πεθάνω; Εγώ δεν ζήτησα να γεννηθώ! θελα πραγματικά να ζήσω, αλλά είχα ήδη προχωρήσει πιο πέρα από μια κατάσταση απελπισίας, όπου τα πάντα μοιάζουν αφόρητα απεχθή και μια δαιμονική ενέργεια πλήρους αδιαφορίας κυριεύει ολόκληρο το είναι του ανθρώπου αφαιρώντας κάθε φυσικό φόβο. Αυτή η κατάσταση μπορεί να ονομαστεί “βουβός τρόμος”. Έχοντας λοιπόν περάσει ο ίδιος από μια τέτοια εμπειρία, γνωρίζω τι περνούν στις μέρες μας οι νέοι με αυτοκτονικές τάσεις. Υπήρξα κι εγώ ένας απ’ αυτούς. Ήμουν μόλις δεκαοκτώ-δεκαεννιά χρονών».
Μόνον η χάρη του Θεού μπορούσε να γλιτώσει τον Γκλεμπ από μια τέτοια κατάσταση. Στεκόταν σε μια γέφυρα στη Βοστόνη και σκεπτόταν ν’ αυτοκτονήσει, όταν, αίφνης, του ήρθε σαν αστραπή μια ανάμνηση από πολλές έγχρωμες φωτογραφίες ενός Αγίου που γνώριζε από παιδί – του αγίου Σεργίου του Ραντονέζ. Ο Ρώσος αυτός ασκητής του 14ου αιώνα είχε ζήσει όπως ακριβώς ο άνθρωπος είναι προορισμένος να ζει: μαζί με τον Θεό στην αγκαλιά της φύσης. Ο λογισμός ψιθύρισε στον Γκλεμπ: «Δώσε μια ευκαιρία. Δες αν μια τέτοια γνήσια ζωή αγνότητας, μακριά από τον κόσμο και σε ενότητα με τη φύση, είναι μια πραγματικότητα. Αν δεν είναι, αν όλα τούτα είναι απλώς η ψευδαίσθηση ενός ονειροπόλου, ένα παραμύθι, ένα “όπιο του λαού”, τότε μόνο αφαίρεσε τη ζωή σου…».[2]
Ο Ευγένιος Ρόουζ (μετέπειτα π. Σεραφείμ. Ρόους (1931-1982), συνιδρυτής της Αδελφότητας του Αγίου Γερμανού της Αλάσκας)
Όπως και πολλοί άλλοι νέοι της εποχής του, άρχισε να ζει στο κλίμα του ηδονισμού και της σεξουαλικής ανηθικότητας. […] Ο Ευγένιος προκαλούσε το Θεό, όπως είχε κάνει και στην κορυφή του βουνού Μπάλντυ – αυτή τη φορά, αψηφώντας τους νόμους Του. […] Όπως ο ίδιος ανέφερε αργότερα, αυτή ήταν η πιο σκοτεινή και η πιο δυστυχισμένη περίοδος της ζωής του. Οι απαγορευμένες πράξεις τον αηδίαζαν, ακόμα και τη στιγμή που τις έκανε. Κατόπιν, επέσπευδαν την εμφάνιση μέσα του μακροχρόνιων περιόδων κατάθλιψης. […]
Όμως ακόμα και στα πιο άγρια μεθύσια του, ο Θεός, τον οποίο είχε απορρίψει ως «αφηρημένη έννοια», δεν τον άφηνε ήσυχο. Σε ένα γράμμα του προς κάποιο φίλο στην Πομόνα, γραμμένο σε κατάσταση μέθης, εξαπέλυε λόγια κακόβουλου, δαιμονικού παλληκαρισμού και στη συνέχεια κατέληγε με το ερώτημα: «Ξέρεις για ποιο λόγο είμαι στο Σαν Φρανσίσκο; Επειδή θέλω να μάθω ποιος είμαι και ποιος είναι ο Θεός. Εσύ θέλεις να τα μάθεις αυτά; Για μένα, αυτά είναι τα μόνα πράγματα που με νοιάζει γα μάθω».[3]
Ιδιαίτερα ταλαντούχος, διδάκτορας των ανατολικών γλωσσών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, ο Ευγένιος εγκατέλειψε την προοπτική να γίνει καθηγητής πανεπιστημίου, απογοητευμένος από τη διαφθορά και την υποκρισία που είδε στους πανεπιστημιακούς κύκλους. Μελέτησε την κινέζικη σοφία, ασχολήθηκε με το βουδισμό ζεν, όταν όμως ανακάλυψε την Ορθοδοξία «ένιωσε» ότι «βρήκε την πατρίδα». Μετά από βαθιά μελέτη, έγινε Ορθόδοξος, αργότερα μόνασε στα δάση της Καλιφόρνιας με τον π. Γερμανό και εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους Ορθόδοξους διδασκάλους στον δυτικό κόσμο.
Οι παραπάνω τέσσερις ιστορίες πάλης με τον εαυτό και τον Θεό ανιχνεύτηκαν από μελέτη μου στο διαδίκτυο και φέρουν την επιμέλεια του κ. Θ. Ι. Ρηγινιώτη. Θέλησα να τις παραθέσω για τρεις σημαντικούς λόγους:
α) Για να φανερωθεί ότι η σχέση με τον ζώντα Θεό είναι μια πάλη. Ένας αγώνας, που σίγουρα είναι όμορφος και άξιος, αλλά συγχρόνως επίπονος και πολλές φορές οριακός, στο μεταίχμιο του μηδενός της ύπαρξης. Ας μην μας διαφεύγει αυτό που λέει ο Καζαντζάκης, ότι πολλές φορές για να φτάσεις στον παράδεισο πρέπει να πάρεις φόρα από τον πάτο της κόλασης. Κι αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια που γνωρίζουν οι έμπειροι της πνευματικής αναζήτησης. Οπότε, η συνάντησή μας με τον Χριστό δεν είναι μια απλή θρησκευτική υπόθεση, που πολλές φορές χρησιμοποιείται για να ενισχύσει τον αστικό μας μύθο ή το θρησκευτικό κοινωνικό μας προφίλ. Όχι. είναι κάτι βαθύτερο, γι’ αυτό και απείρως συγκλονιστικότερο.
ϐ) Διότι η συνάντηση μας με τον ζώντα Θεό δεν καθορίζεται, ούτε εξαναγκάζεται. Δεν γνωρίζουμε πώς και πότε θα γίνει. Δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος τρόπος που μπορεί να εκβιάσει την παρουσία Του στην ζωή μας. Θα έρθει όταν Εκείνος κρίνει ότι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για την ψυχή μας. Εκεί θα δοκιμαστεί η πίστη και η αγάπη μας, στην προσμονή του Νυμφίου Χριστού.
γ) Θέλω να αποδομήσω αυτόν τον καταστροφικό μύθο, ότι οι πνευματικοί άνθρωποι και Άγιοι της εκκλησίας μας υπήρξαν άτρωτοι, τέλειοι, ατσαλάκωτοι, ένα είδος υπερήρωα, ότι η πνευματική τους πορεία ήταν εύκολη και ιδανική.
Όχι δεν είναι έτσι. Οι άγιοι και πνευματικοί άνθρωποι, πάλεψαν όσο δε φανταζόμαστε με τον εαυτό τους, τον διάβολο, τον ίδιο τον Θεό. Έφτασαν πολλές φορές στα όρια της απόγνωσης. Φοβήθηκαν και απελπίστηκαν, έπεσαν και σηκώθηκαν, μάτωσαν, πόνεσαν και χάρηκαν.
Στην Ορθόδοξη χριστιανική πνευματικότητα δεν υπάρχει ιδεατός βίος και συνθήκες ζωής. Δεν υπάρχουν τόποι αγιότητας, αλλά τρόποι ζωής. Δεν υπάρχουν υπεράνθρωποι με εξωπραγματικές ιδιότητες, αλλά άνθρωποι με αδυναμίες και δυσκολίες. Με χαρίσματα αλλά και πάθη.
Οι Άγιοι της Εκκλησίας πέρασαν από όλα τα στάδια μιας υγιούς σχέσης με τον Θεό. Από τον έρωτα και την ματαίωση. Από τον ζήλο και την ραθυμία. Από το θάρρος και το φόβο. Έβρισκαν την πίστη και την έχαναν, είχαν μέρες φωτεινές αλλά και απόλυτα σκοτεινές. Αρετές και πάθη, καλά και κακά στοιχεία, όπως ο κάθε άνθρωπος. Άλλοτε ένιωθαν να χαίρονται στον παράδεισο και άλλοτε να καίγονται στην κόλαση.
Ας παύσουμε λοιπόν να πιστεύουμε με απόλυτα ανώριμο τρόπο στην εξιδανίκευση του βίου των Αγίων. Όχι δεν ήταν ιδανικές, ούτε ιδεατές οι συνθήκες ζωής τους, αλλά σίγουρα. σταυρωμένες και αναστημένες συνάμα. Η ομορφιά του βίου τους δεν έγκειται στην απουσία προβλημάτων και δοκιμασιών, αλλά στον πόθο και έρωτά τους για τον Χριστό. Αυτό που τους κρατούσε στον αγώνα τους, ήταν ο πόθος και η αγάπη τους για Εκείνον, καθώς και η ευλογημένη παρουσία Του, που είναι η μόνη παρηγοριά σε ένα κόσμο που δεν μπορεί να βαστάξει και να χωρέσει τον αναστεναγμό μας.
Ένας Θεός που έπαιζε κρυφτό,
4η εκδ. Αρμός, Αθήνα, 2017
[1] π. Σωφρονίου [Σαχάρωφ], Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας 2003.
[2] π. Δαμασκηνού [Κρίστενσεν], π. Σεραφείμ Ρόουζ, η ζωή και τα έργα του, τ. Α΄, Μυριόβιβλος 2006,
σελ. 293-294.
[3] π. Δαμασκηνού [Κρίστενσεν], ό.π., σελ. 104-105.
Η μάχη σώμα με σώμα
Σε μια από τις πιο συγκλονιστικές σκηνές του Βιβλίου της Γένεσης, ο Ιακώβ παλεύει όλη νύχτα μέσα σε μια σπηλιά με έναν μυστηριώδη ξένο (32: 24-32). Ο Ιακώβ βρίσκεται σε μια κρίσιμη φάση της ζωής του. Επιστρέφει στη μητρική γη ύστερα από απουσία είκοσι ετών. Ο μεγάλος του φόβος είναι απέναντι στον δίδυμο αδελφό του Ησαύ, τον οποίο είχε εξαπατήσει πριν από μια εικοσαετία, παίρνοντας με δόλο την ευχή του τυφλού πατέρα τους, Ισαάκ. Την ευχή κανονικά δικαιούνταν ο Ησαύ (είχε προηγηθεί στη γέννα), γι’ αυτό και ορκίστηκε να σκοτώσει τον Ιακώβ. Η μητέρα τους, η Ρεβέκκα, έπεισε τότε τον Ιακώβ να φύγει για να γλιτώσει.
Καθώς επιστρέφει έπειτα από χρόνια, ο Ιακώβ διανυκτερεύει σε μια σπηλιά όπου όμως δέχεται την επίθεση κάποιου αγνώστου. Η μάχη είναι σώμα με σώμα και κρατάει ώς το χάραμα. Τότε, ο λαβωμένος στον μηρό Ιακώβ συνειδητοποιεί ότι ο σκοτεινός αυτός άγνωστος είναι ο ίδιος ο Θεός («είδον γαρ Θεόν πρόσωπον προς πρόσωπον, και εσώθη μου η ψυχή», 32:29-30). Μάλιστα, ο «ξένος» του ανακοινώνει ότι από δω και πέρα το όνομά του δεν θα είναι Ιακώβ αλλά Ισραήλ – «Αυτός που παλεύει με τον Θεό». Κατά κάποιο τρόπο, ο Ιακώβ συμφιλιώνεται με τον «ξένο», συνειδητοποιεί ότι είναι ένα κομμάτι δικό του.
Το επεισόδιο παρουσιάζει την εξής ιδιαιτερότητα, αν όχι αντίφαση: σύμφωνα με την ιουδαϊκή θρησκεία, ουδείς είναι σε θέση να κοιτάξει το πρόσωπο του Θεού και να επιζήσει αυτής της εμπειρίας. Γιατί, λοιπόν, συμπεριλαμβάνεται μια τέτοια σκηνή στην Παλαιά Διαθήκη; Ισως διότι για τους Ισραηλίτες υπάρχει ένα βαθύτερο νόημα στην εικόνα της πάλης: όπως ο Ιακώβ, λαβωμένος στον μηρό, επιστρέφει στη γενέθλια γη έχοντας λάβει την ευλογία του «ξένου», αποφασισμένος πλέον να σταθεί αντάξιος των περιστάσεων, έτσι και ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να «παλέψει και με τον Θεό ακόμα» για να φτάσει σε μια αυτογνωσία.
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς θρησκευόμενος για να αισθανθεί έλξη ή και δέος από μια τέτοια ιστορία – όπως και από πολλές άλλες των Γραφών, με αποκορύφωμα, ίσως, τα Πάθη του Χριστού. Αυτή είναι και η τεράστια διαφορά ανάμεσα στον μύθο και το μύθευμα: ο πρώτος είναι ένα ψέμα που μας λέει μιαν αλήθεια, το δεύτερο είναι απλώς ένα ψέμα. Σήμερα, η μεταφυσική ελάχιστα μάς αγγίζει επί της ουσίας, και δεν μιλώ εδώ για γραφικούς εσωτερισμούς τύπου New Age ή επικίνδυνους αποκρυφισμούς, αλλά για την αρχέγονη σχέση μας με το Ιερό. Ζούμε σε έναν κόσμο ο οποίος μας υπαγορεύει διαρκώς ότι η κατάκτηση της ταυτότητας πλέον δεν μπορεί παρά να περνάει μέσα από την οδό του αυτοπροσδιορισμού (ο εαυτός μας μέσα στον κόσμο, όχι έξω από αυτόν), ότι ο ετεροπροσδιορισμός είναι ένα παλαιό ημερολόγιο (φοβάμαι πώς ο καλύτερος τρόπος να κρύψουμε το πρόσωπό μας είναι μέσα στα στεγανά ενός ιδεολογικού ή θρησκευτικού δόγματος). Συνεπώς, η πάλη του Ιακώβ ενδεχομένως να μας δείχνει ότι ο εαυτός (οι αδυναμίες, τα συμπλέγματα, τα σύνδρομά μας) δεν είναι παρά ένας μυστηριώδης ξένος με τον οποίο οφείλουμε να παλεύουμε κάθε νύχτα μέσα σε μια σκοτεινή σπηλιά.
Να διακινδυνεύσω μια υπεραπλούστευση αυτού του συλλογισμού, ισχυριζόμενος ότι σε συλλογικό επίπεδο, ως έθνος, αυτό είναι κάτι που σπάνια κάνουμε; Οτι νομίζουμε πως ξέρουμε τόσο καλά τον εαυτό μας που για εμάς φταίει πάντα ο άλλος, ο ξένος – οι Ευρωπαίοι, οι κερδοσκόποι, οι Αμερικανοί; Και όμως, νομίζω ότι δεν είναι κάτι άτοπο. Το παράδοξο, τώρα, είναι ότι η λογική της εσωτερικής σύγκρουσης έχει κάτι ελληνικό (έτσι κι αλλιώς, δεν ξέρουμε αν ανήκουμε στη Δύση ή στην Ανατολή). Οπως έχει γράψει η θεολόγος Κάρεν Αρμστρονγκ, «οι θρησκευτικοί ήρωες των Ισραηλιτών δεν θα μπορούσαν να επιτύχουν τον φωτισμό χωρίς κόπο ή με τη γαλήνια αταραξία ενός Βούδα». Νομίζω, το ίδιο ισχύει και για εμάς. Επειδή αυτή η ιουδαιοχριστιανική παράδοση ακουμπάει παντού πάνω μας και μέσα μας ως ανεξίτηλη ψυχική εγγραφή, αυτή η έννοια της πάλης, της σύγκρουσης, είναι κάτι δικό μας.
Τέλος πάντων, δάνεια μπορεί να πάρουμε – έστω και με υψηλό επιτόκιο. Το ζήτημα είναι τι θα γίνει μετά. Με εμας τους ίδιους, ατομικά και συλλογικά, μέσα στη σκοτεινή σπηλιά μας.
Παρατήρηση: Προφανώς το παρόν άρθρο δεν αποτελεί «βαθυστόχαστη» ανάλυση αλλά ερέθισμα σκέψης για την αξιολόγηση καταστάσεων της πραγματικότητας κυρίως της οικονομικής…
Ένα από τα πιο περίεργα (και ενδιαφέροντα συνάμα) περιστατικά της Βίβλου είναι η πάλη του Ιακώβ με τον Θεό.
Μία πάλη, η οποία περιγράφεται με λεπτομέρεια στο βιβλίο της ΓΕΝΕΣΕΩΣ 32 (23:34).
Ας δούμε όμως λεπτομερέστερα τα γεγονότα και ας εξετάσουμε το νόημα αυτής της μικρής μεν αλλά σπουδαιότατης περικοπής.
Αρχικά ο Ιακώβ απομάκρυνε όλους τους δικούς του ανθρώπους. Τις δύο γυναίκες του, τα έντεκα παιδιά του και όλα τα υπάρχοντα του. Πέρασαν όλοι και όλα στην αντίπερα όχθη του χειμάρρου. Ο Ιακώβ έμεινε πίσω μόνος. Τι περίμενε άραγε; Πως γνώριζε ότι έπρεπε να μείνει εκεί πέρα μόνος του; Προφανώς ήθελε να εξασφαλίσει τους δικούς του ανθρώπους και τα υπάρχοντά του. Άρα ΓΝΩΡΙΖΕ εκ των προτέρων για την επικείμενη πάλη. Από πού όμως και από ποιόν και γιατί;
Τότε πάλεψε κάποιος μαζί του ως την αυγή. Τι είδους πάλη ήταν αυτή; Μάλιστα ο άγνωστος όταν είδε ή κατάλαβε πως δεν μπορούσε να νικήσει τον Ιακώβ τον χτύπησε στην κλείδωση του μηρού του. Παρόλα αυτά λέει στον Ιακώβ να τον αφήσει γιατί ξημέρωσε. Τότε ο Ιακώβ του απάντησε πως δεν πρόκειται να τον αφήσει αν δεν τον ευλογήσει. Πραγματικά μία ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ απόκριση. Σκεφτείτε να παλεύετε με έναν άγνωστο (που με κάποιον τρόπο περιμένατε ότι θα εμφανισθεί) και ενώ χαράζει και σας ζητά να φύγει, εσείς δεν τον αφήνετε και επιπλέον του ζητάτε να σας …ευλογήσει. Εκτός αυτού ποιο το νόημα της ευλογίας σαν έννοια. Τι ακριβώς προσπορίζεται από την κίνηση της ΕΥΛΟΓΙΑΣ προς έναν άνθρωπο.
Ο άγνωστος, ο οποίος φαίνεται ήταν αναμενόμενος από τον Ιακώβ τότε τον ερωτά ΠΩΣ λέγεται. Συνεπώς ο άγνωστος ΔΕΝ γνώριζε με ποιόν πάλευε όλη τη νύχτα (αν και ο Ιακώβ επαναλαμβάνω) περίμενε την άφιξη του αγνώστου.
Τότε προς έκπληξή μας για άλλη μια φορά ο άγνωστος αλλάζει το όνομα του Ιακώβ σε Ισραήλ λέγοντας του πως ο λόγος αυτής της αλλαγής ήταν η νίκη του επί των ανθρώπων αλλά και του Θεού! Το πλέον ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ της υπόθεσης αυτής.
Ας σημειωθεί ωστόσο ότι ο Ιακώβ δεν διακρινόταν και για το ιδιαίτερο θάρρος του, όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κάποιος από μία προσεκτική ανάγνωση της ιστορίας του. Ούτε ότι ήταν νικητής σε κάθε του μάχη· κάθε άλλο μάλιστα. Ήταν και ιδιαίτερα άτολμος κάτι που φάνηκε στο άλλο περίφημο όνειρό του, όταν στην πρόσκληση του Θεού να ανέβη τη σκάλα δείλιασε… Αυτή η δειλία πληρώθηκε πολύ ακριβά…
Στην συνέχεια όταν ο Ιακώβ ζήτησε μετά από αυτή τη συνομιλία να μάθει το όνομα του αγνώστου αυτός αποκρίθηκε με αινιγματικό τρόπο ερωταπόκρισης και τον ευλόγησε. Τότε ο Ιακώβ συμπέρανε πως είδε το Θεό κατά πρόσωπο και επέζησε…
Η ιστορία αυτή είναι σύμφωνα με τους κανόνες της λογικής μας εντελώς παράλογη και ασαφής. Αποτελεί μνημείο σουρεαλιστικής πράξης, όπου τα γεγονότα συμβαίνουν ΧΩΡΙΣ (προφανή) αιτία, δημιουργούνται καταστάσεις ΧΩΡΙΣ (προφανή) εξήγηση, γίνονται συζητήσεις ΧΩΡΙΣ (προφανές) νόημα και καταλήγουν σε συμπεράσματα ΧΩΡΙΣ (προφανή) αιτιολόγηση.
Το τελικό μήνυμα της ιστορίας ΧΩΡΙΣ (προφανές) νόημα είναι πως ο Ιακώβ αγωνίστηκε με το Θεό και τους ανθρώπους και νίκησε…
Πως θα μπορούσαμε να «μεταφράσουμε» αυτά τα μυστηριώδη γεγονότα;
Σίγουρα σχολιαστές και ραβίνοι έχουν εμβαθύνει με τον πλέον ουσιαστικό τρόπο στην κατανόηση αυτού του γεγονότος. (Στο σημείο αυτό σημειώνω πως στη θέση του Θεού τοποθετείται η λέξη είτε του Αγγέλλου, είτε του πνευματικού). Αυτό όμως δεν αλλάζει την ουσία.
Ας δούμε όμως μία οικονομικού τύπου προσέγγιση σε αυτό το μνημειώδες περιστατικό.
Στη θέση του Ιακώβ ας τοποθετήσουμε τον εαυτό μας, τις επιδιώξεις μας, την επαγγελματική μας θέση. Πως θα μπορούσαμε να κινηθούμε και να διδαχθούμε από την στρατηγική του Ιακώβ;
Ο Ιακώβ γνώριζε ότι είχε μπροστά να αντιμετωπίσει τη νύχτα… Δεν γνώριζε λεπτομέρειες αλλά περίμενε την πάλη με το άγνωστο. Γνώριζε ότι έπρεπε να δώσει τη μάχη του. Τη μάχη του με το άγνωστο και έπρεπε να είναι μόνος. Εξασφάλισε τα μέχρι τότε κατακτηθέντα και έμεινε για να αντιμετωπίσει το άγνωστο.
Όντως αυτό συνέβη. Πάλεψε όλη τη νύχτα και αν και δέχτηκε χτύπημα στο μηρό ΔΕΝ άφησε το άγνωστο να φύγει. Δεν αρκούσε απλά να ΑΠΑΛΛΑΓΕΙ από τη δυσκολία. ΕΠΡΕΠΕ και να κερδίσει από την εμπειρία αυτή, από τη μάχη αυτή. Αυτό είναι το νόημα της ευλογίας. Γνώριζε πως πλέον δεν θα ήταν ο ίδιος. Γιατί μέσα από αυτή τη μάχη άλλαξε και άλλαξε πλέον και το όνομά του.
Μέχρι όμως εδώ στην πραγματικότητα δεν σας λέω κάτι καινούργιο. Με τη χρήση της λογικής και της συλλογιστικής επισημάνθηκαν και αναλύθηκαν κάποιες παράμετροι. Ας δούμε όμως λίγο διαφορετικά τα πράγματα.
ΕΚΔΟΧΗ 1
Ο άγνωστος ΠΟΤΕ δεν υπήρξε.
Ο Ιακώβ απομάκρυνε κάθε πιθανό μάρτυρα και ποτέ του δεν πάλεψε με κανέναν. Ίσως μόνο μέσα στη νύχτα κάπου σκόνταψε και χτύπησε στον μηρό του. Ίσως κοιμήθηκε κάπου ήσυχα και την άλλη ημέρα διηγήθηκε αυτό που ήθελε να διηγηθεί. Η ατυχία του στο να χτυπήσει στο πόδι του, του προσέφερε μία θαυμάσια επιπλέον ένδειξη της πάλης με τον άγνωστο.
ΕΚΔΟΧΗ 2
Ο άγνωστος ήταν γνωστός και η μάχη όντως έγινε. Μόνο που δεν ήταν ούτε άγγελος ούτε ο Θεός, αλλά κάποιος με τον οποίο είχε διαφορές…
ΕΚΔΟΧΗ 3 (και μακράν ισχυρότερη)…
ΚΑΜΙΑ ΣΗΜΑΣΙΑ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΣΥΝΕΒΗ!
Είναι όμως τεραστίας σημασίας τι έγινε ΠΙΣΤΕΥΤΟ από τους άλλους… Αυτό που ο Ιακώβ ήθελε να παρουσιάσει ως ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ από την ώρα που εξελήφθη έτσι από τους υπολοίπους έγινε ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ…
Επιτρέψτε μου τώρα να περιπλανηθώ λίγο σε πιο απόκοσμες περιγραφές. Φυσικά δεν αποτελούν από απολύτως προσωπικές απόψεις και με αυτόν τον τρόπο απολύτως τις παρουσιάζω…
Θα θεωρήσω πως κάθε σκέψη ή πράξη κάθε ανθρώπου αφήνει ένα αποτύπωμα στο Σύμπαν. Εάν έγινε όντως αφήνει ένα πραγματικό αποτύπωμα. Αν δεν έγινε αλλά πιστεύεται ότι έγινε αφήνει ένα αποτύπωμα είδωλο. Ποια διαφορά έχουν τα δύο αποτυπώματα; Δύσκολο να απαντηθεί καθότι στην μία περίπτωση ένας γνωρίζει ότι είναι αποτύπωμα είδωλο, ενώ οι υπόλοιποι το θεωρούν πραγματικό. Αν δεχθούμε εν προκειμένω και πρόθεση από τον δημιουργό της φανταστικής πράξης ή γεγονότος και αυτή ως σκέψη – δράση καταγράφεται. Ποιός τα γνωρίζει όμως όλα αυτά και ποιος μπορεί να τα αποκωδικοποιήσει; Σίγουρα πάντως όχι οι άνθρωποι. Αν η πρόθεση μεταβληθεί τότε ναι μεν αλλάζει η φύση και ουσία του γεγονότος από τον δημιουργό της, αλλά αυτό δεν είναι αντιληπτό από τους υπολοίπους… Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να επέμβουμε στο παρελθόν και να τροποποιήσουμε το πνεύμα του γεγονότος όχι όμως και το ίδιο το γεγονός… Ωστόσο αυτό δεν μπορεί να είναι αντιληπτό στους υπολοίπους (εκτός αν το αποδεχθούμε, αλλά και πάλι…).
Οι υπόλοιποι ωστόσο ανεξαρτήτως του αν το γεγονός (σκέψη ή πράξη) είναι αληθινό, ως αληθινό το αντιλαμβάνονται και το μεταχειρίζονται… Δημιουργούν σκέψεις και πράξεις ΑΛΗΘΙΝΕΣ άσχετα αν αυτές έχουν σημείο αναφοράς ένα είδωλο. Από αυτή τη στιγμή αυτές οι νεοδημιουργηθείσες σκέψεις – δράσεις αποκτούν δική τους οντότητα και είναι πέρα ως πέρα αληθινές…
Αυτή είναι και η τεράστια δύναμις του ανθρώπου. Να δημιουργεί γεγονότα ή είδωλα γεγονότων. Οι προθέσεις-σκέψεις καταγράφονται. Αλλαγή τους αλλάζει μόνο το πνεύμα του γεγονότος (όμως μόνο για το δημιουργό τους). Όχι όμως για τους άλλους, οι οποίο βασίστηκαν σε αυτά τα υπαρκτά ή υποτιθέμενα γεγονότα για να δημιουργήσουν τα δικά τους αποτυπώματα (πραγματικά ή είδωλα).
Η τεράστια συνεισφορά του Ιακώβ έγκειται στη δημιουργία μιας εικόνας ενός γεγονότος –της πάλης εν προκειμένω- (αληθούς ή ψευδούς) πάνω στην οποία βασίστηκε ολόκληρος ο Γιαχβέ…
Ο Ιακώβ ήταν προφανώς master αυτής της γνώσης, της δημιουργίας εικόνων (αληθινών ή ψευδών) αλλά πραγματικών για τους άλλους.
Στο σημείο αυτό να δούμε δύο ενδιαφέροντα σημεία.
Κατ’ αρχήν την αλλαγή του ονόματος. Ποιο το νόημα αυτής της φαινομενικά «περιττής» πράξης. Ας ανατρέξουμε όμως στον Αβραάμ, του οποίου το όνομα αρχικά ήταν Αβράμ και ο ίδιος ο Θεός του το άλλαξε προκειμένου να αποκτήσει τον Ισαάκ. Αυτό συνέβη διότι η ονοματοδοσία, όπως είναι γνωστό αποτελεί πράξης δημιουργίας ή τροποποίησης. Οι Χαλδαίοι έδιναν τεράστια σημασία σε αυτό το ζήτημα. Προφανώς αυτή η αλλαγή ενεργοποιεί διαφορετικούς κόμβους με τις δικές τους αυτόνομες συνδέσεις που αποκτούν την δική τους δυναμική. Σημειώνω πως οι Χαζάροι είχαν το έθιμο της αλλαγής της προσωπικότητας, (άλλη ιστορία όμως αυτή). Ιδού και η σημασία της αλλαγής του ονόματος, την οποία όμως επέβαλε κάποιος τρίτος.
Ένα βήμα παραπέρα:
Ποιο το νόημα της ευλογίας; Η ευλογία όπως και η αλλαγή ονόματος ΠΡΕΠΕΙ να προέλθουν από άλλον, όχι από τον ίδιο μας τον εαυτό, ή κατά κάποιον τρόπο να ΕΠΙΒΑΛΛΟΥΜΕ με κάποιον τρόπο μία από αυτές τις πράξεις.
Ιδού το δεύτερο τεραστίας σημασίας γεγονός της αξίας του Ιακώβ: επέβαλλε στον άγνωστο την αλλαγή του ονόματός του και την ευλογία του. Αυτό σημαίνει πως κάποιος άλλος απεμπολείται ένα τμήμα των δυνάμεών του προκειμένου να προσδώσει σε κάποιον άλλον μία νέα συμπαντική κομβική θέση (αλλαγή ονόματος) και ταυτόχρονα μία θετική ενέργεια προς νέες λαμπρές κατευθύνσεις (ευλογία). Προσοχή ισχύει και η κατάρα αντίστροφα, η οποία όμως δεν μπορεί να λειτουργήσει από μόνη την ενέργεια του καταραμένου (οφείλει και ο στόχος-θύμα να αποδεχτεί αυτήν την μεταβολή). Το κόστος για αυτές τις πράξεις είναι τεράστιο για εκείνον που επιδίδεται στην πράξη της ευλογίας (ή της κατάρας). Γι’ αυτό η ευλογία δίδεται με εξαιρετική φειδώ και άπαξ και δοθεί δεν μπορεί να αντιστραφεί , (τα παραδείγματα της εξαπάτησης του Ισαάκ που ευλόγησε τον Ιακώβ αντί του Ησαύ και της ευλογίας – προφητείας του Ιακώβ προς τα παιδιά του, που δόθηκε ΜΟΝΟ πριν το τέλος του. Θα ήταν αδύνατον να επιζήσει ούτως ή άλλως με την ενεργοποίηση τέτοιας έκτασης συμπαντικών μεταβολών). Δεν έχει καμία σημασία αν υπήρχε δόλος ή εξαναγκασμός. Αυτό είναι σαφές διότι ούτε ο Ησαύ ούτε ο ίδιος ο Ισαάκ δεν θα μπορούσαν να αντιστρέψει το γεγονός της δόλιας ευλογίας του Ισαάκ προς τον Ιακώβ. Από τη στιγμή που το γεγονός έγινε δεν μπορεί να αντιστραφεί… Φυσικά παίζει ρόλο και η δύναμη της πηγής από την οποία προέρχονται οι μεταβολές (αλλαγή ονόματος, ευλογία, κατάρα). Να λοιπόν που ο Θεός είναι ο μόνος που μπορεί να ασκεί αυτές τις πράξεις χωρίς να εξαντλείται και να έχουν ταυτόχρονα απόλυτη ισχύ, κάτι που για τον άνθρωπο (όσο μεγάλη δύναμη να διαθέτει) δεν ισχύει…
Αυτό είναι κατά τη γνώμη μου το βαθύτερο νόημα της πάλης του Ιακώβ ανεξάρτητα αν όντως έγινε ή απλά ήταν ένα λαμπρό δημιούργημα του Ιακώβ.
Επέβαλε την αλλαγή του ονόματός του και απέσπασε ταυτόχρονα και την ευλογία όχι από τον άγνωστο με τον οποίο είναι εντελώς αδιάφορο αν ποτέ πάλεψε, αλλά από τους υπολοίπους που δέχτηκαν ως αληθή την πάλη του και δημιούργησαν ένα απίστευτο πλέγμα αληθινών συμπαντικών δράσεων.
Προφανώς ο Ιακώβ είχε μεγάλη εμπειρία στο ζήτημα αυτό. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα σε ένα από τα πλέον περίεργα και ανεξήγητα γεγονότα της Βίβλου. Προφανώς ο Ιακώβ θα διεκδικούσε το Nobel Γενετικής καθότι κατέρριψε του νόμους της κληρονομικότητας του Μέντελ με εντυπωσιακό τρόπο. Αναφέρομαι στο θέμα του διαμοιρασμού της περιουσίας του με τον πεθερό του Λάβαν. Χωρίς να αναλύσω ιδιαιτέρως το περιστατικό αυτό με τις βέργες (μπορείτε να το επαναφέρετε στη μνήμη σας ΓΕΝΕΣΙΣ 29 37:40) από ένα φαινομενικό γεγονός δημιούργησε πραγματικά περιστατικά.
Ο Ιακώβ από μία ψευδή εικόνα (εικόνα είδωλο) δημιούργησε πραγματικά γεγονότα. Τα ζώα βλέποντας τις ριγέ βέργες γέννησαν ριγέ και υγιή κατσικάκια. ΕΙΚΟΝΑ (αληθής ή ψευδής) ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ (πραγματικά) γεγονότα.
Η πάλη του Ιακώβ (Γένεση 32:24-30)
Θα δούμε τα ενδιαφέροντα σχόλια του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, σχετικά με όσα γράφονται στο βιβλίο της Γενέσεως από τον Μωυσή, για την μυστηριώδη πάλη του Ιακώβ, τότε που μετονομάστηκε από «Ιακώβ», που σημαίνει «υποσκελιστής», σε «Ισραήλ», που σημαίνει «δύναμις Θεού». Θα παραθέσουμε απόσπασμα από το έργο του αγίου «Κατά των Νεστορίου Βλασφημιών, Βιβλίο Γ’».
Το απόσπασμα έχει ως εξής (το παραθέτω από την μετάφραση του αρχ. Ν. Βάμβα):
«Ο δε Ιακώβ έμεινε μόνος· και επάλαιε μετ' αυτού άνθρωπος έως τα χαράγματα της αυγής· ιδών δε ότι δεν υπερίσχυσε κατ' αυτού, ήγγισε την άρθρωσιν του μηρού αυτού· και μετετοπίσθη η άρθρωσις του μηρού του Ιακώβ, ενώ επάλαιε μετ' αυτού. Ο δε είπεν, Άφες με να απέλθω, διότι εχάραξεν η αυγή. Και αυτός είπε, δεν θέλω σε αφήσει να απέλθης, εάν δεν με ευλογήσης. Και είπε προς αυτόν, Τι είναι το όνομά σου; Ο δε είπεν, Ιακώβ. Και εκείνος είπε, Δεν θέλει καλεσθή πλέον το όνομά σου Ιακώβ, αλλά Ισραήλ· διότι ενίσχυσας μετά Θεού, και μετά ανθρώπων θέλεις είσθαι δυνατός. Ηρώτησε δε ο Ιακώβ λέγων, Φανέρωσόν μοι, παρακαλώ, το όνομά σου. Ο δε είπε, Διά τι ερωτάς το όνομά μου; Και ευλόγησεν αυτόν εκεί. Και εκάλεσεν Ιακώβ το όνομα του τόπου εκείνον Φανουήλ, λέγων, Διότι είδον τον Θεόν πρόσωπον προς πρόσωπον, και εφυλάχθη η ζωή μου».
Εμφανίστηκε κάποτε και στον πατριάρχη Ιακώβ, όταν έφυγε από την οικία του Λάβαν και έφτασε στα μέρη του Γιαμπώκ, όπως έχει γραφεί. Κατανόησε λοιπόν, ότι τότε ο Λόγος δεν ήθελε να εμφανιστεί στον πατριάρχη ως ασώματος και αψηλάφητος, εμφανίζοντάς του την προτύπωση του μυστηρίου, αλλά αυτός που πάλευε ήταν άνθρωπος, και αφού πάλεψε μαζί του, όταν άρχιζε να φέγγει η ημέρα και ξημέρωσε, του είπε, «άφησέ με να φύγω», που σήμαινε ότι σταματούσε την πάλη. Είναι όμως αναγκαίο να πω και τι σήμαινε το μυστήριο. Ότι εκείνοι που ζουν σαν σε νύχτα και σε σκοτάδι και έχουν νοητή ομίχλη στον νου και στην καρδιά τους, δεν μπορούν ακόμα να κατανοήσουν το μυστήριο που κρύβεται κάτω από αυτό, γιατί ήταν συνηθισμένος να παλεύει και να νικά, όμως εκείνοι που έφτασαν στο φως και σαν στον πνευματικό όρθρο και κατανόησαν καλά το μυστήριο, δεν ζητά να παλέψει με αυτούς άλλο, αλλά μάλλον μοιράζει πνευματικές ευλογίες. Λοιπόν, εάν αυτός έρθει και σε μας έστω και αργά, μέσα στο φως και όταν αρχίζει να ξημερώνει, θα σταματήσει να αγωνίζεται μαζί σου αυτός που πάντοτε νικά. Πρόσεχε όμως, ότι, ενώ πάλευε με άνθρωπο ο θεσπέσιος Ιακώβ, λέγει ότι είδε τον Θεό πρόσωπο με πρόσωπο. Και πρόσθεσε η αγία Γραφή, ότι «Ανέτειλε γι’ αυτόν ο ήλιος, όταν χάθηκε η μορφή του Θεού». Για ποιο λόγο λοιπόν κοκκινίζεις με τα μέτρα της ταπείνωσης, τη στιγμή που ο καθένας, που έχει σωστή πίστη και ερευνά με ακρίβεια τον σκοπό της θεόπνευστης Γραφής, λέγει ότι ο Λόγος του Θεού και Πατέρα έλαβε σάρκα και έγινε άνθρωπος; Αυτός λοιπόν που είναι ομοούσιος με εμάς, αφού έγινε άνθρωπος, και με τον ίδιο τον Πατέρα του, αφού παρέμεινε και με την ανθρώπινη φύση Θεός, στάλθηκε να κηρύξει στους αιχμαλώτους συγχώρηση, στους τυφλούς να δουν το φως τους, να θεραπεύσει εκείνους που έχουν συντριμμένη καρδιά, και να κηρύξει το έτος της εύνοιας του Κυρίου.
(Έργα Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, ΕΠΕ 10, σελ. 321-323).
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
1 Αυτή είναι η πρώτη φορά που το κείμενο χρησιμοποιεί την λέξη «άγγελος» με την εντελώς ανθρώπινη έννοια του αγγελιοφόρου! Στα αγγλικά όμως είναι messengers.
2 Η ελληνική λέξη «άγγελος» έχει την καθαρή έννοια του αγγελιοφόρου: «Άγγελο Διός» αποκαλούσαν τον απεσταλμένο του Δια. Porphyrius Tyrius "Quaest. Homer. 96. «Άγγελοι Διός: των Κηρύκων γένος» Scholia in Homerum 1.334a 2.4. Άγγελος είναι και ο τυπικός αγγελιοφόρος στα έργα των μεγάλων τραγωδών . Euripides Trag. Bacchae 1024.
3 Ισραήλ: πολεμιστής θεού; Στα εβραϊκά ακούγεται όπως η φράση «πάλεψε με τον θεό»!
Τεύκρος Σακελλαρόππουλος
