Το πρώτο πράγμα για την επίτευξη του στόχου είναι η χαλάρωση κάθε προσπάθειας, πράγμα που είναι ένα από τα δυσκολότερα στον κόσμο... το πιο απλό και όμως το πιο δύσκολο. Είναι εύκολο να το κατορθώσεις, αν καταλαβαίνεις, και πολύ δύσκολο να το κατορθώσεις, αν δεν καταλαβαίνεις. Δεν είναι ζήτημα άσκησης, είναι ζήτημα κατανόησης.
Στη Δύση, ο Emile Coue ανακάλυψε έναν συγκεκριμένο νόμο που ονομάζει «νόμο τού αντίστροφου αποτελέσματος». Πρόκειται για ένα από τα πιο θεμελιώδη πράγματα στον ανθρώπινο νου. Υπάρχουν πράγματα που αν θέλεις να τα κάνεις, μην προσπαθείς να τα κάνεις, διαφορετικά το αποτέλεσμα θα είναι το αντίστροφο.
Για παράδειγμα, δεν σε παίρνει ο ύπνος: μην προσπαθείς. Αν προσπαθήσεις, ο ύπνος θα απομακρύνεται όλο και πιο πολύ. Αν προσπαθήσεις πάρα πολύ, θα είναι αδύνατο να κοιμηθείς, γιατί κάθε προσπάθεια στρέφεται κατά του ύπνου. Ο ύπνος έρχεται μόνο όταν δεν υπάρχει καμιά προσπάθεια. Όταν δεν σε απασχολεί ο ύπνος, είσαι απλώς ξαπλωμένος στο μαξιλάρι σου, απολαμβάνεις τη δροσιά του μαξιλαριού, το σκοτεινό, βελουδένιο περιβάλλον γύρω σου, το απολαμβάνεις απλώς... τίποτε άλλο, δεν σκέφτεσαι καν τον ύπνο. Περνούν από τον νου κάποια όνειρα: τα κοιτάς με πολύ νυσταγμένο τρόπο, δεν σε ενδιαφέρουν πολύ ούτε καν αυτά, γιατί αν γεννηθεί το ενδιαφέρον, θα εξαφανιστεί ο ύπνος. Μένεις απόμακρος κατά κάποιο τρόπο, απολαμβάνοντας απλώς, αναπαυόμενος, χωρίς να επιδιώκεις κάποιο στόχο, κι ο ύπνος έρχεται.
Αν αρχίσεις να προσπαθείς γιατί πρέπει να έρθει ο ύπνος, μόλις εμφανίζεται το «πρέπει», είναι σχεδόν αδύνατο. Μπορεί τότε να μείνεις ξύπνιος ολόκληρη τη νύχτα και αν αποκοιμήθηκες, μπορεί να έγινε αυτό μόνο και μόνο γιατί κουράστηκες από την προσπάθεια και όταν δεν υπάρχει πια η προσπάθεια, επειδή έκανες τα πάντα και τα παράτησες, τότε έρχεται ο ύπνος.
Ο Emile Coue ανακάλυψε, μόλις αυτό τον αιώνα, τον νόμο του αντίστροφου αποτελέσματος. Ο Παταντζάλι θα πρέπει να τον γνώριζε, σχεδόν πέντε χιλιάδες χρόνια πριν. Λέει πραγιάτνα σαϊθίλυα, χαλάρωση της προσπάθειας. Θα πρέπει να είχες συμπεράνει ακριβώς το αντίθετο: ότι πρέπει να γίνει πολύ μεγάλη προσπάθεια για να επιτύχεις την στάση. Ο Παταντζάλι λέει,
«Αν κάνεις πολύ μεγάλη προσπάθεια, δεν θα είναι δυνατό να συμβεί. Η μη-προσπάθεια τής επιτρέπει να συμβεί.»
Θα πρέπει να χαλαρώσει τελείως η προσπάθεια, διότι η προσπάθεια αποτελεί μέρος τής θέλησης και η θέληση είναι ενάντια στο να παραδωθείς. Αν προσπαθείς να κάνεις κάτι, δεν επιτρέπεις να το κάνει η ύπαρξη. Όταν εγκαταλείπεις, όταν λες,
«Εντάξει, ας γίνει το θέλημά σου. Αν στέλνεις τον ύπνο, πολύ καλά. Αν δεν στέλνεις τον ύπνο, πολύ καλά επίσης. Δεν έχω κανένα παράπονο να κάνω, δεν γκρινιάζω. Εσύ ξέρεις καλύτερα. Αν χρειάζεται να στείλεις ύπνο για μένα, στείλε τον. Αν δεν χρειάζεται, πολύ καλά, μην τον στείλεις. Σε παρακαλώ, μη με ακούς! Πρέπει να γίνει το δικό σου θέλημα.».
Με αυτό τον τρόπο χαλαρώνει κανείς την προσπάθεια.
Η απουσία προσπάθειας είναι σπουδαίο φαινόμενο. Μόλις το γνωρίσεις, γίνονται δυνατά για σένα πολλά εκατομμύρια πράγματα. Μέσω της προσπάθειας, το εμπόριο (ο υλικός πλούτος), μέσω της απουσίας προσπάθειας, το θεϊκό στοιχείο (ο πνευματικός πλούτος). Μέσω της προσπάθειας δεν μπορείς ποτέ να φτάσεις στη νιρβάνα, μπορεί να φτάσεις στο Νέο Δελχί, αλλά όχι στη νιρβάνα.
Mέσω της προσπάθειας μπορείς να επιτύχεις πράγματα τού κόσμου, δεν επιτυγχάνονται ποτέ χωρίς προσπάθεια, να το θυμάσαι. Αν λοιπόν θέλεις να επιτύχεις περισσότερα πλούτη, μην με ακούς, γιατί τότε θα θυμώσεις πάρα πολύ μαζί μου, που ο άνθρωπος αυτός σου αναστάτωσε όλη σου τη ζωή. Έλεγε:
«Πάψε να κάνεις προσπάθειες, και πολλά πράγματα θα συμβούν», κι εγώ καθόμουν και περίμενα, και τα λεφτά δεν έρχονταν και κανείς δεν έρχεται με την πρόσκληση, ΄Έλα και γίνε σε παρακαλούμε ο πρόεδρος της χώρας." Δεν πρόκειται να έρθει κανείς. Τα κουτά αυτά πράγματα τα πετυχαίνεις με προσπάθεια.
Αν θέλεις να γίνεις πρόεδρος, πρέπει να κάνεις τρελή προσπάθεια για τούτο. Αν δεν τρελαθείς εντελώς, δεν θα γίνεις ποτέ πρόεδρος μιας χώρας. Πρέπει να γίνεις πιο τρελός από τους άλλους ανταγωνιστές, να το θυμάσαι, γιατί δεν βρίσκεσαι μόνος σου εκεί. Υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός. Προσπαθούν και άλλοι πολλοί. Για την ακρίβεια, κι όλοι οι άλλοι προσπαθούν να φτάσουν στο ίδιο μέρος. Χρειάζεται πολλή προσπάθεια. Και μην προσπαθείς σαν κύριος, γιατί αλλιώς θα σε νικήσουν. Δεν χρειάζεται να φέρεσαι σαν κύριος εδώ. Να είσαι αγενής, βίαιος, επιθετικός. Μην σε νοιάζει το τι κάνεις στους άλλους. Μείνε σταθερά στο πρόγραμμά σου. Ακόμη κι αν κάποιοι άλλοι σκοτωθούν για την εξουσιαστική πολιτική σου, ας σκοτωθούν. Κάνε τους πάντες σκάλα σου, σκαλοπάτι. Πάτα συνεχώς πάνω στα κεφάλια των ανθρώπων΄ μόνο τότε θα γίνεις πρόεδρος ή πρωθυπουργός. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος.
Οι τρόποι τού κόσμου είναι τρόποι βίας και θέλησης. Αν χαλαρώσεις τη θέληση, θα σε πετάξουν έξω. Κάποιος θα πέσει πάνω σου. Θα μετατραπείς σε μέσον. Αν θέλεις να πετύχεις με τον τρόπο τού κόσμου, μην ακούς ποτέ ανθρώπους σαν τον Παταντζάλι. Είναι καλύτερα τότε να διαβάσεις τον Μακιαβέλλι, τον Τσανάκυα, τους πονηρούς, τους πιο πονηρούς ανθρώπους τού κόσμου. Σου δίνουν συμβουλές πώς να εκμεταλλεύεσαι τους πάντες και να μην επιτρέπεις να σε εκμεταλλεύεται κανείς, πώς να είσαι αδυσώπητος, χωρίς καμιά ευσπλαχνία, βίαιος απλώς. Μόνο τότε μπορείς να φτάσεις στην εξουσία, στο κύρος, στα χρήματα, στα πράγματα τού κόσμου. Αν όμως θέλεις να επιτύχεις τα πράγματα τού θεϊκού στοιχείου, χρειάζεται ακριβώς το αντίθετο: η μη-προσπάθεια. Χρειάζεται η απουσία προσπάθειας, χρειάζεται η χαλάρωση.
Πολλές φορές έχει συμβεί... Έχω πολλούς φίλους στον κόσμο της πολιτικής, στον κόσμο τού χρήματος, της αγοράς. Έρχονται σε μένα και λένε, «Δίδαξέ μας με κάποιο τρόπο να χαλαρώνουμε. Δεν μπορούμε να χαλαρώσουμε.» Ερχόταν σε μένα κάποιος υπουργός, κι ερχόταν πάντα με το ίδιο πρόβλημα: «Δεν μπορώ να χαλαρώσω. Βοήθησέ με.»
Του έλεγα, «Αν θέλεις πραγματικά να χαλαρώσεις, πρέπει να αφήσεις την πολιτική. Η υπουργική δεν μπορεί να ταιριάξει με τη χαλάρωση. Αν χαλαρώσεις, θα χάσεις. Αποφάσισε λοιπόν. Μπορώ να σε διδάξω χαλάρωση, αλλά τότε μην θυμώσεις, γιατί αυτά τα δυο πράγματα δεν είναι δυνατό να πάνε μαζί. Πρώτα λοιπόν, τελείωνε με την πολιτική σου, έπειτα έλα σε μένα.»
Είπε, «Δεν είναι δυνατό αυτό. Ήρθα για να μάθω χαλάρωση ώστε να μπορέσω να δουλέψω πολύ και να γίνω πρωθυπουργός. Εξαιτίας αυτών των εντάσεων μέσα στον νου και των συνεχών ανησυχιών, δεν μπορώ να δουλέψω πολύ. Και οι άλλοι, εκείνοι δουλεύουν συνέχεια. Είναι μεγάλοι ανταγωνιστές και τη χάνω τη μάχη. Δεν ήρθα για να εγκαταλείψω την πολιτική.»
Τότε είπα, «Τότε σε παρακαλώ, μην έρχεσαι σε μένα. Ξέχασέ με. Μείνε στη πολιτική, κουράσου αληθινά, πλήξε, τέλειωσε μαζί της. Έπειτα έλα σε μένα.» Η χαλάρωση είναι τελείως διαφορετική διάσταση, ακριβώς το αντίθετο.
Κινείσαι μέσα στον κόσμο με θέληση. Ο Νίτσε έγραψε ένα βιβλίο, "Η θέληση για την εξουσία". Αυτή είναι η σωστή γραφή που πρέπει να διαβάσεις: Η θέληση για την εξουσία. Ο Παταντζάλι δεν είναι «θέληση για την εξουσία». Είναι η παράδοση στο Θεό. Το πρώτο πράγμα: πραγιάτνα σαϊθίλυα, έλλειψη προσπάθειας. Πρέπει απλώς να αισθάνεσαι άνετα. Μην κάνεις μεγάλη προσπάθεια για τούτο. Άσε την αίσθηση να κάνει τη δουλειά της. Μην ανακατεύεις τη θέληση εδώ. Πώς γίνεται να επιβάλεις στον εαυτό σου την άνεση; Είναι αδύνατο. Μπορείς να είσαι άνετα, αν επιτρέψεις στην άνεση να συμβεί. Δεν μπορείς να την εξαναγκάσεις.
Πώς γίνεται να εξαναγκάσεις την αγάπη; Αν δεν αγαπάς έναν άνθρωπο, δεν τον αγαπάς. Τι μπορείς να κάνεις; Μπορείς να προσπαθήσεις, να υποκριθείς, να πιέσεις τον εαυτό σου, αλλά το αποτέλεσμα θα είναι ακριβώς το αντίστροφο: αν προσπαθείς να αγαπήσεις έναν άνθρωπο, θα τον μισήσεις περισσότερο. Το μόνο αποτέλεσμα θα είναι, μετά από τις προσπάθειές σου, να τον μισήσεις τον άνθρωπο, γιατί θα πάρεις εκδίκηση. Θα πεις, «Τι είδους κακάσχημος άνθρωπος είναι αυτός; Αφού προσπαθώ τόσο πολύ να τον αγαπήσω και τίποτα δεν γίνεται;» Θα τον καταστήσεις υπεύθυνο. Θα τον κάνεις να νιώθει ένοχος, σαν να κάνει κάτι εκείνος.
Την αγάπη δεν μπορείς να την θελήσεις, την προσευχή δεν μπορείς να την θελήσεις, την πίστη δεν μπορείς να τη θελήσεις. Πρέπει να αισθανθείς. Η αίσθηση είναι τελείως διαφορετικό πράγμα από τη θέληση.
Ο Βούδας γίνεται Βούδας όχι από θέληση. Προσπάθησε επί έξι χρόνια συνεχώς μέσω της θέλησης. Ήταν άνθρωπος τού κόσμου, εκπαιδευμένος ως πρίγκηπας, εκπαιδευμένος να γίνει βασιλιάς σε κάποιο βασίλειο. Θα πρέπει να του δίδαξαν όλα όσα είχε πει ο Τσανάκυα.
Ο Τσανάκυα είναι ο Ινδός Μακιαβέλλι, και μάλιστα πιο πονηρός από τον Μακιαβέλλι, γιατί οι Ινδοί έχουν μια ιδιότητα τού νου που τους βοηθά να φτάνουν ως τις ίδιες τις ρίζες. Αν γίνουν Βούδας, γίνονται αληθινά Βούδας. Αν γίνουν Τσανάκυα, δεν μπορείς να τους ανταγωνιστείς. Όπου πηγαίνουν, πηγαίνουν ως την ίδια τη ρίζα. Ακόμη και ο Μακιαβέλλι είναι λίγο ανώριμος μπροστά στον Τσανάκυα. Ο Τσανάκυα είναι απόλυτος.
Θα πρέπει να είχαν διδάξει τον Βούδα. Όλους τους πρίγκηπες αναγκαστικά τους διδάσκουν. Το όνομα του σπουδαιότερου βιβλίου τού Μακιαβέλλι είναι "Ο ηγεμόνας". Θα πρέπει να του είχαν διδάξει όλους τους τρόπους τού κόσμου, αφού επρόκειτο να ασχοληθεί με ανθρώπους στον κόσμο. Έπρεπε βλέπεις να κρατηθεί στην εξουσία του. Κι έπειτα έφυγε. Είναι όμως εύκολο να φύγεις από το παλάτι, είναι εύκολο να φύγεις από το βασίλειο. Το δύσκολο είναι να φύγεις από την εκπαίδευση του νου.
Επί έξι χρόνια προσπάθησε μέσω της θέλησης να επιτύχει το θεϊκό στοιχείο. Έκανε ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατό... ακόμη και απάνθρωπα δυνατό. Έκανε τα πάντα, δεν άφησε τίποτε που να μην το κάνει. Δεν συνέβη τίποτα. Όσο πιο πολύ προσπαθούσε, τόσο πιο μακρυά αισθανόταν τον εαυτό του. Μάλιστα, όσο πιο πολύ επέβαλε τη θέληση και τις προσπάθειες μέσω αυτής, τόσο πιο πολλή εγκατάλειψη αισθανόταν. «Το θεϊκό στοιχείο δεν ήταν πουθενά.» Δεν συνέβαινε τίποτα.
Έπειτα, κάποιο βράδυ τα παράτησε. Εκείνη ακριβώς τη νύχτα φωτίστηκε. Εκείνη ακριβώς τη νύχτα συνέβη η πραγιάτνα σαϊθίλυα, η χαλάρωση τής προσπάθειας. Έγινε Βούδας όχι με τη δύναμη της θέλησης, έγινε Βούδας όταν παραδόθηκε, όταν εγκατέλειψε.
Σε διδάσκω διαλογισμούς και σου λέω συνεχώς, «Κάνε κάθε προσπάθεια που μπορείς να κάνεις», αλλά να θυμάσαι πάντα, η έμφαση αυτή να κάνεις όλες τις προσπάθειες υπάρχει μόνον για να διαρραγεί η θέλησή σου, για να τελειώσει η θέλησή σου και να τελειώσει το όνειρο για τη θέληση. Να γίνεις τόσο βαριεστημένος από τη θέληση ώστε κάποια μέρα απλώς εγκαταλείπεις. Την ίδια ακριβώς εκείνη ημέρα, φωτίζεσαι.
Μην βιάζεσαι όμως, γιατί μπορεί να εγκαταλείψεις αμέσως τώρα χωρίς να κάνεις προσπάθεια. Δεν θα βοηθήσει αυτό. Θα είναι εκ του πονηρού η πράξη και δεν μπορείς να κερδίσεις με πονηριές στην φώτιση. Χρειάζεται να είσαι πολύ αθώος. Τότε θα συμβεί.
Πρόκειται για απλούς ορισμούς. Ο Παταντζάλι δεν λέει, «Κάνε το!» Καθορίζει απλώς τον δρόμο. Αν το καταλαβαίνεις, θα αρχίσει να επιδρά πάνω σου, στον τρόπο σου, στην ύπαρξή σου. Απορρόφησέ το. Άφησέ το να σε διαποτίσει βαθιά. Άφησέ το να κυλήσει μαζί με το αίμα σου. Άφησέ το να γίνει το ίδιο το μεδούλι σου. Αυτό είναι όλο. Ξέχνα τον Παταντζάλι.
Τις σούτρες αυτές δεν πρέπει να τις αποστηθίσεις. Δεν πρέπει να γίνουν μέρος τής μνήμης σου, πρέπει να γίνουν μέρος δικό σου. Όλη σου η ύπαρξη πρέπει να τις κατανοήσει, αυτό είναι το όλο. Έπειτα, ξέχασέ τες. Αρχίζουν να λειτουργούν.
«Την τελείωση την επιτυγχάνεις μέσω της χαλάρωσης της προσπάθειας και του διαλογισμού πάνω στο απεριόριστο.» Δυο σημεία. Χαλάρωσε την προσπάθεια: μην το εξαναγκάζεις, άφησέ το να συμβεί. Είναι σαν τον ύπνο. Άφησέ το να συμβεί. Μην προσπαθείς να το επιβάλεις, διαφορετικά θα το σκοτώσεις.
Osho, The Essence of Yoga, Ομιλία #7
