Το ad hominem επιχείρημα βασικά σημαίνει “προσβολή στο άτομο που εκφράζει μια άποψη και όχι στην άποψη που πρεσβεύει”. Και παρατηρείτε όταν κάποιοι προσπαθούν να ακυρώσουν την άποψη κάποιου ατόμου, επιτιθέμενοι όχι στην ίδια την άποψη του, αλλά σε κάποιο χαρακτηριστικό ή σε κάποια ιδιότητα του. Αποτελεί μια λογική πλάνη, η οποία συνίσταται στην ανταπάντηση σε κάποιο επιχείρημα μέσω άμεσης προσβολής προς το πρόσωπο που το διετύπωσε, σαν αυτό το άτομο να αποτελούσε κύριος λόγος για την απόρριψη του επιχειρήματος ως εσφαλμένου και δίχως την ουσιαστική κατάδειξη των ελαττωμάτων του επιχειρήματος.
Το επιχείρημα ad hominem βρίσκει την θέση του στα συγγράμματα εισαγωγής στην λογική και στην κριτική σκέψη. Τόσο η ίδια η πλάνη, όσο και οι κατηγορίες περί εφαρμογής της καταδικάζονται στην διαλεκτική. Είναι αποτελεσματική ρητορική τεχνική και χρησιμοποιείται συχνά, παρά το είναι εγγενώς εσφαλμένη και επιπλέον στερείται λεπτότητας.
Ο Αριστοτέλης είχε προσδιορίσει ένα παραδοσιακό και απλό (όσον αφορά την πλάνη του) επιχείρημα ad hominem στους Σοφιστικούς Ελέγχους του. Το επιχείρημα συντάσσεται με την εξής στοιχειώδη μορφή:
Ο A ισχυρίζεται το B;
Ο A είναι αμφισβητήσιμος, άρα ο ισχυρισμός B είναι εσφαλμένος.
Ο αντίστροφος τύπος ad hominem ονομάζεται Προσφυγή στην αυθεντία και λαμβάνει την εξής μορφή:
Ο A ισχυρίζεται το B (ο Γ έχει ισχυριστεί το Δ ή τουλάχιστον το έχει υπονοήσει).
Ο A έχει κάποιο ελκυστικό προσόν/χαρακτηριστικό, (ως προς το οποίο υπονοείται ότι ο Γ υστερεί.)
άρα ο ισχυρισμός B είναι αληθής. (Υπονοείται ότι ο ισχυρισμός Δ του Γ είναι ψευδής.)
Η πρώτη διατύπωση ονομάζεται ‘αντικειμενικός ισχυρισμός’ και αποτελεί αμφιλεγόμενο ζήτημα. Η τελευταία διατύπωση ονομάζεται ‘συμπερασματικός ισχυρισμός’ και αντιπροσωπεύει την λογική διαδικασία.
Το σύνδρομο της αγέλης είναι μια λογική πλάνη όπου επιχειρείται να αποδειχθεί το αληθινό ενός ισχυρισμού στο γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι το αποδέχονται ήδη ως αληθινό. Αυτού του είδους η πλάνη είναι επίσης γνωστή ως «προσφυγή στις μάζες», «προσφυγή στην πλειοψηφία», «προσφυγή στην ομοφωνία» και στα λατινικά «argumentum ad populum» (επιχείρημα του λαού) και ο μηχανισμός πίσω της είναι παρόμοιος με τον μηχανισμό της «προσφυγής στην αυθεντία».
Είναι επίσης η βάση μιας σειράς κοινωνικών φαινομένων όπως η διασπορά διαφόρων θρησκευτικών πεποιθήσεων, πολιτικών ή οικονομικών θέσεων. Στην Αμερική βρίσκεται πίσω από το φαινόμενο «επίδραση του βαγονιού» (αγγλικά: bandwagon effect) και στην Κίνα είναι η βάση της παροιμίας «τρεις άνθρωποι φτιάχνουν μια τίγρη» (αγγλικά: three men make a tiger).
Παραδείγματα
Πολιτική
Στην προσπάθεια να πεισθεί κάποιος για την ορθότητα ενός υποψήφιου νομοσχεδίουΕννιά στους δέκα στην εκλογική μου περιφέρεια βρίσκουν το νομοσχέδιο σωστό.Εννιά στους δέκα βουλευτές βρίσκουν το νομοσχέδιο δίκαιο.
Μάρκετινγκ & διαφήμιση
Άλλα παραδείγματα
Οι λαϊκές ρήσεις που συχνά αναφέρονται ως «η σοφία του λαού», εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία λογικής πλάνης γιατί από τους περισσότερους λαμβάνονται «αξιωματικά» ως αληθινές, ακριβώς επειδή έχουν μπει σαν «σοφία» στο υποσυνείδητο του καθενός. Ένα παράδειγμα διαδεδομένης λαϊκής ρήσης είναι «η ελπίδα πεθαίνει τελευταία», η οποία ενώ μπορεί να δώσει επιμονή σε κάποιον που ασχολείται με την επίτευξη ενός στόχου μπορεί σε άλλη περίπτωση να αποτελεί την μόνη κινητήρια δύναμη πίσω από αναζήτηση ακατόρθωτων στόχων.
Επιγραμματικά η παραπάνω κινέζικη παροιμία «τρεις άνθρωποι φτιάχνουν μια τίγρη» βγαίνει από το ότι εάν ένας άνθρωπος ακούσει από κάποιον άλλον ότι στο κέντρο μιας μεγάλης πόλης κυκλοφορεί ελεύθερη μια τίγρη τότε δεν θα το πιστέψει. Εάν το ακούσει από δύο θα το λάβει υπόψιν του και εάν το ακούσει από τρεις τότε θα το πιστέψει.
Φυσικά το ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν σε κάτι δεν σημαίνει ότι ο ισχυρισμός είναι λάθος. Η λογική πλάνη είναι η αποδοχή του ισχυρισμού σαν αλήθεια χωρίς περαιτέρω ανάλυση.
Βεβιασμένη γενίκευση ονομάζεται η λογική πλάνη που υφίσταται όταν εξάγεται ένα γενικό συμπέρασμα το οποίο, ωστόσο, βασίζεται σε ανεπαρκή αποδεικτικά στοιχεία. Συνήθως αφορά στατιστικά αποτελέσματα τα οποία εξάγονται από μια μικρή ομάδα ατόμων που δεν αντιπροσωπεύει επαρκώς το σύνολο του πληθυσμού. Η αντίθετη πλάνη καλείται ράθυμη επαγωγή όπου το λογικό συμπέρασμα ενός επαγωγικού επιχειρήματος γίνεται μη αποδεκτό, συνήθως σαν μια σύμπτωση.
Παραδείγματα
Ένα άτομο περνώντας με το αυτοκίνητο του από μια μικρή πόλη Χ βλέπει 10 άτομα τα οποία είναι όλα παιδιά. Γυρνώντας στην πόλη του αναφέρει ότι στην πόλη Χ δεν μένουν ενήλικες.
Τουρίστας στην Ελλάδα υπερχρεώνεται από έναν εστιάτορα σε τουριστικό μέρος και συμπεραίνει ότι όλοι οι έλληνες είναι κλέφτες.
Χρήση
Η απλή πλάνη ad hominem συνίσταται στον ισχυρισμό ότι το επιχείρημα κάποιου είναι εσφαλμένο εξαιτίας κάποιων μειωτικών χαρακτηριστικών του ή εξαιτίας έλλειψης κύρους από μέρους του, αντί να γίνεται απευθείας αναφορά στην βασιμότητα του επιχειρήματος. Ουσιαστικά υπονοείται ότι το επιχείρημα ή η ικανότητα κάποιου να φέρνει επιχειρήματα στερείται αυθεντίας.
Το αντεστραμμένο ad hominem, ή αλλιώς προσφυγή στην αυθεντία συνίσταται στον ισχυρισμό ότι το επιχείρημα κάποιου είναι ορθό και/ή ότι κάθε επιχειρηματολογία του θα είναι ορθή, αποκλειστικά και μόνον επειδή το άτομο διαθέτει χαρακτηριστικά που το καθιστούν αξιόπιστο ή αυθεντία και όχι γιατί τα επιχειρήματά του είναι ισχυρά. Κατά συνέπεια, αυτό το άτομο δεν χρειάζεται καν να φέρει αντίλογο σε κάποια επίθεση εναντίον της ποιότητας του επιχειρήματός του, ακριβώς επειδή ο ίδιος είναι αξιόπιστος ή αυθεντία. Εξ ου προκύπτει ότι οποιοσδήποτε επίδοξος αντιρρησίας στερείται των χαρακτηριστικών αυθεντίας/αξιοπιστίας (απλό ad hominem).
Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος τον φαύλο κύκλο που δημιουργεί κάποιος όταν υπερασπίζεται την θρησκεία του επικαλούμενος ως αυθεντική πηγή τον θεό της ίδιας της θρησκείας του, προκειμένου να υπερασπιστεί π.χ. την εγκυρότητα της εκκλησίας, της Αγίας Γραφής και λοιπών στοιχείων της ίδιας θρησκείας. Ταυτόχρονα, όμως, το κύρος της αυθεντίας αυτής της θρησκείας χρησιμοποιείται για την υπεράσπιση του ίδιου θεού και των ίδιων θρησκευτικών στοιχείων–για να μην πούμε «και της ίδιας της της εγκυρότητας». Αυτό ουσιαστικά αποτελεί την αντιστροφή όλων των κοινότυπων απλών (φαύλων) επιχειρημάτων ad hominem, από μέρους όσων ακυρώνουν τις απόψεις των μη θρησκευόμενων εξαιτίας της απουσίας πίστης από μέρους τους. Από την άλλη μπορούν να υφίστανται «ενδοκειμενικες αποδείξεις» αυθεντικότητας ενός κειμένου, π.χ. όσον αφορά την ιστορική, αρχαιολογική, επιστημονική του αξία, οι οποίες δεν δημιουργούν φαύλο κύκλο. Παραδείγματα τέτοιων αποτελούν τα γραπτά του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα.
Προσφυγή στο συναίσθημα
Σε αυτή την πλάνη προκαλείς τα ανάλογα συναισθήματα, φορτίζεις συγκινησιακά τον δέκτη, ώστε να συμφωνήσει σε όσα του προτείνεις. Αξίζει να ψάξεις την τέχνη της “Ρητορικής” η οποία, μεταξύ άλλων, διδάσκει πώς να διεγείρεις στους άλλους συναισθήματα όπως οργή, συμπάθεια, θάρρος, φόβο, εμπιστοσύνη, οίκτο, αγανάκτηση, ντροπή, περιφρόνηση.
Κάποιος γίνεται περισσότερο συμπαθής στο υποσυνείδητο των διαδικτυακών φίλων, απλά βγάζοντας μία φωτογραφία με ένα νεογέννητο μωρό και ανεβάζοντας την στο προφίλ του.
Αμφισημία
Η πλάνη της αμφισημίας επιτυγχάνεται με την χρήση μίας λέξης η οποία μπορεί να πάρει περισσότερες από μία έννοιες μέσα στα συμφραζόμενα του ίδιου επιχειρήματος, και χρησιμοποιείται για να μπερδέψεις και να συγχύσεις τον συνομιλητή σου
