2.1 Αναφυόμενες ιδιότητες

Η παρούσα ανάρτηση ανήκει στο σύνολο των άρθρων του Χάρη Φουνταλή επί θεμάτων νοολογίας

2.1.1 Η ύλη “ζωντανεύει”

Ρίξτε παρακαλώ μια ματιά στην παρακάτω “επιγραφή”:

Θα μπορούσε να είναι μια από τις χιλιάδες φωτεινές επιγραφές καταστημάτων που βλέπουμε στις πόλεις τη νύχτα, έτσι δεν είναι; Θα σας παρακαλούσα ν’ αφήσετε τα περί σουβλακίων και Χοντρών κατά μέρος (κι αν τυχόν είναι ώρα βραδυνού φαγητού τώρα που το διαβάζετε αυτό, συγχωρέστε-με για την αναφορά σε διαιτολογικές παγίδες) και να προσέξετε το φωτεινό πλαίσιο με τα λαμπιόνια. Θυμάμαι πως όταν ήμουν πιτσιρίκος κοιτούσα με περιέργεια τέτοια πλαίσια επιγραφών. Έβλεπα τα φωτεινά σήματα να πηγαίνουν γύρω-γύρω, και τα κοιτούσα επίμονα καθώς συμπλήρωναν τους κύκλους-τους. Γιατί, δεν είμαι βέβαιος. Ίσως να μου απορροφούσε την παιδική-μου σκέψη η ίδια ιδέα που πρόκειται να σας ζητήσω να σκεφτούμε μαζί τώρα:

Πώς γίνεται και βλέπουμε κάτι να κινείται όταν “στην πραγματικότητα” δεν κινείται τίποτα;

Μη βιαστείτε ν’ απορρίψετε τη σκέψη αυτή σαν επιφανειακή. Ούτε να νομίσετε οτι επειδή ο τίτλος αυτής της υποενότητας είναι “Η ύλη ζωντανεύει”, πως πρόκειται να ισχυριστώ οτι έτσι ζωντανεύει η ύλη! Λάθος μαντέψατε, πάμε παρακάτω.

Λοιπόν, “στην πραγματικότητα” υπάρχει ένας αριθμός από λαμπιόνια, το καθένα βιδωμένο στέρεα σε μια συγκεκριμένη θέση πάνω στην επιγραφή. Τα λαμπιόνια είναι ηλεκτρικά συνδεμένα και ανάβουν διαδοχικά με τέτοιον τρόπο ώστε να δημιουργείται σ’ εμάς η ψευδαίσθηση οτι υπάρχουν φωτεινά αντικείμενα που κινούνται γύρω-γύρω στο πλαίσιο.

Μπα; Και γιατί δηλαδή να δώσουμε τόση σημασία στο τί γίνεται σε επίπεδο λαμπιονιών; Στο κάτω-κάτω, μπορεί η επιγραφή του Τζίμη του Χοντρού να είναι τεράστια, και να τη βλέπουμε από πολύ μακρινή απόσταση μέσα στη νύχτα, οπότε να μη μπορούμε να δούμε τα λαμπιόνια που την αποτελούν. (Εντάξει, αν το σουβλατζίδικο του Τζίμη δεν είναι συμβατό με την ιδέα της γιγαντιαίας φωτεινής επιγραφής, μπορεί να είναι το εμπορικό κέντρο της πόλης.) Έτσι λοιπόν όπως βλέπουμε την επιγραφή από μακριά, μπορούμε να την περιγράψουμε όχι σε επίπεδο λαμπιονιών (τα οποία δεν τα βλέπουμε και ούτε είμαστε σίγουροι οτι υπάρχουν), αλλά σε επίπεδο φωτεινών σημάτων:

«Είναι μια επιγραφή που κάτι γράφει στο μέσον με μωβ γράμματα, που δεν βλέπω από τόση απόσταση να διαβάσω, και γύρω-της, πάνω σε ορθογώνιο πλαίσιο, “τρέχουν” τέσσερα φώτα, σε ίσες αποστάσεις μεταξύ-τους, και σύμφωνα με τη φορά των δεικτών του ρολογιού. Το κάθε φως κάνει περίπου 3 δευτερόλεπτα να συμπληρώσει μία περιφορά πάνω στο πλαίσιο.»

Ορίστε. Πήραμε μια καθ’ όλα αξιοπρεπή περιγραφή σε επίπεδο φωτεινών σημάτων. Γιατί δηλαδή το επίπεδο των λαμπιονιών να είναι “η πραγματικότητα”, ιδίως αν δεν μπορούμε να τα διακρίνουμε; Εμένα μια χαρά πραγματικότητα μου φαίνεται και το επίπεδο των φωτεινών σημάτων.

Ωραία. Και τί σχέση έχουν όλ’ αυτά με τη ζωή, την ύλη, την ψυχή, και όλα όσα μας απασχολούν σ’ αυτό το κείμενο;

Έχουν οτι μας δίνουν τροφή για σκέψη: αυτό που παρατηρούμε μπορεί να περιγράφεται από περισσότερα από ένα επίπεδα. Μπορεί επομένως αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως οντότητα (π.χ.: φωτεινό σήμα) που έχει κάποιες ιδιότητες (“τρέχει με σταθερή ταχύτητα πάνω σ’ ένα ορθογώνιο”) να είναι το αποτέλεσμα άλλων οντοτήτων (π.χ.: λαμπιονιών) που ανήκουν σ’ ένα “χαμηλότερο επίπεδο”. Αυτές τις οντότητες και ιδιότητες του “υψηλότερου επιπέδου”, που δεν μπορούμε να τις παρατηρήσουμε στο χαμηλότερο επίπεδο, τις λέμε αναφυόμενες.^(*) Π.χ., τα λαμπιόνια δεν κινούνται, για ποια ταχύτητα λαμπιονιών να μιλήσουμε; Άρα όχι μόνο το φωτεινό σήμα αλλά και η ταχύτητα περιφοράς-του, και η φορά-του (κατά τους δείκτες του ρολογιού), κλπ., είναι όλα αναφυόμενα αντικείμενα και αναφυόμενες ιδιότητες, δηλαδή ιδιότητες που δεν έχουν νόημα στο χαμηλότερο επίπεδο.

Παρόμοια, η ύλη είναι οργανωμένη σε πάμπολλα επίπεδα! Είναι γεμάτη συστήματα που περιγράφονται ταυτόχρονα σε χαμηλότερα και υψηλότερα επίπεδα, και τα τελευταία έχουν αναφυόμενα αντικείμενα και ιδιότητες. Εκεί βρίσκεται το κλειδί της κατανόησης του τρόπου με τον οποίο οργανώνεται η ύλη. Η ζωή, είναι κι αυτή μια αναφυόμενη ιδιότητα της ύλης — πολύ πιο πολύπλοκη όμως από τα λαμπιόνια του Τζίμη. Αλλά και μεταξύ των ζωντανών συστημάτων, αναφυόμενη ιδιότητα είναι η σκέψη. Και μεταξύ των σκεπτόμενων συστημάτων, μια επιπλέον αναφυόμενη ιδιότητα είναι η αυτογνωσία, η ενσυνείδητη γνώση του “εγώ”, που έχει άμεση σχέση με την “ψυχή”. Αυτά θα υποστηρίξω σε όσα ακολουθούν. Πάμε όμως πρώτα να δούμε μερικά παραδείγματα “πολύπλοκων συστημάτων”, όπως λέγονται, με τις αναφυόμενες ιδιότητές τους.

2.1.2 Πολύπλοκα συστήματα

Σκεφτείτε πρώτα την ανθρώπινη κοινωνία, και τη σχέση-της με τα μέλη-της που την αποτελούν, τους ανθρώπους:

Κοινωνία ανθρώπων		Σε υψηλότερο επίπεδο, η ανθρώπινη κοινωνία έχει αναφυόμενες ιδιότητες (δηλ. ιδιότητες που δεν έχουν οι άνθρωποι) όπως οτι κυβερνάται από μία κυβέρνηση· οτι συλλέγει φόρους από τα μέλη-της· οτι της ανήκουν δρόμοι, γέφυρες, τούνελ, αεροδρόμια, λιμάνια, νοσοκομεία, σχολεία, πόλεις, κ.ά.· οτι ζει για απροσδιόριστο χρόνο, ο θάνατός της δεν είναι προδιαγεγραμμένος όπως είναι για κάθε ένα μέλος-της· οτι παράγει ένα εθνικό ακαθάριστο προϊόν· οτι έχει έναν/μια πρόεδρο, ή βασιλιά/βασίλισσα, ή πρωθυπουργό· οτι έχει μια βουλή που νομοθετεί νόμους για τα μέλη-της· οτι έχει ένα πολίτευμα (δημοκρατία, μοναρχία, δικτατορία, θεοκρατία, κλπ.)· και ένα σωρό άλλα.
Κοινωνικές μονάδες		Σε χαμηλότερο επίπεδο, ο άνθρωπος έχει κι αυτός χίλιες-δυο ιδιότητες που δεν τις έχει η κοινωνία. Π.χ. έχει ένα ύψος, ένα βάρος, και μια ηλικία· κολυμπάει στη θάλασσα· παίζει με τα κουβαδάκια-του στην άμμο· ενδιαφέρεται για κορίτσια ή για αγόρια· παντρεύεται· κάνει παιδιά· κάνει συγκεκριμένες σκέψεις («Σήμερα πρέπει να πάω για ψώνια.»)· οδηγάει αυτοκίνητο· προσεύχεται· γράφει ένα κείμενο για το Διαδίκτυο που έχει αντικείμενο την ψυχή του ανθρώπου· διαβάζει αυτό το κείμενο· και ένα σωρό άλλες ιδιότητες, “ων ουκ έστι αριθμός”, που ανήκουν καθαρά στο ανθρώπινο επίπεδο και όχι στο κοινωνικό.

Τώρα θα “κατέβουμε ένα επίπεδο”, για να σκεφτούμε για το ανθρώπινο σώμα (ή για το σώμα οποιουδήποτε σπονδυλωτού, δεν είναι ανάγκη να είναι ανθρώπινο — απλώς είμαστε πολύ πιο εξοικειωμένοι με το δικό-μας σώμα):

Το σώμα σαν ολότητα		Σε υψηλότερο επίπεδο, βλέπουμε το σώμα σαν ολότητα, με ιδιότητες που δεν έχει κανένα από τα όργανα απ’ τα οποία αποτελείται. Για παράδειγμα ο άνθρωπος μπορεί να βήξει, και ο βήχας δεν είναι αποτέλεσμα ενός μόνο οργάνου, αλλά συμμετέχει σ’ αυτή τη λειτουγία μια πληθώρα οργάνων: μύες του προσώπου, η στοματική και η ρινική κοιλότητα, ο λάρυγγας, οι πνεύμονες, το διάφραγμα, ακόμα και οι μύες γύρω από την κοιλιά. Ο βήχας λοιπόν είναι μια αναφυόμενη ιδιότητα του ανθρώπινου σώματος, που δεν την έχει κανένα από τα συστατικά-του όργανα· κανένα όργανο δεν βήχει. Παρόμοια, υπάρχουν ένα σωρό άλλες τέτοιες ιδιότητες: το περπάτημα (κανένα όργανο δεν περπατάει από μονο-του), το γαργαλητό και το ξύσιμο, η κατανάλωση τροφής, η αναπνοή, η ομιλία (ή η κραυγή προκειμένου για ζώα εκτός του ανθρώπου), και τόσα άλλα.
Ένα όργανο (καρδιά)		Σε χαμηλότερο επίπεδο, το σώμα αποτελείται από διάφορα όργανα: την καρδιά, το ήπαρ, το στομάχι, τον εγκέφαλο, τα αιμοφόρα αγγεία, τα οστά, το δέρμα, τα έντερα, τα νύχια, τις τρίχες, τα αισθητήρια όργανα, και πολλά άλλα. Το καθένα από τα συστατικά του σώματος έχει κάποιες ιδιότητες που δεν τις έχει το όλο σώμα: η καρδιά συσπάται ρυθμικά και αντλεί το αίμα· το στομάχι επίσης συσπάται (αλλά πιο αργά) και εκκρίνει υγρά που συντελούν στην πέψη· το συκώτι παράγει τη χολή και αποθηκεύει το γλυκογόνο, που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας· και λοιπά, και λοιπά.

Κατεβαίνουμε τώρα ένα σκαλί παρακάτω, και εξετάζουμε ένα από τα όργανα του σώματος, π.χ. την καρδιά.

Η καρδιά σαν ολότητα		Σε υψηλότερο επίπεδο, η καρδιά είναι ένας μυς με πολλές αναφυόμενες ιδιότητες, που δεν τις έχουν τα μυϊκά (ή καρδιακά) κύτταρα απ’ τα οποία αποτελείται. Δηλαδή: η καρδιά αντλεί το αίμα και το οδηγεί μέσω των αρτηριών σε όλα τα σημεία του σώματος· δέχεται νευρικά σήματα από τον εγκέφαλο ώστε ν’ αρχίσει να πάλλεται πιο γρήγορα όταν υπάρχει κατάσταση έκτακτης ανάγκης (π.χ. ξαφνικός φόβος, θυμός, ερωτική διέγερση), γιατί τότε ο εγκέφαλος χρειάζεται περισσότερο αίμα ανά μονάδα χρόνου· περιλαμβανει κόλπους, κοιλίες, και βαλβίδες· κ.ο.κ.
Ένα καρδιακό κύτταρο		Σε χαμηλότερο επίπεδο, κάθε όργανο του σώματος αποτελείται από κύτταρα . Έτσι π.χ. η καρδιά αποτελείται από μυϊκά κύτταρα (εικόνα αριστερά), το συκώτι (ήπαρ) από ηπατικά, ο εγκέφαλος από εγκεφαλικά (ή αλλιώς “νευρώνες”), κ.ο.κ., αλλά σε οποιονδήποτε τύπο και ν’ ανήκει ένα κύτταρο έχει κάποιες ιδιότητες που τις έχουν όλα τα κύτταρα γενικά. Έτσι, το κύτταρο έχει συνήθως έναν πυρήνα που περιλαμβάνει το μόριο του DNA, μέσω του οποίου το κύτταρο αναπαράγεται. Και όταν αναπαράγεται, το κύτταρο σχάται (σκίζεται στα δύο) και από τη σχάση δημιουργούνται δύο κύτταρα — τα οποία επίσης σχώνται και αναπαράγονται, κ.ο.κ. Εννοείται οτι κανένα όργανο του σώματος δεν αναπαράγεται μέσω σχάσης. Τις περισσότερες ιδιότητες των κυττάρων δεν τις έχουν τα όργανα που τα περιλαμβάνουν.

Κατεβαίνοντας ένα επίπεδο παρακάτω, βλέπουμε οτι και κάθε κύτταρο είναι ένα πολύπλοκο σύστημα, αποτελούμενο από οργανίδια, ακριβώς όπως και το σώμα ενός ζώου (ή φυτού) που αποτελείται από όργανα:

Το κύτταρο σαν ολότητα Ένα κυτταρικό οργανίδιο (μιτοχόνδριο)

Σε υψηλότερο επίπεδο, το κύτταρο εκτελεί λειτουργίες όπως η λήψη θρεπτικών ουσιών από το περιβάλλον, η αποβολή των άχρηστων ουσιών, η αναπαραγωγή μέσω διπλασιασμού του μορίου DNA που βρίσκεται μέσα στον πυρήνα-του (που οδηγεί στη σχάση του κυττάρου), κλπ. Όλα αυτά είναι αναφυόμενες ιδιότητες που δεν τις έχουν τα περισσότερα οργανίδια του κυττάρου. Σε χαμηλότερο επίπεδο, κάθε κύτταρο αποτελείται από οργανίδια, όπως ο πυρήνας (στο σώμα-μας όμως υπάρχουν και εκφυλισμένα κύτταρα όπως τα αιματικά που δεν έχουν πυρήνα)· τα μιτοχόνδρια στα ζωικά κύτταρα και οι χλωροπλάστες στα φυτικά, που είναι τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας του κυττάρου· τα ριβοσώματα· οι μηχανές Γκόλτζι· τα λυσοσώματα· η κυτταρική μεμβράνη· και πολλά άλλα. Το καθένα απ’ αυτά τα οργανίδια έχει διάφορες ιδιότητες που δεν ανήκουν στο κύτταρο σαν ολότητα.

Πάμε ακόμα πιο κάτω;
 

Μιτοχόνδριο – ολότητα Ένα μόριο (μοντέλο)

Σε υψηλότερο επίπεδο, το μιτοχόνδριο είναι ένα πολύπλοκο σύστημα, που όπως ανέφερα μόλις πιο πριν είναι το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας του κυττάρου. Έχει μια εξωτερική μεμβράνη, που του δίνει αυτό το χαρακτηριστικό σχήμα του λουκάνικου (όχι πάντα όμως, μερικά είναι σφαιρικά), και μια εσωτερική, που είναι όλο πτυχώσεις, οι οποίες προσδίδουν στην εσωτερική μεμβράνη μια αρκετά μεγάλη επιφάνεια. Πάνω σ’ αυτήν την επιφάνεια γίνεται η παραγωγή των μορίων της ουσίας ΑΤΡ (αδενοσινοτριφωσφορικό οξύ), που είναι κάτι σαν τη “μονάδα ενέργειας” του οργανισμού, όπως ας πούμε το ευρώ είναι μονάδα χρήματος μιας οικονομίας. Όταν χρειάζεται να γίνει μια “ενεργειακή συναλλαγή” (π.χ. προκειμένου να κουνήσουμε το δάχτυλό μας), μόρια από ΑΤΡ διασπώνται (“υδρολύονται”, όπως είναι η χημική ονομασία της διεργασίας) και απελευθερώνουν ενέργεια. Το μιτοχόνδριο είναι ουσιαστικά ένα μικρο-κύτταρο — ένα κύτταρο μέσα στο κύτταρο — με το δικό-του μόριο DNA, μέσω του οποίου αναπαράγεται, και το οποίο το κληρονομούμε αποκλειστικά από τη μητέρα-μας, και όχι από τον πατέρα. Σε χαμηλότερο επίπεδο, κάθε μιτοχόνδριο αποτελείται από οργανικά μόρια, και φυσικά οι λειτουργίες των μορίων σε τίποτα δεν θυμίζουν τις λειτουργίες των μιτοχονδρίων, ή των άλλων οργανιδίων τα οποία συνιστούν το κύτταρο. Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες, γιατί όλοι είμαστε λίγο-ως-πολύ εξοικειωμένοι με τα στοιχειώδη περί μορίων: ενώνονται, διασπώνται, πάλλονται κατά διάφορους τρόπους, συνήθως κινούνται στο χώρο, κλπ.

Τελικά φτάνουμε έτσι σε τόσο “χαμηλά” επίπεδα οργάνωσης της ύλης που πλέον δεν μπορούμε να δούμε τα δομικά υλικά, γιατί η όρασή μας δουλεύει με φωτόνια, που είναι πολύ “χονδροειδή” σαν εργαλεία για να δούμε αντικείμενα τόσο μικροσκοπικά όπως τα μόρια. Έτσι είμαστε αναγκασμένοι να παριστάνουμε τα μόρια και τα άτομα με σφαιρίδια που μοιάζουν με μπάλες του μπιλιάρδου, και που ελάχιστη σχέση έχουν με την πραγματικότητα. Ας με συγχωρήσει λοιπόν ο αναγνώστης για τα τελείως σχηματικά μοντέλα που παρουσιάζω παρακάτω.

Μόριο σαν ολότητα Ένα άτομο (μοντέλο)

Σε υψηλότερο επίπεδο, το μόριο είναι κι αυτό ένα πολύπλοκο σύστημα, αποτελούμενο από άτομα. Και, όπως πάντα, έχει ιδιότητες που δεν τις έχουν τα συστατικά-του άτομα. Π.χ. ένα μόριο μπορεί να έχει ρίζες που του προσδίδουν τις ιδιότητες του οξέος, ή της βάσης, ή του άλατος, κλπ. Σε χαμηλότερο επίπεδο, το άτομο έχει ιδιότητες που δεν τις έχουν τα μόρια. Π.χ. μπορεί να είναι ραδιενεργό και να διασπάται μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Έχει έναν πυρήνα, και νέφος ηλεκτρονίων, κατανεμημένα σε στοιβάδες (ή φλοιούς). Έχει ατομικό αριθμό. Και άλλα πολλά.

Εδώ τελείωνε το “ταξίδι προς τα κάτω” μέχρι πριν μερικές δεκαετίες. Από τη δεκαετία του 1960 όμως, και εντεύθεν, έχει βρεθεί ένα επιπλέον επίπεδο οργάνωσης της ύλης: αυτό που περιγράφει τη δομή των πρωτονίων και νετρονίων.

Άτομο σαν ολότητα Ένα πρωτόνιο (μοντέλο)

Σε υψηλότερο επίπεδο, το άτομο είναι ένα πολύπλοκο σύστημα, και είπαμε ήδη οτι αποτελείται από άλλα σωματίδια, τα πιο σταθερά από τα οποία είναι τα ηλεκτρόνια, τα πρωτόνια, και τα νετρόνια. Τα δύο τελευταία είδη μαζί ονομάζονται αδρόνια, και αποτελούν τον πυρήνα του ατόμου. Σε χαμηλότερο επίπεδο, το πρωτόνιο είναι κι αυτό πολύπλοκο σύστημα, και φυσικά έχει ιδιότητες που δεν τις έχουν τα άτομα. Αποτελείται από δύο άνω κουόρκ, και ένα κάτω κουόρκ, τα οποία ανταλλάσσουν μεταξύ-τους γλοιόνια.

Βέβαια είναι γνωστές οι ιδιότητες των κουόρκ, των γλοιονίων, και άλλων σωματιδίων, και οι θεωρητικοί φυσικοί προχωρούν σε περαιτέρω θεωρίες για το τί είναι “πραγματικά” τα σωματίδια αυτά (π.χ. τη θεωρία υπερχορδών). Αλλά για τους στόχους του παρόντος κειμένου, μπορούμε να πούμε οτι κάπου εκεί σταματάει η μέχρι στιγμής γνώση-μας για τα δομικά υλικά απ’ τα οποία χτίζεται η ύλη.

Το παραπάνω “ταξίδι από πάνω προς τα κάτω”, δηλαδή από τις κοινωνίες των ανθρώπων ως τα κουόρκ και τα γλοιόνια, μπορεί να φανεί σε μερικούς αναγνώστες επιφανειακό, και στερούμενο ουσίας. Τί σχέση έχουν τώρα — μπορεί να σκέφτεστε — έννοιες όπως η δημοκρατία σε μια κοινωνία, ή ο έρωτας μεταξύ δύο νέων, με τα πρωτόνια και τα γλοιόνια;! «Σε λίγο θα μας πει ο συγγραφέας», μπορεί να σκεφτεί ο αναγνώστης «οτι η αγάπη μεταξύ δύο ανθρώπων είναι θέμα... γλοιονίων! Μήπως θα ισχυριστεί σε λίγο οτι και η ψυχή είναι κι αυτή... γλοιώδης;;»

Αν όντως σας εκφράζει η προηγούμενη σκέψη, αυτό που μπορώ να πω είναι οτι τα θέματα που μας απασχολούν δεν είναι δυνατό να προσεγγιστούν μέσω του συναισθήματος, δηλαδή μέσω του τί θα θέλαμε να ισχύει. Πρέπει να εξετάσουμε το τί πραγματικά ισχύει, δηλαδή να κοιτάξουμε τα δεδομένα. Όπως έγραψα και στην εισαγωγή, της φύσης δεν της καίγεται καρφάκι αν εμείς χτυπιόμαστε και σκοτωνόμαστε επειδή κάποια ιδέα δεν “μιλά κατευθείαν στην καρδιά-μας”, αν δεν συμβαδίζει με τις ενδόμυχες επιθυμίες-μας για το πως θα θέλαμε να είναι η φύση. Και στο κάτω-κάτω, αν νομίζετε οτι η φύση δεν μπορεί να περιλάβει έννοιες που μοιάζουν άυλες, όπως η ψυχή, αν δηλαδή νομίζετε οτι καθετί το φυσικό πρέπει υποχρεωτικά να είναι και “απτό”, ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα: Δείτε πάλι την επιγραφή του Τζίμη του Χοντρού, και προσπαθήστε να πείσετε τον εαυτό-σας οτι τα τέσσερα φωτεινά σήματα που γυρίζουν γύρω-γύρω είναι εντελώς υλικά. Ορίστε πάλι η ταμπέλα του φίλου-μας, για να μη χρειαστείτε να πάτε πίσω στο κείμενο:

Υπάρχουν φωτεινά σήματα που γυρίζουν γύρω-γύρω; — Ναι.
Μπορείτε να τα μετρήσετε; — Ναι. (Ένα, δύο, τρία, τέσσερα.)
Μπορείτε να τα χρονομετρήσετε; — Ναι.
Μπορείτε να τα πυροβολήσετε; — Οχι!

Η τελευταία αυτή ερώτηση τέθηκε για να σας κάνει ν’ αναρωτηθείτε μήπως τυχόν υπάρχουν οντότητες σ’ αυτόν τον κόσμο που, ναι μεν προέρχονται από την ύλη (από τα λαμπιόνια του Τζίμη στο παράδειγμα), αλλά δεν είναι καθαυτό υλικές, με τη στενή έννοια· γιατί κάτι που δεν μπορείτε να το πυροβολήσετε δεν μοιάζει να είναι τυπικό παράδειγμα υλικού σώματος. (Φυσικά θα καταστρέψετε ένα λαμπιόνι μ’ έναν πυροβολισμό, όχι όμως και το φωτεινό σήμα, αν τα λαμπιόνια έχουν την “παράλληλη” ηλεκτρική συνδεσμολογία.)

Αν συμφωνείτε με τα παραπάνω, τότε θα πρέπει να συμπεράνετε οτι η φύση είναι δυνατό να δημιουργήσει οντότητες που μοιάζουν να είναι άυλες, και όμως προέρχονται εξ ολοκλήρου από άλλες, υλικές. Ο λόγος που συμφωνείτε οτι αυτό είναι δυνατό να γίνει στο παράδειγμα του Τζίμη είναι οτι έχετε πλήρη εικόνα, πλήρη γνώση του τί συμβαίνει στην επιγραφή: λαμπιόνια που αναβοσβήνουν με κατάλληλη σειρά, ορίστε η πλήρης-σας εικόνα. Ε λοιπόν, κατά τη γνώμη-μου, ο μόνος λόγος που μπορεί να σας κάνει να διαφωνείτε οτι η “ψυχή” προέρχεται από την ύλη μάλλον είναι οτι δεν έχετε πλήρη εικόνα του πώς οργανώνεται η ύλη, και πώς η οργάνωσή της παράγει τις αναφυόμενες ιδιότητες, μία των οποίων είναι αυτό που αντιλαμβανόμαστε σαν “ψυχή”. Βέβαια, κανείς άνθρωπος σήμερα, πιστεύω, δεν έχει εντελώς πλήρη εικόνα — ούτε ο συγγραφέας. Με τα όσα θα διαβάσετε όμως ελπίζω οτι η εικόνα-σας θα γίνει πιο πλήρης, και θα έρθετε ένα βήμα πιο κοντά στην παραδοχή οτι ίσως η “ψυχή” να είναι μια αναφυόμενη ιδιότητα της ύλης. Το σύντομο ταξίδι από πάνω προς τα κάτω που επιχείρησα προηγουμένως, μέσω παραδειγμάτων, παραήταν σύντομο για να προσθέσει κάτι το ουσιαστικό στην κατανόησή σας του πώς οργανώνεται η ύλη. Χρειάζεται πιο πολλή δουλειά. Αν μου επιτρέπετε, ας συνεχίσουμε.

• Περί ψυχής
• 1. Ψυχές;
• 2. Ύλη
• 2.1 Αναφυόμενες ιδιότητες
• 2.2 Αναφυόμενες, αλλά και Ανακυκλούμενες!
• 3. Ζωή
• 4. Σκέψη
• 5. Ψυχή
• 5.1 Οι έννοιες: τα “μόρια” της νόησης
• 5.2 Η έννοια του “άλλου” και η έννοια του “εγώ”
• 5.3 Η Δυτική Σκέψη και η εξάρτησή της από την Ελλη...
• 6. Τεχνητές ψυχές;
• 6.1 Δυϊσμός: η φιλοσοφική άρνηση “με το έτσι θέλω”...
• 6.2 John Searle, ο πατριάρχης των αρνητών
• 6.3 Επιχειρήματα που υποστηρίζουν τη δυνατότητα κα...
• 6.4 Γιατί δεν έχουν υλοποιηθεί “τεχνητές ψυχές” μέ...
• 6.5 Κίνδυνοι από την υλοποίηση νοήμονων προγραμμάτ...
• 6.6 Πιθανά οφέλη από την υλοποίηση νοήμονων προγρα...