Σκέψη και Ζωή

- Ο ρόλος της σκέψης στην καθημερινή ζωή μας, στη συμπεριφορά μας, στις ανθρώπινες σχέσεις και για τον προορισμό της ζωής.

"Είμαι έτοιμος να πιστέψω ότι αν ερευνούσαμε πιο βαθειά τις ατέλειες της γλώσσας, που θεωρείται το όργανο των γνώσεών μας, το πιο μεγάλο μέρος των αμφισβητήσεων θα έπεφταν μόνες τους και ο δρόμος για τη γνώση και ίσως για την ειρήνη θα ήταν πολύ πιο ανοιχτός για τους ανθρώπους, όσο δεν είναι ακόμα"

JOHN LOCKE (1632-1704)

Μόλις είχα αποβιβαστεί στον ηλεκτρικό σταθμό του Πειραιά και όπως στεκόμουν ακούω έναν νέο άντρα να λέει στο φίλο του: "Δεν μπορώ να βλέπω ψωμί πεταμένο κάτω στο δρόμο... τρελαίνομαι. Το θεωρώ μεγάλη γρουσουζιά". Αυτό μόνο ακούστηκε, καθώς περνούσαν από δίπλα μου.

Αυτό είναι ένα από τα πιο πρόσφατα δείγματα παρανοϊκής σκέψης, που έτυχε να ακούσω και να καταγράψω εδώ σε αυτή την εισαγωγική σελίδα. Καθημερινά από το στόμα όλων των ανθρώπων ακούγονται πολλές τέτοιες σκέψεις, οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν κυριολεκτικά παρανοϊκές, αλλά συνήθως τις προσπερνάμε αδιάφορα, εκτός εάν τύχει να συνομιλούμε μαζί τους και να έχουμε κάποια διαφωνία. Στην τελευταία περίπτωση, τα κρούσματα παρανοϊκών σκέψεων πολλαπλασιάζονται και όχι σπάνια προκαλούν έντονες συναισθηματικές καταστάσεις. Από πελάγη ευτυχίας μέχρι ορμητικό μίσος που παρασύρει σε εγκληματικές ενέργειες. Τα λάθη, τις ασάφειες, τις κατανοητές αρλούμπες σε κάθε απόσπασμα του λόγου, τις ηλίθιες εκτιμήσεις δεν θα τα διαπιστώσουμε μόνο στους αγράμματους. Θα τα διαπιστώσουμε και στους πιο μορφωμένους. Μόνο που οι τελευταίοι, μπορούν να φλυαρούν, να εκφράζονται με πλούσιο λεξιλόγιο και με εντυπωσιακό ύφος και να φέρνουν σε δύσκολη θέση τους συνομιλητές τους. Η σκέψη μπορεί να εμφανίζεται με τις πιο απίθανες και τις πιο εντυπωσιακές ικανότητες, όπως οι βιολογικοί οργανισμοί μπορούν να προσαρμόζονται στις πιο απίθανες και διαφορετικές συνθήκες. Η ικανότητα στη σκέψη και στην έκφραση δεν συμπίπτει με κατανόηση και αξιοπιστία. Η πολυμάθεια, η εμπειρία, η ειδίκευση, η ευχέρεια λόγου, προκαλούν το θαυμασμό και έχουν δύναμη επιβολής της άποψης. Δεν αποτελούν όμως αποδειχτικά στοιχεία για την αλήθεια και για την καλύτερη προσέγγιση στη γνώση. Ούτε η ίδια η γνώση δε εξασφαλίζει το αλάθητο, ενώ αντιθέτως, η γνώση μπορεί να μας κάνει να λέμε περισσότερα από όσα πραγματικά γνωρίζουμε.

Τα καθημερινά λάθη της σκέψης που ανακοινώνουμε είναι τόσα πολλά που έχουμε συνηθίσει και τα προσπερνάμε αδιάφορα για να μη χάνουμε το χρόνο μας και για να μην προκύψει κάποια διένεξη. Το ότι η ημιμάθεια είναι αναγκαίο κακό, που χαρακτηρίζει φυσιολογικά όλους τους ανθρώπους μέχρι και τους πιο σοφούς, δεν το καθιστά ακίνδυνο και αβλαβές φαινόμενο, παρά μόνο τυχαία. Η βιαστική εκτίμηση και βεβαιότητα, το λάθος μέσα στη σκέψη και η πλάνη μπορεί σε μία στιγμή να προκαλέσουν θάνατο, έγκλημα αλλά και πολύ γέλιο. Δεν προκαλούνται μόνο εξωτερικές συνέπειες. Μόνοι μας μπορούμε να γελάσουμε, όπως και να αποκτήσουμε διάθεση για αυτοκτονία. Μερικά από αυτά τα λάθη και τις πλάνες επαναλαμβάνονται πιο συχνά ή αποτελούν μόνιμες σκέψεις και απόψεις μας. Πολλά από τα λάθη μας δεν τα αναγνωρίζουμε διότι πραγματικά μπορεί να αποτελούν λογικές σκέψεις. Όμως, η ανθρώπινη λογική όχι μόνο δεν εξασφαλίζει το αλάθητο, αλλά αντιθέτως κατασκευάζει μισές αλήθειες και σκέψεις που θα ήταν καλύτερα να μην τις κάνουμε. Την ψυχή χωρίς τη σκέψη, κοιτάξτε ποια είναι στα ζώα. Τη "σκέψη" χωρίς ψυχή, κοιτάξτε πως είναι στα κομπιούτερ. Εάν τα κομπιούτερ αποκτούσαν ψυχή θα ήταν το ίδιο τρελά με τον άνθρωπο, όσο και αν εκτελούν λογικές πράξεις.

☼ Για τη σκέψη χωρίς πράξη, έχουμε ακούσει ότι είναι άχρηστη. Για την πράξη χωρίς σκέψη και χωρίς καλή γνώση κοιτάξτε τη ζωή και ρωτήστε το Θεό !

Η "φυσιολογική παράνοια" που μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί σε όλους τους ανθρώπους αποτελεί το πιο αδύνατο σημείο για να ξεκινήσει όποιος επιθυμεί, ένα ιδεολογικό πόλεμο σε όσους εκφράζουν απόψεις με μεγάλη αυτοπιστία, μέχρι του σημείου να επιθυμούν να μας λύσουν τα προβλήματα. Ιδιαίτερα σκληρά πρέπει να αντιμετωπιστούν αυτοί που με την κοινωνική θέση τους, με τα αξιώματά τους και με τη δημόσια δράση τους συντηρούν τις πιο ανόητες απόψεις, προβάλλουν τις δικές τους ανόητες ιδέες ή φθάνουν στο σημείο να εξαπατούν και να χρησιμοποιούν συνειδητά την ανοησία και την άγνοια των συνανθρώπων τους. Θα έπρεπε να διστάζουν να μιλήσουν, για να μη χάσουν την αξιοπιστία τους. Θα μπορούσε να κυκλοφορεί μία φιλοσοφική εφημερίδα, όπου θα καταγράφονται, θα αναλύονται και θα σχολιάζονται οι λόγοι, οι συζητήσεις και οι ιδέες των δημόσιων προσώπων, με σκοπό την εκπαίδευση της ανθρώπινης σκέψης και τη διερεύνηση των σκέψεων παράλληλα με την ενημέρωση και τη ψυχαγωγία του αναγνώστη. Οπωσδήποτε, στις σελίδες αυτού του εντύπου θα χρειαστεί και περισσότερος χώρος για γελοιογραφίες.

Δεν θα αργήσει να φύγει η εποχή, που ο καθένας έλεγε ότι επιθυμούσε, που αμφισβητούσε ότι δεν άρεσε, χωρίς να κινδυνεύει να χάσει την αξιοπιστία του και τη σοβαρότητά του, με το πρόσχημα ότι δεν υπάρχουν επιστημονικές λύσεις και απαντήσεις. Δεν θα αργήσει να φύγει η εποχή που κάποιοι από θέση ισχύος και με την ασπίδα των δημοσίων σχέσεων και του μορφωτικού επιπέδου μπορούσαν να πείθουν, να παραπλανούν και να κατευθύνουν την κοινή γνώμη. Κάτω από το βάρος της επιστημονικής γνώσης στα ζητήματα που θεωρούσαν φιλοσοφικά, θρησκευτικά και μεταφυσικά, αυτοί θα κληθούν πρώτοι να ξεριζώσουν τις πιο επιπόλαιες και συμφεροντολογικές απόψεις που εμποδίζουν την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, την κατανόηση και την καλή διάθεση ανάμεσα στους ανθρώπους. Και επειδή το παρελθόν έχει συσσωρεύσει πολλές τρελές σκέψεις και απόψεις, οι οποίες έχουν αποβλακώσει την κοινωνία και έχουν προκαλέσει μεγάλη δυστυχία, στις ηλεκτρονικές σελίδες θα βρείτε μόνο τις σκέψεις και τα επιχειρήματα, με τα οποία θα φανούν συνολικά η ανοησία του ανθρώπου και οι πιο μεγάλες αυταπάτες του.

<•> Ο ρόλος της γνώσης και της σκέψης για την παραπλάνηση, την εξαπάτηση και τη δημιουργία ανόητων ή σχετικών αξιών αποτελούν ένα από τα κεντρικά ζητήματα που αναδεικνύεται μέσα από τις ιστοσελίδες της www.kosmologia.gr και θα προκαλέσει την παγκόσμια αναστάτωση σε όσους στήριξαν τη δράση ή τη διδασκαλία τους στο δόγμα, ότι η γνώση και η λογική είναι ενάντια στην άγνοια και στον παραλογισμό. Όπως γίνεται με εντυπωσιακή λογική και με γνώση να καταστρέφεις την κοινωνία, να μιλάς για νόμους που εμποδίζουν την πρόοδο και την ειρήνη και να ερευνάς "πόσοι άγγελοι χωρούνε στη μύτη μιας βελόνας" έτσι γίνεται με απλές σκέψεις και με λίγες αποφάσεις ένας "τρελός" να προσπεράσει αντι-κανονικά όλες τις λογικές σκέψεις, τις επιστημονικές μεθόδους και τους νόμους και να φέρει δικαιοσύνη μαζί με πρόοδο στην κοινωνία!

Είναι θλιβερό, πραγματικό και συνηθισμένο, ότι ακόμα οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν πως μπορούμε να ωφεληθούμε, όταν διαθέτουμε χρόνο, για να διαβάζουμε, να στοχαζόμαστε, να γράφουμε, όταν επιζητάμε τη γνώση και τη βεβαιότητα και μας ελκύουν οι φιλολογικές δημιουργίες. Παραδόξως, ανάμεσά τους θα βρούμε, σπουδασμένους και πολυμαθείς ανθρώπους και με υψηλό δείκτη νοημοσύνης, οι οποίοι θεωρούν τη διανοητική δραστηριότητα σαν έλλειψη πράξης και έτσι υπονοούμενα άχρηστη και ανεπαρκής χωρίς την εξωτερική δράση. Ενώ αντιθέτως, η εξωτερική πράξη θα ήταν άσκοπη, ακαθόριστη και περιορισμένων δυνατοτήτων, όπως η μετακίνηση μιας πέτρας, χωρίς τη σκέψη που κάνουμε στο εσωτερικό μας, με επίγνωση ή χωρίς επίγνωση. Η διάνοια ή νόηση σχετίζεται άμεσα με όλες τις γνωστικές δραστηριότητες από την αρχή τους με την πρώτη αίσθηση, όσο πολλές και να είναι οι λέξεις, στις οποίες την αποσυνθέτουμε, (όπως πνεύμα, νους, σκέψη, αντίληψη, συνείδηση, επίγνωση, θέληση κ.λπ.). Ειδικά με την ανθρώπινη γλώσσα και τη δυνατότητα απομνημόνευσης η διάνοια διαμορφώνει διαρκώς την εμπειρία και διαμορφώνει έναν ευρύτερο εσωτερικό κόσμο.

Παράδειγμα, η άποψη ότι ο θάνατος είναι το οριστικό τέλος της ζωής και μια άλλη, ότι με το χρήμα λύνονται όλα τα προβλήματα. Είναι μερικές κοινές απόψεις, οι οποίες μπορούν και επηρεάζουν άμεσα τον τρόπο ζωής μας και η αλλαγή της θέσης μας προς αυτές θα σήμαινε αναγνώριση πολλών άλλων λαθών και συνεπειών, θα επέφερε διακοπή ορισμένων δραστηριοτήτων, αλλαγή στη συμπεριφορά, επαναπροσδιορισμό των στόχων και των αξιών. Η διατήρηση της θέσης μας επιτρέπει να συνεχίσουμε όπως αρχίσαμε και προετοιμάσαμε με πολλούς τρόπους, με κάποιο κόπο και χρόνο, δηλ. όπως μας βολεύει.

Όποιος τολμάει να θεωρεί άσκοπη ή άχρηστη τη διανοητική δραστηριότητα για την αναζήτηση της άγνοιας, των λαθών, της αλήθειας, της βεβαιότητας, της αμφιβολίας και γενικά τη φιλική σχέση με το λόγο διαψεύδεται στην πράξη, από τις ίδιες τις πράξεις του και από τις συνέπειές τους. Σχεδόν όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου σε κάθε στιγμή, ακόμα και οι διαθέσεις του, δημιουργούνται και επηρεάζονται περισσότερο από τη διατηρημένη γνώση του και τις παρατηρήσεις, που κάνει στις πληροφορίες της μνήμης του, παρά από εκείνα που αντιλαμβάνεται πραγματικά με τα αισθητήρια όργανά του. Οι διαπιστώσεις και οι παρατηρήσεις που κάνουμε στις πληροφορίες των αισθήσεων, οι απόψεις που διαμορφώνουμε για τη ζωή, τον κόσμο, την κοινωνία και τον εαυτό μας, οι πληροφορίες που λαμβάνουμε από τα έντυπα μέσα, η προσπάθεια να απαντήσουμε στις απορίες μας, η εκτίμηση των δυνατοτήτων μας και η επίγνωση της άγνοιάς μας, οι λανθασμένες και οι αβέβαιες γνώσεις μας, το που στρέφεται η προσοχή μας, και ποια εμπειρία προετοιμάζουμε, όλα αυτά τα αόρατα που γίνονται μέσα στο κεφάλι μας δεν επηρεάζουν μόνο τη διάνοια. Προκαλούν συνέπειες, άμεσα στην ψυχολογία και στη συμπεριφορά μας και πιο έμμεσα στο περιβάλλον, από το οποίο θα επιστρέψουν ή θα καθοριστούν κάποιες από τις συνέπειες.

Όταν κάποιος διαπιστώνει αποσπασματικά τη διαφορά του ανθρώπινου εσωτερικού κόσμου από εκείνον των άλλων μορφών ζωής, χωρίς να γνωρίζει πως εξηγείται να είναι ο άνθρωπος έτσι διαφορετικός, σχηματίζει ανόητες απόψεις. Όπως, την άποψη, ότι μέσα του βρίσκεται μια πνευματική ουσία, ότι δημιουργήθηκε για ένα ξεχωριστό σκοπό, ότι η δυνατότητά του να γνωρίζει είναι σταθερά η ίδια από την ώρα που γεννήθηκε και ότι μπορεί να υπάρχει ζωή-ψυχή χωρίς καμιά γνώση. Η γνώση και η σκέψη δε βρίσκεται μόνο με τη μορφή των διαμοιρασμένων αφηρημένων εννοιών στις λέξεις της γλώσσας. Υπάρχουν πριν ακόμα εκφραστούμε με τη φωνή και με αυτά ρυθμίζουμε τη συμπεριφορά μας, καθορίζουμε τις πράξεις μας, εκτιμούμε τις πληροφορίες των αισθητηρίων οργάνων και αντιδρούμε, χωρίς τα πράγματα να βρίσκονται μπροστά στα μάτια μας, χωρίς αυτά να υπάρχουν και χωρίς πραγματικά να μας επηρεάζουν. Αντιθέτως, εμείς δημιουργούμε πράγματα και αλλάζουμε τις σχέσεις τους, όπως νομίζουμε. Και να λάβουμε υπόψη, ότι η γνώση μας είναι ελλιπής και η σκέψη μας δεν γίνεται μόνο με τις σωστές πληροφορίες και με μαθηματική συνέπεια.

Όταν λέμε «ο άνθρωπος είναι ζώο λογικό», αυτό δε σημαίνει ότι δεν κάνει λάθη, ότι δεν αγνοεί, ότι σκέφτεται αναπόφευκτα με λογική συνέπεια και ότι ο άνθρωπος δεν πράττει επηρεασμένος από την πλάνη και την άγνοια. Αν, λοιπόν, ο ρόλος της γνώσης, της σκέψης, της μνήμης και της γλώσσας είναι τόσο καθοριστικός που προκαλεί ένα χάσμα ανάμεσα στη ζωή του ζώου και του ανθρώπου, τότε καταλαβαίνουμε, ότι η πραγματικότητα δεν είναι μόνο αυτή που εμφανίζεται στα μάτια μας. Μία άλλη αόρατη πραγματικότητα, που την αποκαλούμε εσωτερική, επηρεάζει, διαμορφώνει και διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, όπως μπορεί και επηρεάζει τις κινήσεις των ματιών μας. Η άγνοια για την άμεση σχέση της διάνοιας με την ποιότητα όλης της ζωής και η αποστροφή για την πνευματική δραστηριότητα αξίζει την προσοχή και την αντίδρασή μας. Διότι όχι μόνο χάνουμε τη ζωή μας με άσκοπες πράξεις και αδιέξοδες απόψεις και σαν παρασυρμένοι από τα πράγματα, αλλά και πληρώνουμε απελπιστικά τις συνέπειες του σκοταδισμού και της πλάνης μέσα στο φυσικο-κοινωνικό περιβάλλον μας και απ' ευθείας με τον πόνο, που εμείς οι ίδιοι προκαλούμε στον εαυτό μας με τις σκέψεις και με τις εκτιμήσεις μας. Αν λοιπόν, αξιώνουμε να ζούμε στην πραγματικότητα, να ρυθμίζουμε τη ζωή μας με γνώση των πραγμάτων και να μην είμαστε θύματα κακής πληροφόρησης και λανθασμένων απόψεων, επιβάλλεται να φροντίσουμε το πνεύμα μας και να δείξουμε τουλάχιστον το ίδιο μεγάλο ενδιαφέρον, όπως εκδηλώνουμε για την απόκτηση ή τη μεταχείριση ενός υλικού πράγματος.

Όχι μόνο χρειάζεται να γίνουμε φίλοι του βιβλίου και να διαβάζουμε, αλλά αξίζει να βάλουμε την πνευματική καλλιέργεια στο επίκεντρο των σκέψεών μας και να γίνει τρόπος ζωής μας η αναζήτηση και η σκέψη. Όλοι τρεφόμαστε και κάνουμε κινήσεις που συμβάλλουν στη διατήρηση ή στην ισχυροποίηση του σώματός μας και ορισμένων δυνατοτήτων του. Ο αθλητής, όμως, είναι εκείνος που κάνει με σκοπό και γνώση, όσα χρειάζονται για να είναι υγιής και για ακόμα καλύτερη απόδοση. Παρόμοια, όλοι έχουμε διάνοια και δυνατότητα έκφρασης, αλλά μόνο εκείνος που διαβάζει, ενημερώνεται, γράφει, σκέφτεται επάνω στις εμπειρίες του, δημιουργεί φιλολογικά και φιλοσοφικά έργα, μόνο αυτός διευρύνει την εμπειρία του, κάνει με επίγνωση όσα θα πολλαπλασιάσουν τις δυνατότητες της σκέψης του, θα σκεφτεί δημιουργικά και θα απαλλαγεί από βιαστικές απόψεις. Αυτή η εσωτερική καλλιέργεια θα είναι από μόνη της μεγάλο κέρδος στη ζωή. Όταν κάποιος διαθέτει αρκετό χρόνο για να στοχάζεται, να διαβάζει και να γράφει, ακόμα και ένα ημερολόγιο της ζωής του, με το πέρασμα του χρόνου διαπιστώνει μέσα στην εμπειρία του, πως ο λόγος και η σκέψη συνεισφέρουν στη διανοητική ευφυΐα, στο μεγάλωμα της εμπειρίας, στην αξιοποίηση της ζωής του και ακόμα, άθελά του, πόσος σκοταδισμός τον περιβάλλει. Όταν βρεθεί στη θέση να δει πόσο παρανοϊκά και αδιέξοδα καθορίζουν πολλοί άνθρωποι τη ζωή τους, την υποταγή της λογικής στις εγωιστικές διαθέσεις τους, την αποστροφή τους για τον πνευματικό κόσμο, την ασυνεννοησία τους, την ψευτιά και τα προβλήματά τους, τότε επαληθεύει στην πράξη την ορθότητα της επιλογής του, με την οποία έθρεψε τη λογική του και ανακάλυψε την τρέλα όσων τον αποθάρρυναν να διαβάσει, να σκεφτεί με υπομονή και να γράψει.

Για ν' απαλλαγεί ένας άνθρωπος από την προκατάληψή του, ο οποίος δεν είναι φίλος του βιβλίου, για να καταλάβει τις συνέπειες πρέπει να πεισθεί ευρύτερα πως η διάνοια, η γνώση και η γλώσσα επηρεάζουν διαρκώς τη ζωή μας με άμεσο τρόπο. Πως δε χάνουμε το χρόνο μας όταν διαβάζουμε, γράφουμε και στοχαζόμαστε, αλλά αντιθέτως τον αξιοποιούμε με τον καλύτερο τρόπο. Αν θεωρούμε ζωή και προσγείωση την απορρόφησή μας από τις σχέσεις μας με δέκα ανθρώπους και πράγματα σα να ήταν εκείνα όλο το Σύμπαν, αν συμπεριφερόμαστε με την αυταπάτη ότι είμαστε η επαρκής αιτία του εαυτού μας, ενώ αγνοούμε την ίδια την ύπαρξή μας, αν θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι ανεξάρτητα από το ποιοι είμαστε μέσα από την πλάνη και την προσοχή των άλλων, αν μεταθέτουμε τη δυσαρέσκειά μας για μετά από μια ολιγόωρη σκοταδιστική διασκέδαση, αν κλείνουμε τα μάτια στις δυσάρεστες αλήθειες, τότε είμαστε άξιοι της τύχης μας. Ποια είναι η λογική και η ευτυχία μιας τέτοιας ζωής τη βλέπουμε καθημερινά στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο, στο θέατρο και βέβαια στην πιο άμεση εμπειρία μας.

Πρέπει να τονίσω την εξής πληροφορία:

[-]

Στα ζητήματα για την ανθρώπινη συμπεριφορά και νοοτροπία, οι απόψεις δεν προέκυψαν μόνο από θεωρητικές αναλύσεις ούτε από την προσπάθεια να συμβαδίσουν οι απόψεις με προηγούμενα θεωρητικά σχήματα. Έχει γίνει μακροχρόνια καταγραφή της προσωπικής εμπειρίας, ενδοσκόπιση, παρατηρήσεις και πειράματα που δοκιμάζουν τις αντιδράσεις και τη συμπεριφορά, σε συνηθισμένες και σε ακραίες συνθήκες, έχουν διαβαστεί πανεπιστημιακά βιβλία και έχει αξιοποιηθεί η άφθονη πληροφόρηση.

Πίσω από τις περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες και αποφάσεις, οι οποίες εμφανίζονται σαν να προέκυψαν με αμερόληπτη λογική βρίσκεται το συναίσθημα και η προσωπική διάθεση. Ακόμα, οι πιο έξυπνοι και οι πιο μορφωμένοι άνθρωποι, σε αυτόν εδώ τον πλανήτη, δεν σκέφτονται ανεπηρέαστα από εντυπώσεις και από τα συναισθήματά τους! Με μερικά πειράματα, εύκολα θα διαπιστώσουμε το ρόλο των εντυπώσεων που προκαλούν οι εικόνες και οι ήχοι στη λήψη μίας απόφασης, στο σχηματισμό της άποψης και στο πως θα εκτιμήσουν και αν θα κατανοήσουν, αυτοί οι οποίοι θεωρούνται οι πιο ειδικοί και η γνώμη τους ακούγεται με θρησκευτική πίστη. Περιστασιακά κάθε άνθρωπος, αντιλαμβάνεται αυτό το φαινόμενο ενός μορφωμένου ανθρώπου, που μιλάει σαν τρελός, επιμένει σαν προγραμματισμένος, που κάνει απίστευτα λάθη και που δεν μπορείς να τον αντιμετωπίσεις όταν διαφωνήσεις, διότι καταφέρνει πολύ καλά να συνδυάζει τη σκέψη με την ικανότητα έκφρασης.

Οι πιο μεγάλες ανοησίες του ανθρώπου φυσικά αποκαλύπτονται με τις πιο απλές σκέψεις. Γι' αυτό και είναι "μεγάλες" ανοησίες. Εάν οι άνθρωποι τις προσπερνούν αδιάφορα και δεν τις αντιλαμβάνονται, το φαινόμενο της βλακείας τελικά εξηγείται εύκολα: Η βλακεία χρειάζεται για να αποκτάει νόημα η ζωή, για να αναλώνεται η έμβια ύπαρξη σε ανούσιες σχέσεις, για να νομίζει ότι η πραγματικότητα είναι εκείνη που εξυπηρετεί τους σκοπούς της και για να πιστεύει πως κάνει κάτι σημαντικό!