Στη χριστιανική παράδοση ο Εωσφόρος ταυτίζεται με τον Σατανά. Είναι ο πεπτωκώς αρχάγγελος για τον οποίο γράφει ο Ησαΐας: "Πως έπεσες από τον ουρανό, Εωσφόρε, τέκνο της αυγής!" Ο Εωσφόρος ακόμη και στην ιουδαϊκή παράδοση συνδέεται με την αυγή.
Στην ελληνική μυθολογία ο Εωσφόρος αποτελεί θεότητα του ουρανού. Ήταν αδερφός του Έσπερου και γεννήθηκαν από το ζευγάρωμα της Ηώς με τον Αστραίο. Αδέρφια τους θεωρούνται επίσης ο Βοράς, ο Νότος και ο Ζέφυρος. ’λλοι θεωρούν ότι η Ηώς γέννησε τον Εωσφόρο από τον Κέφαλο. Ο Εωσφόρος ήταν ο πατέρας της Τηλαύγης και του Κήυκα.
Ο Εωσφόρος παρουσιάζεται σε κείμενα του αρχαίου κόσμου να αναγγέλλει στον πατέρα του τον ερχομό της Δήμητρας προσφέροντάς της στεφάνια. Ήταν ταγμένος στην υπηρεσία της Αφροδίτης και έψαλε πρώτος τα τραγούδια του γάμου όταν ζευγάρωσαν ο Ήλιος και η Κλυμένη.
Ο Εωσφόρος και ο Έσπερος είναι οι δικοί μας Αυγερινός και Αποσπερίτης, δηλαδή το ίδιο αστέρι, ο πλανήτης Αφροδίτη. Τους παρίσταναν στην τέχνη σαν δυο νεαρά παλικάρια με πυρσό στο χέρι, που έκαναν την εμφάνισή τους στον ουρανό και μηνούσαν τον ερχομό της μέρας και της νύχτας αντίστοιχα. Επομένως ο Εωσφόρος για την μυθολογία μας δεν έχει καμιά σχέση με τον Σατανά.
Σύμφωνα με τη χριστιανική θεολογία, ο Διάβολος ή Σατανάς είναι ο υπ' αριθμόν ένα εχθρός του Θεού και του ανθρώπου. Πρωτογνωρίσαμε τον ρόλο του με τη μορφή του "όφι" στην ιστορία της "πτώσης", ή "προπατορικού αμαρτήματος" του Αδάμ και της Εύας στη Γένεση. Ήταν όμως έτσι από την αρχή της Δημιουργίας; Τα ίδια εκκλησιαστικά βιβλία μας λένε ότι ο ρόλος του ήταν εντελώς αντίθετος! Αρχικά ήταν ένας από τους αρχαγγέλους και μάλιστα ο ανώτερος όλων με το όνομα Εωσφόρος. Οι άγγελοι πλάστηκαν την πρώτη ημέρα που ο Κύριος έφερε το φως. Πλάσματα ανώτερα από κάθε άνθρωπο, δημιουργήθηκαν για να υμνούν τον Πατέρα τους και να μεταφέρουν την βούληση Του. Πρώτος ανάμεσα σε όλες τις τάξεις ήταν ο Εωσφόρος - αυτός που φέρνει το φως - το ον που μπροστά στον θρόνο Του είχε την θέση και την δύναμη να κοιτάζει το Είναι του Δημιουργού. "Το σώμα του το πνευματικό ήταν διάφανο, κρυστάλλινο, λουσμένο στο ίδιο το φως που πήγαζε από τον θρόνο της Μεγαλοσύνης. Τα χέρια του τα είχε απλωμένα σαν να αγκάλιαζε κάτι, σαν να αγκάλιαζε τον χώρο της επικράτειας που του είχε παραχωρήσει ο Δημιουργός, την απεραντοσύνη του κόσμου. Σύμβολα εξουσίας και δύναμης κοσμούσαν τα δάχτυλα του και στα νώτα του απλώνονταν οι πιο υποβλητικές φτερούγες που γνώρισαν ποτέ τα τάγματα των αγγέλων. Ένας πύρινος λωτός τον έντυνε από τα πόδια μέχρι την μέση, και από εκεί έφευγαν προς τα πάνω δυο τεράστια φλογισμένα πέπλα. Στην κεφαλή, σαν άλλη κορόνα δόξας και τιμής, δυο πάλλευκα υπέροχα στην αίσθηση, φτερά σχημάτιζαν τη δόξα του Υιού της Αυγής. Την μορφή του στεφάνωναν χιλιάδες μικρά και μεγάλα άστρα, χιλιάδες μικροί και μεγάλοι συνοδοί άγγελοι. Με σάλπιγγες, τύμπανα και κρουστά είχαν ως έργο τους να αναγγείλουν την είσοδο και την έξοδο του μεγάλου αρχηγού. Κι αυτός φαινόταν να στέκει ασυναγώνιστος μέσα στην απόλυτη ηρεμία του".
Το ερώτημα: "γιατί η θαυμαστή αυτή οντότητα οδηγήθηκε στο να ξεκινήσει την πρώτη επανάσταση και να καταλήξει μακριά από τους ουρανούς", προβλημάτισε πολλούς ερμηνευτές των Γραφών και σχημάτισε πολλές υποθέσεις δημιουργώντας κάθε φορά και μια διαφορετική εξελικτική ιστορία, προσδίδοντας ή αφαιρώντας κάθε φορά και κάποια στοιχεία στο πρόσωπο του αρχαγγέλου. Το μόνο βέβαιο είναι πως υπήρξε μια κάποια αντιζηλία όπου οδήγησε σε μια υποτιθέμενη διαφωνία έτσι ώστε να κάνει ακόμη και των προφήτη Ησαΐα (κεφ. 14, στίχοι 12-15) να αναρωτιέται αλλά και να μας περιγράφει: "Πως έπεσες από τον ουρανό, Εωσφόρε, τέκνο της αυγής! Πάνω στην γη συντρίφτηκες, εσύ που υπέταξες λαούς. Έλεγες μέσα σου: "Στον ουρανό θ' ανέβω, τον θρόνο μου θα υψώσω πάνω από τα άστρα του Θεού. Θα πάρω θέση πάνω στο βουνό, στο μακρινό βορρά που οι Θεοί συνάζονται. Θ' ανέβω πάνω από τα σύννεφα και με τον ύψιστο θα είμαι ίσος." Μα έπεσες μέσα στον ’δη, στης αβύσσου το βυθό".
Μαζί λοιπόν με τον πρώτο των πρώτων, ακολούθησαν στην Κόλαση το ένα τρίτο των αγγελικών δυνάμεων αναγνωρίζοντας όλες σαν κύριο τους μονάχα των Σατανά, την μεταστοιχείωση του Εωσφόρου. Η έννοια του Σατανά στην Παλαιά Διαθήκη μοιάζει να ακολουθεί μια εξελικτική πορεία αφού αρχικά η λέξη Satan (με άρθρο) δηλώνει τον άγγελο που ο Γιαχβέ ο ίδιος έχει εμπιστευτεί μια αποστολή. Σαν έτσι, ο Σατανάς λειτουργεί όπως ο δημόσιος κατήγορος που υπάρχει και θυμίζει στον Γιαχβέ την ενοχή των ανθρώπων. Πολύ γνωστό είναι μάλιστα το παράδειγμα όπου δοκιμάζει την πίστη του Ιώβ μετά από άδεια του Γιαχβέ. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ πως η στάση αυτή διαφέρει κάθετα από την μετεξέλιξη της αφού για τον Εβραίο της Παλαιάς Διαθήκης, ο κόσμος του είναι αυστηρά μονοθεϊστικός, αδυνατώντας έτσι να αποδώσει αυτοβουλία σε ένα δαίμονα που να προκαλεί δυστυχίες. Η στάση αυτή μοιάζει να αλλάζει λίγο την περίοδο της Βαβυλωνιακής αιχμαλωσίας των Εβραίων όπου το Satan γίνεται κύριο όνομα, χωρίς πλέον άρθρο, και έτσι αρχίζει να κάνει δειλά δειλά την εμφάνιση του μια αυτόβουλη αρνητική ενέργεια που προσωποποιείται στην φιγούρα του Σατανά ή Διαβόλου (αυτός που διαβάλει, που συκοφαντεί).
Επομένως, αρχικά ο σατανάς και οι δαίμονές του δε δημιουργήθηκαν κακοί. Ο σατανάς πριν από την πτώση του ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ουράνια πνεύματα και το όνομά του ήταν Εωσφόρος "αυτός που μεταφέρει το φως" κατέχοντας θέση στο ύψιστο σημείο των Ασωμάτων Δυνάμεων και της πνευματικής τελειότητας. Σαν πνεύμα είναι αγέραστος και αθάνατος κατέχοντας όλες τις ιδιότητες του αγγελικού κόσμου, δεν έχει χρονικούς και τοπικούς περιορισμούς, είναι αεικίνητος, έχει υψηλή πνευματική διαύγεια, είναι άυλος, αυτάρκης και εξαρτάται μόνο από το Θεό.
Πριν από την πτώση του ήταν ο πρώτος στην ιεραρχία των αγγέλων έχοντας δύναμη, λαμπρότητα, σοφία αλλά και την καλοσύνη της αγγελικής φύσης. Πως λοιπόν αυτό το λαμπρό ουράνιο πνεύμα κατρακύλησε στην πτώση; Πριν όμως παρακολουθήσουμε την πτώση του Εωσφόρου θα πρέπει να γνωρίζουμε για τους αγγέλους τα εξής:
1. Οι άγγελοι δημιουργήθηκαν πριν από την κτίση του κόσμου (Ιώβ λη 7).
2. Είναι όντα πνευματικά και ασώματα.
3. Ως πλάσματα του Θεού έχουν ελεύθερη βούληση.
4. Μπορούν να προκόψουν πνευματικά ή να πέσουν σε αμαρτία.
Έτσι στα πλαίσια της παραχωρημένης από το Πανάγαθο Θεό ελευθερίας ο Εωσφόρος διάλεξε την πτώση του. Ο προφήτης Ιεζεκιήλ περιγράφει ως εξής την πτώση του Εωσφόρου (28:15): "Από την ημέρα που πλάστηκες μέχρι την ημέρα που αμάρτησες ήσουν τέλειος στη συμπεριφορά σου". Και συνεχίζει στο στιχ. 17 ο Ιεζεκιήλ: "επειδή είχες ομορφιά περηφανεύτηκες, επειδή είχες μεγάλη δόξα η σοφία σου διαφθάρθηκε". Η υπερηφάνεια του Εωσφόρου μετατράπηκε σε αυταπάτη και τελικά κατέληξε σε στάση. Ο προφήτης Ησαΐας αναφέρει στο 14: 13, 14 : "έλεγες μέσα σου στον ουρανό θα ανεβώ και τον θρόνο μου θα υψώσω πάνω από τα άστρα του Θεού, θα πάρω θέση πάνω στο βουνό και θα ανεβώ πάνω από τα σύννεφα και με τον Ύψιστο θα είμαι ίσος". Η περηφάνια κατάντησε αλαζόνα τον Εωσφόρο με αποτέλεσμα να έχει ξεγελαστεί σε άκρατο σημείο και να ζητάει να είναι ίσος με το Θεό. Η αλαζονεία λοιπόν ήταν ένα από τα πλέον βασικά αίτια που οδήγησαν τον Εωσφόρο στην πτώση. Μαζί του παρέσυρε και ένα μεγάλο αριθμό αγγέλων από όλα τα Τάγματα (Αποκ. 12:4). Η στάση του Εωσφόρου μετατράπηκε σε τραγωδία καθώς ο Αρχάγγελος Μιχαήλ τον εκδίωξε από τον ουρανό και τον γκρέμισε στη γη. (Αποκ. 12:17-19) "Και εγένετο πόλεμος εν τω ουρανώ ο Μιχαήλ και οι άγγελοι αυτού του πολεμήσαι μετά του δράκοντος και ο δράκων επολέμησε και οι άγγελοι αυτού. Και ουκ ίσχυσεν, ουδέ τόπος ευρέθη αυτώ έτι εν τω ουρανώ, και εβλήθη ο δράκων ο όφις ο μέγας ο αρχαίος, ο καλούμενος διάβολος και ο σατανάς, ο πλανών την οικουμένην όλην, εβλήθη εις την γήν και οι άγγελοι αυτού μετ αυτού εβλήθησαν". Ο προφήτης Ησαΐας απορεί (12:4): "πως έπεσες από τον ουρανό Εωσφόρε, τέκνο της αυγής;".
Αν και ο αρχάγγελος Μιχαήλ είναι ο νικητής στη μάχη με το Εωσφόρο, όπως μας λέει στην επιστολή του ο μαθητής του Χριστού Ιούδας, δεν τολμά ούτε να τον επιτιμήσει: " ο δε Μιχαήλ ο αρχάγγελος, ότε των διαβόλω διακρινόμενος διελέγετο περί του Μωυσέως σώματος, ουκ ετόλμησε κρίσιν επενεγκείν βλασφημίας, αλλ' είπεν· επιτιμήσαι σοι Κύριος" ( Ιούδα, 9).
Ο διάβολος δεν έχει καμία εξουσία πάνω στον άνθρωπο χωρίς την άδεια τού Θεού και τη δική μας θέληση. Ο Θεός του επιτρέπει να μας πειράζει, διότι σέβεται τη δική μας ελευθερία, και θέλει μόνοι μας να διαλέξουμε ή το δρόμο της ζωής και της τήρησης των εντολών Του ή το δρόμο της βίας και της καταστροφής και της απομάκρυνσης από το Θεό. Στην ιστορία-αλληγορία του Ιώβ ο Σατανάς εμφανίζεται ως ένας από τους αγγέλους του Θεού που παρουσιάζεται συχνά ενώπιόν Του για ν' αποδώσει λογαριασμό για τα πεπραγμένα του και να κάνει αναφορά ως προς το τι συμβαίνει πάνω στη γη. Μια από τις αρμοδιότητες του Σατανά είναι να ενοχλεί δίκαιους ανθρώπους, όπως είναι ο Ιώβ, για να δοκιμάσει την πίστη τους στο Θεό. Όμως, πριν επιχειρήσει κάτι τέτοιο, χρειάζεται να πάρει άδεια από το Θεό. Προφανώς δε μπορεί ν' αποφασίσει μόνος του ποιον θα πειράξει ούτε πόσο μακριά θα προχωρήσει με τη δοκιμασία. Ακόμη και ο ενσαρκωθείς Χριστός υποβάλλεται στους τρεις πειρασμούς από τον Σατανά στην έρημο!
Εφόσον ο Θεός είναι κυρίαρχος, τίποτα δε μπορεί να γίνει χωρίς την έγκρισή του. Και ο "πειράζων" βρίσκεται κάτω από τον έλεγχό του, όντας στην ουσία όργανό του. Ο Σατανάς δε μπορεί να κάνει τίποτα εναντίον του ανθρώπου εάν δεν το επιτρέψει ο Θεός. Επομένως, δε χρειάζεται να φοβάται κανείς το Σατανά.
Ο προφήτης Ησαΐας είπε κάτι που σκανδαλίζει πολλούς πιστούς. Ας δούμε το σχετικό εδάφιο: "Εγώ είμαι ο Κύριος, και δεν υπάρχει άλλος· Θεός εκτός από μένα δεν υπάρχει· εγώ σε περίζωσα, αν και δεν με γνώρισες, για να γνωρίσουν από ανατολών του ηλίου μέχρι δυσμών ότι εκτός από μένα δεν υπάρχει κανένας· εγώ είμαι ο Κύριος, και δεν υπάρχει άλλος· αυτός που κατασκεύασε το φως και έφτιαξε το σκοτάδι· αυτός που κάνει ειρήνη και κτίζει το κακό· εγώ ο Κύριος τα κάνω όλα αυτά." (Ησαΐας 45, 5-7)
Το ότι ο Θεός έφτιαξε το σκοτάδι το δεχόμαστε όλοι. Κανείς δε διανοείται ότι ο Θεός έφτιαξε την ημέρα και ο διάβολος τη νύχτα. Όμως το να δεχτούμε ότι ο Θεός χτίζει το κακό ("εγώ ο κατασκευάσας φως και ποιήσας σκότος, ο ποιών ειρήνην και κτίζων κακά") είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο για τους περισσότερους πιστούς. Το νόημα του εδαφίου είναι ότι ο Θεός έφτιαξε τους κυρίαρχους φυσικούς και ηθικούς νόμους, αλλά η καταπάτησή τους συνεπάγεται το κακό. Αν δεν υπήρχαν κυρίαρχοι νόμοι θα είχαμε απόλυτο χάος και η διάκριση μεταξύ καλού και κακού θα ήταν αδύνατη, αφού θα ήταν αδύνατη και η συνειδητότητα ως προς το καλό και το κακό. Με αυτή την έννοια, ο Θεός που κάνει ειρήνη ο ίδιος "χτίζει" σαν συνέπεια και το κακό εκεί που δεν υπάρχει αγάπη.
Υπάρχει στην Καινή Διαθήκη μια πολύ παράξενη τοποθέτηση του Απ. Παύλου στην προς Ρωμαίους επιστολή του: "Θα μου πεις, λοιπόν: Ο Θεός γιατί πλέον κατηγορεί; Στο θέλημά του ποιος μπορεί να εναντιωθεί; Αλλά, μάλιστα, εσύ, ω άνθρωπε, ποιος είσαι που αντιμιλάς στον Θεό; Μήπως το πλάσμα θα πει σ' αυτόν που το έπλασε: Γιατί με έπλασες έτσι; Ή, δεν έχει εξουσία ο κεραμέας επάνω στον πηλό, από το ίδιο μίγμα να κάνει το ένα μεν σκεύος για χρήση τιμητική, το άλλο δε για χρήση ευτελή;" (Προς Ρωμαίους 9: 18-21)
Είναι χρήσιμο να σκεφτούμε πάνω στο απόσπασμα που αναφέραμε. Εφόσον ο διάβολος είναι κάτω από τον έλεγχο του Θεού, ποιος ευθύνεται για τη σκληρότητα της καρδιάς μερικών ανθρώπων; Μήπως οι σκληροί συνάνθρωποί μας, "τα σκεύη της μη τιμητικής χρήσης", πρέπει να υπάρχουν ώστε με τις σκληρές πράξεις τους να δίνουν την ευκαιρία στους πιστούς, "τα σκεύη τιμητικής χρήσης", να βελτιώνονται, να τους συγχωρούν και έτσι να προχωρούν στην πνευματική τους τελείωση, ή απλούστερα με αυτό τον τρόπο να αγιάζονται; Αν έτσι έχουν τα πράγματα, αν δηλαδή ο κακός γεννήθηκε κακός, τότε πρέπει να αντιμετωπίζεται με μακροθυμία, κατανόηση και έλεος από τα υποτιθέμενα "σκεύη τιμητικής χρήσης".
Ας σκεφτούμε πώς θα ήταν ο κόσμος αν όλοι οι άνθρωποι ήταν καλοί και αγαθοί, αν κανένας δεν μισούσε και δεν έβλαπτε κανένα, αν όλα ήταν αρμονικά και ειρηνικά στις σχέσεις των ανθρώπων. Τότε όμως δεν θα υπήρχε συνειδητοποίηση ότι όλα ήταν καλά γιατί κανείς δε θα είχε γνωρίσει το κακό και τη δυστυχία, κι επομένως δεν θα ήταν σε θέση να αντιληφθεί το καλό και τη μακαριότητα. Θα είχαμε δηλαδή να κάνουμε με μια "φυτοζωή", με ανθρώπους χωρίς συνειδητότητα, χωρίς δυνατότητα άσκησης της ελεύθερης βούλησης, χωρίς ευκαιρία επιλογής. Θα επρόκειτο για μια στασιμότητα χωρίς δυνατότητα εξέλιξης, για τελειότητα χωρίς ικανότητα εκτίμησης. Κοντολογίς, θα βρισκόμαστε σε κατάσταση απόλυτης άνοιας και ανίας. Αν δεν υπάρχει διαφορετικότητα, δεν υπάρχει διαφορά τάσης στον ηλεκτρισμό, δεν μπορεί να περάσει ηλεκτρικό ρεύμα.
Μήπως, τελικά, πρέπει να πούμε ότι το κατά την εκκλησία καταδικαστέο "προπατορικό αμάρτημα" ήταν μια αναγκαιότητα και αντί να ψέγουμε για την ανυπακοή τους Αδάμ και Εύα, να αναφωνήσουμε: "Ως εμεγαλύνθη τα έργα σου Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας!";;; (Ψαλμοί 104: 24)
"Και είδε η γυναίκα, ότι το δένδρο ήταν καλό για τροφή, και ότι ήταν αρεστό στους οφθαλμούς, και επιθυμητό δένδρο ως δίδον γνώσιν" (Γένεσις 3: 1-6) Ο απαγορευμένος καρπός έδωσε τη δυνατότητα της γνώσης και ως εκ τούτου την ώθηση για να μπορέσει σταδιακά να φτάσει ο άνθρωπος στο "καθ' ομόιωσιν". Γιατί πώς αλλιώς μπορεί κάποιος να εξηγήσει το επόμενο εδάφιο: "Και είπε Κύριος ο Θεός, Ιδού, έγινε ο Αδάμ σαν ένας εξ ημών, στο να γνωρίζει το καλό και το κακό";
Επαληθεύεται, λοιπόν, από τον ίδιο το Θεό, σύμφωνα με τη Βίβλο, ότι με την ανυπακοή ο άνθρωπος έγινε συνειδητό ον, γνωρίζοντας το καλό και το κακό. Δηλαδή έγινε κι αυτός σαν θεός! Πρόκειται άραγε για πτώση ή για εξύψωση με τη βοήθεια του "πειράζοντος", δηλαδή του διαβόλου;
Η γνώση συνεπάγεται εκπαίδευση, δηλαδή παιδεμό, κόπο, θλίψη, προσπάθεια. Η επαφή με τον "πειρασμό" είναι επώδυνη και θέλει πολλή δύναμη και τσαγανό. Γι' αυτό στο "Πάτερ ημών" συμπεριλαμβάνεται το αίτημα να μη μας οδηγήσει ο Θεός σε πειρασμό: "Και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν, αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού, ότι σου εστίν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα εις τους αιώνας αμήν." ( Ματθαίος, στ' 13). Ο θαρραλέος μαχητής όμως δε φοβάται τον "όφι τον αρχαίο".
